Norsk Tidend 5-11 - Noregs Mållag

More documents

Recommendations

Info

Forfattarane ynskjer at boka skal kunna eggja til debatt, mellom anna om kva ein bør leggja vekt på i den norske språkdebatten. I kapittelet «Lærdomar for den norske språkstoda» listar dei opp fem tilrådingar der nummer fem lyder: «Det er behov for å gje nynorsk ein privilegert status i ein viss periode, medan språket konsoliderer seg som vanleg bruksspråk på dei mest ulike områda i samfunnet.» JN: – Eg meiner absolutt ein bør ta opp dette spørsmålet i den politiske debatten. Det spørst sjølvsagt korleis ein gjer det, men slik det er no, er det det internasjonale maktspråket engelsk som blir favorisert, til dømes i akademia og i næringslivet. Innanfor våre eigne område i akademia favoriserer ein heilt klart publisering på engelsk. Tidlegare stod det i Universitetslova at undervisningsspråket til vanleg er norsk, noko som blei teke vekk for ein del år sidan. Her må vi lata oss inspirera av likestillingskampen mellom kjønna, der den parten som stod svakast, blei favorisert. Då er det eit gedigent tankekors at den parten som står desidert sterkast, engelsk, blir favorisert her til lands, tilmed i reglement og retningsliner. – Eg trur Mållaget må ta denne kampen og prioritera han. Her er det viktig å få det medvitne grunnplanet med seg før ein går vidare for å påverka politikarar, skuleverk, forlag, presse og andre aktørar. RT: – Eg seier meg heilt samd med Johannes. Steget før favorisering er faktisk jamstelling. Som eit døme kan eg nemna synleggjeringa av nynorsken. Som Stephen J. Walton skreiv i Klassekampen laurdag 22. oktober, er det store problemet for nynorsken er at dei aller fl este ser for lite til han. Han legg til at det hadde vore ei enkel sak å krevja, slik dei gjer i Canada og Belgia, at produkt som vert selde i Noreg skal merkjast på dei offi sielle skriftspråka i landet, pluss på nordsamisk. Det er eigentleg ganske underleg at norske styresmakter ikkje innførde dette kravet for lenge sidan. Det er 126 år sidan jamstellingsvedtaket. Ikkje ein gong regjeringa gjer det ein kunne venta på dette området. «Denne sida fi nst ikkje på nynorsk» er ei av dei vanlegaste meldingane du får om du går inn på regjeringa.no. Politisk slagkraft – Er det eit problem om ein reduserer nynorsk til grammatikk og språklege uttrykk og gjer han stoverein? Har han framleis eit politisk innhald som brukarane kan identifi sera seg med? Er han i ferd med å mista si politiske slagkraft? RT: – Nynorsk er eit nøytralt norsk språk som har ein sjølvsagd plass i Noreg. Vi som skriv nynorsk, har ikkje så mykje meir til felles enn det at vi skriv nynorsk. Sjølv om nynorsk passar best som skriftspråk i heile landet, skriv dei fl este nynorsk 16 Det er på tide å favorisera nynorsk, meiner Johannes Nymark og Rolf eil. Saman har dei skrive boka Dei ukuelege språka. Jamstelling = favorisering fordi dei er oppvaksne i kommunar eller krinsar DEI der UKUELEGE nynorsken SPRÅKA er hovudmål, og ◆ Johannes Nymark (fødd 1949) er førsteamanuensis i spansk ved Noregs Handelshøgskole (NHH). ◆ Rolf Theil (fødd 1946) er professor i allmenn og afrikansk lingvistikk ved Universitetet i Oslo. ◆ Dei ukueleg språka – språkpolitikk og språksituasjonar har ikkje nokon ideologiske grunnar for å gjera det. Dei likar heller ikkje å bli spurde om kvifor dei skriv nynorsk. Det bør vera naturleg å bruka nynorsk i alle samanhengar, og nynorsken bør ikkje vera knytt til ein særskild kulturell arv. Eg skriv nynorsk som urban søraustlending med arbeidarklassebakgrunn, og synest det er den mest naturlege tingen i verda. – Det er ikkje nokon motsetnad mellom å sjå på nynorsken som ein del av eit politisk prosjekt og å meina at han ikkje skal vera berar av ein særskild kulturell arv. Nynorsk og bokmål er to forskjellige språk. Dei representerer to forskjellige språklege tradisjonar, ein norsk og ein dansknorsk, og har begge ein naturleg plass i Noreg, på bakgrunn av historia vår. Det er eit godt grunnlag for eit politisk prosjekt. JN: – Det kjem heilt an på kva ein meiner med politikk. Sjølv meiner eg at nynorsk framleis er eit viktig motkulturelt fenomen. Vi har lite gjennomslag i maktkrinsar, så vel politiske som økonomiske, medan vi står relativt sterkt på det kulturelle området, med mange framifrå skriveføre representantar. Dette er sjølvsagt òg eitt av dei problema nynorsk har å hanskast med. Katalansk, som eg har jobba mykje med, står så mykje sterkare enn nynorsk fordi dei har den politiske og økonomiske makteliten i Barcelona med seg. Men dette har som konsekvens at mange lenger nede i det sosiale hierarkiet stiller seg skeptisk til det katalanske prosjektet. – Eg konstaterer forresten at fl eire bokmåls- og tilmed riksmålsskrivande forfattarar, intellektuelle og journalistar no skriv i Dag og Tid på eit sobert nynorsk. Det er eit svært interessant prosjekt som kan vera med og føra nynorsken ut til fl eire grupper i samfunnet. To språk – Språkmangfald er eit godt ord her i garden, og målfolk har tradisjonelt vore fl inke til å syna til utlandet for å argumentera