VOX Februari 2008 - USG Vox

vox hieronymi
www.usgvox.nl
redactie@usgvox.nl
Pan: fluitspeler op bokkepoten
Hermes is de zoon van Zeus en de nimf Maie. Middels een onbekende
moeder kreeg Hermes een zoon: de bosgod of sater Pan.
Dit mannetje met bokkenpoten hoort tot de halfgoden, of
misschien wel kwartgoden en speelt een voldoende belangrijke
rol in de Griekse mythologie om hier ook aan bod te
komen. Er bestaan een paar leuke verhalen over.
Pan is de beschermgod van de herders en de kudden. Verder
is hij de god van het vee en de (dierlijke) instincten. We kennen
Pan met een herdersfluit, rietfluit of Syrinx, nog vaker:
panfluit genoemd. Hoe kwam hij daaraan?
In de bergen van Arkadië leefde eens een wonderschone bergnimf.
Haar vriendinnen, de dryaden, noemden haar Syrinx.
Veel woudgoden en saters hadden geprobeerd haar liefde te
winnen, en dat gold ook voor de herdersgod Pan. De nimf
had zich aan al deze aanbidders steeds weer weten te ontworstelen,
want zij gaf er de voorkeur aan vrij door de bossen
te zwerven. Ze had zich helemaal aan de godin van de jacht
gewijd, en zwierf net als Artemis in een jachtkleed door het
woud. Van een huwelijk wilde zij niets weten.
Vrijerspogingen
Op een dag bespotte de nimf Pan voor zijn vrijerspogingen
en vluchtte vervolgens in een dicht woud. Pan achtervolgde
haar en kon haar steeds dichter naderen omdat haar vlucht
werd gestuit door een brede beek. In haar angst voor Pan
smeekte Syrinx de stroomgoden om hulp. En juist toen de
naderende Pan dacht dat hij haar te pakken had - hield hij
een rietstengel in zijn hand. Bedroefd stond Pan voor de veranderde
nimf en slaakte een paar diepe zuchten. Deze gaven
in het riet een diepe, klagende weerklank, die Pan troostte en
zelfs verrukte. “Dit is prachtig, wat een vondst”, riep hij uit
en hij sneed een aantal stengels van verschillende lengte van
het riet. Hij voegde ze met was aaneen (dat kunnen alleen
goden) en noemde dit nieuwe instrument met de naam van
zijn onbereikbare geliefde. Door deze fluit zou hij zich toch
altijd met haar verbonden voelen. Vanaf dan loopt Pan vrijwel
altijd op zijn fluit te spelen. En ja, dit is ook anderszins
interpreteerbaar.
ezelsoren
Goden ABC| 5
Op een keer komt koning Midas Pan op een wandeling door
het bos vergezellen. Hij vindt Pan prachtig spelen, wordt er
zelfs helemaal weemoedig van. Door de complimenten van
Midas wordt Pan erg hoogmoedig: hij beweert dat hij eigenlijk
de god van de muziek zou moeten zijn, want hij speelt
immers mooier dan Apollo?
Midas en Pan dagen Apollo uit voor een muziekcompetitie en
de berggod Timolos zal jury zijn. Als Apollo eindelijk heeft toegestemd
deel te nemen aan deze naar zijn idee overbodige wedstrijd,
heeft zich ook al publiek verzameld. Pan fluit een hese
deun waarna Apollo goddelijke klanken ontlokt aan zijn lier.
De uitslag van deze Idols avant la lettre is volgens Timolos èn
publiek dat Apollo’s muziek superieur is. Midas laat duidelijk
merken dat hij het er helemaal niet mee eens is. Apollo wuift
dit weg en wil zich van het bergtoneel verwijderen, maar Midas
achtervolgt hem en blijft erover doordrammen dat de muziek
van Pan hem veel meer raakte dan die van de god der kunsten.
Dan vindt Apollo dat het welletjes is en grijpt Midas bij zijn
oren en zegt zoiets als ‘wanneer iemand zúlke domme oren
heeft, moet de wereld dat ook maar kunnen zien’. Daarbij trekt
hij de oren van Midas een flink eind de lucht in. Terwijl Apollo
wegloopt, vormt zich een laagje haar over de lange oren van
koning Midas, die de rest van zijn leven met ezelsoren moet
doorbrengen.
[MH]
Jacob Jordaens (1593-1678, Pan en Syrinx, Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten, Brussel