Odeon 73 - start - De Nederlandse Opera

O D E O N
Magazine van De Nederlandse Opera
19de jaargang / nr. 73 mei / juni / juli 2009
73 14
6
22
De zaak Makropulos
Leoš Janáček
Adam in ballingschap
Rob Zuidam
Carmen
Georges Bizet

CONFRONTATIONS
Confrontaties tussen muziekstijlen,
gemeenschappen, oost en west, noord en zuid.
Tears of Barren Hill
van Danny Yung Multimedia performance als cross
over tussen Pekingopera, Verdi en Leni Riefenstahl
House of the Sleeping Beauties
van Kris Defoort en Guy Cassiers
Opera in drie nachten waarin niets gebeurt maar alles
mogelijk is
Madama Butterfly door Stanislavsky Opera
Company. Topgezelschap uit Rusland combineert
meesterlijke zang met geloofwaardig acteerwerk
Kaarten zijn verkrijgbaar bij de kassa’s van de verschillende theaters
of centraal via het Rotterdams Uitburo: +31 (0)10 240 01 66.
2
“Een kunstwerk kan de aparte werelden
van oost en west doen wegvallen
en zo ontstaat er een nieuwe wereld.”
GUY COOLEN
ARTISTIEK LEIDER OPERADAGEN ROTTERDAM
LIEFDESOFFERS
Ophelia van Opera O.T.
Operasolo over de tragische geliefde van Hamlet met
nieuwe tekst van Bernlef
Chinees meisje, een operawandeling
door het Chinatown van Rotterdam.
Hoofdrollen voor Cora Burggraaf,
Barbara Hannigan en Tania Kross
Opera bij u thuis, intieme concerten
in uw eigen huiskamer
MEER!
Bestel de programmabrochure via
voor het complete overzicht, inclusief
achtergrondartikelen en interviews met
o.m. Danny Yung en Guy Cassiers.

Marc Albrecht nieuwe chef-dirigent
Op 26 maart 2009 werd de Duitse dirigent
Marc Albrecht in Het Muziektheater gepresenteerd
als de nieuwe chef-dirigent van het
Nederlands Philharmonisch Orkest/Nederlands
Kamerorkest en van De Nederlandse
Opera. Albrecht maakte in september 2008
een overweldigend DNO-debuut met het
NedPhO in Die Frau ohne Schatten. In juni
en juli 2009 zal hij bij DNO het Koninklijk
Concert gebouworkest leiden in Carmen.
Hij staat bekend om zijn interpretaties van
werken van Wagner en Richard Strauss,
en van hedendaagse muziek. Sinds 2006 is
Albrecht artistiek leider en chef-dirigent
van het Orchestre Philharmonique de Strasbourg.
Hij was gastdirigent bij de Berliner
Philharmoniker, de Münchner Philharmo niker,
het Koninklijk Concertgebouworkest,
het City of Birmingham Orchestra, het
OperaFlirt
Onder de 30 jaar? Nog nooit
een opera gezien? Laat je
verleiden tot een OperaFlirt!
Op 27 maart 2009 introduceerde De Nederlandse
Opera samen met haar nieuwe sponsor
CMS Derks Star Busmann OperaFlirt,
een nieuw programma voor jongeren tot 30
jaar. OperaFlirt biedt jong publiek een laagdrempelige,
aantrekkelijke mogelijkheid om
met opera in aanraking te komen. Jonge
mensen weten vaak niet goed wat ze met de
kunstvorm opera aan moeten. Vaak hebben
jongeren bepaalde vooroordelen die samenhangen
met de entreeprijs, maar ook met
de gemiddelde leeftijd van de bezoekers, formele
kleding en een bepaalde gedrags code.
Met OperaFlirt willen DNO en CMS Derks
Star Busmann deze vooroordelen ontkrachten.
Jongeren kunnen voor slechts € 15,00
kaarten kopen voor speciaal geselecteerde
voorstellingen van DNO. Hiervoor is een
contingent van 50 zeer goede plaatsen ge -
reserveerd.
Voorafgaand aan de voorstelling krijgen
de deelnemers tijdens een rondleiding een
uniek kijkje achter de schermen van Het
Muziektheater en een inleiding over de opera
zodat ze goed voorbereid naar de voorstelling
gaan. Ook het sociale aspect speelt bij
OperaFlirt een belangrijke rol. Na afloop van
de voorstelling worden de deelnemers van
OperaFlirt voor een cocktailontvangst uitgenodigd.
Op de avond zelf zijn ook Fidelioleden
(jonge vrienden van DNO) en jonge
juristen van CMS aanwezig. Zij zijn eveneens
uitgenodigd om in een prettige sfeer
van een cocktail te genieten. Zo ontmoeten
jongeren die nog niet vaak te gast zijn ge -
weest bij DNO mensen van dezelfde leef -
tijd die hun liefde voor opera allang ontdekt
hebben.
De volgende voorstelling van OperaFlirt
is Bizets Carmen op 30 juni 2009.
3
Chamber Orchestra of Europe en de orkesten
van Rome (Santa Cecilia), Dresden en
Lyon. Tussen 2003 en 2006 leidde hij in Bayreuth
Der fliegende Holländer. In 2003 dirigeerde
hij in Salzburg Die Bakchantin nen, in
2005 Uit een dodenhuis bij de Opéra National
de Paris. Bij de Deutsche Oper Berlin, waar
hij van 2001 tot 2004 als eerste gastdirigent
werkzaam was, dirigeerde hij o.m. in 2002
Saint François d’Assise. Marc Albrecht is
nauw verbonden aan de Semper oper Dresden,
waar hij in 2007 Die Frau ohne Schatten
en La damnation de Faust leidde. In 2008 dirigeerde
hij The Bassarids bij de Bayerische
Staats oper München. Recent maakte Marc
Albrecht zijn debuut bij ROH Covent Garden
met Der fliegende Holländer. Zijn aanstelling
in Amsterdam zal in gaan per seizoen 2011-
2012, voor een periode van vier jaar. Op 29
mei en 1 juni 2010 leidt Albrecht het Ned PhO
in het Concertgebouw met werken van Gubaidulina
en Richard Strauss. In het seizoen
2010-2011 zal hij een productie bij DNO dirigeren.
Zie het interview op p. 26.
Marc Albrecht, Truze Lodder en Pierre Audi
(Foto: Hans Hijmering)

Persstemmen
Ercole amante
‘David Alden werd na de première van
zijn nieuwe productie vol pracht en praal
onthaald op unaniem bravogeroep. Er
wordt door een cast met elf zangers in
achttien rollen met verve geacteerd en
gezongen. Voor de bariton Luca Pisaroni
lijkt de titelrol door Cavalli en Alden op
het lijf gecreëerd. Prachtig zingen ook
Veronica Cangemi, Anna Bonitatibus,
Jeremy Ovenden en Anna Maria Panzarella.’
Kasper Jansen, NRC Handelsblad
(12 januari 2009)
‘Mit viel Ironie und parodistischem
Froh sinn bereitet der amerikanische
Regisseur die Story als unterhaltsame
Histo-Kitsch-Travestie auf. Da haben
Juno (die herausragende Anna Bonitatibus)
und Deianira (die schnippisch
Paroli bietende Anna Maria Panzarella)
vokal leichtes Spiel, die Oberhand zu
gewinnen. Selbst Frau Venus (suggestiv:
Wilke te Brummel stroete) muss die
Segel streichen. Johannette Zomer
wuselt mit flexibler Stimme durch diverse
Nebenrollen, der gelenkige Counter
Tim Mead hat einen bejubelten Pagen-
Auftritt, als er es in der Sturmszene
vom Ruderboot aus todesmutig mit Blitz,
Donner und aller -lei ferngesteuertem
Seegetier aufnimmt. Umberto Chiummo
liest dem tumben Heroen mal als Neptun,
mal als Geist des Eutiros die Leviten,
während Veronica Cangemi und Jeremy
Ovenden mit gespielter naïvité und innigen
Lamento-Tönen das junge Paar Iole-
Hyllus geben. Paul Steinbergs üppige
Dekors und Constance Hoff mans prächtige
Kostüme mischen virtuos Fantasy-
Antike und Pop-Barock. Ivor Bolton
setzte die Musik bravourös unter Strom,
er führte das Concerto Köln und das
Monte verdi Continuo Ensemble mit
Verve und stilsicherem Esprit – in einer
auf den großen Saal des Muziek thea ters
abgestimmten Besetzung’
Albrecht Thiemann, Opernwelt (maart 2009)
(Foto: Ruth Walz)
4
I puritani
‘Het verhaal van de vrouw die denkt dat
haar geliefde er met een ander vandoor
is gegaan en gek wordt van verdriet, be -
vat nogal wat onwaarschijnlijke details.
Maar Francisco Negrin behandelt het in
zijn sterke personen regie als een groots
drama van Shakes peare en de muziek
van Bellini verheft de geschie denis tot
een magisch niveau. De kostuums van
Louis Désiré doen historisch aan, terwijl
het decor van Es Devlin juist een
abstract moderne allure heeft. Telkens
wisselende kaders waarbij slechts een
deel van het grote toneel is belicht, wek -
ken de indruk van een reeks filmbeelden,
totdat in het laatste bedrijf de volle
breedte van het Muziek theater wordt
benut. […] Tijdens de première was
[Mariola Cantarero] op haar best in de
geconcentreerd en intens gezongen
waanzinscène. Echt belcanto is eerder
te vinden bij John Osborn, die de hoge
tenorpartij van Arturo met veel gevoel
en aplomb voor het voetlicht brengt.
Bijzonder geslaagd zijn ook de bijdragen
van de bassen Daniel Borows ki
(Valton) en Riccardo Zanellato
(Giorgio)’
Eddie Vetter, De Telegraaf (6 februari 2009)
‘Het is duidelijk: regisseur Francisco
Negrin, die hier en daar de handeling
spannender heeft gemaakt dan die is,
kiest niet voor het geforceerde en ongeloofwaardige
happy end van de opera.
Hij toont dat als een waandenkbeeld van
Elvira die eerst genezen leek. Haar minnaar
Arturo is immers in deze regieopvatting
door zijn rivaal Riccardo doodgeschoten,
maar zij wil dat blijkbaar
niet weten. Daarvóór speelde de indrukwekkende
Mariola Cantarero haar helemaal
niet als waanzinnig. I puritani is
nu een interessante mengelmoes met
meeslepende muziek: Giuliano Carella
dirigeert het Nederlands Philharmo nisch
Orkest kundig, het Koor van De Nederlandse
Opera is, ondanks de nauwe
bankjes waaruit het moet zingen, weer
adembenemend goed.’
Max Arian, Groene Amsterdammer
(13 februari 2009)
(Foto: Clärchen & Matthias Baus)
Così fan tutte
‘Mozart aan de Amstel: de aanwinst van
De Nederlandse Opera is ditmaal geen
sopraan of maankraterkarretje, maar
een 48-jarige dirigent. Hij heet Gérard
Korsten, was concertmeester in Salzburg,
dirigeerde opera in Cagliari, Lyon,
Glyndebourne en Milaan, en staat nu
Così fan tutte tot een muzikaal succesnummer
te maken. Korsten maakt veel
werk van Mozarts geniale accompagnati.
Hij doorziet omslagmomenten in
aria’s als die van de voor haar liefde
bezwijkende Fiordiligi, hij snapt het
18de-eeuwse o-lala van serenade-achtige
tussenspelen, en weet over te schakelen
van het prieeltje naar snelle actie.
[…] Dat prieeltje is in de oneindig subtiele
regie van Jossi Wieler nog steeds
een jeugdherberg op draaischijf […]
De verbluffende Fiordiligi van de vorige
keer, Sally Matthews, maakte plaats
voor een minder verbluffend maar wel
opmerkelijk talent uit Argen tinië, Virginia
Tola. Leuk blijft de pluizige backpacker
(Martin Kaaij) die op zijn gitaar recitatiefakkoorden
tokkelt.’
Roland de Beer, de Volkskrant (7 maart 2009)
‘De Nederlandse Opera brengt deze
maand de Mozart/Da Ponte-opera
Così fan tutte in de uitdagende regie
van Jossi Wieler en Sergio Moribato.
Tweeënhalf jaar geleden een sensatie.
Want: geen vermakelijke in rococostijl
aangekleed spel met de liefde tussen
twee verloofde stellen, maar een voor
moderne mensen in alle opzichten herkenbare
en lekker realistische lakmoesproef
op de liefdestrouw. Nog beter is
nu te zien hoe heerlijk geraffineerd deze
regie in elkaar zit. Er gaan dan ook regelmatig
golfjes van gegrinnik door Het
Muziektheater.’
Hans Visser, Noordhollands Dagblad
(9 maart 2009)
Deze citaten zijn ingekort.
(Foto: Marco Borggreve)

Achter de schermen
5
Marc N. Chahin en Michiel Jongejan
Materiële
en immateriële meerwaarde
De Nederlandse Opera is voor het eerst sinds lang geleden weer een verbintenis aangegaan met een sponsor.
Een nadere kennismaking in een gesprek met Dolf Segaar van CMS Derks Star Busmann.
Wat doet CMS Derks Star Busmann?
‘Wij zijn een groot kantoor van advocaten,
notarissen en fiscalisten; wij verlenen
juridische diensten op een heel scala aan
rechtsgebieden, waarbij wij ons richten
op transacties, financiering, vastgoed en
commerciële projecten. We hebben drie vestigingen
in Nederland, maar zijn ook internationaal
actief. Met name in Europa zijn wij
sterk, door onze samenwerking met acht
Europese CMS-partners.’
Vroeger waren jullie sponsor van de
Konink lijke Nederlandse Hockeybond
(KNHB). Hoe zijn jullie tot het besluit
gekomen nu iets heel anders te doen
door met De Neder landse Opera in zee
te gaan?
‘Op een gegeven moment is het goed om
op zoek te gaan naar iets nieuws. Na 15 jaar
hockeybond en een zich verder ontwikkelend
kantoor, met nieuwe ambities, zochten wij
een partner die evenals de KNHB past bij
onze ambities, maar die daarbovenop ook
nog de gelegenheid biedt om een – voor ons
nieuw – publiek te bereiken. DNO past precies
bij wat we zijn en wat we willen uitstralen.
Zodoende zijn we bij DNO uitgekomen.
Sponsoring van DNO is voor ons een goede
manier om in die samenwerking ons profiel
voor het voetlicht te brengen. We blijven nog
wel betrokken bij de hockeybond, maar in
een andere setting dan we de afgelopen vijftien
jaar gedaan hebben.’
Wat zijn de overeenkomsten tussen
CMS en DNO? Op welke manier is er
een win-win-situatie voor zowel sponsor
als gesponsorde?
‘Wij hebben gezien dat DNO ambitie, durf
en leiderschap uitstraalt. Dat zijn waarden
die we met elkaar delen. En wat betreft de
drie disciplines die wij als kantoor hebben:
advocatuur, notariaat, fiscaal, zie je bij DNO
dezelfde op samenwerking gerichte opzet,
met zang, dans, muziek, theater, regie: een
combinatie van het beste van diverse specialismen.’
Wat houdt de sponsorovereenkomst
precies in?
‘Niet alleen dat we sponsor van DNO zijn,
maar ook dat we op het moment de enige
zijn. Het is nu een goed moment om te laten
zien dat je met een instelling als DNO een
samenwerking wilt aangaan. Dat je in tijden
van economische teruggang toch bereid
bent die ambitie en durf te tonen. Wat we
verder gaan doen, is onze relaties en onze
eigen mensen in de organisatie verder kennis
laten maken met de kunstvorm opera. We
willen ook young professionals en studenten
van wie wij zien dat ze voor ons waardevol
kunnen zijn, uitnodigen om kennis te maken
met DNO, en daar krijgen we met OperaFlirt
[een door CMS en DNO gezamenlijk geïnitieerd
programma om jongeren met opera,
het bedrijfsleven en met elkaar te laten kennismaken,
een kruising tussen een culturele
en een zakelijke ‘flirt’] ook de gelegenheid
toe. Dat is natuurlijk een mooie samenwerking.
Dus enerzijds de relaties, anderzijds
de eigen mensen en potentiële nieuwe kantoorgenoten.
Dat doen we door middel van
de sponsoring van de productie Così fan
tutte dit jaar en Le nozze di Figaro volgend
jaar, en door OperaFlirt.’
Truze Lodder, de zakelijk directeur van
DNO, heeft een duidelijke opvatting over
sponsoring: zij zegt dat de materiële meerwaarde
voor de gesponsorde (DNO) in
balans moet zijn met de immateriële meer -
waarde voor de sponsor (CMS). Wat is
de immateriële meerwaarde die DNO
jullie kan bieden?
‘Die ligt grotendeels in het imago van DNO,
die zich profileert als toonaangevende organisatie
met ambitie, en in de hoge kwaliteit
die geleverd wordt. Dat imago sluit goed aan
bij ons kantoor. We komen vanuit de sport, en
de samenwerking met DNO betekent natuurlijk
een heel andere manier waarop je je kantoor
presenteert aan de markt. Maar ook een
gevoel van trots dat je bij je eigen mensen
kweekt. Door middel van het aanschouwen
van een mooie kunstuiting verrijk je jezelf.
Ook dat is een belangrijke meerwaarde voor
de mensen die we binnen het kantoor hebben
en onze relaties.’
Gaat het publiek van DNO iets merken
van de sponsor?
‘Ja, maar op een heel bescheiden wijze. Ik
ben wel eens bij een gesponsorde uitvoering
geweest waarbij gasten van de sponsor veel
te laat binnenkwamen. Dat zal met ons niet
gebeuren. Wat mensen zullen merken, is bijvoorbeeld
dat op de kaartjes onze naam verschijnt
en in uitingen van DNO. We vinden
het belangrijk dat we met DNO zichtbaar
zijn, dat mag ook best brutaal zijn. De keuze
voor DNO is natuurlijk al onconventioneel;
je ziet weinig advocatenkantoren die zo’n
Truze Lodder en Dolf Segaar
(Foto: Xander van Ommens)
stap zetten. We gaan echter niet agres -
sief het publiek benaderen om onze naamsbekendheid
te vergroten.’
Wat is voor jullie de reden om in deze
tijden van kredietcrisis door te gaan met
sponsoring?
‘Ik denk dat de kredietcrisis iedereen be wust
maakt van de keuzes die je moet maken. Wij
hebben natuurlijk goed afgewogen of we deze
beslissing moesten nemen. Een be langrijke
reden is dat we juist tegen de stroom in willen
bewegen. Dat past bij ons kantoor; we opereren
niet langs de geijkte paden. Dat was
ook een reden om sponsoring van de KNHB
te heroverwegen; het werd op een gegeven
moment te vanzelfsprekend. Nu stappen
we in iets nieuws op een moment waarop
iedereen het misschien wat moeilijker heeft.
Het is goed om juist dan je maatschappelijke
betrokkenheid te tonen en elkaar te steunen.’
Wat vind je zelf mooi aan opera?
‘Mijn vader had niet zoveel met opera maar
mijn moeder wel, en ik ging vroeger met haar
weleens naar Het Muziektheater. Ik herinner
me dat ik het wel moeilijk vond, maar dat
maakte het ook mooi. Het moment dat je in
zo’n zaal zit en dat je ziet wat er op het toneel
geboden wordt: de kwaliteit, de combinatie
van muziek en zang, dat heeft mij altijd erg
aangesproken. Het geeft ook een moment
van rust. De verhalen zijn natuurlijk interessant,
eigentijds. Veel opera’s zijn lang geleden
geschreven maar blijven toch actueel.
Een combinatie van factoren dus. Ik was
blij verrast dat er in een adviestraject naar
nieuwe sponsormogelijkheden een match
bleek te zijn tussen ons en opera. En ik ben
er inmiddels van overtuigd dat DNO de goede
keuze was. Ik zie erg uit naar de samenwerking
die wij in ieder geval voor de komende
twee jaar zijn aangegaan. Ik hoop dat het
langer kan gaan duren, en dat het voor beide
partijen een succesvolle sponsoring wordt.
We gaan hopelijk veel van elkaar genieten.’

Scènes uit De zaak Makropulos (Foto’s: Marco Borggreve)
De zaak Makropulos
‘Ach, een mens moet niet zo lang leven.’ (Emilia Marty)
I
Honderd jaar na de dood van baron Josef
Ferdinand Prus wordt nog steeds om zijn
nalatenschap gestreden, aangezien er geen
testament is gevonden. Albert Gregor eist
het landgoed Loukov op, dat Prus ooit mondeling
aan de toen minderjarige Ferdinand
Gregor zou hebben beloofd. Zijn tegenstander
Jaroslav Prus beweert daarentegen dat
de baron op zijn sterfbed mondeling het
landgoed had nagelaten aan een onbekende,
Mach Gregor. Advocaat Kolenatý en zijn
assistent Vítek vertegenwoordigen Albert
Gregor. Víteks dochter, de zangeres Kristina,
dweept met de beroemde operaster Emilia
Marty, die plotseling haar opwachting maakt
bij Kolenatý. Zij weet te vertellen dat ’Mach
Gregor’ de buitenechtelijke zoon was van
de oude baron Prus en de Schotse zangeres
Ellian MacGregor, en dat er een verzegeld
testament te zijnen gunste met nog andere
papieren in een kast ligt bij Jaroslav Prus
thuis. Kolenatý vindt het testament en komt
terug met Prus. Emilia zal met een brief van
Ellian MacGregor bewijzen dat Ferdinand
(Mac)Gregor baron Prus’ zoon was.
6
II
In het theater zoekt Prus Emilia op. Kristina
en haar geliefde Janek, de zoon van Prus,
verschijnen daar ook, evenals Gregor en
Vítek. De seniele Hauk-Šendorf komt Emilia
opzoeken, omdat ze hem doet denken aan
Eugenia Montez, zijn Spaanse minnares van
vijftig jaar geleden. Emilia stuurt allen weg,
behalve Prus. Die spreekt over de brieven
van Ellian MacGregor, die ondertekend zijn
met E.M. Hij vermoedt dat haar werkelijke
naam Elina Makropulos is, de alleenstaande
moeder van een Ferdinand Makropulos,
geboren op Loukov: de Ferdinand die in het
testament wordt genoemd. Totdat zich een
Makropulos als erfgenaam meldt, blijft het
landgoed in bezit van Prus. Er is nog een
tweede, verzegeld document, dat Emilia
beslist van Prus wil kopen, maar hij weigert
en vertrekt. Gregor komt terug en verklaart
Emilia zijn liefde. Zij wijst hem af en valt in
slaap. Als ze probeert Janek over te halen
het document te stelen, komt Prus tussenbeide.
In ruil voor een liefdesnacht met
Emilia wil hij het document wel afstaan.
III
In een hotelkamer beklaagt de ontevreden
Prus zich bij Emilia, want zij voelde
aan als ijs. Een bediende brengt een brief:
Janek heeft zelfmoord gepleegd uit liefde
voor Emilia. Prus vertrekt. Hauk-Šendorf
duikt weer op. Hij wil dat Emilia met hem
meegaat naar Spanje. Net als ze daarin
toestemt, komen Gregor, Kolenatý, Vítek,
Kristina, Prus en een dokter, die Hauk-
Šendorf meeneemt. De brief van Ellian
MacGregor blijkt met moderne inkt geschreven
te zijn. Terwijl Emilia zich omkleedt om
te worden verhoord, worden haar koffers
doorzocht. Nu blijkt dat zij al 330 jaar oud
is en dat zij onder verschillende namen
geleefd heeft, met steeds dezelfde initialen
E.M. Haar vader was de Griekse arts
Makropulos, die om bij keizer Rudolf II in
de gunst te komen een verjongingsmiddel
uitvond, dat hij op zijn 16-jarige dochter
moest uitproberen. Toen deze daarop
ziek werd, liet de keizer de vader ter dood
brengen. Elina vluchtte met de formule, die
uiteindelijk terechtkwam tussen de papieren
van baron Prus. Het wondermiddel is
uitgewerkt en zou opnieuw moeten worden
ingenomen. Emilia Marty voelt zich dan
ook zwak, maar wil liever sterven. Voordat
zij de geest geeft, schenkt ze Kristina de
Makropulos-formule, maar het meisje verbrandt
het document.

