NTOG%202016-4_web

Nederlands Tijdschrift voor Obstetrie & Gynaecologie vol. 129, mei 2016 www.ntog.nl
202
mingen en onjuistheden vertoonde. Twaalf jaar later,
in 1555, heeft hij deze pogen te corrigeren in een
nieuwe editie, onder de zelfde titel wederom te Bazel
verschenen, en opnieuw samen met de Epitome.
Aan de tekst is duidelijk gesleuteld. Vesalius heeft
stukken weggelaten en andere verkort, doch heeft
verschillende nieuwe paragrafen ingelast waardoor
de tekst langer is geworden. Aan de beschrijving van
de vrouwelijke geslachtsorganen heeft hij echter weinig
of niets veranderd.
Van de illustraties van deze hoofdstukken werd
alleen de laatste, Figuur 30, hertekend: de schijfvormige
placenta van de vrouw staat nu duidelijk en
correct afgebeeld (figuur 13). Dit ‘stuk vlees’, dat bij
vrouwen wordt gevonden, noemt Vesalius ‘substantia
carnosa’. Realdo Colombo en later ook Falloppio
gaven het de naam ‘placenta’.
Andreae Vesalii, anatomicarum Gabrielis
Fallopii observationum examen
Tenslotte nog een woord over Vesalius’ antwoord op
de brief van Falloppio. Deze brief bereikt hem in
augustus 1561 te Madrid en is begeleid door Falloppio’s
boek, getiteld: ‘Gabrielis Fallopii medici mutinensis
observationes anatomicae’.5 Het is een uitgebreid
onderzoek van de Fabrica waaraan de schrijver
tal van eigen waarnemingen heeft toegevoegd.
Ondanks het feit dat Falloppio hem ‘divinus Vesalius’
noemt, was Vesalius door bepaalde opmerkingen
van Falloppio blijkbaar geprikkeld. Hij klimt in zijn
pen en schrijft aan Falloppio een lange brief, die
later werd gedrukt als het ‘Andreae Vesalii, anatomicarum
Gabrielis Fallopii observationum examen’ en
in Venetië verschijnt in 1564. Het was Vesalius’ laatste
geschrift dat hij helaas niet meer heeft kunnen
zien.
Falloppio, die het bestaan van bijballen bij de vrouw
had ontkend, was de eerste om de eileiders duidelijk
en correct te beschrijven. Hij vergeleek ze met een
trompet en had ze de naam tubae uteri gegeven.
Vesalius blijft evenwel voorstander van het geslachtelijk
isomorfisme, en houdt vast aan het bestaan van
de vrouwelijke epidydimis. Verder laat hij opmerken
dat hij niet goed inziet hoe het vrouwelijke zaad vanuit
de teelbal het zaad-afvoerend kanaal zou kunnen
bereiken, gezien er een membraneuze ruimte bestaat
tussen het abdominale uiteinde van de eileider en de
eierstok. Zo weerlegt hij ook Falloppio’s bewering als
zou deze voor ’t eerst de clitoris hebben ontdekt.
Vesalius had immers naar zijn zeggen, de clitoris
reeds lang beschreven als twee vanuit de schaamlippen
samengesmolten vlezige deeltjes.
Over het hymen tenslotte schrijft Vesalius aan Falloppio
het volgende: ‘Uw opvatting stemt volledig overeen
met de mijne; het enige verschil tussen ons beiden
is dat het maagdenvlies volgens u bestaat uit
een nerveus, en niet uit een vleesachtig vlies, zoals ik
beweer.’
Besluit
Het oeuvre van Vesalius getuigt voor die tijd van een
zeer innovatieve beschrijving van de vrouwelijke
geslachtsorganen. Het vormt, mede dankzij de illustraties,
de basis en meest waardevolle bijdrage in de
beschrijvende anatomie van deze geslachtsorganen
tot op vandaag. Daarenboven ligt Vesalius daarmee
aan de basis van vele latere toevoegingen en verbeteringen
door zijn leerlingen en volgelingen, zowel met
betrekking tot de 16de-eeuwse anatomie als tot de
17de-eeuwse fysiologie.
Het is dan ook terecht, dat hij als een van de grondleggers
van ons huidig medisch denken wordt
beschouwd.
Referenties
1. Van Hee R. (Ed.) Kunst van Vesalius. Antwerpen/Apeldoorn:
Garant, 2014. (Engelse uitgave: Art of Vesalius.
Antwerpen/Apeldoorn: Garant, 2014).
2. Thiery M. Anatomie van de vrouwelijke geslachtsorganen.
In: Van Hee R. (Ed.) Kunst van Vesalius. Antwerpen/
Apeldoorn: Garant, 2014, pp.175-195.
3. Saunders J.B. de C.M. & O’Malley C.D. The illustrations
from the works of Andreas Vesalius of Brussels.
Cleveland: World Publ. Comp. 1950. (Reprint: The
anatomical drawings of Andreas Vesalius . New York:
Bonanza Books, distributed by Crown Publishers Inc.,
1982).
4. Vesalius A. Andreae Vesalii Bruxellensis, Scholae
medicorum Patavinae professoris De Humani Corporis
Fabrica Libri septem, cum Caesarae Maiest. Galliarum
Regis, ac Senatus Veneti gratia & privilegio, ut in
diplomatis eorundem continetur. Basileae: ex officina
Ioannis Oporini, 1543.
5. Falloppio G. Gabrielis Falloppii medici mutensis Observationies
Anatomicae. Venetiis: Marcus Antonius Ulmus, 1561.
Trefwoorden
Vesalius, vrouwelijke genitalia, anatomie, placenta,
iconografie
Keywords
Vesalius, female genital organs, anatomy, placenta,
iconography
Correspondentie
Prof.em.dr. Robrecht H.G.G.Van Hee
Flamingolaan 4
2610 Antwerpen-Wilrijk, België
t 00 32 3 440 58 74
e bob.van.hee@gmail.com
Belangenverstrengeling
De auteur verklaart dat er geen (financiële) belangenverstrengeling
is.