I !«l - Historisch Centrum Overijssel

30
Literatuur
Recensies
Hemmy Clevis en Trinette Constandse-Westermann
(red.), De doden vertellen. Opgraving in de
Broerenkerk te Zwolle 1987-88.
Kampen (Stichting Archeologie IJssel/Vechtstreek)
1992. ISBN 90 72883 04 7. ƒ 29,50.
In een fraai uitgevoerd boekwerk heeft de Stichting
Archeologie IJssel/Vechtstreek door een achttal
auteurs een beschrijving en een antropologisch-fysische
analyse laten geven van menselijk
materiaal dat opgegraven kon worden tijdens de
restauratie van de Broerenkerk.
Onder de technische leiding van Nico Aten
heeft een team van studenten en vrijwilligers
maandenlang gewerkt om de skeletresten van ongeveer
duizend personen op te graven. Het bijzondere
van deze opgraving vormt het gegeven dat
men van een redelijk groot aantal skeletten over
historische gegevens betreffende geslacht en leeftijd
kon beschikken. Aten zegt in zijn inleiding:
'Het Broerenkerkonderzoek is in de eerste plaats
gericht geweest op het testen van enkele oude en
nieuwe methoden voor geslachtsdiagnose en leeftijdsschatting.'
In de tweede plaats wilden de onderzoekers
informatie verzamelen over de Zwolse
bevolking in de achttiende en vroege negentiende
eeuw.
Na een beschouwing over de historie van de
Broerenkerk — de bouw zal omstreeks 1466 begonnen
zijn — volgt een uiteenzetting over de opgravingstechniek,
het verloop van de opgraving, de
wijze van begraving en de gang van zaken bij de
identificatie. Hiertoe werd gebruik gemaakt van
het grafboek dat van 1819 tot 1828 is bijgehouden.
Daardoor beschikte men over de gegevens van 141
geïdentificeerde individuen. Daarnaast waren er
skeletten van 388 niet geïdentificeerde individuen.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
De oudsten daarvan dateren waarschijnlijk uit het
laatste kwart van de zeventiende eeuw. Tenslotte is
er botmateriaal opgegraven dat niet in anatomisch
verband werd aangetroffen. Dit laatstgenoemde
materiaal is afkomstig uit ruimingen uit de periode
van het laatste kwart van de zeventiende eeuw
tot aan 1828. Nadien is er niet meer begraven in de
kerk.
De uitgebreide aantekeningen van achttiendeeeuwse
kosters en een vergelijking van gegevens
uit het grafboek met de registers van de burgerlijke
stand, geven een goed beeld van de sociale positie
van de begravenen en van hun herkomst binnen
de stad. Het blijken voornamelijk middenstanders
te zijn geweest: ambachtslieden, militairen
uit de lagere rangen en beroepen als
schoolmeester en predikant. Deze beroepen ziet
men nogal eens weerspiegeld in de grafschriften.
Hagedoorns artikel over de zerken in de kerk
geeft een interessant overzicht van de begravingen
voor 1580 en de periode daarna. Illustraties van
grafzerken en de beschrijvingen daarvan geven
een boeiend beeld van huismerken en opschriften.
Meer dan de helft van het boekwerk betreft een
tweetal besprekingen van de resultaten van het
onderzoek van het verkregen botmateriaal.
Een viertal onderzoekers wijdt zo'n veertig
bladzijden aan de gebitsresten van de skeletten.
Met name tandarts Pot en antropoloog Bouts geven
een gedegen beschrijving van de vorming van
het gebit en van de afwijkingen. Er zijn nu, maar
vooral ook in het verleden, verschillende factoren
aan te wijzen die invloed hebben op de toestand
van het gebit - en in het bijzonder van het zogenoemde
blijvende gebit. Niet alleen bepaalde gebruiken,
zoals het vijlen van elementen, maar ook
de aard van het gebruikte voedsel spelen een belangrijke
rol. Belangrijk omdat het gebit bijzonder
geschikt is als leeftijdsindicator. Juist als door al-