7
ma 18 mei 2009 première 20.00 uur
do 21 mei 20.00 uur
ma 25 mei 20.00 uur
do 28 mei 20.00 uur
zo 31 mei 13.30 uur
wo 3 juni 20.00 uur
zo 7 juni 13.30 uur
di 9 juni 20.00 uur
vr 12 juni 20.00 uur
Het Muziektheater Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Bij het ter perse gaan van deze Odeon
zijn er nog kaarten verkrijgbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau van
Het Muziektheater: 020-625 5455
Online reserveren: www.dno.nl
Inleidingen door Bart Hermans
Plaats: Het Muziektheater (2de balkon)
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur
(matinee)
Lengte: ± 30 minuten
Toegang: gratis op vertoon van een geldig
plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag
Met steun van de Vereniging Vrienden
van De Nederlandse Opera
Uitzenddatum
Radio 4, NPS Opera live:
zaterdag 30 mei 2009, 19.00 uur
Dinerbuffetten
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u ge -
nie ten van een diner buffet in de foyer van Het
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op
tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassabespreekbureau
van Het Muziektheater, telefoon
020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/
kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want
er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.
Leoš Janáček 1854-1928
De zaak
Makropulos
Opera in drie bedrijven
Leoš Janáček
naar het gelijknamige
blijspel van Karel Čapek
muzikale leiding
Yannick Nézet-Séguin
regie
Ivo van Hove
scenografie en licht
Jan Versweyveld
kostuums
A.F. Vandevorst
dramaturgie
Janine Brogt
Klaus Bertisch
Emilia Marty
Cheryl Barker
Albert Gregor
Raymond Very
Vítek
Guy de Mey
Kristina
Marisca Mulder
Jaroslav Prus
Dale Duesing
Janek
Andrew Tortise
Kolenatý
François Le Roux
Een toneelknecht
Tom Haenen
Een werkster
Annett Andriesen
Hauk-Šendorf
Graham Clark
Kamermeisje
Bernadette ter Heyne
Rotterdams Philharmonisch Orkest
Koor van De Nederlandse Opera
instudering Martin Wright
De opera wordt in het Tsjechisch gezongen
en Nederlands boventiteld.
De voorstelling duurt circa 1 uur en 40 minuten.
Er is geen pauze.
Het operaboek De zaak Makropulos is
verkrijgbaar in Het Muziek theater. Daarin
zijn onder meer een uitgebreide synopsis
en het libretto in het Neder lands opgenomen.
De prijs is � 8,-.
Reprise

Scène uit De zaak Makropulos (Foto: Marco Borggreve)
Achtergrond De zaak Makropulos
Sybille Wijffels
In de ban van een ijzige vrouw
Als succesvol operacomponist was Leosˇ Janáček een laatbloeier. Zijn beste opera’s zou hij pas na zijn
zestigste levensjaar schrijven. De voorlaatste opera, tevens de laatste waarvan hij de première nog kon
meemaken, was De zaak Makropulos.
Eind december 1922 schrijft Janáček aan zijn
vriendin Kamila Stösslova over een toneelstuk
van de Tsjechische schrijver Karel
Čapek – De zaak Makropulos – dat hij in
Praag heeft gezien. Hij omschrijft het door
Čapek zelf geregisseerde stuk als het verhaal
van een meer dan 300 jaar oude vrouw –
Emilia Marty – die dankzij een levenselixer
mooi en jong is gebleven. Helaas is zij koud
en gevoelloos: ze kan geen echte emoties
meer ervaren omdat ze alles al zo vaak heeft
beleefd. Daarom is zij ongelukkig, in tegenstelling
tot ons stervelingen, die weten dat
ons leven eindig is en daarom ieder moment
goed willen benutten. Voor Janáček is juist
het cynisme van deze vrouw, die verwikkeld
raakt in een rechtszaak en zo haar geschiedenis
reconstrueert, bepalend voor haar
fatale attractiviteit.
Čapek was op dat moment in eigen land
al een succesvol schrijver, die spoedig ook
elders in Europa faam zou verwerven. Met
name in Engeland zou hij heel bekend worden
met twee toneelstukken: R.U.R. (Rossum’s
Universal Robots) en Uit het leven der insecten.
Daarin behandelde hij sciencefictionthema’s,
zoals de wereldheerschappij die
wordt overgenomen door reuzeninsecten
of robots. Het van oorsprong Tsjechische
woord ‘robot’ introdu ceerde hij in het internationale
vocabu laire. Het laatste stuk
schreef hij samen met zijn broer, de schilder
Josef, die tevens decorontwerper was.
Beiden behoorden tot de Tsjechische avantgarde
van de tijd tussen de twee wereldoorlogen
en maakten deel uit van de groep de
Pragmatici. De invloed van met name Josefs
decorontwerpen zou nog lang doorwerken
in het Tsjechische theater.
Een oude zonderling
Op Janáček maakte De zaak Makropulos
grote indruk. Hij zocht spoedig contact
met Čapek om de rechten te verwerven voor
de bewerking tot een opera. Čapek voelde
daar weinig voor. Hij vond het geen geschikt
onderwerp voor een opera en bovendien was
er een probleem met de rechten van het stuk.
Gezien de buitenlandse belangstelling voor
zijn werk was er onder strikte voorwaarden
een contract gesloten met een Amerikaanse
agent. Maar als Janáček zelf een eigen draai
aan het verhaal zou geven, kon hij het contract
wellicht omzeilen. Uit andere bronnen
blijkt dat Čapek het verzoek nogal absurd
vond. In zijn ogen was de componist een
oude zonderling en hij voelde er beslist niets
voor zelf zijn stuk tot een bruikbaar tekstboek
te bewerken.
Janáček besloot het plan even te laten rusten:
hij werkte nog aan de opera Het sluwe
vosje en had nog een ander stuk op het oog.
Dat was hem aangeraden door Max Brod,
die verantwoordelijk was voor de Duitse
vertaling van zijn operalibretti. Tijdens zijn
vakantie in juli 1923 las Janáček beide teksten
en koos voor De zaak Makropulos. Hij schreef
8
opnieuw aan Čapek, die met tegenzin akkoord
ging en de componist voor een contract verwees
naar zijn Tsjechische agent.
In november 1923 schrijft Janáček enthousiast
aan Kamila dat hij aan een nieuwe opera
begonnen is. Hij zal proberen de ijzige heldin
wat warmte mee te geven zodat men sympathie
voor haar krijgt. ‘Misschien word ik wel
verliefd op haar,’ voegt hij er nog aan toe:
een verwijzing naar zijn vriendschap met de
veel jongere Kamila, die van haar kant lange
tijd koel bleef. Zij was de ijzige dame in zijn
leven die hem op afstand hield en de meeste
van zijn brieven niet beantwoordde. Kamila
zou de inspiratiebron zijn voor de belangrijke
vrouwenrollen in vrijwel al zijn opera’s.
Ergernis
Janáčeks bewerking van De zaak Makro -
pulos verloopt voorspoedig. Eind december
1923 is al ongeveer de helft van het tekst boek
gereed. Hij onderbreekt het werk voor een
vakantie in de bergen en voltooit de eerste
akte in februari 1924. Half maart begint hij
aan de tweede akte, die in augustus gereedkomt.
Na het zomerreces volgt de derde
akte die in februari 1925 klaar is. Hij schrijft
Kamila dat er een last van hem is afgevallen
nu de eerste versie er ligt, maar hij voelt
ook droefheid omdat de ijskoude dame
inmiddels een plekje in zijn hart heeft veroverd.
Na een korte onderbreking begint
hij aan het herwerken en orkestreren van
de opera. Veel wordt geschrapt, verplaatst
en in mindere mate herschreven. Juli 1925
is de revisie van de eerste en tweede akte
gereed en in het najaar volgt de herziene
derde akte.
Janáček neemt dan contact op met zijn
muziekuitgever, Universal Edition. Hij wil
de opera zo snel mogelijk gedrukt zien in
verband met deelname aan een Amerikaans
operaconcours, ter gelegenheid van de
Wereldtentoonstelling in 1926 in Philadelphia.
Maar de uitgever vindt dat niet haalbaar,
niet in de laatste plaats vanwege
Janáčeks gewoonte na voltooiing van een
werk nog talloze correcties aan te brengen.

Ook bedingt de uitgever een nieuw contract
met Čapeks agent waarin betere voorwaarden
voor de componist zijn opgenomen.
De partituur arriveert echter niet op tijd
voor de repetities in Brno. De eerste exemplaren
en het Tsjechische libretto komen
pas 15 december binnen. In het piano-uittreksel
staat de Duitse vertaling van Brod al
afgedrukt. Universal Edition heeft hem daartoe
opdracht gegeven, om de opera zo snel
mogelijk ook in Duitse theaters uit te kunnen
brengen. Tot ergernis van Janáček heeft Brod
zich bij zijn vertaling nogal wat vrijheden
gepermitteerd om in zijn ogen onduidelijke
passages te verhelderen. Zo dwingt hij de
componist tot muzikale aanpassingen. In dit
geval weigert Janáček en beklaagt zich na
de première in een brief over zijn ingrepen,
met name in de derde akte. Brod, nogal verrast
door de kritiek, draait een deel van zijn
wijzigingen terug, maar niet naar tevredenheid
van de componist. De correcties worden
wel in het Duitse tekstboek opgenomen, maar
aan de reeds gedrukte partituur kan niets
meer worden gewijzigd. Janáček schrijft
over deze kwestie ook aan Universal Edition
en de voorheen goede verstandhouding met
Brod zal aanzienlijk bekoelen.
Een ongeëvenaard succes
De repetities in het theater in Brno verlo -
pen aanvankelijk nogal moeizaam. De zaak
Makro pulos stelt hogere eisen dan Janáčeks
voorgaande opera’s. Omdat de partituur zo
laat is aangeleverd, moet de première worden
verschoven naar 18 december 1926.
Ook nu brengt Janáček tijdens de repeti -
ties nog wijzigingen aan, wat het er voor
zowel de musici als de zangers niet gemakkelijker
op maakt. Hij bericht Kamila dat hij
de indruk heeft dat de musici nog niet zover
zijn en dat de zangeres die de rol van Emilia
Marty zingt, maar langzaam op dreef komt:
‘Het was een marteling de hele week naar
die schraperige klanken te moeten luisteren.
Maar nu gaat het beter, de ijzige is opgewarmd.’
De dag voor de première is hij toch optimistisch
en bericht de muziekuitgever dat hij
een succesvolle uitvoering verwacht. Hij wil
dat men een vertegenwoordiger stuurt met
het oog op toekomstige uitvoe ringen elders.
In grote theaters met een groter orkest zullen
andere accenten moeten worden gelegd
om de zangers niet onder te dompelen in de
muziek. Na afloop van de première schrijft
hij Kamila over het onverwachte succes van
zijn ijzige dame. In zijn dankwoord aan dirigent
en orkest geeft hij toe dat hij er eerst
niet veel vertrouwen in had. Ook Karel Čapek,
wiens broer Josef de decors heeft ontworpen,
is zeer ingenomen met het resultaat,
dat zijn verwachtingen heeft overtroffen.
Een bijzondere prestatie leverde Alex andra
Čvánová, die de rol van Emilia Marty
zong. Zij werd niet alleen geprezen om haar
vocale kwaliteiten maar ook om haar acteerprestatie,
door een toeschouwer omschreven
als poëtisch en mondain. Blijkbaar is
vanaf de eerste uitvoering onderkend dat
een expressieve uitbeelding van deze rol
even belangrijk is als de zangprestatie.
Het complexe personage Emilia Marty moet
niet alleen, net als Alban Bergs heldin Lulu,
goed gezongen maar ook overtuigend geacteerd
worden neergezet. Een rolopvatting
die in latere uitvoeringen van De zaak Makro-
9
pulos zou doorwerken. Zo ontving in 1965 de
Zweedse sopraan Elisabeth Söderström in
eigen land, voor haar interpretatie van juist
deze rol de onderscheiding van beste actrice!
Voor de belangrijke première in Praag eiste
Janáček een beslissende invloed op de uitvoering.
De Praagse producties van Kát’a
Kabanová en Het sluwe vosje waren destijds
niet naar zijn wens verlopen. Over de decors
van Čapek was hij minder enthousiast, maar
het orkest vond hij fantastisch. Ook de meeste
critici waren deze keer bijna eensgezind
in hun lof. De zaak Makropulos zou dan ook –
afgezien van Jenu˚ fa – Janáčeks enige opera
zijn die in Praag een ongeëvenaard succes
beleefde.
Chris Engeler
Een verzegelde envelop
In Janáčeks opera De zaak Makropulos
vormt de juridische strijd over een erfenis
de spil van de verhaalhandeling. Een
verzegelde envelop met daarin belangrijke
papieren zal essentieel blijken
voor de oplossing ervan. De juridische
feiten op een rij.
Anno 1922 – het jaar waarin Janáček
zijn opera laat spelen – claimt Albert
Gregor, nakomeling van Ferdinand
Karel Gregor, het landgoed Loukov,
dat in het bezit is van Jaroslav Prus,
nakomeling van Josef Ferdinand Prus.
Hun juridische geschil gaat terug op het
overlijden van Josef Ferdinand Prus
in 1827, waarna Emerich Prus-Zabrzezinski,
neef van de overledene, zich al
diens bezittingen toeëigende. Dit werd
destijds voor wat dat landgoed Loukov
betrof, al bestreden door Ferdinand
Karel Gregor. Maar Emerich en Ferdinand
kwamen er niet uit.
Literatuur:
John Tyrrell: Janáček’s Opera’s. A documentary
account, Londen 1992
John Tyrrell (ed.): Intimate Letters. Leosˇ Janáček
to Kamila Stösslova, Londen 1994
Michael Evans: Janáček’s Tragic Operas, Londen
1977
George Martin: The Opera Companion to the
Twentieth Century Opera, Londen 1980
The Grove Dictionary of Music and Musicians,
Londen 2001
Advocaat Dr. Kolenatý behartigt
nu de belangen van Albert Gregor, maar
heeft nog geen succes kunnen boeken.
Dat verandert met de komst van Emilia
Marty, die naast aanwijzingen over
de erfeniskwestie ook een schriftelijk
be wijs produceert voor de juistheid van
de claim van respectievelijk Ferdinand
Karel Gregor in 1827 en van diens na -
zaat Albert Gregor nu, in 1922. Haar
eigen belang in de oplossing van het
juridische geschil is dat zij de beschikking
wil krijgen over een voor haar verdere
leven uitermate belangrijk document
uit 1601 – de ‘zaak-Makropulos’,
geschreven door haar vader – dat zich
samen met het handgeschreven testament
van Josef Ferdinand Prus in een
verzegelde envelop bevindt.
Leosˇ Janáček (Schilderij: Güstav Böhm); Karel Čapek (Schilderij: Josef Čapek)

Yannick Nézet-Séguin (Foto: Marco Borggreve)
Interview De zaak Makropulos
Joke Dame
‘Een optimist en altijd positief’
De 34-jarige Frans-Canadese dirigent Yannick Nézet-Séguin debuteert in de maand mei bij De Nederlandse
Opera met Janáčeks De zaak Makropulos. Uiterst belangrijk vindt hij die jaarlijkse operaspeelbeurten voor
het orkest waarvan hij sinds augustus 2008 de nieuwe chef is. Nézet-Séguin: ‘Een orkest dat nooit een opera
begeleidt, dreigt zijn muziek aan verkeerde principes op te hangen.’
Het zal je gebeuren, dat je op je eenendertigste
unaniem door het Rotterdams Philharmonisch
Orkest wordt aangewezen als
opvolger van de fameuze chef-dirigent Valery
Gergiev, die het orkest in twintig jaar naar
grote hoogten heeft gestuwd. Het overkwam
de in Montréal geboren en getogen Yannick
Nézet-Séguin eind 2006. Zeker, het nieuws
sloeg hem van de sokken, hij was onder de
indruk, maar die fase is inmiddels voorbij.
Het eerste jaar als chef van de Rotterdammers
is bijna om, de wittebroodsweken zijn
verstreken – ‘ik ben verliefd’, glunderde hij
bij zijn officiële presentatie aan het orkest –
en hij voelt nu duidelijk meer ‘ownership’.
De adem van zijn illustere voorganger hijgt
niet meer in zijn nek, hooguit nog in de talloze
interviews die bij zijn nieuwe positie
horen. Interviews waarin hij met veranderende
nadruk uitlegt dat ‘elk intelligent
orkest – en dit orkest ís intelligent – zijn
verworvenheden moet koesteren, maar
na een periode zijn aandacht naar iemand
anders moet verschuiven. Het is niet voor
eeuwig, zoals in een huwelijk – hoewel het
bij een liefdespaar ook wel eens goed is om
van partner te wisselen, maar laten we dat
pad maar niet verder bewandelen…’
Latijnse benadering
‘Neem plaats.’ In de sobere maar stijlvolle
dirigentenkamer van het orkest wijst Yannick
Nézet-Séguin op de design-zithoek en lacht
verontschuldigend: ‘Het spijt me, het ziet
er prachtig uit, maar je kunt er niet op zitten.’
Na drie uur energiek repeteren neemt hij
tijd voor een espresso, een sinaasappel, een
banaan en een gesprek. Ondanks zijn fysieke
manier van dirigeren – hij danst en springt,
krimpt ineen, jaagt op met een imponerend
acceleratievermogen – oogt hij niet moe.
Hij houdt van repetities. Oefent zijn Nederlands,
spreekt de partituurcijfers accent -
loos uit.
Anders dan Gergiev is Yannick Nézet-
Séguin er geen voorstander van de musici
vlak vóór of tijdens het concert de stuipen
op het lijf te jagen om ze van de nodige adrenaline
te voorzien. Bij hem geen plotselinge
tempoafwijkingen of andere verrassingen op
het laatste moment. Zo werkt hij niet bij de
Métropolitain du Grand Montréal, een van
de grote Canadese symfonieorkesten waar
hij sinds zijn vijfentwintigste chef-dirigent
is; zo werkt hij ook niet in Rotterdam. Nézet-
Séguin: ‘Iedereen is anders; sommigen zijn
creatief onder druk, daar heb ik geen waardeoordeel
over. Maar mijn creativiteit komt
pas los als ik zeker van mijn zaak ben en niet
als ik onder spanning sta. Dus ik werk met
het orkest op diezelfde wijze. De eerste taak
van een dirigent is te zorgen dat de musici
zich op hun gemak voelen.’
Dat zijn aanpak werkt, bewijzen de lovende
recensies die er sinds zijn aantreden zijn
10
verschenen. Er is chemie tussen het orkest
en zijn chef, ook al zijn sommige eigenschappen
van de orkestleden – hun directheid, ze
trekken bepaald geen fluwelen handschoenen
aan als ze iets vinden – de zijne niet.
‘De benoeming van iemand met een ander
temperament is dus een slimme zet van de
orkestmusici. Ze voelden aan dat ze mijn
optimisme en positiviteit nodig hebben. Ik
zit daar niet om ze te veranderen, maar om
een andere kant van ze naar voren te halen.
De beste resultaten in de muziek worden
behaald door Italiaanse dirigenten voor een
Duits orkest. Op een bepaalde manier kun je
mijn Frans-Canadese, meer Latijnse benadering
ook zo zien voor dit Noord-Europese
orkest.’
Hyperrealistisch
An amazing opera, noemt Nézet-Séguin
De zaak Makropulos, de eerste opera die
hij met het Rotterdams Philharmonisch uitvoert.
Met een fascinerend libretto, dat zo
modern is dat het nú geschreven had kun -
nen zijn. Tot aan de ontknoping, waar Emilia
Marty haar geheim onthult en heel emotioneel
bekent dat ze liever al heel lang dood
was geweest en nu de wereld gaat verlaten
– waarbij ze ons confronteert met ons verlangen
naar onsterfelijkheid en het eeuwige
leven – is het net alsof je naar een rechtbankserie
op de televisie kijkt.
‘De conversaties spelen de centrale rol op
het podium en niet, zoals meestal in opera’s,
de emoties. Geen lange, lyrische lijnen voor
de zangers; die zingen een soort natuurlijke
dialogen terwijl het orkest de onderliggende
gemoedsbewegingen verklankt. Zo voel ik
dat. De agitatie, het verontrustende, het ijzige,
het spannende en ook de pijn – het zit
allemaal uitsluitend in het orkest. Niet dat
de opera in vocaal opzicht oninteressant zou
zijn, integendeel. Je hebt er heel goede stemmen
voor nodig. Het klinkt misschien raar,
maar ik vergelijk het met Debussy’s Pelléas
et Mélisande. Niet vanwege het dromerige,
want Janáčeks opera is juist hyperrealistisch,
zelfs al gaat het over iets volslagen
denkbeeldigs – een vrouw die meer dan driehonderd
jaar oud is. Maar ook in Pelléas heb
je die zinnen die niet zoveel zeggen totdat
het orkest hun werkelijke betekenis onthult.’
De orkestmuziek is dus veel meer dan een
begeleiding, het is bijna het hart van de
opera, vindt Nézet-Séguin. ‘Ik benader het
orkest daarom als een verzameling individuen.
Er zijn veel passages waarin niet het
hele orkest speelt. Je hebt dan niet zozeer
solo’s in het orkest als wel solistische interventies,
vergelijkbaar met kamermuziek. Ik
wil dat zowel de klarinetten als de fagotten
of de kleine strijkensembles zich zo gedragen
als personages op het podium. Er moet
dus een werkelijke interactie zijn tussen die
orkestgroepen. Maar ik heb de opera niet
eerder gedaan dus ik heb nog heel wat te
ontdekken, dat snap je.’

