Rapportage Fietsbalans ® -2 <strong>Waalwijk</strong>. <strong>Deel</strong> 1 <strong>analyse</strong> <strong>en</strong> <strong>advies</strong> 306 Gezond fiets<strong>en</strong> in <strong>Waalwijk</strong>6.1 Gezondheid, beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> luchtkwaliteitGezondheid wordt steeds belangrijker, zowel voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> individueel als voor de maatschappij. E<strong>en</strong>gelukkig <strong>en</strong> succesvol lev<strong>en</strong> is voor steeds meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> afhankelijk van e<strong>en</strong> goede gezondheid diee<strong>en</strong> fit <strong>en</strong> actief lev<strong>en</strong> mogelijk maakt. Anderzijds zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van de groep m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> waare<strong>en</strong> ongezonde lev<strong>en</strong>sstijl tot problem<strong>en</strong> leidt. De belangrijkste ‘ziekmakers’ zijn e<strong>en</strong> gebrek aangezond et<strong>en</strong>, onvoldo<strong>en</strong>de beweg<strong>en</strong>, rok<strong>en</strong>, overmatig alcoholgebruik, verkeersonveiligheid <strong>en</strong>blootstelling aan luchtverontreiniging. 396.1.1 Gezondheid <strong>en</strong> beweg<strong>en</strong>Bijna de helft van de Nederlanders beweegt te weinig, dat wil zegg<strong>en</strong> voldoet niet aan dezog<strong>en</strong>aamde beweegnorm zoals die is vastgelegd door de Gezondheidsraad. 40 Verontrust<strong>en</strong>d isvooral dat zo veel kinder<strong>en</strong> niet aan de norm voldo<strong>en</strong>, omdat daardoor ernstigegezondheidsproblem<strong>en</strong> voor de toekomst te verwacht<strong>en</strong> zijn. Diverse onderzoek<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> aan datvoldo<strong>en</strong>de beweg<strong>en</strong> het risico op gezondheidsklacht<strong>en</strong> reduceert. Over langere termijn gaat het onderandere om 20-30% risicoreductie bij sterfte, ± 40% risicoreductie bij coronaire hartziekt<strong>en</strong>, 20-25%risicoreductie bij e<strong>en</strong> beroerte, ± 40% risicoreductie bij diabetes mellitus type 2 <strong>en</strong> 20-40%risicoreductie bij borstkanker. De korte termijn effect<strong>en</strong> zijn minder kans op e<strong>en</strong> depressie, verhoogdekwaliteit van lev<strong>en</strong>, verbetering fitheid <strong>en</strong> vermindering van (ernstig)overgewicht. 41Bij beleid dat beweg<strong>en</strong> stimuleert, word<strong>en</strong> vooral maatregel<strong>en</strong> succesvol geacht die het dagelijksbeweg<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. 42 E<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d fietsbeleid heeft e<strong>en</strong> aantal belangrijke voordel<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>allerlei ander maatregel<strong>en</strong>. 43 de meeste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> wat fiets<strong>en</strong> is (ze k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> het), de meestem<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het ooit geleerd <strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> fiets (ze kunn<strong>en</strong> het) <strong>en</strong> fiets<strong>en</strong> is e<strong>en</strong>voudigin te pass<strong>en</strong> in het dagelijks mobiliteitspatroon (je hoeft er dus bijvoorbeeld niet voor naar desportschool o.i.d.). Vooral e<strong>en</strong> combinatie van goede (veilige, herk<strong>en</strong>bare, directe) voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voorfiets<strong>en</strong> <strong>en</strong> lop<strong>en</strong> <strong>en</strong> conc<strong>en</strong>tratie van parker<strong>en</strong> op <strong>en</strong>ige afstand van de woning, blijkt e<strong>en</strong> succesvollemaatregel om vooral volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> tot meer beweging (fiets<strong>en</strong>) te verleid<strong>en</strong>. 44 Integraal lokaal beleid,bijvoorbeeld beleid dat zich richt op het stimuler<strong>en</strong> van beweg<strong>en</strong> in het ruimtelijke ord<strong>en</strong>ingsbeleid ofhet verkeersbeleid, komt in de praktijk echter slechts zeer moeizaam van de grond, terwijl dit doordeskundig<strong>en</strong>, inclusief de Inspectie voor de Volksgezondheid, wel gezi<strong>en</strong> wordt als de meesteffectieve manier om het beleid vorm te gev<strong>en</strong>.6.1.2 Gezonde luchtLuchtverontreiniging is e<strong>en</strong> belangrijk milieu- <strong>en</strong> gezondheidsprobleem. Het RIVM schat datluchtverontreiniging verantwoordelijk is voor 6% van de totale ziektelast in Nederland. 