OVERACTIEVE BLAAS: HET IS TIJD OM AAN IETS ANDERS TE DENKEN ● Betmiga is innovatief en werkt anders dan anticholinergica 1 ● Betmiga is effectief op de symptomen van OAB 2,3 ● Betmiga wordt goed verdragen; onder andere percentage droge mond op placeboniveau 1,3 15-MIR-048 Verkorte productinformatie en referenties elders in deze uitgave Een frisse start bij OAB
Nederlands Tijdschrift voor Obstetrie & Gynaecologie vol. 129, mei 2016 www.ntog.nl Colofon V. Mijatovic, hoofdredacteur (e mijatovic@ntog.nl) W.M. Ankum, voorzitter deelredactie gynaecologie B.B. van Rijn, voorzitter deelredactie perinatologie R.M.F. van der Weiden, voorzitter deelredactie voortplantingsgeneeskunde S.J. Tanahatoe, redacteur voortplantingsgeneeskunde J.W. Ganzevoort, redacteur perinatologie F. Vernooij, gynaecoloog-epidemioloog, redactie BOBT J.W. Nijkamp, namens de NVOG J.W.M. Aarts, namens VAGO, <strong>web</strong>redacteur S. Schoenmakers, namens VAGO, <strong>web</strong>redacteur J. van 't Hooft, redacteur Crown Initiative A.C.M. Louwes, bureauondersteuning NVOG DEELREDACTIES E.A. Boss, rubrieksredacteur NOBT S.F.P.J. Coppus, rubrieksredacteur NOBT J.J. Duvekot, perinatoloog K.D. Lichtenbelt, klinisch geneticus A.C.J. Ravelli, epidemioloog W.B. de Vries, kinderarts-neonatoloog W.C.M. Weijmar Schultz, gynaecoloog-seksuoloog R.P. Zweemer, gynaecologisch oncoloog Judith Horenblas, rubrieksredacteur UNO Chantal Dietrich, rubrieksredacteur UNO G.H. de Wet, redigeren abstracts UITGEVER & REDACTIESECRETARIAAT GAW ontwerp+communicatie b.v. Generaal Foulkesweg 72, 6703 BW Wageningen mw. Ria Dubbeldam (bureauredactie) t 0317 425880 e redactie@ntog.nl i www.ntog.nl ABONNEMENTEN Standaard € 195,- per jaar. Studenten € 86,50 per jaar. Buitenland € 295,- per jaar. Losse nummers € 26,-. Abonnementen lopen per jaar van 1 januari t/m 31 december. Aanmelden en opzeggen van abonnementen en adreswijzigingen s.v.p. doorgeven aan de uitgever. ADVERTENTIES Brickx, Kranenburgweg 144, 2583 ER Den Haag, t 070 3228437 i www.brickx.nl dhr. E.J. Velema m 06 4629 1428 e eelcojan@brickx.nl OPLAGE & VERSCHIJNING 1700 exemplaren, 10 x per jaar. VOLGENDE EDITIE NTOG 2016 # 5 verschijnt op 4 juni 2016. AUTEURSRECHT EN AANSPRAKELIJKHEID Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, digitaal noch analoog, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; uitgever en auteurs kunnen evenwele op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Redactie en uitgever aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van bedoelde informatie. Gebruikers van deze uitgave wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. RICHTLIJNEN VOOR AUTEURS Zie i www.ntog.nl Inhoud Editorial 160 Dokters in nood dr. Velja Mijatovic, hoofdredacteur NVOG-bestuur 161 Over splijtzwammen en andere paddenstoelen prof. dr. G. Oei, voorzitter NVOG Ingezonden 162 CPZ-zorgstandaard integrale verloskunde dr. J. van Dillen et al. met een reactie van het NVOG-bestuur Kort 164 De duizendste gynaecoloog | Owee | Pessaria in studies ESHRE Congres Lissabon 2015 165 Nederlandse bijdragen dr. Sandra Tanahatoe, lid hoofdredactie 166 E-therapie tegen angst en depressie na niet-succesvolle IVF/ICSI drs. A.J.C.M. van Dongen, dr. W.L.D.M. Nelen, dr. J. IntHout et al. 169 Kans op levend geborene na herhaald implantatiefalen bij IVF of ICSI dr. Y.E.M. Koot, dr. M. Goddijn, drs. S. de Bever et al. Oorspronkelijke artikelen 174 Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2.0 dr. M.G. Dijkstra, dr. V.M.J. Verhoef 180 Praktijkvariatie in behandeling van prolaps en urine-incontinentie drs. M.N. van IJsselmuiden, ir. J.A. van Erkelens, dr. H.W.F. van Eijndhoven 186 Iatrogene oorzaak van late fluxus post partum drs. I.M.H. Kessels, drs. S. Melman, dr. R.J. Nijenhuis, drs. F.J.P.M. Vrouenraets 191 Integrale geboortezorg M. Smith, G.L.P. Wagener, dr. F.A. van de Laar, dr. J. van Dillen Column Mieke Kerkhof 196 Een schoon gelaat is een stilzwijgende aanbeveling Focus op Historie 197 Vesalius’ anatomie van de vrouwelijke geslachtsorganen prof. dr. R. van Hee, prof. dr. M. Thiery PICO Bello 202 Urineverblijfskatheter voorafgaand aan sectio: noodzakelijk of onnodig? drs. Y.E.T. Vellinga, drs. L. Speksnijder, dr. M.G.K. Dijksterhuis 159 BEELD OMSLAG Foto Dreamstime ADVERTEERDERS IN DIT NUMMER Astellas | Betmiga Omega Pharma | Davitamon Gedeon Richter | Esmya ISSN 0921-4011 NEDERLANDS TIJDSCHRIFT VOOR OBSTETRIE EN GYNAECOLOGIE Het NTOG is het officiële tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) en de Dutch Society of Perinatal Medicine. Zij stelt zich als doel de leden van de NVOG en andere specialisten, die werkzaam zijn op het gebied van de gynaecologie, perinatologie en voort-plantingskunde, op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkelingen op deze deelterreinen. Het NTOG probeert haar doel te bereiken door middel van vaste rubrieken, columns, commentaren, wetenschappelijke artikelen, congresverslagen en themanummers. De vereniging NVOG heeft als doel het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de voortplanting en van de vrouwenziekten te bevorderen, de optimale toepassing van kennis en kunde in de uitoefening van het specialisme Obstetrie en Gynaecologie te stimuleren en de maatschappelijke belangen van beoefenaars van het specialisme Obstetrie en Gynaecologie en in het bijzonder van haar leden te behartigen. De vereniging wil dit doel bereiken door het houden van wetenschappelijke bijeenkomsten; het publiceren van wetenschappelijke artikelen; het houden van toezicht op de nascholing van opgeleide specialisten; het behartigen van de belangen van de specialisten, alsmede de beoefenaars van dit specialisme, en in het bijzonder de leden van de NVOG, bij daarvoor in aanmerking komende organen en instanties.