Specialisme?
Hij studeerde piano aan het conservato -
rium van Québec, toch heeft Nézet-Séguin
een nauwe band met vocale muziek. Niet
alleen heeft hij van jongs af aan in koren
gezongen en talloze vocale ensembles gedirigeerd
voor hij aan zijn orkesten begon, hij
was ook vier jaar leider van het operakoor
van Montréal. Als het koor La traviata voorbereidde,
zong hij alle rollen, van Violetta
tot Germont. Dat vermogen cultiveerde hij,
zodat hij even gemakkelijk wat flarden van
een solovioolpartij voor zijn rekening neemt,
zeer tot vermaak ook van het orkest. ‘Zingen
is belangrijk. Voor een symfonieorkest dat
nooit een opera speelt, dreigt het gevaar dat
het zijn muziek aan de verkeerde principes
ophangt – aan het ideaal van voortdurende
homogeniteit, bijvoorbeeld, het klinken als
één stem. Ook in symfonische muziek is er
altijd een instrument dat eruit moet springen
en waarbij de andere instrumenten moe-
Op zaterdag 9 en zondag 10 mei 2009 worden
in heel Europa de Europese Operadagen
gehouden, een initiatief van Opera Europa
en Fedora. In vrijwel alle Europese landen
gaan de deuren van operahuizen open voor
het publiek om dat op allerlei manieren kennis
te laten maken met opera in al zijn facetten.
Uiteraard is ook De Nederlandse Opera
van de partij, met bijzondere activiteiten op
zaterdagmiddag 9 mei. Iedereen is bij ons
van harte welkom!
Om 11.30 uur zetten wij de deuren van Het
Muziektheater voor u open. Het programma
vermeldt uiteenlopende onderdelen, waarvan
sommige inhoudelijk aansluiten bij de
opera De zaak Makropulos, die wij op dat
moment aan het repeteren zijn. De modeshows
vormen een voorproefje van de kostuumverkoop
die op zaterdag 16 mei gepland
staat. Een must voor operaliefhebbers!
Toe gang gratis. Zie p.13.
11
ten begeleiden. Per definitie moet je ademen
met het instrument dat de hoofdtoon
voert. Vanochtend nog bij Bartók moest ik
de strijkers temperen om ze naar de houtblazers
te laten luisteren en de houtblazers
aanmoedigen om hun solistenplaats in te
nemen. Dat gaat beter wanneer een orkest
minstens eens per jaar ook daadwerkelijk
een opera uitvoert.’
‘Mijn specialisme is geen specialist te
zijn,’ zegt Nézet-Séguin, die meteen al in
zijn eerste Rotterdamse seizoen een zeer
breed repertoire liet horen: van Händel tot
de hedendaagse Nederlanders Theo Verbey
en Mayke Nas. De dirigent gelooft niet meer
in specialisaties in deze tijd. ‘De wereld globaliseert.
Het is wereldwijd een discussie
of de orkesten overal hetzelfde moeten klinken.
Natuurlijk niet. Natuurlijk moeten we
onze eigenheid bewaren. Maar onze identiteit
moet wel stoelen op zoveel mogelijk
bagage. Ik zou zelf niet goed weten hoe ik
Europese Operadag 9 mei
Programma
12.00 uur: workshops (zang en schmink,
beide tweemaal, telkens 30 minuten); rondleidingen
beginnen (een aantal keren herhaald
gedurende de middag); tentoonstelling
van rekwisieten en kostuums
14.00 uur: modeshow 1
14.30 uur: inleiding door Bart Hermans over
De zaak Makropulos
15.00 uur: muzikaal intermezzo door Peter
Hoogeveen, viool en Anne Bernau, piano
(Janáček)
15.30 uur: gesprek o.l.v. dramaturg Klaus
Bertisch, met speciale gasten over het
thema van de opera ‘ouder worden/jong
blijven’
Bartók zou moeten benaderen zonder Haydn
goed te kennen, want ze maken deel uit van
dezelfde ontwikkelingslijn. Je kunt pas weten
waarin ze overeenkomen en waarin ze van
elkaar afwijken als je die hele lijn door en
door kent. Daar komt bij: ik heb de breedte
in het repertoire nodig voor mijn persoonlijke
groei.’
16.30 uur: modeshow 2
17.00 uur: sluiting
Nadere informatie: 020-551 8922
Het Muziektheater (Foto: Edwin Walvis)

Annett Andriesen
Tom Haenen
Interview De zaak Makropulos
Hein van Eekert
Nederlanders bij
De Nederlandse Opera
In het algemeen gaan Nederlanders niet door voor chauvinisten. Toch hebben we extra waardering
voor een indrukwekkende operavertolking door een landgenoot. Een gesprek met DNO-veteranen
Annett Andriesen en Tom Haenen, beiden in de cast van De zaak Makropulos.
‘Dankjewel!’ schreeuwde luidkeels een dolgelukkig
iemand uit het publiek naar Eva-
Maria Westbroek, tijdens het daverende
slotapplaus na een van de voorstellingen
van Lady Macbeth van Mtsensk van Dmitri
Sjostakovitsj. Zou ze het gehoord hebben?
Tegen landgenoten op het toneel kun je
praten en je roept lieve dingen naar ze,
omdat het misschien toch net even iets leuker
is dat de verbluffende prestatie die je
zojuist gezien hebt door een zangeres van
eigen bodem werd geleverd. Op dezelfde
manier ga je even rechtop zitten als Lenneke
Ruitens stratosferische gezang weerklinkt
in Die Frau ohne Schatten, als je Johannette
Zomer herkent onder de pruiken en lapjes
stof in Ercole amante of wanneer je in Die
Fledermaus eens echt kunt kennismaken met
de prachtig zingende podiumprésence die
Maria Riccarda Wesseling is. We waren Eva-
Maria Westbroek dus dankbaar en die dankbaarheid
zal ongetwijfeld voortduren als
ze volgend seizoen terugkomt in Les Troyens
en haar paradepaardje La fanciulla del West.
Tom Haenen, de bas-bariton die zijn debuut
maakte in 1968 en die dit seizoen meezingt
in De zaak Makropulos, heeft mooie herinneringen
aan de participatie van het Nederlandse
operapubliek. Bijvoorbeeld toen
Jan Derksen even de orkestpartij niet goed
opving in een voorstelling van Il trovatore
en hij een aria prachtig, maar ietsje te laag
zong. ‘Na afloop van de aria riep de ene helft
‘bravo!’ en de andere helft ‘boe!’. Een hele
consternatie. Plotseling had Jan Derksen
er genoeg van, zette een paar stappen naar
voren en deed toen zo!’ Haenen maakt een
groot, afwerend gebaar. ‘Zoiets als: nu moet
het afgelopen zijn! We moesten samen af en
ik legde hem uit dat hij mooi gezongen had,
maar dat hij misschien het orkest niet goed
had gehoord. Dat overkomt ons allemaal wel.
Het publiek was dus wild, maar na al dat
“bravo!” en “boe” schreeuwde er uiteinde -
lijk nog een: “Nee hoor, Jan. Bravo!”’
Met de bus
Voor Annett Andriesen, docente aan het
Conservatorium van Amsterdam, adviseur
Muziektheater voor het Nederlands Fonds
voor Podiumkunsten (NFPK+) en algemeen
directeur van het Internationaal Vocalisten
Concours in ’s-Hertogenbosch, maar wellicht
vóór alles al 35 seizoenen alt-mezzosopraan
in binnen- en buitenland, was die
Lady Macbeth met Eva-Maria Westbroek een
van de mooiste voorstellingen die ze bij De
Nederlandse Opera gezien heeft. En dat wil
wat zeggen, want met haar man Edwin Rutten
gaat ze zo ongeveer naar alles in Nederland
en heel veel in het buitenland toe. Zelf
is ze dit seizoen bij DNO te zien in De zaak
Makropulos. Toen ze in 1977 bij De Nederlandse
Operastichting debuteerde, had ze
12
al engagementen in België op haar cv, alsmede
de titelrol in Glucks Orfeo (in het Duits)
voor Opera Forum. Intendant Hans de Roo
vroeg haar voor de 3. Magd in Elektra van
Richard Strauss: ‘Dat was een heel mooie
ervaring. De scène van de Mägde bij de opening
van het stuk duurt vijf minuten en we
hebben daar met Kupfer circa 90 uur (30
diensten) op gerepeteerd, de orkestrepetities
niet meegerekend. Helemaal in de
Felsen stein-traditie: gedetailleerd, zwaar
en in de diepte. Daarnaast deed ik de doodsschreeuw
van Klytämnestra en in de twee -
de opkomst van de Mägde aan het eind van
de opera moest ik op verzoek van dirigent
Michael Gielen een hoge bes voor een collega
invullen. Ik herinner me Roberta Alex ander
als 5. Magd, collega’s als Elise Galama, Anke
Brokstra en Nelly Morpurgo, voorts Lieuwe
Visser, Matti Juhanen en Willard White als
Orestes. De onvergetelijke Anny Schlemm
als Klytämnestra, Anna Alexieva als Chryso
themis en Hanna Rumowska als Elektra.
Ik heb genoten van elke minuut. In een latere
herneming debuteerde Hartmut Haenchen
en dat was voor hem een triomf. Naar aanleiding
van de rol in Elektra kreeg ik de uitnodiging
om Kabanicha te zingen in Kát’a Kabanová
bij een ander gezelschap en er volgden
veel rollen bij De Nederlandse Opera.’
Dat betekende toen nog op rondreis gaan
door het land. Met de auto en een enkele maal
met de bus van het Omroep Orkest. Die vertrok
na de voorstelling zo snel, dat Andriesen
soms nog met geschminkt gelaat mee
terugging.
‘Groningen was altijd heel leuk,’ weet
ze te vertellen, ‘een studentenstad met
belangstelling voor de modernere stukken,
zoals Albert Herring van Britten en Faust van
Konrad Boehmer. Was ook altijd heel vol
daar. Eindhoven was nooit uitverkocht, herinner
ik me, en het galmde daar geweldig.
In Rotterdam waren er echt de operaliefhebbers
en ook daar was het, geloof ik,
moeilijk vol te krijgen, maar er waren wel
altijd trouwe bezoekers die om handtekeningen
vroegen. In Den Haag en Amsterdam
was dat nooit het geval; in Antwerpen en
Gent was het traditie dat de fans bij de
artiestenuitgang stonden te wachten.’
Speciale bewondering
Ook de buitenlandse zangers moesten
aan deze verschillen wennen, merkte Tom
Haenen. De prachtige, legendarische bariton
Sesto Bruscantini ontdekte in Eindhoven
dat het publiek niet erg luid applaudisseerde
na een mooie aria in Un ballo in maschera.
‘Is dat hier altijd zo?’ vroeg hij aan Haenen,
maar die kon hem verzekeren dat het in
Amsterdam of Rotterdam andere koek was.
‘Het was enorm zoals hij zong – ik stond ernaast
– maar het publiek reageerde altijd
wat lauw daar.’ Als jonge zanger naast
iemand van dit kaliber staan was overigens
heel prettig, want je kreeg soms goede
adviezen. De Nederlander Arnold van Mill,
een imposante wagneriaanse zware bas en
Gré Brouwenstijn, met haar enorme muzikaliteit,
maakten diepe indruk op Haenen. Van
de generatie erna noemt hij de grote bariton

John Bröcheler en de fantastische heldentenor
Jan Blinkhof.
Annett Andriesen heeft het gevoel dat
ze als jonge zangeres tegen al haar oudere
collega’s opkeek, maar voor een aantal
Nederlandse collega’s voelde zij speciale
bewondering: ‘Deze zangers raakten mij
door hun stemmen en door hun persoonlijkheid.
Ik hield van flinke stemmen. Gré
Brouwenstijn had de warmte in haar stem
die je bij hoogdramatische stemmen vaak
mist. Gerry de Groot heb ik gezien als Tosca
en dat was voor mij ontroerend. Deutekom
boeide mij door de manier waarop zij haar
coloraturen zong, maar meer nog door het
fenomeen dat zodra Cristina haar mond
opendeed in de opera het geluid onmiddellijk
tot je oren doordrong en je het gevoel
had dat haar stem om je heen klonk. Jan
Derksen stortte zich in elke rol en was een
toneelbeest, dat Gestaltung ook wel voor
liet gaan bij het zingen. Pieter van den Berg
zong heel steady en orgelend. Mimi Aerden
en Annie Delorie in de grote mezzorollen
waren voorbeelden voor mij. Daarbij komt
dat men mij in mijn jonge jaren met Delorie
vergeleek.’
Internationaal talent
‘We waren freelancers, maar er was toch
een vaste groep die regelmatig terugkeerde,’
zegt Tom Haenen, ‘met onder anderen Jan
Derksen, Pieter van den Berg, Lieuwe Visser,
Cora Canne Meijer en Annett Andriesen.’
Zo’n vaste groep is er de laatste jaren niet
meer, maar dat lijkt eerder te komen door -
dat er een enorm arsenaal aan Nederlandse
zangers met internationale carrières is. Zet
Christianne Stotijn, Tania Kross, Margriet
van Reisen, Helena Rasker en Wilke te
Brum melstroete bij elkaar – om eens vijf
mezzo’s te noemen die de afgelopen seizoenen
te horen waren bij DNO – en je kunt
alles te weten komen over de kleedkamers
13
van grote operahuizen in heel Europa, inclusief
Glyndebourne, Covent Garden, Bay reuth,
Salzburg en Aix-en-Provence.
Marisca Mulder, die Kristina zingt in Makropulos,
zien we hier eenvoudigweg niet vaker
omdat ze in Theater Erfurt druk is met van
alles, van Pamina in Die Zauber flöte tot Jenny
in Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. De
cast van Adam in ballingschap is een glorieuze
mix van aanstormend – coming young
countertenor Maarten Engeltjes als Rafael
is een goed voorbeeld – tot internationaal
gevestigd Nederlands talent. Roger Smeets
is tegenwoordig het meest terugkerende
vaderlandse element in de diverse DNOcasts,
maar zingt ook regelmatig in Berlijn.
Marcel Reijans, Le Remen dado in Carmen
en volgend seizoen Narra both in Salome,
liet zijn Mozart-rollen horen van Amsterdam
tot Barcelona en Annett Andriesen kan je
desgevraagd vertellen hoe heerlijk San
Francisco is en welke plekken op aarde
saaie ‘geitengaten’ zijn. Tom Haenen kwam
ook op prachtige locaties, bijvoorbeeld in
Las Palmas, waar zijn grote idool Cesare
Siepi hem een schouderklopje gaf na zijn
uitvoering van een scène in Verdi’s Don
Carlos.
Allemaal internationale sterren van
eigen bodem dus en toch hoor je er in Nederland
weinig over. ‘Dat komt door de televi -
sie en de andere media,’ zegt Tom Haenen,
‘programma’s over musicals worden enorm
gepopulariseerd. De mensen die daarin op -
treden zijn veel bekender dan de klassieke
zangers. Die traditie hebben wij niet. Ook
niet in kritieken. In Spanje en Duitsland
schrijven ze veel uitgebreider over zangers,
in Nederland is er veel meer affiniteit met
het toneelbeeld en de regie. Wij hebben veel
meer traditie in toneel en cabaret wat dat
betreft en minder in opera. Hierdoor dringen
de zangers niet als grote namen door.’
Grote kostuumverkoop
Wanneer?
zaterdag 16 mei 2009
twee tijdvakken: van 12.00-14.00 uur en van
15.00-17.00 uur
Toegangskaarten à € 5,- zijn in de voorverkoop
verkrijgbaar bij het Kassa-bespreekbureau
van Het Muziektheater (020-625 5455)
of via www.dno.nl.
Waar?
Het Muziektheater, Amstel 3, Amsterdam
Altijd al die ene droomjurk uit Norma willen
hebben? Of een prachtig, historisch kostuum
uit Capriccio? Uw amateurgezelschap brengt
binnenkort Die Fledermaus op de planken?
Grijp nu uw kans!
Te koop: kostuums, schoenen en accessoires
uit onder andere Die Fledermaus (1997),
Boris Godoenov (2001), Peter Grimes (2001),
Alice in Wonderland (2001), Tristan und Isolde
(2001), Mefis to fele (2004), en zo’n twintig
andere operaproducties.
Prijzen: kostuums: van € 2,- tot € 500,-
Betalen kan uitsluitend met pin.
Maximaal drie kostuums per persoon
(exclusief schoenen en hoeden).
Het is niet toegestaan grote tassen mee
naar binnen te nemen.
Wilt u alvast een voorproefje van de kostuums
die verkocht zullen worden? Kom
dan zaterdagmiddag 9 mei naar Het Muziektheater
voor de gratis modeshows tijdens
de Europese Operadag!
Kijk voor meer informatie op www.dno.nl of
www.het-muziektheater.nl.
De zenuwen
En als jonge zanger heb je alle steun nodig,
want, zo zegt Haenen: ‘De zenuwen heb je.
Alsof je aan het front moet vechten. Want
eerst zat je in een klein ensemble of iets
dergelijks, maar dan moet je die bühne op.’
Tom Haenen vond zijn weg naar het podium
via de Operastudio van de toenmalige Nederlandse
Operastichting en prijst het huidige
equivalent, Opera Studio Nederland (voorheen
Internationaal Opera Centrum Nederland),
waar Renate Arends, Frasquita in Carmen,
studeerde. Het operavak blijft een carrière
lang uitdagend, want Annett Andrie sen
herinnert zich diverse hoogtepunten, zoals
Theo Loevendies Naima uit 1985, waarin ze
met Jard van Nes, Jan Derksen, Thea van
der Putten, Wout Oosterkamp en Hein Meens
zong: ‘Ik begrijp niet waarom dit stuk nooit
is hernomen. Het kan natuurlijk altijd nog
gebeuren! Een aanrader. Dit werk hebben we
echt met elkaar tot leven gewekt. Een hechte
groep.’ Ondanks haar lange ervaring brengen
nieuwe voorstellingen nog steeds nieuwe
verrassingen, zoals geregisseerd worden
door Pierre Audi in Raaff van Robin de Raaff:
‘Hij deed mij mijn routine vergeten en ik kon
nieuwe bronnen aanboren.’
Zingen in Makropulos betekent werken
met de nieuwe chef-dirigent van het Rotterdams
Philharmonisch, maar ook een duo-
act met Tom Haenen, met wie ze heel vaak
optrad. Ze waren in 1979 al Stárek en Starenka
Buryovká in Janáčeks Jenu˚ fa, en dertig jaar
later komen ze nog steeds samen het podium
op. Dezelfde componist, dezelfde gevoelens.
Tom Haenen: ‘Annett en ik staan dan te wachten
en dan hebben we ook altijd een beetje
de zenuwen. Dat blijft altijd.’
(Foto: Hans Hijmering)

Videoprojecties voor Adam in ballingschap
Adam en Eva (Schilderij van Tamara de Lempicka)
14
Adam in ballingschap
‘Bespiegel deze hemelvrucht,
Dien gouden appel, milt van sappen,
Hij schenckt u hemelsche eigenschappen.’ (Belial)
I
De uit de hemel verbannen engel Lucifer is
jaloers op Adam en Eva, het eerste mensenpaar.
Samen met zijn trawanten Asmodé
en Belial loert hij op een gelegenheid om
hen in het verderf te storten. Wachtengelen
bezingen met het jonge paar de heerlijkheid
van de schepping.
II/III
De aartsengelen Gabriël, Rafaël en Michaël
maken zich op voor de bruiloft van Adam
en Eva, als koning en koningin van de Hof
van Eden. Michaël moet erop toezien dat
geen hels gespuis het feest komt verstoren.
Asmodé en Lucifer horen de vrolijke bruidsliederen
en houden krijgsraad: Belial zal
zich vermommen als een listige slang, een
maskerade die het bruidspaar zal heugen!
IV
Adam laat zijn vrouw even alleen om met
God te spreken. Eva geniet van de schaduw
onder de appelboom, waaraan de vrucht van
de kennis van goed en kwaad groeit, het
enige fruit dat de mensen niet mogen eten.
Vanuit de bladeren spreekt Belial vleiende
woorden tot haar: hoe kan God zo'n mooie
vrouw deze beperking opleggen? Eva kan
de verleiding niet langer weerstaan. Als
Adam haar van de vrucht ziet eten, vreest
hij het ergste. Na een woordenwisseling wil
hij zijn vrouw verstoten: hij kiest voor God.
Daarop wil Eva de schuld op zich nemen en
hem verlaten. Adam kan dat idee niet verdragen
en bijt ook in de appel.
V
De wachtengelen beklagen de zondeval.
Lucifer en Asmodé zijn juist heel tevreden
over de gang van zaken. Adam maakt Eva
bittere verwijten en wil zich van het leven
beroven, maar laat zich door Eva hiervan
afbrengen. Een storm nadert en zij proberen
zich te verbergen. Uriël roept namens God
het paar ter verantwoording en vervloekt
de slang. De mens moet voor straf hard
werken, de vrouw zal in smart haar kinderen
baren. Adam en Eva worden verdreven uit
het Paradijs.