45 In39A.B. Knol, B.A.M. Staats<strong>en</strong>, Tr<strong>en</strong>ds in the <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal burd<strong>en</strong> of disease in the Netherlands 1980 – 2020, RIVM report500029001/2005, Bilthov<strong>en</strong>, 2005.40De beweegnorm voor volwass<strong>en</strong> is 5x per week e<strong>en</strong> half uur matig int<strong>en</strong>sief beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor kinder<strong>en</strong> 5x per week één uurmatig int<strong>en</strong>sief beweg<strong>en</strong>.41Noor Heim, Fietsgebruik in Nederland, gezondheidseffect<strong>en</strong> & bevorder<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>, Faculteit voor Aard- <strong>en</strong>Lev<strong>en</strong>swet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, Vrije Universiteit, Amsterdam, 2006.42Onder andere: T.A. Alleman et al. Beweging <strong>en</strong> veiligheid in de wijk, RIVM rapport 270014001/2005, Bilthov<strong>en</strong>, 2005; I.Stormet al. E<strong>en</strong> gezonde omgeving ter prev<strong>en</strong>tie van gewichtsstijging: nationale <strong>en</strong> lokale mogelijkhed<strong>en</strong>, RIVM rapport270061002/2006, Bilthov<strong>en</strong>, 2006; S.I. de Vries et al. Kinder<strong>en</strong> in prioriteitswijk<strong>en</strong>: lichamelijke (in)activiteit <strong>en</strong> overgewicht, TNOKwaliteit van Lev<strong>en</strong>, Leid<strong>en</strong>, 2006.43K. Breedveld Gezond beweg<strong>en</strong> vanuit tijdsbestedingsperspectief, SCP, Nijmeg<strong>en</strong>, 2002.44F.R.J. d<strong>en</strong> Hertog et al. De gezonde wijk, EMGO Instituut, Amsterdam, 2006.45A.B. Knol, B.A.M. Staats<strong>en</strong>, Tr<strong>en</strong>ds in the <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal burd<strong>en</strong> of disease in the Netherlands 1980 – 2020, RIVM report500029001/2005, Bilthov<strong>en</strong>, 2005.Oktober 2009
Rapportage Fietsbalans ® -2 <strong>Waalwijk</strong>. <strong>Deel</strong> 1 <strong>analyse</strong> <strong>en</strong> <strong>advies</strong> 31verschill<strong>en</strong>de wet<strong>en</strong>schappelijke publicaties wordt er van uitgegaan dat de helft van dezegezondheidsproblem<strong>en</strong> direct of indirect word<strong>en</strong> veroorzaakt door verkeersuitstoot. 46 Verschill<strong>en</strong>destudies ton<strong>en</strong> de schadelijke korte <strong>en</strong> lange termijn gezondheidseffect<strong>en</strong> van blootstelling aanverkeersuitstoot aan: ziekte/sterfte t<strong>en</strong>gevolge van hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong> <strong>en</strong> luchtwegaando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.Verkeersdeelnemers zijn doorvoor extra gevoelig omdat ze zich dicht bij de bron van de uitstootbevind<strong>en</strong>: de uitlaat. T<strong>en</strong> slotte is verkeersgerelateerde luchtverontreiniging afkomstig van lokalebronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus ook door lokale maatregel<strong>en</strong> te beïnvloed<strong>en</strong>.Vanwege de schadelijke gezondheidseffect<strong>en</strong> van luchtverontreiniging heeft de Nederlandse overheidin Europees verband norm<strong>en</strong> opgesteld voor fijn stof (PM10) <strong>en</strong> NO 2 . De norm hal<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t echterniet dat de situatie gezond is. Zo zijn de richtlijn<strong>en</strong> van de Wereld Gezondheidsorganisatie voorbijvoorbeeld fijn stof (PM 2,5) <strong>en</strong> NO 2 dan ook veel str<strong>en</strong>ger dan de norm<strong>en</strong> in de Nederlandse <strong>en</strong>Europese regelgeving. 47 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> bij (dreig<strong>en</strong>de) overschrijding van de gr<strong>en</strong>swaard<strong>en</strong> voorstikstofdioxide e<strong>en</strong> actieplan opstell<strong>en</strong>. Daarnaast moet<strong>en</strong> ze maatregel<strong>en</strong> treff<strong>en</strong> die er toe bijdrag<strong>en</strong>dat zo snel mogelijk wordt voldaan aan de gr<strong>en</strong>swaard<strong>en</strong> voor fijn stof. Dat kan het beste in e<strong>en</strong>integraal luchtkwaliteitsplan. 48Voor de volksgezondheid zijn die maatregel<strong>en</strong> van belang die de blootstelling van zoveel mogelijkm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan de meest schadelijk compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van luchtverontreiniging zo veel mogelijk beperk<strong>en</strong>. 