15
vr 5 juni 2009 première 20.00 uur
zo 7 juni 14.00 uur
ma 8 juni 20.00 uur
wo 10 juni 20.00 uur
do 11 juni 20.00 uur
za 13 juni 20.00 uur
Stadsschouwburg Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Er nog kaarten beschikbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau van
Het Muziektheater: 020-625 5455
de Stads schouwburg: 020-624 2311
of Holland Festival 020-523 7787
Zie p. 32.
Online kopen:
www.dno.nl
www.stadsschouwburgamsterdam.nl
www.hollandfestival.nl
Inleidingen door Corien Baart
Plaats: Stadsschouwburg (foyer)
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/13.15 uur
(matinee)
Lengte: ± 30 minuten
Toegang: gratis op vertoon van een geldig
plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag
Met steun van de Vereniging Vrienden
van De Nederlandse Opera
Uitzenddatum
Radio 4, NPS Opera live:
zaterdag 5 juni 2009, 19.00 uur
Rob Zuidam 1964
Adam in
ballingschap
Opera
naar
Joost van den Vondel
muzikale leiding
Reinbert de Leeuw
regie
Guy Cassiers
video
Arjen Klerkx
kostuums
Tim van Steenbergen
licht
Enrico Bagnoli
dramaturgie
Corien Baart
Adam
Thomas Oliemans
Eva
Claron McFadden
Belial
Jeroen de Vaal
Asmodé
Roger Smeets
Lucifer
Huub Claessens
Gabriël
Lenneke Ruiten
Rafaël
Maarten Engeltjes
Michaël
Helena Rasker
Uriël
Harry Peeters
Rey van wachtengelen
Vocaal ensemble
Radio Kamer Filharmonie
instudering Vocaal ensemble
Martin Wright
Coproductie met het Holland Festival
De opera wordt in het Nederlands gezongen
en Nederlands boventiteld.
De voorstelling duurt circa 2 uur.
Er is geen pauze.
Het operaboek Adam in ballingschap is
verkrijgbaar in de Stadsschouwburg. Daarin
zijn onder meer een uitgebreide synopsis
en het libretto opgenomen. De prijs is � 8,-.
Wereldpremière

Joost van den Vondel
Achtergrond Adam in ballingschap
Hein van Eekert
Monument voor de onschuld
Na het succes van Rage d’amours, bij DNO te zien in 2005, keert componist Rob Zuidam terug met zijn
operaversie van Vondels Adam in ballingschap. Zijn creatie begon met Eva.
‘Waar staan we?’ vraagt Eva zich af. Ze verkeert
in een roes. Haar voeten lijken de aarde
niet meer te raken en haar ziel, nog in de ban
van de hemelse klanken van het huwelijkslied
dat de engelen zojuist voor haar hebben
gezongen, voelt de drang om op zoek te gaan
naar antwoorden: wat is de oorsprong van
alles? Ze wil naar boven zweven om de stad
te zien die God in de hemel heeft gebouwd.
Nog heerlijker dan het eten op haar bruiloft
waren de woorden van de engel Gabriël, die
haar vertelde over het hemelse paradijs. Eva
wil weten hoe het eruitziet.
We bevinden ons midden in Joost van
den Vondels Adam in ballingschap, ‘Aller
treurspelen treurspel’ en er ligt een essentieel
moment in de wordingsgeschiedenis
van de mens op de loer: de beet in de verboden
vrucht, die bij Vondel zoals in veel kunstwerken
als appel wordt voorgesteld. Zover
is het echter nog niet, maar Vondel maakt
ons duidelijk dat Eva’s drang naar kennis al
in de kiem aanwezig is voordat die vermaledijde
slang haar meesleurt in de zondeval:
ze is nieuwsgierig en kijkt al verder dan de
grenzen van het aardse. Haar geëxalteerde
gemoedstoestand, aan het begin van het
vierde bedrijf van het stuk, was het eerste
gedeelte van Vondels werk dat componist
Rob Zuidam op muziek zette: ‘Ik ben daarmee
aan de slag gegaan, bij wijze van proef,
voordat ik echt aan die opera begon. Het is
een soort aria geworden van Eva: ‘Waer
staen we, in ’t paradijs, of daer de starren
blaecken?’ Dat vond ik een zeer mooie tekst.
Ik dacht: als ik er een opera van ga maken,
ga ik dit in ieder geval gebruiken. Dus ben
ik gaan kijken wat mij dat opleverde: kan ik
daar echt iets mee, kan ik daar muziek mee
maken? Het was meteen raak. Daardoor
werd ik er enthousiast over en ik besloot:
ik ga dit stuk componeren.’
Adam probeert deze extase van zijn vrouw
te temperen. Hij wijst haar op het geluk dat
haar te wachten staat: ze zal als ‘moeder van
het menselijk geslacht’ de aarde stofferen
met zoveel zielen als de velden bloemen dragen.
Dan trekt hij zich even terug voor een
gesprek met God en nauwelijks is hij weg,
of Eva hoort een stem uit de dichte bladeren
en schaduwen. Ze wordt weggelokt naar de
boom met de appels waarvan ze niet mag
eten, omdat ze het nageslacht daarmee on -
verbiddelijk in het verderf zou storten. De
duivel Belial kronkelt er in de gedaante van
een slang om de takken en spreekt zoete
woorden van verleiding: proef van de appel
en je zult zoveel weten als God zelf.
Smeulende jaloezie
Adam in ballingschap is de tweede van twee
aan elkaar verwante tragedies. In 1654, als
een in het leven ervaren man van 67, voltooit
Vondel zijn Lucifer. De lichtdrager Lucifer,
door God als diens representant verheven
tot de allerhoogste positie tussen de engelen,
verneemt van Gabriël dat de mens een
nog hogere plaats zal krijgen in de schep-
16
ping dan de aartsengelen. Gods zoon zal
zelfs in de verre toekomst mens worden.
Lucifer misgunt dit nieuwe wezen die uitzonderlijke
plek in het geheel der dingen.
Hij probeert zijn smeulende jaloezie te rechtvaardigen
door te stellen dat God met zijn
plannen zijn eigen wetten doorbreekt. Daarmee
tornt hij aan de onaantastbaarheid
van de Allerhoogste. Hij leidt een opstand
van afvallige engelen, die door aartsengel
Michaël en de zijnen met kracht wordt neergeslagen.
De triomf van het goede is kort,
want Gabriël komt vertellen dat Lucifer op
aarde alsnog een overwinning heeft be haald:
hij heeft het eerste mensenpaar meegesleurd
in zijn val door ze te laten eten van de vrucht
der kennis. De gerechtsengel Uriël wordt
uitgezonden om de mensen met vlammend
zwaard uit de hof van Eden te verdrijven.
Ongehoorzaamheid
Tien jaar na Lucifer zoemt Vondel in op
die laatste gebeurtenis: in Adam in ballingschap
vinden we Lucifer en zijn handlanger
Asmodé terug en zien we hoe ze Adam en
Eva eerst bespieden en vervolgens met
behulp van Belial aanzetten tot eenzelfde
ongehoorzaamheid jegens hun Schepper.
Eva overweegt de pro’s en contra’s van deze
daad. Ze overtreedt Gods wet en zal de grens
tussen mens en God doorbreken met het verkrijgen
van kennis. Naar kennis en het zich
ontdoen van aardse beperkingen verlangde
ze al eerder. Anderzijds doet ze niet veel
meer dan toegeven aan een kleine snoeplust.
Daar kan de Oppermachtige toch niet
al te veel bezwaar tegen maken?
‘Dat lijkt een heel gering ding, zo’n beet
in een appel,’ zegt Zuidam, ‘maar het is een
enorme splitsing der wegen geweest tussen
de mens en het dierenrijk. Ik vind het een
van de meest onverklaarbare, maar ook fascinerende
dingen. Ik vind daar noch in een
religie, noch in de Darwin-theorie pasklare
antwoorden op. Maar het is wel iets wat
mensen zich al heel lang afvragen. Zelfs
die mensen uit de tijd van de grottekening
in Lascaux, die moeten zich toch op een
bepaalde manier bewust zijn geweest dat
er een kolossaal verschil is tussen de mens
en de andere planeetbewoners. Dat verhaal
van Adam en Eva is daar een mooie metafoor
voor. Adam wil eigenlijk die paradijselijke,
dierlijke staat van onnozelheid zo lang
mogelijk intact houden en Eva heeft toch die
nieuwsgierigheid.’
Kiezen van stemsoorten
Eva beschikt over een doortastendheid die
we ook aantreffen bij de vrouwenkarakters
in Zuidams eerdere opera’s Freeze (1993-
1994) en Rage d’amours (2002-2003). ‘Je kunt
geen opera maken zonder een goede vrouwenrol
erin,’ aldus de componist. ‘In het

gesproken theater gaat dat misschien wel,
maar in de opera niet.’ Het kiezen van de
stemsoorten bij de rollen was niet echt
bewust, maar groeide eerder tijdens het
componeren. Hans Croiset liet de demo -
nen Lucifer en Asmodé in zijn productie
van Adam in ballingschap uit 1983 spelen
door Sigrid Koetse en Marielle Fiolet en vertolkte
zelf de rol van Belial. Zuidam geeft
niet alleen Belial, maar alle duivels aan
mannenstemmen: ‘Ik vond dat belangrijk.
Daardoor ontstaat bijvoorbeeld een bijzondere
situatie tussen Belial en Eva: de verleidingsscène
tussen beiden is de allereerste
keer dat een vrouw zich door de woorden
van een man in de maling laat nemen.’
Ook aan de zijde van de aartsengelen
zijn er mannen: Uriël, die het mensenpaar
verjaagt, zingt met een lage stem. ‘Dat heeft
een zekere onvermijdelijkheid: dat moet de
olifant zijn die het verhaaltje uitblaast. Het
heeft toch een maximale impact met een
monumentale bas. Dat is misschien een
ongelooflijk cliché, maar het heeft gewoon
de beste uitwerking.’ Gabriël, Michaël en
Rafaël bevinden zich aan de andere zijde
van het vocale spectrum: ‘Dat trio aartsengelen
is wel een van tevoren bedachte constructie:
die moeten wel met zijn drieën
hoge stemmen hebben, maar ieder met een
duidelijke, eigen kleur. Dat is puur een kwestie
van timbre.’
Voortdurend boeiend
Zuidam kortte de tekst van Vondel danig in,
om een avond van meer dan wagneriaanse
lengte te vermijden: ‘Vooral het tweede en
48ste INTERNATIONAAL VOCALISTEN
CONCOURS ’s-Hertogenbosch
Meld je nu aan via www.ivc.nu • Nationale Voorronden 2009
Alle activiteiten toegankelijk voor publiek
Nationale Voorronden IVC 2009
18 19 20 september 2009 • Muziekcentrum De Toonzaal ’s-Hertogenbosch
Jury: Roberta Alexander, Annett Andriesen, Miranda van Kralingen,
Hein Meens, Charles van Tassel
Masterclass Nelly Miricioiu, sopraan
25 26 september 2009 • Muziekcentrum De Toonzaal ’s-Hertogenbosch
Presentatieconcert
4 oktober 2009 • Pleinzaal Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch
Raadpleeg de website van het IVC voor de meest actuele informatie
IVC ’s-Hertogenbosch
www.ivc.nu
www.vocalcompetition-ivc.tv
17
derde bedrijf wilde ik in elkaar schuiven: de
beraadslagingen tussen Lucifer en Asmodé
en het huwelijksfeest dat daarin plaats vindt.
Ook omdat je daardoor sneller komt bij waar
het precies om gaat: die beet in de appel.
De eerste drie bedrijven zijn een soort
tableaus. Daarna gaat het een hele andere
kant op, want dan zit je ineens in een soort
Scènes uit een huwelijk van Ingmar Bergman.
Een van de grote kwaliteiten van Vondel is
dat iedereen het verhaal kent, maar dat hij
het toch naar zich toe weet te trekken. Hij
geeft de personages bespiegelingen waardoor
het voortdurend een boeiend stuk is.
Daarbij verschaft hij je inzicht in waarom de
mensen die dingen doen.’ Ook op het niveau
van de versregels maakte de componist
inkortingen: met het inkorten van Vondels
metrische zinnen ontstaat een vaak zeer
kernachtige taal. En zoals de woorden soms
muzikale uitbeelding overbodig maken, kan
de muziek de woorden overbodig maken.
Een nieuwsgierig mens
De reizangen van de wachtengelen, door
Vondel aan het eind van de bedrijven ge -
plaatst, heeft Zuidam niet geschrapt. Ze
vonden in omgewerkte vorm een plek in de
opera: ‘Er zit een koor van zestien zangers
bij, negen vrouwen en zeven mannen. De
reizangen hebben in het stuk echt een functie
met betrekking tot het eigenaardige idee
dat Vondel van het paradijs schetst: het is
toch zoiets als een zeepbel waar het goede
heerst, maar daaromheen loert het kwaad
aan alle kanten. Die wachtengelen fungeren
daarom als een soort bodyguards. Het leek
me dus goed om zingende lijfwachten te
hebben. Ze zijn daar om Adam en Eva te
beschermen. Ze hebben een behoorlijk aandeel
in de opera als geheel gekregen: in
Vondels drama heb je die reien tussen de
bedrijven door, maar ik heb dat veel meer
door elkaar heen gebruikt. Ik vond het mooier
om niet steeds diezelfde structuur te handhaven,
maar om het vloeiender te maken.’
De opera die aldus ontstaat, is als het
ware een monument voor de onschuld. ‘Het
is,’ zegt Zuidam, ‘een heel bonte mix van
allerlei sentimenten en emoties: het begint
als een euforie over de schoonheid van de
wereld. Het is natuurlijk tragisch dat het
hele paradijs in de fik gaat en Adam en
Eva worden verbannen, maar eigenlijk zit
er toch ook wel iets van een soort hoop in:
samen gaan ze verder. Dat breng ik ook in
mijn muziek tot uiting. Het stuk is uiteindelijk
een monument voor de onnozelheid. Ik
probeer op de een of andere manier te refereren
aan die paradijselijke staat. En niet als
iets, waar we naar moeten terug keren: de
essentie van het drama is dat we die paradijselijke
staat verloren hebben en dat dat
natuurlijk het gevolg is van het verlangen
naar kennis. Ik veroordeel dat verlangen
naar kennis echter helemaal niet. Sterker
nog: ik ben zelf een nieuwsgierig mens.’
En dus gebeurt het onvermijdelijke. Eva
neemt haar besluit: ‘Ik pluk.’
OPERA- EN CONCERTREIZEN
�������������������������������������������������������������������������
�������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������
���������������������������������������������������������������������
�������������������������������������������
Kijk op:
www.hannick.nl
voor het actuele aanbod.
Of vraag de brochure
aan: 070 - 319 19 29
COMBINEER UW PASSIE VOOR MUZIEK MET REIZEN
Muziekfestivals voor de operaliefhebber
SAVONLINNA OPERA FESTIVAL
6-daagse vliegreis, 11 t/m 16 juli
PUCCINI FESTIVAL
6-daagse vliegreis, 16 t/m 21 juli
ARENA DI VERONA
4-daagse vliegreis, 30 juli & 27 augustus
BREGENZ & VERONA
16 t/m 25 augustus
Individuele reizen & Maatwerk
Trekt u er liever zelf op uit? Wij bieden een
groot aanbod aan individuele muziekreizen.
Ook kunt u een eigen reisprogramma laten
samenstellen. U bent verzekerd van een
bijzondere muzikale belevenis!
Interesse? Vraag nu onze brochure aan.
HANNICK REIZEN ZET DE TOON!
d 90x130_def.indd 1 23-10-2007 09:28:18

Rob Zuidam (Foto: Hans Hijmering)
Interview Adam in ballingschap
Corien Baart
Adam in ballingschap vandaag
Rob Zuidam componeerde een nieuwe opera op basis van het toneelstuk Adam in ballingschap van Joost van
den Vondel. Guy Cassiers is de regisseur. Zij werkten eerder succesvol samen bij De Nederlandse Opera in
de productie Rage d’amours in 2005. Een dialoog tussen componist en regisseur over Vondel, ideologische
verwarring, de illusie van het paradijs, de macht van taal en de geboorte van het menselijk bewustzijn.
Cassiers: ‘Ik was verrast dat je een toneeltekst
van Vondel als uitgangspunt hebt
ge nomen voor een nieuwe opera.’
Zuidam: ‘Dat heeft te maken met mijn
behoefte om eens iets in mijn eigen taal
te componeren. Verstaanbare woorden die
gezongen worden hebben een heel andere,
directere impact dan die in een vreemde
taal. Je luistert er anders naar. De taal van
Vondel fascineert me omdat die heel dichtbij
voelt, maar tegelijkertijd ook gekunsteld
en sprookjesachtig is. En die taal vraagt er
gewoonweg om, om gezongen te worden.
Ik zou niet weten hoe je Vondel als gesproken
theater zou kunnen opvoeren vandaag
de dag.’
Cassiers: ‘Dat gebeurt ook nauwelijks.
Die taal is heel mooi, maar werkt ook belemmerend.
Bovendien wordt Vondel traditiegetrouw
religieus geïnterpreteerd.’
Zuidam: ‘Vanuit religieus perspectief
kan ik niet zoveel met Adam in ballingschap,
maar ik heb ervoor gekozen omdat de verbanning
van Adam en Eva uit het paradijs
elk mens raakt. Iedereen kent toch de ervaring
uit zijn jeugd, dat op een zeker moment
je ogen worden geopend, dat je gaat nadenken
en je van jezelf bewust wordt? Er is een
punt, soms door een onverwachte of heftige
gebeurtenis, waarop je je onschuld kwijtraakt
en het feest voorbij lijkt. Adam in ballingschap
vandaag is voor mij dan ook een
parabel over de geboorte van het menselijk
bewustzijn. Het grote, fascinerende verschil
tussen mens en dier is zelfbewustzijn. Dat
de mens een onderscheid kan maken tussen
zichzelf en zijn omgeving of een ander, zie
ik bijvoorbeeld in de grottekeningen van de
primitieve mens. Opvallend is dat de mens
zichzelf en de dieren tekent, maar de dieren
hebben nooit afbeeldingen van de mens ge -
maakt… Het scheppingsverhaal zelf is ook
ooit ontstaan; de mens heeft een verklaring
gezocht voor het ontstaan van zijn omgeving
en voor zijn eigen bestaan.’
Cassiers: ‘En dat bestaan is complex en
beangstigend. Zeker vandaag de dag. De
wereld om ons heen lijkt steeds groter te
worden door een oneindige stroom nieuws
over de wereld van de media. Ik put voor de
interpretatie van deze opera veel inspiratie
uit het boek Onredelijkheid van schrijver en
columnist Bas Heijne. Hij zegt: “Ons perspectief
is wereldwijd geworden. Al ons nieuws
is wereldnieuws. We zijn ervan doordrongen
geraakt dat alles met alles te maken heeft.
Ieder incident dat zich op de hoek van de
straat afspeelt, brengen we automatisch in
verband met mondiale fenomenen. Wat klein
en toevallig lijkt, blijkt deel uit te maken van
een groot en meestal dreigend geheel.” Voor
mij gaat Adam in ballingschap dan ook niet
over de vraag: hoe handel ik goed of kwaad?
De voorstelling zal niet gaan over religie als
normenstelsel waaraan we ons dienen te
18
houden of een God die wij moeten volgen.
Ook niet over de zwakte of slechtheid van de
mens of de vrouw in het bijzonder. Dit treurspel
inspireert tot enscenering door de vele
vragen die het oproept over deze tijd. Hoe
moet je je als individu verhouden tot de veelomvattende,
chaotische werkelijkheid?’
Macht van taal en retoriek
Zuidam: ‘Een mens heeft naast zelfbewustzijn
ook het gebruik van taal als wezenskenmerk.
Taal is een machtig medium dat de
werkelijkheid niet alleen beschrijft maar ook
mede schept. Door de schoonheid van taal
kun je de wereld mooier maken dan hij is.
In Adam in ballingschap benader ik het paradijselijke
als de situatie van de ultieme decadentie,
gevoed en vormgegeven door Vondels
taal. Deze taal vormt een mentale Hof van
Eden, een universum waar je in gaat geloven.
In de taal van Vondel werd ik vooral getroffen
door de afwisseling van korte zinnen en
lange lappen tekst, soms als gemillimeterd
gras, dan weer als uitgestrekte natuur, die
in al haar glans en glorie mag uitdijen. Het
paradijs ontstaat uit de samenzang van de
personages.’
Cassiers: ‘Dat paradijs lijkt groots, een
wonderschoon lustoord waarin het leven
goed en georganiseerd is, maar tegelijkertijd…’
Zuidam: ‘…heeft het wel (een koor van)
wachtengelen nodig om het tegen invloeden
van buitenaf te beschermen. Blijkbaar is er
al sprake van een kwaad dat het “goede”
zou kunnen schaden.’
Cassiers: ‘Het wordt gevaarlijk als mensen
de taal te letterlijk gaan nemen. Ik be -
doel daarmee dat het beschreven paradijs
een systeem wordt waarin alles enkel nog
be staat in functie van die hogere macht,
die zegt wat je wel en niet mag. Dat is wat
je in de samenleving ook ziet gebeuren. Bij
Dostojevski las ik: “De mens is zo verslingerd
aan systemen en aan abstracte gevolgtrekkingen
dat hij bereid is de waarheid
bewust te verdraaien, bereid is om ziende
blind en horende doof te zijn, alleen om de
juistheid van zijn logica aan te tonen.” Je
kunt twijfelen aan de waarachtigheid van
deze lusthof: iedereen beschrijft hetzelfde,
dezelfde pracht, maar is die er ook werkelijk?
Andere mensen kunnen je een leugenachtige
werkelijkheid voorschotelen die
niet van echt te onderscheiden is. Door de
(nieuwe) media kan alles gemanipuleerd
worden, ook beeldmateriaal. Wat is nog
waarheid en wat niet?’

Geboorte van het zelfbewustzijn
Zuidam: ‘Adam is degene die het meest ge -
loof hecht aan dat in taal/zang geschapen
paradijs. Om het oneerbiedig te zeggen
staat hij als vee in de wei en accepteert hij
op een bijna dierlijke manier de situatie zo -
als die is. Eva is daarbij degene die eigenlijk
steeds weg wil, verder wil kijken naar wat er
nog meer is... Haar nieuwsgierigheid naar
het ongekende wil ik benadrukken. Zij gaat
zelf op onderzoek uit. Ze hoort een wezen in
de struiken en lokt het eruit. Is het een mens?
De duivel in de gedaante van een slang biedt
haar een vrucht van de boom van kennis van
goed en kwaad. Die appel is een wrange gift
en toch is het goed dat Eva een hap neemt.
We mogen haar wel dankbaar zijn, anders
leefden we nog in een dierlijke staat... Zonder
zelfbewustzijn ben je geen individu; dan ga
je net als Adam op in het geheel zonder je
verder iets af te vragen. Dan kun je je niet
onderscheiden of op een persoonlijke manier
uiten... Eva is degene die zelf nadenkt, terwijl
Adam geconditioneerd en volgzaam is. Eva
is zoekend en wil kijken naar wat er buiten
de begrenzing van het paradijs(elijke) is.’
Cassiers: ‘Zij zoekt haar eigen waarheid.
Als Eva heeft gebeten, ziet ze de reële omgeving,
de illusie van het paradijs wordt ontmanteld.
Ze ziet verschil; er is een andere
werkelijkheid. De mens is vrij zijn eigen waarheid
uit te vinden. En daarom bestaan er
on eindig veel waarheden. Het wordt gevaarlijk
als een mens aanspraak maakt op de
universele geldigheid ervan.’
Zuidam: ‘Dus, het groeiende zelfbewustzijn
is positief én negatief. In hoeverre is
het jammer dat we onze kinderlijke onschuld
verloren hebben? Is dat erg? Hoe zouden we
ons ontwikkeld hebben zonder bewustzijn,
zonder kennis van “verschil”? Zou er dan
ook sprake zijn geweest van verschillende
waarheden?’
Cassiers: ‘Dit nieuwe bewustzijn heeft
duidelijk ook een negatieve kant: het veroorzaakt
veel onbegrip en verwarring tussen
mensen. Bas Heijne zegt het zo: “Juist het
besef dat je in een wereld leeft die niet meer
uit één stuk bestaat, maar uit talloze groepen
met een verschillende herkomst, geeft
je het recht om je eigen, specifieke opvattingen
erop na te houden, je eigen identiteit
te huldigen – en je eigen groep te kiezen.
Vaak wordt de ene identiteit ingezet tegen
de andere.” Hij zegt ook dat je zult moeten
kiezen voor welke waarheid je wilt gaan.
Kiezen is bewustzijn, bewustzijn is actief
en dwingt tot betrokkenheid. Adam en Eva
gaan die reis uiteindelijk wel degelijk maken.
Struikelend een eigen weg zoeken in de
wereld om geborgenheid te vinden in de
chaotische, angstwekkende realiteit.’
‘Filosoof Rüdiger Safranski zegt dat zo:
“Een mens moet in een overvolle wereld een
ruimte voor zichzelf maken, waarin hij zich-
Lunchconcerten in de Boekmanzaal
De Boekmanzaal is onderdeel van het
Stadhuis/Het Muziektheater en biedt plaats
aan ±200 personen. Op de dinsdagen van
sep tember t/m mei wordt hier van 12.30 tot
13.00 uur een gratis lunch concert gegeven.
Voor de seizoensbrochure en aanvullende
informatie: Frits Vliegenthart, 020-551 8922.
19
zelf kan onderzoeken en van waaruit hij een
houding tegenover de wereld kan vinden.
Thuiskomen in je eigen waarheid, is thuiskomen
in jezelf.” Om thuis te kunnen komen
moet je eerst op reis, moet je eerst bewegen.
Het vinden van jezelf, van je identiteit is een
proces van voortdurend kiezen en veranderen.
Steeds met nieuwe ogen kijken naar
de kaders waarbinnen we ons veilig wanen;
die van geboorteland, religie, ras, familie
en taal.’
Ode aan de zoekende mens
Zuidam: ‘En dat alles met Vondel... met die
taal, dit verhaal. Dat kán toch alleen maar
gezongen worden? Dit is de ultieme theatrale
decadentie. Taal en muziek vertegenwoordigen
het schone, het verhevene; hiermee
wil ik graag dat paradijs opbouwen. Suggesties
van een ideale wereld, waarin je als toeschouwer
gaat geloven.’
Cassiers: ‘In de vormgeving zie je tegelijkertijd
dat het een werkelijkheid is die
gecreëerd wordt door de zichtbare manipulatie
van de theatertechniek. Door videoprojectie
en licht leggen we als het ware een
nieuwe huid op wat fysiek op toneel aanwe-
mei 2009
5 GEEN CONCERT
12 Eva Lohse viool
Valeria Zakopay piano
Rachmaninov
zig is; het decor en de zangers. Er ontstaat
een dialectiek tussen de suggestie en de
realiteit door ze tegelijk aanwezig te laten
zijn. We scheppen de natuur, de hemel en
de hel, door projectie van beelden van de
mens zelf. Beelden van de innerlijke mens,
zonder huid, zonder fraaie verpakking. De
voorstelling wordt als het ware een chirurgische
ontleding van het fysieke en het mentale,
het inwendige en het uitwendige, het
mannelijke en het vrouwelijke, het aardse
en het verhevene, het mooie en het lelijke.
Als je goed kijkt, zie je op een zeker moment
dat de werkelijkheid er anders uitziet dan je
dacht. De vraag is wat er overblijft als de
illusie wegvalt. Waar kun je als mens dan
op terugvallen?’
19 Cato Fordham tenor
Kimball Huigens piano
Quilter, Vaughan Williams,
Duparc
26 Tadeu Duarte piano
Schumann
Guy Cassiers (Foto: Ro Theater)

Thomas Oliemans
Claron McFadden (Foto: Mike Hoban)
Interview Adam in ballingschap
Agnita Menon
Eenvoudige mensen
Een wit gewaad gemaakt van parels, een nonnenpij, vleugels en voelsprieten, een roze bontkraag. Een
ringsnor en een 18de-eeuws kostuum, een geel pak en een vogelkooi op de rug gebonden. Scènefoto’s
van de operazangers Thomas Oliemans en Claron McFadden. Maar vandaag zijn ze getooid met een leesbril,
gehuld in een grijs vestje en in de repetitieruimte ligt een winterjas op de vleugel. De bariton en de sopraan
zitten samen in de artiestenfoyer van het Amsterdamse Muziektheater en drinken cappuccino uit papieren
bekers. Net na de allereerste repetities spreken ze over het repetitieproces van een geheel nieuwe opera:
Adam in ballingschap van Rob Zuidam.
Nog vóór het echte interview begonnen is,
vraag ik aan Thomas Oliemans of hij die
ochtend heeft gestudeerd aan de bewuste
opera. ‘Nee! Eerst heb ik met mijn buurvrouw
koffie gedronken en stroopwafels gegeten.
En toen ben ik gaan sporten: op de crosstrainer,
zo’n apparaat waarop je doet alsof
je rent. Ondertussen luisterde ik op de iPod
naar Tristan –Tweede akte, en dan... rennen
maar! Sport jij ook?’ vraagt hij aan zijn muzikale
partner Claron McFadden. De Amerikaanse
sopraan woont al jaren in Nederland
en spreekt onze taal vloeiend en met zachte
stem.
‘Karate is mijn ding,’ vertelt Claron. ‘Als
ik kan, ga ik naar de club, en anders heb ik
privéles bij de docent. Als ik op tournee ben,
doe ik karate in een hotelkamer of kleedkamer.
Er zijn veel overeenkomsten tussen
een vechtsport als karate en opera: ademhaling,
spanning en ontspanning, evenwicht
spelen een belangrijke rol.’
‘Sla je ook planken doormidden?’ vraagt
Thomas Oliemans haar bewonderend.
‘Vroeger wel, nu niet meer. Moet je mijn
litteken zien?’ en Claron rolt haar mouw op.
Terug naar de aarde
Zoals ze daar samen zitten te praten, zijn
het mensen zoals u en ik, deze twee operazangers.
Ze spelen in de opera Adam in ballingschap
de twee eerste mensen op aarde,
Adam en Eva. De regisseur van Adam in ballingschap,
de Belg Guy Cassiers, wil graag
in zijn enscenering het verhaal terug naar
de aarde brengen. ‘En daarom wil hij twee
mensen van vlees en bloed. Iedere man en
vrouw in het publiek moet zich kunnen identificeren
met Adam en Eva,’ aldus Claron
McFadden.
‘In de opera zijn wij geen bijbelse figuren,’
legt Thomas Oliemans uit. ‘Adam en Eva zijn
twee eenvoudige mensen die in verwondering
de wereld om zich heen bekijken. Ze
hebben elkaar gevonden en willen die wereld
samen beleven. Maar dan wordt het wereldbeeld
van de een compleet verstoord door
het zoeken naar vrijheid van de ander. Lees:
Eva die zich laat verleiden door de slang en
in de appel bijt. Eva is een mens die haar
grenzen niet kent. Het resultaat is dat het
hele paradijs afbrandt... Ondanks alles kiest
Adam voor haar. Die mooie en menselijke
keuze, daar legt Guy Cassiers de nadruk op.’
‘En Rob Zuidam geeft het prachtig vorm
in zijn muziek,’ vult Claron McFadden aan.
‘Wij noemen Rob steeds God Zuidam, haha,
want hij heeft ons geschapen! Zijn muziek
voor deze opera is uitbundig en extatisch.
Bijna over the top.’
20
Een heleboel noten
Zonder licht, decor, kostuums of orkest werd
er zojuist ‘droog’ gerepeteerd voor Adam in
ballingschap in een van de studio’s van Het
Muziektheater. Claron McFadden beweegt
zich veel tijdens de pianorepetitie. Ze maakt
zich groot, heft haar armen boven het hoofd.
Hoe begint een operazanger aan dat maandenlange
proces, vanaf de eerste onbekende
nieuwe noot tot aan de wereldpremière?
Claron McFadden: ‘Je krijgt zo’n parti tuur
thuisgestuurd, slaat hem open, ziet een heleboel
noten en denkt: aaaaaaahh!! Ik ga dan
klinisch te werk: eerst de noten. Dan de tekst.
Dan uit het hoofd leren. En dan nadenken
over wat voor mens mijn rol is. Eva is nu 24
uur per dag, 7 dagen per week bij mij, we zijn
buddies. In het begin studeer ik heel fysiek:
met mijn lichaam, mijn voeten in de lucht
en rollend over de grond. Dat helpt mij om
dingen uit mijn hoofd te leren. Zodra ik het
ken, ga ik het intern verwerken: met dezelfde
intense energie en verrukking sta ik helemaal
stil te zingen, zonder dat ik iets lichamelijk
uitdruk.Tenslotte vind ik een ander
soort uitdrukkingskracht. En het wordt kleiner,
kleiner, kleiner en meer naar binnen.’
Wordt Claron dan Eva? Komt de rol zó
dicht bij haar? Na even denken antwoordt ze:
‘Andersom: als ik mijn werk goed doe, dan
wordt Eva mij... Ik trek het naar mijn eigen
ervaringen en emoties: wat ik voel als mens,
dat geef ik gestalte in mijn rol.’
Verkennende fase
Thomas Oliemans: ‘Ik heb geen idee van de
muziek voordat ik een bladzij heb gezongen.
Niets spreekt vanzelf. Je moet ontcijferen
wat de muzikale taal en de logica is, hoe de
componist van A naar B gaat. Als je moderne
muziek zingt, kun je niets for granted nemen.
Het inspirerende aan nieuwe muziek is dat je
die verse, nieuwe blik daarna ook gebruikt
voor oudere stukken die je allang kende.’
Hoever dringt Adam in zijn leven door?
‘We zitten nog in een aftastende, verkennende
fase van de repetities. Praktisch
gezien breng ik uren per dag door met dat
rode boek op schoot. Maar ik ben nu vooral
bezig met techniek: hoe laat ik een duidelijke
t klinken aan het eind van het woord “God”?
Dat soort dingen! Claron verwoordde het
net heel mooi: zij wordt niet Eva en ik word
ook niet Adam. Ik blijf mezelf. Maar op een
gegeven moment komt Adam langs en blijft
hij een tijd bij me. Tot ik tenslotte, na maanden
voorbereiding, op het podium sta bij
de première...’

Marco Polo in Amsterdam
Adrienne Schneider
Marco Polo in Amsterdam in cijfers
De Nederlandse Opera heeft twee onderzoeken
laten uitvoeren door bureau Hendrik
Beerda om het succes van het cultuurevenement
Marco Polo in Amsterdam (november
2008) te achterhalen. Het eerste onderzoek
vond plaats vóór het project in de zomer van
2008, het tweede na het project in december
2008 onder onze vaste bezoekers, inwoners
van de regio groot-Amsterdam en de deelnemers
aan het project. Velen van u hebben
aan deze onderzoeken meegewerkt. Daar zijn
wij heel dankbaar voor en we laten u dan ook
graag de resultaten weten.
Bij onze vaste bezoekers is de waardering
voor en de binding met DNO uitzonderlijk
groot. De kwaliteit van de orkesten, dirigenten
en voorstellingen wordt hiervoor met
name als reden genoemd. Degenen van deze
groep die vooraf interesse in het project hadden,
noemden als redenen operamuziek en
de aandacht voor zingen, nà het project ook
de deelname van middelbare scholieren.
De gemiddelde bewoner van de regio groot-
Amsterdam vond vooral de gratis toegang
Marco Polo in Amsterdam is mede mogelijk gemaakt door:
Restaurant Le Marais
Voor onze theatergasten
gegarandeerd binnen een uur!
Op loopafstand van Carré en het Muziektheater
Parking Waterlooplein direct tegenover Le Marais
Onze keuken is om 17.00 u geopend
Vanaf mei ook lunch
Restaurant Le Marais
Jodenbreestraat 144
1011 NS Amsterdam
T 020 4280488
www.restaurantlemarais.nl
info@restaurantlemarais.nl
21
aantrekkelijk; na het project noemde deze
groep ook de aandacht voor zingen en de be -
trokkenheid van de amateurkoren. De deelnemers
aan het project zijn uitzonderlijk
enthousiast over het project. 90% zou in
de toekomst graag weer meedoen met een
dergelijk project. Het project was bekend
bij tweederde van onze vaste bezoekers en
bij 21% van de mensen uit de regio groot-
Amsterdam.
Door middel van een documentaire en de
registratie van het Zijderoute-concert konden
bezoekers de zoektocht van ca. 270 scholieren
van 11 Amsterdamse middelbare scholen
naar de culturen uit de landen van de Zijderoute
meemaken. De tot tentoonstellingsruimte
omgebouwde GVB-bus werd door
een kleine 3.800 mensen bezocht.
Op 16 en 23 november 2008 kwamen 7.150
mensen naar 21 verschillende locaties op en
rondom de Zeedijk om bijzondere voorstellingen
bij te wonen die door 180 studenten
van het Conservatorium en de Amsterdamse
Hoge school voor de Kunsten gemaakt werden.
2 gangen € 24,50
3 gangen € 27,50
Op 28 november vond Koorstroom plaats
rondom Het Muziektheater, een uitvoering
door 11 amateurkoren van de door Bob Zimmer
man speciaal voor deze dag gecomponeerde
compositie Bronwater. Een van de
uit voerende koren was het Amsterdams
Stadskoor, dat DNO in het voorjaar van 2008
opgericht had om elke Amsterdammer de
kans te bieden om actief mee te doen aan
het project. Het Stadskoor bestond uit 650
zangers. In totaal klonken er deze avond
1.800 stemmen en werd de Koorstroom door
3.055 mensen bezocht.
Op 30 augustus 2008 werd de Zangkaart,
een website met 800 liederen, gepresenteerd,
waarmee DNO Amsterdam vocaal in
kaart wilde brengen. Tot nu toe zijn er meer
dan 1.400 liedjes verzameld. De kaart blijft
ook na het evenement in gebruik door de
Zangzuil in Het Muziektheater en onder
www.zangkaart.nl. Er is inmiddels ook
vanuit het buitenland belangstelling voor.
In totaal deden er 2.250 mensen actief mee
aan dit evenement, dat ruim 15.000 bezoekers
telde.

Maquette toneelbeeld Carmen, ontwerp: Michael Levine
Carmen
‘De liefde is een rebelse vogel,
die zich door niemand temmen laat.’ (Carmen)
I
Micaëla wil haar geliefde, de korporaal
Don José, een bericht van zijn moeder brengen,
maar wordt door soldaten belaagd.
Vrouwen uit de sigarettenfabriek houden
pauze en een van hen, La Carmencita, zingt
een ballade. Als zij merkt dat Don José
nauwelijks aandacht voor haar heeft, dringt
zij zich aan hem op. Wanneer de vrouwen
teruggaan naar de fabriek, raakt Carmen
bij een vechtpartij betrokken, wordt door
Zuniga opgebracht en aan Don José overgedragen.
Met een liefdesliedje pakt zij
hem volledig in, en Don José laat haar gaan.
Daarvoor moet hij nu zelf de cel in.
II
Carmen raakt hevig onder de bekoring van
de stierenvechter Escamillo. Aan de smokkelaars
heeft zij beloofd Don José voor hun
bende te winnen. Carmen probeert hem
over te halen. Maar Don José wil niet. Als
Zuniga Carmen het hof maakt, vecht Don
José met hem uit jaloezie, en de net van
hun duistere tocht teruggekeerde smokkelaars
houden Zuniga onder schot. Don José
beseft dat hij zijn positie in gevaar heeft
gebracht en sluit zich noodgedwongen bij
de bende aan.
22
III
In het smokkelaarskamp leest Carmen, wier
relatie met Don José op springen staat, haar
eigen toekomst in een kaartspel en trekt
schoppenaas, de doodskaart. Micaëla sluipt
heimelijk het kamp in, kort daarna gevolgd
door Escamillo, die Carmen zoekt. Don José
valt Escamillo aan, maar de vechtenden
worden gescheiden. Escamillo nodigt iedereen
uit voor zijn komende stierengevecht.
Micaëla wordt in haar schuilplaats ontdekt.
Don José voelt voor haar geen liefde meer.
Als Micaëla hem vertelt dat zijn moeder
stervende is, besluit Don José toch met haar
mee te gaan.
IV
Escamillo en Carmen komen aan bij de
arena, maar als Carmen hoort dat Don José
in de buurt is, gaat zij nog niet naar binnen.
Terwijl het stierengevecht gaande is, treffen
Carmen en Don José elkaar. Zij weigert
bij hem terug te keren; jaloers en verbitterd
doodt Don José Carmen.