49Blootstelling van grote groep<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> we vooral in de (stedelijke) gebouwde omgeving. Demeest schadelijke compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van luchtverontreiniging waaraan deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> blootstaan zijnafkomstig van het gemotoriseerd verkeer aldaar <strong>en</strong> dan vooral van de dieselauto’s. Vanuitgezondheidskundig oogpunt lijk<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> gericht op e<strong>en</strong> duurzame transitie naar schonemobiliteit in de sted<strong>en</strong> dan ook het meest effectief <strong>en</strong> zeker op de lange termijn ook het meestefficiënt. E<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d fietsbeleid past uitstek<strong>en</strong>d in e<strong>en</strong> dergelijke strategie. De fiets is immers het<strong>en</strong>ige echte ‘zero emission vehicle’ in het person<strong>en</strong>vervoer. 50 fiets<strong>en</strong> stot<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> schadelijke stoff<strong>en</strong>uit, producer<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> CO 2 <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> lawaai. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> concurreert de fiets op de korte afstandgoed met de auto. Fietsers moet<strong>en</strong> er dan echter wel op kunn<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> dat ze niet aan hogeconc<strong>en</strong>traties verkeersgerelateerde luchtverontreiniging blootstaan die hun gezondheid kan schad<strong>en</strong>.6.1.3 Kans<strong>en</strong> met <strong>en</strong> voor de FietsIn e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te publicatie 51 constater<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezondheidskundige, e<strong>en</strong> milieukundige <strong>en</strong> e<strong>en</strong> arts dat inhet loop- <strong>en</strong> fietsvri<strong>en</strong>delijker mak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote kans ligt om de stad gezonder te mak<strong>en</strong>. Het slaat drievlieg<strong>en</strong> in één klap: het wordt veiliger, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong> meer <strong>en</strong> ze adem<strong>en</strong> schonere lucht in. Omdat te bereik<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> stadsontwerp <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ruimtelijk- <strong>en</strong> verkeersbeleid noodzakelijk waarbij actievevorm<strong>en</strong> van verplaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd <strong>en</strong> het autogebruik, vooral op de korte afstand, wordtontmoedigd. Belangrijk daarvoor is e<strong>en</strong> goed geme<strong>en</strong>telijk fietsnetwerk, onafhankelijk van hetautonetwerk. In hoofdstuk 4 is daar op ingegaan.Belangrijk is ook dat wijk<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de woningdichtheid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote verscheid<strong>en</strong>heid aannabijgeleg<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Uit onderzoek 52 blijkt dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in wijk<strong>en</strong> die aan dezekarakteristiek<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> meer lop<strong>en</strong> <strong>en</strong> fiets<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder overgewicht hebb<strong>en</strong>. Ook op wijkniveau46N.A.H. Jans<strong>en</strong> et al. Verkeersgerelateerde luchtverontreiniging <strong>en</strong> gezondheid, e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisoverzicht, IRAS / TNO Milieu,Utrecht/Apeldoorn, 2002.47World Health Organisation, WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrog<strong>en</strong> dioxide and sulfer dioxide,Global update 2005, G<strong>en</strong>eva, 2006.48CROW Plann<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> schonere lucht, Ede, 200649"Nederland moet zich vooral richt<strong>en</strong> op het terugdring<strong>en</strong> van de verkeersemissies", Ti<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> aan Bert Brunekreef van hetIRAS, Tijdschrift Lucht, jaargang 2 nummer 5, p. 22-23, oktober 2006.50J.A. Annema et al. Review beleidsdiscussie CO2-emissie reductie bij person<strong>en</strong>vervoer over de weg, K<strong>en</strong>nisinstituut voorMobiliteit <strong>en</strong> Milieu <strong>en</strong> Natuur Planbureau, D<strong>en</strong> Haag/Bilthov<strong>en</strong>, 2007.51M. van der Hoek et al. Hart voor verkeer; beleid teg<strong>en</strong> luchtverontreiniging, bewegingsarmoede <strong>en</strong> overgewicht, TijdschriftLucht, jaargang 3 nummer 4, p. 8-12, augustus 2007.52B.E. Sael<strong>en</strong>s et al. Environm<strong>en</strong>tal corralates of walking and cycling: Findings from the transportation, urban design, andplanning literatures, Annals of Behavioral Medicine, 25, p. 80-91.Oktober 2009