23
ma 15 juni 2009 première 19.30 uur
do 18 juni 19.30 uur
ma 22 juni 19.30 uur
do 25 juni 19.30 uur
zo 28 juni 13.30 uur
di 30 juni 19.30 uur
vr 3 juli 19.30 uur
ma 6 juli 19.30 uur
wo 8 juli 19.30 uur
Het Muziektheater Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Er nog kaarten beschikbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau van
Het Muziektheater: 020-625 5455
of Holland Festival 020-523 7787
Online reserveren: www.dno.nl
www.hollandfestival.nl
Excuses
Toen op 15 maart de losse kaartverkoop van
Carmen begon, kregen bellers naar het Kassabespreekbureau
per abuis in het telefoonmenu
te horen dat de voorstellingen reeds waren uitverkocht.
Onze excuses daarvoor.
Wie er onverhoopt niet in slaagt kaarten te be -
machtigen, is op 25 juni van harte welkom in het
Amsterdamse Oosterpark, waar de voorstelling in
het kader van het Holland Festival rechtstreeks te
zien zal zijn op een grootscherm. Toegang gratis!
Inleidingen door Aukelien van Hoytema
Plaats: Het Muziektheater (2de balkon)
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voorstelling, dus 18.45 uur (avond)/12.45 uur
(matinee)
Lengte: ± 30 minuten
Toegang: gratis op vertoon van een geldig
plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag
Met steun van de Vereniging Vrienden
van De Nederlandse Opera
Uitzenddatum
Televisie: de voorstelling van 25 juni
wordt live uitgezonden op Nederland 2;
Radio 4, NPS Opera live:
woensdag 1 juli 2009, 19.00 uur.
Dinerbuffetten
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u ge -
nie ten van een diner buffet in de foyer van Het
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op
tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassabespreekbureau
van Het Muziektheater, telefoon
020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/
kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want
er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.
Georges Bizet 1838 -1875
Carmen
Drame lyrique
en quatre actes
libretto van
Henri Meilhac en
Ludovic Halévy
naar de novelle van
Prosper Mérimée
muzikale leiding
Marc Albrecht
regie
Robert Carsen
decor
Michael Levine
kostuums
Falk Bauer
licht
Robert Carsen
Peter van Praet
Don José
NN
Escamillo
Kyle Ketelsen
Le Dancaïre
Roberto Accurso
Le Remendado
Marcel Reijans
Zuniga
Nicolas Testé
Moralès
Igor Gnidii
Carmen
Nadia Krasteva
Micaëla
Genia Kühmeier
Frasquita
Renate Arends
Mercédès
Nora Sourouzian
Koninklijk Concertgebouworkest
Koor van De Nederlandse Opera
instudering Martin Wright
In het kader van het Holland Festival
De opera wordt in het Frans gezongen
en Nederlands boventiteld.
De voorstelling duurt circa 3 uur en 45 minuten.
Er zijn 2 pauzes.
Het operaboek Carmen is verkrijgbaar in
Het Muziek theater. Daarin zijn onder meer
een uitgebreide synopsis, en het libretto in
het Frans en in het Neder lands opgenomen.
De prijs is � 8,-.
Nieuwe productie

Georges Bizet
Achtergrond Carmen
Joke Dame
Een zigeunerin voor de eeuwigheid
Iedereen kent Carmen. Nee, iedereen kent zíjn Carmen. Of háár Carmen, natuurlijk. Want het personage dat
anderhalve eeuw geleden op basis van een waar gebeurd voorval werd geboren in de novelle van Mérimée,
groot en vermaard werd in Bizets opera en als icoon van het onheilspellende vrouwelijke de wereld veroverde,
is meervoudig, ambivalent, dubbelzinnig, ongrijpbaar en levend als altijd.
Op dit moment – as we speak, zogezegd – zijn
in Rotterdam net de opnames afgerond van
een nieuwe Nederlandse speelfilm die onder
de titel Carmen van het Noorden komend
najaar zijn première zal beleven. Het gaat
om een thriller met urban muziekinvloeden,
een eigentijdse hiphop-versie van Carmen
gebaseerd op George Bizets opera en de
vroege Nederlande film Een Carmen van het
Noorden uit 1919. Naast acht jongeren die
maandenlang in speciale workshops tot
acteurs zijn getraind, zien we de acteurs
Tygo Gernandt als de Rotterdamse rechercheur
Joz en Sanguita Akkrum als de ambitieuze
R&B-zangeres Carmen.
Wat is het toch met Carmen dat ze tot
op de dag van vandaag, sinds ze in 1845 tot
leven kwam in de novelle van de Fransman
Prosper Mérimée, nooit meer is gestorven?
Dat ze als titelheldin van Bizets opera Carmen
elk seizoen in alle uithoeken van de
wereld op de planken staat? En dat ze van
het operatoneel naar het filmdoek kon verhuizen,
waar ze inmiddels in meer dan 80
verschillende versies is vastgelegd, en in
musical-, toneel- en dansvoorstellingen voor
volwassenen, voor kinderen of het hele gezin,
jaar in jaar uit haar opwachting maakt?
Onverzadigbaar
Naar wie ze genoemd is, is onbekend. De
naam Carmen wordt in verband gebracht
met het Latijn voor lied of gedicht, zelfs
toverspreuk. Haar naam verwijst op grond
van klankovereenkomst ook naar een specifieke
kleur rood: karmijn. Sinds haar eerste
verschijning wordt ze ook altijd uitgebeeld
met iets roods – een bloem, haar jurk, haar
rode schoenen met vuurrode linten, haar
haren.
Ze sprak onmiddellijk tot de verbeelding,
de brutale, zinnelijke Spaanse vrouw waarmee
de componist in 1875 het publiek in
de Parijse Opéra-Comique voor het hoofd
stootte. Die rokende en vechtende zigeunerin,
die ook nog eens op het podium wordt
vermoord, dat was geen stof voor een avondje
muziektheater waar je je dochters ook
mee naartoe nam. Bizet en zijn librettisten
– Meilhac en Halévy – hadden tegen de wens
van de theaterdirecteur, die een happy end
eiste, vastgehouden aan Mérimées plotverloop
met het doodsteken van Carmen. De
beloofde ‘verzachting’ van het gegeven kreeg
vorm in Micaëla, de lieve verloofde van José,
die bij Mérimée niet bestond. Carmen bleef
wie ze was.
Ze is als Don Giovanni, omschreef Régine
Crespin, de Carmen van de jaren 1970, haar
in een interview, ‘seksueel gretig maar onverzadigbaar.’
‘Is ze misschien, nou ja… frigide?’
vroeg de onverschrokken journalist en de
zangeres antwoordde: ‘Enfin, op een bepaalde
manier. Ze wil in ieder geval afgewezen worden,
iemand “nee” horen zeggen. Pas als
24
José ervandoor wil gaan, raakt ze geïnteresseerd.’
En met dat antwoord roept Crespin
impliciet een eenvoudige maar belangrijke
vraag op. De vraag: over wie gaat deze opera
nu eigenlijk?
Verzet
Over José, meent musicoloog Winton Dean
met grote stelligheid, want hij ontwikkelt
zich van alle personages het meest en ‘zijn
lot beroert ons meer dan dat van titelheldin
Carmen’. Menige synopsis van de opera
bevestigt deze visie. Maar al te vaak wordt
de samenvatting van het verhaal eenzijdig
verteld vanuit het perspectief van de soldaat
José, die het slachtoffer wordt van Carmen
met haar gevaarlijke vrouwelijke verleidingskunsten.
Zoals eens Adam slachtoffer was
van de vrouw, evenals de talloze mannelijke
helden na hem in onze cultuur, waar scherp
afgebakende velden rondom goed en kwaad
in de seksetegenstelling man-vrouw gestalte
krijgen.
Carmen gaat over Carmen, zeggen daarentegen
de zelfbewuste critica’s die vanaf
de jaren ’80 van de vorige eeuw flink van
zich lieten horen. Want het is háár strijd om
vrijheid, haar afwijzing van de patriarchale
ordening, haar gevecht voor zelfbeschikkingsrecht
en tegen de mannelijke dominantie.
Ze weet dat haar ‘nee’ tegen José haar
dood zal betekenen – gewend als hij is dat
vrouwen willen wat híj wil. ‘Hou je niet meer
van me?’ ‘Nee, ik hou niet meer van je.’ Maar
hij hoort haar niet en ‘wordt moe van haar
te moeten dreigen’. ‘Steek dan of laat me
erdoor,’ is haar antwoord en ze weet wat zijn
beslissing zal zijn. Maar die wetenschap
maakt de moord nog niet tot zelfmoord.
Voor literatuurcritica Catherine Clément
is Carmen dan ook de meest feministische
en koppige van de operaheldinnen die het
uiteindelijk allemaal moeten bekopen met
dood. Aanvankelijk zit haar koppigheid nog
in speels verzet. Ze zingt een liedje met een
dubbele bodem, bedoeld om José die haar
geboeid afvoert naar de gevangenis op
andere gedachten te brengen. ‘Kop dicht,’
zegt José, ‘ik zei je toch niet tegen me te
praten.’ ‘Ik zeg niks,’ is Carmens antwoord.
‘Ik zing, voor mezelf, en ik denk. Denken is
niet verboden.’
Partijdigheid
Bizets opera gaat over beiden, meent de
Duitse musicoloog Carl Dahlhaus in een
poging de posities van Carmen, de zigeunerin,
en van José, de plattelandsjongen in
uniform, op overeenkomsten te analyseren,
en daarmee de sekse- en etnische verschillen
tussen hen te negeren. Er is tussen hen,
zo stelt Dahlhaus, een latent wederzijds
weten van het noodlot dat de een onvermijdelijk
het slachtoffer maakt van de ander.
Dat onderlinge begrip stelt de protagonisten
op voet van gelijkheid. Tsjaikovski –

groot bewonderaar van Bizet – ziet het ook
zo. Aan zijn weldoenster en dierbare vriendin
Nadezjda von Meck schrijft hij: ‘Wat een
heerlijke operamaterie is dit! De laatste
scène kan ik niet zonder tranen spelen: het
juichen van het volk en het grove vermaak
van de menigte bij het stierengevecht en
tegelijkertijd de vreselijke tragedie en de
dood van de twee hoofdpersonen, die door
een rampzalig noodlot bij elkaar worden
gebracht en naar een onontkoombare dood
worden geleid.’
Maar of het nu zijn verhaal is of haar verhaal,
misschien hun verhaal, zeker is het ook
mijn verhaal over zijn, haar en hun verhaal,
zo verbreedt romaniste Nelly Furman de
toch al zo diverse betekenismogelijkheden.
Maar Furman doet ook nog iets anders. Ze
wijst op de onontkoombare partijdigheid die
in elke interpretatie besloten zit, niet alleen
in die van de regisseur en de uitvoerders,
maar ook in die van de toeschouwers. En
elke interpretatie van deze op scherpe tegenstellingen
binnen de seksen geënte opera
dient, bewust of onbewust, een eigen (sekse-)
belang. Tegenwoordig hoort daar ook een ge -
emancipeerd mannenbelang bij. ‘José komt
tot leven op het moment dat hij Carmen ontmoet,’
citeert Furman Michel Rabaud. ‘Als
hij zich een slappeling toont, is het niet omdat
hij Carmen volgt, maar omdat hij niet in staat
is haar helemaal te volgen. In plaats van in
te gaan op Carmens vitale uitdaging, keert
hij terug naar zijn stervende moeder. Hij is
niet vrij en daarom verliest hij haar.’
Moederszoontje
‘Parle-moi de ma mère!’ De eerste woorden
die José zingt, nadat hij al een tijdlang alleen
nog maar heeft gesproken, gaan over zijn
moeder. ‘Vertel van haar!’ zingt hij plotse -
ling gepassioneerd. ‘En toen!...’ onderbreekt
hij Micaëla vol ongeduld. Een brief en wat
geld brengt zij hem, van zijn moeder, die
dag en nacht aan hem denkt. Maar Micaëla
brengt nog iets anders. Ze aarzelt. ‘Wat
dan... zeg het nou...’ Een kus. Niet van haarzelf
maar opnieuw van zijn moeder. ‘Een
kus van mijn moeder?’ Plichtsgetrouw doet
Micaëla verslag van haar missie. En overborrelend
van pathos klinkt vervolgens het
duet waarin José, gedienstig bijgestaan
door Micaëla, zijn herinneringen aan zijn
moeder en zijn geboortedorp ophaalt.
Deze scène, halverwege de eerste akte,
tekent de mannelijke held José ten voeten
uit. Zijn egocentrisme en de vanzelfsprekendheid
waarmee hij ervan uitgaat dat de
twee vrouwen, zijn moeder en zijn jeugdvriendinnetje,
hem onvoorwaardelijk liefhebben
en er altijd voor hem zijn, krijgen niet
alleen gestalte in de situatie en de tekst,
maar ook in Bizets muziek. Waar ze samen
zingen in het duet duldt José van Micaëla
maar weinig eigenheid en zeker geen tegenspel.
Bereidwillig zingt ze dan ook zijn melodieën
na, volgt ze hem in zoete tertsen en
in kleurloze octaven. Maar ook José is een
muzikale volger. De boodschap die hij terugstuurt
naar zijn moeder is identiek aan de
boodschap die hij van haar ontving.
Ze is belangrijk voor José, zijn moeder.
En hoewel ze als personage niet aanwezig
is op het podium, is ze wel hoorbaar in de
muziek van het duet. Terwijl Micaëla haar
verhaal doet en vervolgens José de moederlijke
kus geeft, klinkt haar stem: in woorden
25
uit de mond van Micaëla die haar letterlijk
citeert, en woordloos in de lage melodie van
de strijkers. Ondersteunend en weinig vragend.
Dag en nacht denkend aan haar José.
Strijd
Tegen de achtergrond van Micaëla’s onbaatzuchtige
optreden, haar engelachtigheid
zowel in gedrag als in vocale uitingen, kan
titelheldin Carmen zich moeiteloos als de
Ander profileren. Zoals Micaëla zich aangepast
diatonisch beweegt binnen de grenzen
van de tonaliteit, zo brutaal chromatisch en
ontsnappend beweegt Carmen zich buiten
de muzikale conventies. Zo metrisch voorspelbaar
en binnen de maatstrepen Josés
brave vriendinnetje, zo ritmisch frivool en
onvoorspelbaar de zigeunerin. En zo engelachtig
hoog het kuise meisje, zo ambigu in
haar borstregister de verleidelijke vrouw.
Want Carmen en Micaëla zijn niet alleen
rivalen in de liefde, ze zijn ook elkaars tegenpolen
binnen hun eigen sekse. Precies zoals
de rivalen Don José en Escamillo, de stierenvechter,
dat zijn. Deze vier personages als
uitersten, met duidelijke seksegebonden
stereotyperingen, vormen de ingrediënten
waarmee Bizet zijn muzikale drama vormgeeft.
De seksueel actieve Carmen, clichévoorbeeld
van de gevaarlijke vrouw, heeft
haar seksegelijke tegenhanger in de eenvoudige
en passieve Micaëla, het burgervoorbeeld
van de ideale vrouw. En de wankelmoedigheid
van moederszoontje José
staat in schril contrast met de viriliteit van
stierenvechter Escamillo, het super toon-
beeld van opgepompte – en in muzikaal
op zicht stamperige – mannelijkheid. En zo
toont de opera niet zozeer een oorlog tússen
de seksen, zoals Friedrich Nietzsche het ooit
formuleerde, als wel de strijd bínnen de seksen.
Furman: ‘De opera toont behendig de
extremen binnen elke sekse, en daarmee ook
de parallelle structuur tussen de seksen.’
In de hiphop-film Carmen van het Noorden
van de Rotterdamse jongeren ligt de kwestie
minder gecompliceerd. Hier spelen moderne
dagelijkse problemen. Uit de synopsis: ‘Voor
de jonge rechercheur is intimiteit onlosmakelijk
verbonden met de gewelddadige relatie
van zijn ouders. Joz is bang om als zijn vader
te worden. Hij is afstandelijk en onzeker
wanneer het om de liefde gaat. […] Als hij
merkt dat de vrijgevochten Carmen valt voor
de rapper MC Toro, verandert zijn miskende
liefde in razende jaloezie en wordt Joz wie
hij niet wil zijn...’
Literatuur:
Affiche Carmen
Catherine Clément, L’opéra ou la défaite des
femmes, Parijs 1979
Nelly Furman,’The languages of love in Carmen’,
in Reading Opera, A. Groos & R. Parker (red.),
Princeton 1988
McClary, Georges Bizet: Carmen, Cambridge
opera handbooks 1992

Marc Albrecht (Foto: Marco Borggreve)
Interview Carmen
Marianne Broeder
‘Een goed operaorkest
zingt met de zangers’
Marc Albrecht, die met ingang van 2011 benoemd wordt als chef-dirigent van De Nederlandse Opera
én van het Nederlands Philharmonisch Orkest/Nederlands Kamerorkest, preludeert tijdens het Holland
Festival op zijn toekomst met de leiding van Bizets Carmen. Odeon voerde een welkomstgesprek met
hem over de positie van een operahuis in onze tijd, de expertise van het orkest, zijn affiniteit met het Duitse,
Franse en hedendaagse repertoire, en het intieme karakter van kaskraker Carmen.
Afgelopen jaar debuteerde de Duitse dirigent
Marc Albrecht (1964) bij De Neder landse
Opera én bij het Nederlands Philhar mo nisch
Orkest in een uitvoering van Strauss’ Die Frau
ohne Schatten. Deze maand keert hij terug
als gastdirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest
met Bizets Carmen. Intussen
zijn zijn perspectieven drastisch veranderd.
Kort na de lancering van het nieuwe seizoen
presenteerden de directies Albrecht als de
nieuwe chef-dirigent van De Nederlandse
Opera (DNO) én van het Neder lands Philharmo
nisch Orkest (NedPhO) met ingang
van het seizoen 2011-2012.
‘Thrilling’ noemt de veeltalige Albrecht
met charmante, sonore basstem het vooruitzicht
van zijn nieuwe functies. Hij was,
bekent hij, aanvankelijk ‘even verbaasd als
vereerd’. Weliswaar werd Die Frau ohne
Schatten unaniem beoordeeld als een uitzonderlijke
productie, toch had hij dit vervolg
niet vermoed. ‘Mijn kennismaking met
DNO heeft diepe indruk gemaakt,’ zegt hij.
‘Met het NedPhO klikte het onmiddellijk;
de zangers waren geweldig, niet verwonderlijk,
want de vocale casting van DNO is zo -
als bekend van topniveau; alle leden van
het team sloten zich naadloos aan in een
intense en vruchtbare samenwerking.’ Voor
zover Albrecht kan overzien op grond van
zijn eerste ervaring is DNO ‘een formidabele
organisatie’.
De Nederlandse Opera
‘Vanaf een afstand heb ik lange tijd bewondering
gekoesterd voor het artistieke pro fiel
van DNO,’ vertelt hij, ‘vooral voor wat betreft
de affiniteit met moderne werken, die uitzonderlijk
is. Het hedendaagse repertoire
krijgt hier evenveel aandacht als het klassieke.
Nu ik voor het eerst bij DNO optrad,
heb ik die mentaliteit aan den lijve kunnen
ondervinden.’
‘In te veel operahuizen worden hedendaagse
werken verwaarloosd. Er is doorgaans
weinig en vaak slechts kortstondige
aandacht voor nieuwe opera’s. Dat betreur
ik. Mijns inziens moeten musici en programmeurs
zich voortdurend bezinnen op de stand
van de muziekpraktijk in hun eigen tijd. Welke
stukken worden op dit moment geschreven?
Wat is de tegenwoordige betekenis van opera
in de visie van componisten, dirigenten en
regisseurs? Het heden moet het referentiepunt
zijn van waaruit je het operarepertoire
bekijkt. Doe je dat niet, dan wordt een operahuis
een museum.’
‘Tegelijk bestaat het risico dat je louter
entertainment brengt. Natuurlijk is het ook
een taak van een operahuis om het publiek
ongecompliceerd te laten genieten. Maar
26

het belangrijkst voor mij zijn gefundeerde
redenen, de noodzaak om zo te zeggen, om
bepaalde opera’s uit te voeren. Als die opera’s
een groot publiek behagen, des te beter,
maar het mag niet het enige doel zijn.’
Albrecht voegde de daad bij zijn woorden.
Vanaf de aanvang van zijn operacarrière
maakte hij zich sterk voor de uitvoering van
moderne werken, onder meer van Hans Werner
Henze, Olivier Messiaen, Egon Wellesz,
Matthias Pintscher en Peter Ruzicka. Een
standpunt vergelijkbaar met het zijne vindt
Albrecht terug in de programmering van
artistiek leider Pierre Audi, die hij omschrijft
als ‘een geweldige kunstenaar met heldere
esthetische principes’.
Albrechts loopbaan vertoont een evenredige
verdeling tussen opera- en concertdirecties.
‘Opera en symfonische muziek
zijn de pijlers van mijn bestaan,’ verklaart
hij lachend. ‘Ik kan geen van beide missen.
Een seizoen zonder opera is onvoorstelbaar
voor me. Sinds 2006 heb ik als chef-dirigent
van het Orchestre Philharmonique de Strasbourg
veel ruimte ingebouwd voor symfonisch
repertoire om niet ongewild vast te
draaien in operahuizen. Het vooruitzicht
om in de toekomst met het NedPhO beide
te mogen doen is niet minder dan een luxe.’
Het Nederlands
Philharmonisch Orkest
Vooruitlopend op zijn chef-dirigentschap
keert Albrecht al komend seizoen terug bij
het NedPhO, waar hij een concert zal leiden
met onder meer Strauss’ Ein Heldenleben.
Zijn ervaring met het orkest in de productie
van Die Frau ohne Schatten heeft zijn vertrouwen
volop gevoed.
‘Buitengewoon indrukwekkend,’ noemt
hij zijn kennismaking met het NedPhO destijds.
De twee volle maanden waarin hij
met het orkest samenwerkte omschrijft hij
als een gemeenschappelijke Wanderung.
‘Gedurende de hele periode heeft het orkest
geen concerten gegeven,’ vertelt hij, ‘zodat
het zich volledig kon concentreren op de
opera, een unicum waar dit complexe stuk
inderdaad om vraagt. Tussen ons vertrekpunt,
de eerste repetities en de laatste voorstelling
lag een complete wereld besloten.
Voor mij was het nieuw dat dirigent en
orkest zo lang aan slechts één stuk konden
werken. De concentratie is geen moment
verslapt, de spanning bleef voortdurend stijgen
terwijl je je ook zou kunnen voorstellen
dat je na acht weken uitgekeken raakt op
elkaar of op de muziek. Na de laatste voorstelling
waren we allemaal teleurgesteld
dat het voorbij was.’
Met aangename spanning ziet Albrecht
dan ook uit naar zijn eerste concert met het
NedPhO dat hem, in zijn woorden, ‘al een
zo uitzonderlijke kamermuziekmentaliteit
heeft getoond’. ‘Zelfs de enorme bezetting
van Die Frau riep bij mij de associatie op met
een spinnenweb, waarin alle draden met
elkaar verbonden zijn. De onderlinge band
tussen bijvoorbeeld de violisten uiterst links,
en de tubaspeler en de slagwerkers rechts
was voortdurend voelbaar. Bij de uitvoering
van symfonische werken is een dergelijke
teamgeest niet uitzonderlijk, maar vanuit de
orkestbak is een dergelijk intensief onderling
communiceren een prestatie van formaat.
Het resultaat was een permanente
samenzang, een manier van musiceren
27
waarin een hobosolo even belangrijk is
als een frase van de prima donna. Dat is
precies mijn ideaal: een goed operaorkest
zingt met de zangers.’
Duits en Frans repertoire
Albrecht blijkt op een ontroerende manier
onstuitbaar in het preluderen op de toekomst.
Maar zo ver is het nog niet. Deze
maand maakt hij zijn comeback als gastdirigent
van het Koninklijk Concertgebouworkest
met een uitvoering van Bizets Carmen.
Welgeteld één keer eerder, ruim tien jaar
geleden, leidde hij het orkest, in een Men delssohn/Mozart-programma.
Zijn herinneringen
zijn niettemin nog kersvers. Ook bij het KCO
ervoer hij de gave van alle ‘zeer flexibele
musici’ om geconcentreerd naar elkaar te
luisteren, een eigenschap die hem als dirigent
‘een grote vorm van vrijheid verschafte
in frasering, dynamiek en het creëren van
klankkleuren.’
Bovendien kon hij zich uitleven in het
Duitse klassieke en romantische repertoire,
zijn grote voorliefde die hij opmerkelijk
genoeg paart aan de Franse muziek uit 19de
en 20ste eeuw. ‘De zware dramatiek van
Wag ner spreekt me evenzeer aan als de
meer onderhuidse gevoelswereld bij Bizet,
Debussy of Ravel. Ik beschouw het als een
voorrecht van musici dat ze door de kennismaking
met zeer uiteenlopende partituren
ook zelf steeds hun bakens moeten verzetten.
Alleen op die manier kunnen we het
genie van een componist en zijn persoonlijke
stijl recht doen.’
Carmen
De aanstaande uitvoering van Carmen roept
bij Albrecht de herinnering op aan zijn eerste,
prille schreden op het operapad toen hij dit
werk leidde in zijn functie als artistiek leider
van het Staatstheater Darmstadt. Daar kreeg
hij eens te meer inzicht in de vigerende misvattingen
over dit ‘al te populaire werk’.
‘Iedereen kent Carmen als een groots, theatraal
spektakel’, meent hij. ‘Wat al te vaak
vergeten wordt, is dat Bizet dit werk schreef
voor een klein theater. Dat betekent dat het
onzinnig is er een grand opéra van te maken,
wat regelmatig gebeurt. Carmen vraagt om
een geheel eigen declamatorische stijl, terwijl
anderzijds grote passages uitgevoerd
moeten worden comme une chanson: eenvoudig,
licht en zonnig, maar ook met een
broeierigheid die het onderliggende vuur
verraadt: Carmen is een rotdurchglühtes
Stück. Bizets dramatiek kent geen pathos,
geen grote gebaren, zoals bijvoorbeeld
Wagner die etaleert. Nietzsche zei het zo
mooi: ‘Diese Musik schwitzt nicht’. Toch
koerst het verhaal, min of meer gecamoufleerd,
onmiskenbaar in de richting van een
gruwelijk drama.’
De ‘ronduit lastige’ muzikale leiding van
Carmen vereist volgens Albrecht ‘natuurlijk
een groot musicus, maar dat is niet genoeg.
Hij moet bovendien een echte theaterman
zijn. De partituur van Carmen is een afwisseling
van muziek en dialogen. Als dirigent
moet je samen met de regisseur en de zangers
een manier vinden om die twee elementen
vloeiend met elkaar te verbinden. Het
mooiste is een soort “melodrama” te creëren,
een collage waarin muziek en gesproken
woord als vanzelf in elkaar overgaan.
Bovendien zijn er naast de passages chan-
sonnières verschillende uiterst virtuoze en
wilde koorscènes, uitbarstingen soms waarin
de zangers het uitschreeuwen. Tussen al die
“bedrijven” door moet je de intieme sfeer
van de opera weten vast te houden. Een
goede uitvoering vraagt om een behendig
laveren binnen de verfijnde toontaal waarmee
Bizet de veelheid aan emoties tot uitdrukking
brengt.’
Dirigent en regisseur
Last but not least benadrukt Albrecht het
belang van een intensieve samenwerking
tussen dirigent en regisseur. Tot zijn niet
geringe vreugde is dat in de productie van
Carmen Robert Carsen, die bij DNO zijn
sporen naliet met ensceneringen van onder
meer Poulencs Dialogues des Carmélites en
Beethovens Fidelio. Albrecht: ‘Carsen heb
ik leren kennen als een zeer inventief kunstenaar.
In Antwerpen werkten we samen
in een productie van Het sluwe vosje van
Janáček. Carsen vatte dit werk tot mijn verrassing
niet op als een eenvoudig sprookje,
wat overigens heel goed mogelijk is, maar
maakte er een sinister verhaal van, zeer
indrukwekkend. Sindsdien zijn we elkaars
voorstellingen blijven volgen. En ziedaar:
het lot brengt ons onverwacht weer samen.’
Slechts met moeite lukt het om het lange
gesprek af te ronden met de wellevende,
gezellige, even kalme als bevlogen causeur
Albrecht, die over artistieke en andere zaken
nog oneindig veel meer te vertellen heeft.
Als de voortekenen niet bedriegen, gaan
De Nederlandse Opera, het Nederlands
Phil har monisch Orkest, Marc Albrecht en
het publiek een mooie tijd tegemoet.

Interview Carmen
Klaus Bertisch
Spaans-Franse emoties
De uit Canada afkomstige Robert Carsen is een van de meest gevraagde regisseurs in de internationale operawereld.
Na Dialogues des Carmélites (1997 en 2002) en Fidelio (2003) komt hij voor een nieuwe productie
van Bizets Carmen terug bij De Nederlandse Opera: een werk waarvoor hij een zwak heeft, ook al beschouwt
hij het zelf op het eerste gezicht niet als een stuk waarvoor hij voorbestemd lijkt te zijn.
Voor de als acteur opgeleide Carsen, die
zijn eerste sporen als operaregisseur in
Londen en Genève verdiende, en intussen
werkzaam was aan alle grote huizen zoals
de Metro politan Opera New York, de Wiener
Staats oper en de Milanese Scala, en bij festivals
als die in Salzburg, Aix-en-Provence
en Glyndebourne, gaat er een zekere fascinatie
uit van Carmen, die hij omschrijft als
directheid en die in de kunstvorm opera
zo moeilijk is te vangen en aan het publiek
door te geven. Daarom heeft hij tot nu toe
alle aanbiedingen om de opera van Bizet te
ensceneren afgeslagen. Amsterdam en zijn
Muziek theater houdt hij niettemin voor de
ideale plaats om deze wonderlijke mengeling
van Spaans coloriet en Franse muziek,
van chansonachtige liederen, in strenge
vorm opgebouwde aria’s en dansante orkestpassages
in scène te zetten. Dat heeft voor
Carsen te maken met de arena-achtige vorm
van de zaal, die een grote nabijheid mogelijk
maakt tot wat er op het toneel gebeurt. In
ons gesprek duikt telkens weer het woord
‘directheid’ op: Carmens emoties zijn rechtstreeks
en niet getransformeerd. Zij handelt
impulsief en helder, en voor de regisseur laat
dit zich juist op het Amsterdamse toneel,
waar publiek en bühne dicht bij elkaar zijn,
bijzonder goed realiseren. De energie die
een stuk als Carmen moet opwekken, laat
zich hier volgens Carsen uitstekend over
het voetlicht brengen.
Topsport
De eisen die het stuk stelt, komen daarbij
goed overeen met Carsens strenge afwijzing
van de ‘vierde wand’ in het theater, dat wil
zeggen het idee van een autonome handeling
die slechts op zichzelf gebaseerd is.
Hij speelt graag met het directe effect van
zijn werk op de toeschouwers. In Carmen is
dit immanent, want in de vierde akte is er op
het toneel toch al publiek aanwezig bij het
op handen zijnde stierengevecht van Escamillo.
En zoals het publiek naar een stierengevecht
gaat om de stier te zien sterven,
komen mensen naar een voorstelling van
de opera om getuige te zijn van de dood
van de titelfiguur. ‘Carmen is geen stuk als
Parsifal, Orfeo of Der Rosenkavalier, waarin
zich uit vele facetten een lijn ontwikkelt, uit
verschillende karakters een tijds- of maatschappijbeeld
ontstaat,’ vindt de regisseur.
Carmen is voor hem puur geweld en oerkracht,
waarbij de verschillende elementen
haast explosief op elkaar botsen. De hoofdfiguur
is fatalistisch. Ze kent geen angst voor
de dood. Als ze moet sterven, dan sterft ze,
net zoals een stierenvechter ook deze sport
niet kan beoefenen zonder vooraf in het reine
te zijn gekomen met de gedachte aan zijn
eigen, wellicht nabije dood. Het is hoe dan
ook niet vergezocht om hier aan sport te denken,
aldus Carsen: in Bizets opera bevinden
28
de hoofdpersonen zich in extreme toestanden,
ze moeten situaties te boven komen
waarin zoals in de topsport de adrenaline
rijkelijk vloeit. Dit hormoon wordt geproduceerd
in momenten van de grootste opwinding
en het grootste gevaar, zoals kort voor
een seksueel hoogtepunt of in het aangezicht
van de dood. Juist vanwege dit bewustzijn
van extreme situaties denkt Carsen dat
er ook een hoge dosis aan theatrale energie
vrijkomt. Daarbij wil hij proberen alle gekunsteldheid
te vermijden.
Carmen en de mannen
Het lijkt in dit verband merkwaardig dat de
kostumering van de stierenvechter traditioneel
zo uitgesproken kunstmatig, bont en
overdreven theatraal is. Carsen vindt de kleding
van de torero heel vreemd: ‘Hoe kun je
zoiets dragen wanneer je de dood voor ogen
hebt?’ Aan de andere kant is het ook de eerbied
voor en de vreugde aan het leven die
in een dergelijke kostumering wordt uitgedrukt.
‘Zo is het nu eenmaal,’ vindt Carsen,
even fatalistisch als zijn Carmen. Don José
is in tegenstelling tot de titelfiguur of de
stierenvechter Escamillo een persoon die
zich veel meer laat leiden door afwegingen
die zijn leven en zijn gevoel bepalen. Hij kan
zich niet neerleggen bij gegeven situaties
wanneer die niet zo lopen als hij het wil. Een
onrustige, gekwelde mens, door een enorme
hartstocht gedreven en daarin wellicht verbonden
met Carmen. ‘Hij kan zich niet voegen
in de omstandigheden waarmee hij zich
geconfronteerd ziet,’ legt de regisseur uit.
Carmen doet wat zij wil. Ze weet dat ze aan
haar noodlot niet kan ontkomen. Don José
probeert het lot te beïnvloeden en moet aan
deze pogingen ten onder gaan. Getweeën
lijken Don José en Escamillo in hun betrekking
tot Carmen slechts twee varianten van
dezelfde species te zijn: de man op zich.
Het literaire gegeven
Hier komen ook een paar kleine maar be -
langrijke verschillen naar voren ten opzichte
van het literaire gegeven, de novelle van
Prosper Mérimée. Mérimées Don José laat
zich in de novelle van een veel wredere kant
zien. Hij heeft al mensen vermoord voordat
hij Carmen ontmoet. In de opera wordt de tot
dat moment nog tamelijk braaf overkomende
soldaat pas door zijn ontmoeting met Carmen
tot een misdadiger. Carmen zelf wordt in de
opera echter vooral door de muziek tot een
veel meer complexe en van kleur wisselende
figuur dan haar model bij Mérimée. Hier
hoopt Carsen vooral haar directheid uit de
literaire bron te kunnen vangen en hieraan
vorm te kunnen geven. Een vrouw vol hartstocht
die het hele spectrum van aantrek-
king en afstoting zelf doorleeft en ook doorgeeft
aan de persoon tegenover haar. Even
extreem als leven en dood. Uiteindelijk blijft
het stuk net zo elementair als het in zijn
hele verloop steeds bleek te zijn. De toeschouwer
heeft Carmen gezien in ogenblikken
van de hoogste verrukking en in de
grootste vertwijfeling. Nu sterft zij. Maar
haar dood wordt niet beoordeeld of tot voorbeeld
verheven. De toeschouwer kan het
theater verlaten zonder moralistische wijsvinger.
Hij was getuige van een gebeurtenis
die hem hopelijk heeft opgewonden en niet
onverschillig heeft gelaten. Precies zo als
bij een voetbalpartij of – in dit geval – bij
het stierenvechten.
Populariteit
Tegenover de enorme populariteit van het
gegeven staat Carsen met dezelfde gelatenheid
als die hij ervaart in de houding van zijn
hoofdfiguur. Ook deze populariteit ziet hij
als een element dat zijn oorzaak in het stuk
zelf vindt. Het feit dat de muziek van Carmen
in reclamespots, bij kunstschaatsen, in films,
balletten en musicals bijna dood(!)geknuffeld
is, stoort hem niet. Men gaat naar een
stierengevecht zoals naar een groot sportevenement
dat gigantische publieksmassa’s
aantrekt. Wat hem betreft moet je deze populariteit
ook als een aanwijzing gebruiken
voor de presentatie van het stuk. Met de
mythe Carmen om te gaan ervaart hij niet
als moeilijk. Wel ziet hij het anekdotische,
pittoreske, dat vaak aan deze opera kleeft
– vooral doordat men in de opvoeringsgeschiedenis
telkens weer geprobeerd heeft
een kitscherige ansichtkaart van Sevilla na
te bouwen – als een hindernis die de toegang
tot de werkelijke kracht van het stuk
blokkeert. Zo vindt hij de opera Carmen eerder
Spaans aan de binnenkant dan aan de
buitenkant, aan de oppervlakte. Carsen is
vaak in Spanje te gast geweest en meent
een speurzin te hebben ontwikkeld voor bijzondere
Spaanse eigenschappen, die hij
voor het tekenen van zijn figuren wil benutten
en in het theatrale wil omzetten. Ook al
was de componist Geor ges Bizet een Fransman,
hij is er toch in geslaagd de Spaanse
ziel zeer raak in zijn muziek te vangen.
Evenals bij Dialogues des Carmélites,
Carsens overweldigende succesproductie
bij DNO, mogen wij dus diepe en extreme
emoties verwachten, zonder dat de blik op
de figuren wordt volgeplakt, een streng beeld
vol met menselijke hartstochten. Misschien
is Carmen juist daarom toch als geschapen
voor Robert Carsen!
Vertaald door Frits Vliegenthart

Interview Carmen
Michel Khalifa
Het cliché ontstegen
De Bulgaarse mezzosopraan Nadia Krasteva maakt haar debuut bij De Nederlandse Opera in de rol van de
ontembare zigeunerin Carmen. Een gesprek over deze femme fatale, die door haar complexe persoonlijkheid
zowel de vertolkster als het operapubliek blijft fascineren.
Als kind had Nadia Krasteva vele talenten:
ze blonk uit in ritmische gymnastiek, tekende
meer dan verdienstelijk en zong graag.
Toen ze op negenjarige leeftijd haar eerste
operavoorstelling zag, raakte ze in de ban
van de hoofdpersoon. Kleine Nadia besloot
dat ze ooit zelf op de bühne zou staan in
deze veeleisende rol. Rond dezelfde tijd verruilde
ze de gymnastiekvereniging voor het
kinderkoor van de Bulgaarse Radio en Televisie,
waar ze de grondslagen van het zingen
leerde.
De hoofdpersoon in kwestie was Carmen,
een rol die Nadia Krasteva inmiddels van
Berlijn tot haar geboortestad Sofia heeft
vertolkt en waarmee ze nu bij De Nederlandse
Opera debuteert. Wat ze als kind
intuïtief voelde, is haar met de jaren steeds
duidelijker geworden: de vrijgevochten zigeunerin
van Bizet ontstijgt het cliché van de
eendimensionale femme fatale.
‘Carmen heeft een rijkgeschakeerd karakter,’
zegt Nadia Krasteva. ‘Ze is een gecompliceerde
vrouw, engel en duivel in één.
Ener zijds is ze beeldschoon, hartstochte -
lijk en warm, anderzijds heeft ze duistere
kanten en gedraagt ze zich aan het eind
wreed tegenover José. Daarnaast heeft ze
nog een mystieke dimensie, als een geheimzinnige
jonge heks die stellig in haar eigen
magische krachten gelooft.’
De Bulgaarse mezzosopraan weet nog
hoe ze op haar negende diep ontroerd naar
huis ging na die gedenkwaardige voorstelling.
Zowel de kleurrijke hoofdpersoon als
de beeldende muziek van Bizet had een ge -
voelige snaar bij haar geraakt. Elke keer dat
ze zich als volwassene over de rol buigt, gaat
dezelfde snaar weer trillen. Met een personage
als Carmen blijf je je vragen stellen.
‘Bij elke nieuwe productie ontwikkel ik
deze rol verder,’ aldus Krasteva. ‘Elke regisseur
reikt me ideeën aan waarover ik kan
nadenken. Ik vraag me nog steeds af hoe
deze vrouw eigenlijk moet worden neergezet.
Daar zit vast ook een autobiografisch
element in. Ik blijf me in deze rol verdiepen,
mede omdat ik in Carmen veel dingen vind
over mezelf, mijn leven, mijn wezen, mijn
reacties.’
‘Dit is ook het mooie van het operavak,
als je je verbonden voelt met het personage
dat je speelt. Dan gaan verborgen kanten
van jezelf open. En de muziek maakt dat allemaal
heel speciaal, omdat muziek de ziel
van de mensen bereikt. Bij de ene rol moet
ik mijn gelukkige kant uitdrukken en voel ik
me een jonge vrouw, bij de andere rol komen
juist het verdriet en de moeilijke dingen van
het leven naar boven.’
Alleen een handdoek om
Ten tijde van dit telefonische interview,
medio maart, werkt Nadia Krasteva mee
aan de nieuwe productie van Tsjaikovski’s
Jevgeni Onjegin in Wenen. Ze speelt Olga,
het vrolijke meisje dat met haar onschuldige
29
geflirt dramatische gebeurtenissen in gang
zet. ‘Tussen Olga en Carmen zijn er overeenkomsten,’
zegt ze. ‘Beiden voelen zich
aanvankelijk goed en vrij, beiden vinden
het fijn om aandacht te krijgen. Maar Olga
wil alleen pret hebben, ze is kinderlijker
dan Carmen.’
Krasteva is al ruim zes jaar lid van het
ensemble van de Wiener Staatsoper, waar
ze zich vooral richt op de grote mezzorollen
van Verdi zoals Fenena in Nabucco, Ulrica in
Un ballo in maschera of Eboli in Don Carlo[s].
Haar contract geeft haar alle ruimte voor
gastoptredens bij buitenlandse operahuizen,
die haar voornamelijk voor haar lijfrol engageren.
Inderdaad, Carmen.
Meestal komt ze dan in vrij behoudende
producties terecht, een enkele keer heeft
ze te maken met een regisseur die het allemaal
net anders wil hebben. In januari nam
ze nog deel aan een moderne Bolsjoi-pro duc -
tie van Carmen in Moskou, waarbij regisseur
David Pountney haar de beroemde haba nera
‘L’amour est un oiseau rebelle’ liet zingen
met alleen een handdoek om, alsof ze net uit
de douche stapte. De séguidille ‘Près des
remparts de Séville’, waarin ze onder arrest
staat, moest ze uitvoeren met de handen vastgeketend
aan de muur, in een houding die
Nadia Krasteva
aan de gekruisigde Christus deed denken.
Daar is ze vrij laconiek over: ‘Het was niet
zo moeilijk voor mij, al besef ik dat niet alle
operabezoekers blij zullen zijn met zulke
vondsten. Ik heb ooit in Wenen twee producties
van Don Carlo[s] tegelijk gedaan. De
ene in het Italiaans, klassiek en statisch, de
andere in het Frans, in een moderne regie
van Peter Konwitschny, met pantomime en
andere grappige dingen. De helft van de
mensen die ik sprak vond dat de klassieke
variant meer recht deed aan de muziek, de
andere helft meende juist dat de moderne
regie het geheel bewegelijker en onderhoudender
maakte. Die twee kampen zul je altijd
houden.’
Zelf maakt ze zich nooit op voorhand druk
om de opvattingen van de regisseur: ‘Ik probeer
altijd deel uit te maken van het geheel.
Als zanger ben ik niet in de positie om mijn
eigen opvattingen over de rol te ventileren.
Het gaat erom dat de verschillende aspecten
van de productie goed bij elkaar komen. Ik
ben er alleen om de ideeën van de regisseur
en het bijbehorende gevoel door te geven
aan het publiek.’

Michel van der Aa
After Life
muzikale leiding
Otto Tausk
regie
Michel van der Aa
Asko | Schönberg
28 29 sep 2 3 4 • okt 2009
20.00/• 13.30
start kaartverkoop 28 juni 2009
Het Muziektheater
Kassa-bespreekbureau
Amstel 3 Amsterdam
T 020 625 5455 of via www.dno.nl
Het MUZIEKTHEATER
AMSTERDAM
Fromental Halévy
La Juive
muzikale leiding
Carlo Rizzi
regie
Pierre Audi
Nederlands Philharmonisch Orkest
4 8 12 16 20 • 23 27 • 30 sep 2009
18.30/• 15.00
start kaartverkoop 4 juni 2009
Het MUZIEKTHEATER
AMSTERDAM

Medea © Sebastian Bolesch
een selectie van hoogtepunten
in het holland festival
4 – 28 juni 2009
Passion
Pascal Dusapin
Xenakis’ enige leerling maakt opera met Monteverdi’s L’Orfeo als inspiratiebron,
o.a. uitgevoerd door Barbara Hannigan en Georg Nigl in een mise-en-espace
van Pierre Audi en Jean Kalman.
muziekgebouw aan ‘t ij , wo 10 juni
I went to the house but did not enter
Heiner Goebbels / Hilliard Ensemble
Theaterconcert in drie tableaus met gezongen teksten door het
wereldvermaarde Hilliard Ensemble.
stadsschouwburg amsterdam, wo 17 en do 18 juni
Aquarius
Karel Goeyvaerts
Scenische wereldpremière van utopische opera van ‘het boegbeeld van de
Vlaamse nieuwe muziek’ (De Standaard) in regie van Pierre Audi.
muziekgebouw aan ‘t ij, zo 21 juni
Medea
Sasha Waltz & Guests
Sasha Waltz nuanceert het beeld van Medea in een choreografische
bewerking van Pascal Dusapins opera.
koninklijk theater carré, vr 26.6 en za 27 juni
www.hollandfestival.nl
Nadia Krasteva (Foto: ???)

Algemene informatie
Verkoop kaarten
Precies drie maanden vóór de première
van een productie gaan alle voor stellingen
daarvan in de verkoop.
U kunt kaarten kopen:
– online via www.dno.nl;
– bij het Kassa-bespreekbureau van
Het Muziektheater: Amstel 3, Amsterdam,
020-625 5455. Het Kassa-bespreekbureau
is geopend van maandag t/m zaterdag vanaf
10.00 uur tot aanvang voorstelling; op dagen
zonder voorstelling of met alleen een matinee
10.00-18.00 uur; op zon- en feestdagen vanaf
11.30 uur tot 14.30 uur, indien avondvoorstelling
tot aanvang voorstelling.
Betalen van uw kaarten
Betalen aan de kassa kan contant of met
een creditcard (Visa, Eurocard, AmEx), pinpas
of chipknip, met de Theater- en Concertbon
en met de Cultuurkaart. Bij telefonische
reservering kunt u betalen met een creditcard.
Na ontvangst van betaling worden de kaarten
toegestuurd, waarvoor per plaatskaart � 2,-
administratie- en porto kosten in rekening
worden gebracht. Wanneer u telefonisch
reserveert, kunt u uw kaarten ook bij het
Kassa-bespreekbureau betalen en af halen.
Dit dient binnen één week na uw tele fo nische
reservering te gebeuren. Reser veert u binnen
een week vóór de voorstellingsdatum, dan
dient u de kaarten tot uiterlijk 45 minuten vóór
aanvang van de voorstelling af te halen en te
betalen. Haalt u uw kaarten niet tijdig af, dan
loopt u het risico dat uw reservering vervalt.
Onder www.dno.nl kunt u uw eigen stoel(en)
kiezen en meteen betalen met creditcard of
iDeal.
Colofon
ODEOn
Tijdschrift van De Nederlandse Opera
Odeon is het Oudgriekse woord voor een aan
muziek en poëzie gewijd gebouw.
Omstreeks 1600 ontstond uit de combi natie
van muziek en poëzie het genre opera, eind
twintigste eeuw het muziektheater zoals wij
het vandaag de dag trachten vorm te geven.
Nummer 73 mei 2009
ISBN: 0926-0684
Oplage 25.000 exemplaren
Odeon is een uitgave van De Nederlandse Opera
Afdeling Communicatie
Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.
telefoon 020 - 551 8922
fax 020-551 8311
e-mail info@dno.nl
advertenties 0592-273 451 / 06-43 25 69 19
abonnementen 020-625 5455
internet www.dno.nl
Prijzen losse kaarten
Seizoen 2008-2009
Het Muziektheater Amsterdam
32
maandag tot en vrijdag t/m zondag|
met donderdag feestdagen|première
standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/
Stadspas Stadspas
1ste rang � 90 � 75 � 105 � 90
2de rang � 70 � 55 � 80 � 65
3de rang � 50 � 40 � 55 � 45
4de rang • � 35 � 30 � 35 � 30
5de rang � 27 � 25 � 30 � 25
6de rang • � 25 � 20 � 25 � 20
7de rang � 15 � 15 � 15 � 15
studenten � 15 � 15 � 15 � 15
Adam in ballingschap
Stadschouwburg Amsterdam
maandag tot en vrijdag t/m zondag|
met donderdag feestdagen|première
standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/
Stadspas Stadspas
1ste rang � 70 � 60 � 85 � 75
2de rang � 60 � 55 � 75 � 70
3de rang � 40 � 35 � 50 � 45
4de rang � 30 � 25 � 35 � 30
5de rang � 27 � 25 � 30 � 25
zzb • � 20 � 17,50 � 25 � 22,50
luister •• � 15 � 15 � 15 � 15
studenten � 15 � 15 � 15 � 15
•
Plaatsen die geen zicht op de boventiteling bieden
••
Plaatsen die (deels zeer) beperkt zicht op het
toneel bieden
Studentenkorting
Voor niet-uitverkochte voorstellingen kunnen
studenten vanaf anderhalf uur voor aanvang
van de voorstelling op vertoon van een geldige
college-/studentenkaart voor � 15,- een
plaatskaart aan de kassa kopen.
Hoofdredactie
Marc N. Chahin
Eindredactie
Fr i t s V l i e g e n t h a r t
Redactionele bijdragen
Corien Baart, Klaus Bertisch, Marianne
Broeder, Marc N. Chahin/Michiel Jongejan,
Joke Dame, Hein van Eekert, Chris Engeler,
Michel Khalifa, Agnita Menon, Adrienne
Schneider en Sybille Wijffels
Basisontwerp en lay-out
Lex Reitsma
mmv Leon Bloemendaal
Omslag
Beeld affiche Adam in ballingschap:
Lex Reitsma
Productie en advertenties
Marjolijn Vis
Lithografie
Media Traffic Press, Amsterdam
Druk
Hollandia Printing
Uitverkocht?
Het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater
hanteert bij uitverkochte voorstellingen
een volgnummersysteem. Vanaf een
uur vóór aanvang van een voorstelling kunt
u per persoon één volgnummer afhalen bij
het Kassa-bespreekbureau. Van af een halfuur
vóór aanvang worden ge reser veerde maar
niet afgehaalde kaarten te koop aangeboden
aan houders van een volgnummer. Per volgnummer
kunt u maxi maal twee kaarten voor
de betref fende voorstelling kopen.
Boventiteling
Alle voorstellingen van DNO worden
Neder lands boventiteld. Het kan echter vóórkomen
dat de boventiteling als gevolg van
de enscen ering vanaf sommige plaatsen
slechts gedeel telijk of helemaal niet zicht -
baar is. Een beperkt aantal plaatsen biedt
nooit zicht op de boventiteling. Dit zijn de
kaarten in de 4de en 6de rang. Wilt u verzekerd
zijn van een plaats met zicht op de
boven tite ling, informeert u dan bij het Kassabespreek
bureau.
Openbaar vervoer
Vanaf Amsterdam Centraal Station of
Amsterdam Amstel brengen de metro’s
53 en 54 en de sneltram 51 u naar de halte
Water loo plein. Ook tram 9 gaat vanaf het
Centraal Station rechtstreeks naar Het
Muziektheater.
Parkeren bij Het Muziektheater
Onder Het Muziektheater bevindt zich de
parkeer garage ‘Het Muziektheater’. Deze is
echter niet exclusief voor onze bezoekers en
is vaak al vroeg vol. Andere parkeergarages
in de buurt zijn: ‘Waterlooplein’ aan de Valkenburgerstraat
en ‘Markenhoven’ tegenover
politiebureau IJtunnel.
Acquisitie
Willem Swart, Adtel Advertising &
Telemarketing, Annen
Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aan-
spraken te kunnen ontlenen, wordt verzocht contact
op te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgave
mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar
ge maakt zonder voorafgaande toestemming van
de uitgever.
Abonnementen
Abonnementhouders van De Nederlandse Opera
krijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeon
ook ontvangen? Voor � 14,- ontvangt u alle vier
nummers van het betreffende seizoen thuis.
Losse nummers kosten � 3,50 incl. porto per stuk.
Geef uw naam, adres, postcode en woonplaats
op per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom.

ChEryl BarKEr’s
DIsCOgraPhy On ChanDOs:
CHAN 3138(2)
‘These CDs make the best possible case for Makropulos,
with Cheryl Barker outstanding as Emilia.’
The Daily Mail
Discover the full chanDos catalogue
at www.chandos.net where you can browse and sample
recordings, order CDs, superior quality mp3s and wma
lossless files and keep updated with all new release
information.
Purchase in-store, online or download
www.theclassicalshop.net
CHAN 3145(2)
‘… a moving and beautifully sung performance as
the adorable and tragic Katya.’
The Sunday Telegraph
CHAN 3070(2)
‘This is a performance that will undoubtedly give
much pleasure and merit repeated hearings.’
BBC Music Magazine
‘Pick of the Month’
CHAN 3140(2)
Includes Puccini’s most passionate arias, and is a
perfect collection for both those keen to discover
more about Opera in English, as well established
Puccini lovers.
opera that speaks your language ©

ISBEWIJS
st van trein en stoomboot in de 19de eeuw nam het reislosief
toe. Nieuw statussymbool voor damesreizigers werd
irtasje met een voorstelling van de bezochte bestemming.
s Schwartz
st en geschiedenis
ksmuseum nr.4/2008
€ 5,75
EF!
0
9
Deco-dame
Wie:
Doris Zinkeisen
(1898-1991). Schots
kostuumontwerpster,
schrijfster,
begenadigd amazone
en schilder.
Was zeer gezien in
de kunstscene van
de jaren twintig –
stond bekend om
haar society portretten,
schilderijen
van paarden en
muurschilderingen.
Deed set en kleding
van slechts
een handvol films,
die stuk voor stuk
klassiekers werden:
Victoria the
Great, Bitter Sweet
en Show Boat.
Pronkte met:
de fabuleuze
mode uit de Jazz
Age: bobkapsel,
flapper dresses,
gestileerde hoedjes,
kimono’s met
opvallende patronen
en exotische
omslagdoeken.
Zelfportret, Doris
Zinkeisen, 1929,
National Portrait
Gallery
03-11-08 16:13:46
EMMERECHTS HERINNERT OVERLEDEN KINDEREN
Snijders kijkt met een zacht hart
EN HIRST: DE SCHEDEL
1.11.2008
COMING
SOON
Joos van
Cleve
1519
Leeftijd hier: ca. 55.
Joos van Cleve
wordt geboren in
Duitsland, maar
is bekend als
‘Antwerpse schilder’.
In zijn atelier
laat hij gestandaardiseerdeefficiënte
schilderijen
produceren voor
de vrije markt.
Om zijn werk wel
typisch ‘Cleve’ te
maken verstopt
hij er vaak zijn
eigen gezicht in.
Dít zelfportret is niet
bedoeld voor de
markt maar voor
zijn aanstaande
vrouw. Met de
anjer in zijn hand
belooft hij haar
‘reine liefde’.
Collectie
Museo Thyssen-
Bornemisza,
Madrid.
OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.5/2008 FEESTBEESTEN
Oog in oog met kunst en geschiedenis
Tijdschrift van het Rijksmuseum nr. 5/2008
EN HUN DIENSTMEIDEN
Nieuw design in het poppenhuis
JOEP VAN LIESHOUT OVER MODERNE SLAVERNIJ
00805
8 710966 107164
2e JAARGANG nr.5/2008 € 5,75
De kunstenaar thuis
De inmiddels 86-jarige Lucian Freud is niet geporteerd van aandacht
voor zijn persoon. Des te opmerkelijker dus dat fotograaf Koos Breukel
bij de meester op bezoek mocht om hem te portretteren.
TEKST HANS DEN HARTOG JAGER
EEN
SESSIE
BIJ
FREUD
Lucian Freud, thuis
in Londen op bed
met zijn hond Eli.
Folkert de
Jong (Alkmaar,
1972) groeide op in
Egmond aan Zee.
Deed Hogeschool
voor de Kunsten
en daarna
Rijksakademie
voor Beeldende
Kunsten in
Amsterdam.
De Jong maakt
levensgrote
sculpturale
installaties met
kunstschuim
figuren, waarmee
hij nationaal en
internationaal
furore maakte.
In 2002 ontving
hij de Charlotte
Köhlerprijs, in 2003
een Prix de Rome,
in 2004 de Thieme
Art Award en in
2005 de Den
Haag Sculpture
‘Orange Award’.
In 2009 is een
solo-expositie
van Folkert de
Jong te zien in het
Groninger Museum
(vanaf 28 juni, zie
ook www.groningermuseum.nl).
HAHAHAHA
HORROR
Zo’n zeven jaar geleden maakte ik kennis met
het werk van Folkert de Jong (Egmond aan
Zee, 1972). Hij kwam net van de Amsterdamse
Rijksakademie en had zijn eerste solo-expositie
bij Stedelijk Museum Bureau Amsterdam. Wat
hij maakte had ik nog nooit gezien. Nou ja, ik had het wél gezien – op de naargeestige en gruwelijke
oorlogstaferelen van de Duitse schilder Otto Dix en de Spaanse Francisco Goya. En op de horrordoeken
van Jeroen Bosch. Maar nooit eerder zag ik de Dood zoals Folkert de Jong hem in 2001 verbeeldde: in
een danse macabre van stramme lichamen, opgebouwd uit babyblauw piepschuim en eigeel purschuim.
Toen al was de kunstenaar gefascineerd door dat wat hij nu, zeven jaar later, met uiterste nauwgezetheid
en in een bewonderenswaardige hoeveelheid kunstwerken heeft ontleed, onderzocht, heeft uitgebeend
bijna. De donkere kant van de mens. Geheime hobby’s, Oostenrijkse gruwelkelders, bizarre fantasieën en
dingen die angstvallig buiten het alledaagse leven moeten worden gehouden omdat ze verwerpelijk zijn.
Folkert de Jong licht het deksel op van waaronder dit alles naar boven kan kruipen, het daglicht in.
De dood is een thema dat aanspreekt, al eeuwenlang herkenbaar is, en dat De Jong vooral aantrekt
vanwege de iconografie die ermee is verbonden. Zijn liefde voor symboliek en de vreemde vrolijkheid
van zijn monsterlijke beelden maken dat hij als kunstenaar inmiddels ook internationaal aanzien heeft
verworven.
Folkerts realistische taferelen zijn in de loop der tijd steeds monumentaler en bewerkelijker
geworden. Nog altijd maakt hij gebruik van dat relatief simpele piepschuim en purschuim, maar daarbij
is hij steeds meer delen van zijn beelden zelf gaan boetseren en afgieten in polyurethaanschuim.
Ook gebruikt hij steeds vaker pigmenten die hij door het schuim mengt, zoals in Les Saltimbanques
(2007). Deze installatie, gemaakt voor De Jongs eerste solo-expositie in New York, bestaat uit prachtig
gekleurde figuren die geïnspireerd zijn op de harlekijns uit Picasso’s roze periode. Het levert een nog
vreemdere tegenstelling op: pastelkleuren, gecombineerd met het gevoel dat er iets vreselijks staat te
gebeuren. “Het Kwaad kan er heel zoet uitzien”, zei De Jong ooit in een interview. “En iets dat aantrekkelijk
lijkt, kan veranderen in iets heel gevaarlijks. De gezichten van het Kwaad zijn niet duidelijk
herkenbaar.”
De eeuwige constante in het werk van Folkert de Jong is de dood. Die is alomtegenwoordig en bevindt
zich niet alleen in de inhoud, maar ook in de vorm: in het gebruik van doodshoofden bijvoorbeeld. En
in de uiterst kwetsbare en vergankelijke materialen die hij gebruikt. Het klinkt gek, maar het is alsof de
beelden van Folkert de Jong dat zelf ook steeds meer beseffen. De gelaten clowns van Les Saltimbanques,
de strompelende muzikanten in The Death March (2007); in niets lijken ze op de wellustige en overmoedige
wezens van vroeger die lachend lichaamsdelen afhakten. De verstilling in zijn werk wijst op
een duidelijke ontwikkeling, een verdieping van het onderwerp dat hij al zo lang onderzoekt. Zijn blik
is breder geworden. Hij verwijst vaker naar hedendaagse wereldse gebeurtenissen, zonder het putten
uit de rijke (kunst)historische traditie te staken en zijn eigen herkenbare signatuur op te geven. De
branie is grotendeels verdwenen, de dood blijkt allang geen picknick meer. <
1033001_folkertdejong.indd 2 15-08-08 15:43:48
1034369_freud.indd 84 28-01-09 18:18:33 1034369_freud.indd 85 28-01-09 18:18:34
g oo o
1034369_Knipoog.indd 55 28-01-09 17:48:12
30-01-08 18:26:01
1031114_AccessoiresNWuitsnede.indd 73 30-01-08 18:26:03
Rubriekskop
evt onderkop
I stare at myself in the morning and I think: Wow, I’m
really great-looking... I think I’m the greatest, anyway.
Iggy Pop, rocklegende (1947)
Tot het einde van
de 18de eeuw
droegen vrouwen
hun persoonlijke
spullen vaak
onder hun kleren
in speciale losse
zijzakken aan de
binnenkant van
hun hoepelrok.
Daarna gingen jurken
meer aansluiten
op het lichaam
en waren vrouwen
genoodzaakt hun
geld en sleutels in
de hand te dragen.
Gebreide kralenbeurs
met daarop
Zarafa, de eerste
giraf die leefde in
de Parijse Jardin
des Plantes.
Frankrijk, 1827
19-05-08 17:48:01
1033360_MauriceScheltens.indd 111 03-11-08 15:49:16
1031758_tassen.indd 3 19-05-08 17:48:04
Tentoonstelling op papier
Het werk van Folkert de Jong is een danse macabre van kunstschuim
figuren. De donkere kant van de mens wordt daarin onderzocht,
ontleed en uitgebeend. In pastelroze en babyblauw.
TEKST MEREL BEM FOTOGRAFIE AATJAN RENDERS
navigatie beeld artikel
Oog 2
Catharina van
Hemessen
1548.
Leeftijd hier: 20.
Over de Antwerpse
Catharina van
Hemessen, dochter
van een schilder
en kunsthandelaar,
is weinig bekend.
We weten alleen
dat zij een fikse
erfenis kreeg van
de koningin van
Hongarije, van
wie zij overigens
geen familie was.
Dit zelfportret met
de donkere achtergrond
en de
ondoorgrondelijke
tekst maakt haar
alleen maar
mysterieuzer.
Collectie
Hermitage, Sint-
Petersburg.
Bokaal,
Salviatie &
Co Venetië
(glasmakers),
periode
1850 - 1875
Deze bokaal is
een verbeelding
van de zee.
In de verdikking
van de steel zijn
vissen en koraal
geblazen en de
golfjes en de
blauwe kleurschakeringen
in
de kelk geven een
waterig effect.
3
5
6
De aanwinst
NSB-foto’s
Voortdurend verwerft het Rijksmuseum nieuwe
objecten voor de collectie. Dat kan een Jan
Steen zijn, voor bijna twaalf miljoen euro, maar
ook een portfolio met moderne fotografie.
De afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum
kocht onlangs een collectie NSB-foto’s uit
de Tweede Wereldoorlog. Onderdeel van
deze verzameling van 400 foto’s zijn tientallen
pasfoto’s, vermoedelijk afkomstig van NSBlidmaatschapspassen.
Kees Zandvliet, hoofd Geschiedenis: “Het is de
bedoeling diverse facetten te kunnen tonen
van de bezetting van Nederland. De oorlog
is een belangrijk ijkpunt van de twintigste
eeuw. De pas foto’s tonen een beeld dat niet
helemaal strookt met het beeld in het collectieve
geheugen van Nederland. NSB’ers gemoedelijk
met een kind op de foto, anderen voorzichtig
glimlachend.” De pasfoto’s kunnen afkomstig zijn
van identiteitskaarten die NSB’ers op zak hadden
of van registratiekaarten uit hun ledenadministratie.
De foto’s zijn na de oorlog in het ongerede
geraakt en uiteindelijk in handen gekomen van
een verzamelaar die zijn collectie aanbood aan
het Rijksmuseum. Ook de hier niet afgebeelde
toeristische plaatjes in de collectie tonen een
wat naïef beeld: NSB’ers die opgewekt door de
straten trekken met het muziekkorps. Zandvliet:
“Met name deze foto’s lijken aan te tonen dat
Duitsers en Nederlanders de bezetting – zeker in
het begin – vaak zagen als een alliantie tussen
bevriende volkeren.”
De collectie is te zien in de studiezaal van het
Rijksmuseum.
De identiteit van de geportretteerden is in de
meeste gevallen niet bekend. Informatie is
welkom bij de afdeling Geschiedenis van het
Rijksmuseum, p.eckhardt@rijksmuseum.nl.
20 Oog
4
7
Oog 111
minimuseum
3 Zielig stoeltje,
AMANDA BISESSER (12 jaar)
4 Paarse appel,
ROBIN KUNST (13 jaar)
5 Pink Gun Dave Olipot,
JORDY LUBBERS en JESSE FRANKEN
(beiden 12 jaar)
6 Blue Silence,
BRIGITTE JANSEN (17 jaar)
7 Brandend hart,
ZOË JANE LUB (13 jaar)
Oog 55
ONDER REDACTIE VAN AYA VAN CASPEL
5 x
per
jaar
voor
maar
€ 25
neem nu een abonnement
ga naar www.oogmagazine.nl
of bel 0161-459521
tijdschrift over kunst
& geschiedenis
van het rijksmuseum
‘het beste
nieuwe
tijdschrift
van het
jaar!’
1029976_DeAanwinst.indd 20 02-11-07 12:55:03 1029976_DeAanwinst.indd 21 02-11-07 12:55:06 1031758_Portretgalerij.indd 68 08-04-08 14:01:50 1031758_Portretgalerij.indd 69
EN
VERGEEF
ONS
ONZE
SCHULD
Oog 21
OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2009 KIJK
Portrettengalerij
Op de wereldtentoonstelling van 1883 in Amsterdam was voor een
dubbeltje extra iets spannends te zien: levende negers en Indianen, net
overgevaren uit Suriname. Als een kermisattractie stonden ze daar.
De Fransman Roland Bonaparte noteerde nauwgezet hun gegevens
en bundelde deze met foto’s in een in 1884 uitgekomen boek. Ook
het tijdschrift Eigen Haard wijdde vele pagina’s aan het fenomeen.
expo
Oog in oog met kunst en geschiedenis
Tijdschrift van het Rijksmuseum nr. 1/2009
‘HET BESTE
NIEUWE
TIJDSCHRIFT
VAN HET
JAAR!’
MIJ!
IJdeltuitenspecial met 53 zelfportretten
EINDELIJK BINNEN BIJ LUCIAN FREUD
Kwamina Baja
(‘Boschneger’)
‘De 28-jarige
Kwamina
Baja is een
Sarramaccaner,
afkomstig van
de boven-
Saramacca. Hij
maakte deze reis
naar Europa mede
tegen den zin
zijner familie, die
zich zelfs naar den
gouverneur begaf
om zijn vertrek te
verhinderen; doch
deze verklaarde
hiertoe, volgens
der blanken wetten,
geen macht
te bezitten, daar
Baja meerderjarig
was.’
Uit: het publiekstijdschrift
Eigen Haard
(1883)

Het MUZIEKTHEATER
AMSTERDAM
Er zijn nog
online-abonnementen
beschikbaar!
reserveren
T 020 625 5455
www.dno.nl
Fromental Halévy
La Juive
Michel van der Aa
After Life
Henry Purcell
Dido and Aeneas
Gaetano Donizetti
L’elisir d’amore
Richard Strauss
Salome
Giacomo Puccini
La fanciulla del West
Wolfgang Amadeus Mozart
Le nozze di Figaro
Richard Wagner
Der fliegende Holländer
Luigi Dallapiccola | Béla Bartók
Il prigioniero | Blauwbaards burcht
Kaija Saariaho
Emilie
Hector Berlioz
Les Troyens
Giacomo Puccini | Luciano Berio
Turandot
Cherubini | Gluck | Grétry | Méhul | Berlioz
Altre Stelle
Alexander Raskatov
A Dog’s Heart
Francesco Bartolomeo Conti
Don Chisciotte in Sierra Morena
Luister is hét toonaangevende klassieke muziektijdschrift en verschijnt acht
keer per jaar.
Nu nog méér pagina’s vol interviews, recensies, beschouwingen en
portretten van componisten en uitvoerenden!
Elke uitgave met een prachtige compilatie cd.
Word nu lid en ontvang Luister één jaar lang voor slechts € 48,-
www.luister.nl Tel: 0900-202 2708 E-mail: abonnement@bcm.nl
2009 2010
Luister_189x133.indd 1 11-02-2009 16:56:46