for nynorsk. Men ordskiftet i Noreg har vel helst stått i stampe i bokmål kontra nynorsk? RT: – Framleis er det stort sett berre ekspertane som veit at språkmangfald er det vanlege i verda. Det fi nst nesten 7000 språk i verda, fordelte på 204 statar. Einspråklege statar som Island og Cuba er unnataket. Vi håpar boka vår kan vera med på å gjera dei faktiske språktilhøva i verda meir kjende. Det norske språkmangfaldet blir usynleggjort ved at skiljet mellom nynorsk og bokmål blir framstelt som ein skilnad mellom to «målformer» – altså to «former» for norsk. Dette gjer den norske språkstoda spesiell. Nynorsk og bokmål er to forskjellige språk, med kvar si historie. Det er ikkje noko uvanleg med to språk som står så nær kvarandre som nynorsk og bokmål. Strengt teke er ikkje nynorsk og bokmål så like som ein vil ha det til. Dei er forskjellige på mange punkt, både i grammatikk, ordtilfang og lydsystem. Bokmål og dansk står mykje nærare kvarandre. – Eg har problem med å sjå at tilhøvet mellom nynorsk og bokmål har som følgje at samisk er usynleg. Eg er heller ikkje utan vidare samd i at dei samiske språka er usynlege, og lurar faktisk på om ikkje det faktumet at vi har nynorsk og bokmål gjer nordmenn fl est meir merksame på og opptekne av at språklege minoritetar enn mange andre europeiske folk. Dei samiske språka er mykje meir synlege i Noreg enn til dømes bretonsk og baskisk i Frankrike eller dei sorbiske språka i Tyskland. Teiknspråkkonsulenten i Språkrådet takkar eg den nye språkrådsdirektøren for! Sjølv har eg alltid hatt mykje kontakt med fl eire av dei språklege minoritetane i Noreg -- samar, kvener, romar, taterar og døve -- og er kanskje ikkje i stand til å sjå at dei er usynlege. På Austlandet møter ein forresten støtt folk som synest nynorsken er usynleg. Dei trur han berre lever i NRK og lurar på om han ikkje snart er daud. JN: – At somme språkfag er truga, har nok andre årsaker enn ordskiftet og diskusjonane bokmål - nynorsk. Den generelle trenden i samfunnet dei seinaste tiåra har gått frå våre mjuke kultur- og verdifag til hardare fag som økonomi og teknologi. Forresten er ikkje trenden eins, for eit fag som spansk har hatt ein monaleg vekst den seinaste tida. Dessutan har ein sett ein tendens til auka interesse for språklege spørsmål generelt og faktisk også for klassiske språk. – Det er ikkje berre vi som kan henta inspirasjon utanlands når det gjeld språk og språkpolitikk. Når eg har vore på kongressar i utlandet og halde føredrag om forskinga mi om språkpolitikk i Noreg, Spania og Paraguay, merkar eg ofte ei sterk interesse for «den norske løysinga», med sterke innslag av språkleg toleranse. Det blir gjerne omtala som eit demokratisk gode, og somme set det faktisk opp mot andre språksamfunn der dei språklege normene mykje meir er baserte på høgstatusvariantar. Nyenorma – Eg les det slik at de er nøgde med intensjonane til den nye nynorsknorma. Er det ferdige resultatet som de håpa på? Og kva skal til for å få norma til å fungera i praksis? JN: – For å seia som sant er, så kom innstillinga til den nye nynorsknorma så seint at vi ikkje fekk sett oss skikkeleg inn i innhaldet før boka vår gjekk i trykken. Men intensjonane bak norma er gode, på det viset at vi får normer som det er enklare å halda seg til for oss nynorskbrukarar. Eg håpar at eg ein dag skal koma så langt at eg kan skriva til dømes ein hel kronikk utan å konsultera nynorskordboka. Dei gongene eg skriv bokmål, gjer eg det utan ordbok. Dette er sjølvsagt slik av di ein les bokmål i tide og spesielt i utide. Når nynorsk blir like vanleg som bokmål i skrift, og normene dessutan er enklare, vonar eg dette skal lata seg gjera ikkje berre for meg, men for mange. RT: – Intensjonane er det ingenting i vegen med. Sjølv skulle eg nok ynskja at norma blei trongare, og at mange sideformer hadde gått ut i staden for å endra status til jamstelte former. Dessutan kunne eg ha ynskt meg ei noko meir tradisjonell norm med mindre påverknad frå bokmålet. Men grunnen til at vi støtt og stadig slår opp i ordboka når vi skriv nynorsk, har lite med dette å gjera. Hovudgrunnen er at vi ser for lite til han. – Er dette årets julegåve? RT: – Ja, jula blir ikkje den same utan! JN: – Samd med Rolf. For språkfolk er dette ei julegåve som i alle fall varer heilt til påske. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no NORSK TIDEND NR. 5 – 2011
NORSK TIDEND NR. 5 – 2011 Foto: Knut Bry Ein koreansk draum «Skal du ikkje låse?», spør ein koreanar guiden på veg ut av Engelsk-kyrkja. Nitti minutt i Balestrand er nok til å gjere ti sørkoreanarar djupt forbløff a over Noreg. Kakikledde og berande på feite pressekamera skil denne turistgruppa seg ut. Med Innovasjon Noreg i ryggen er dei ti pressefolka frå Seoul på reise for å fortelje avislesarar heime om Noreg, dette jomfruelege, rike landet nord i Europa. Balestrand er eitt av få stopp. Dei ti ser seg svoltent rundt, der dei traskar i ein liten hale bak den lokale guiden. Denne vesle, fredelege landsbyen – er det Noreg i eit nøtteskal? Gruppa traskar utover mot Balahaugen. Dei veit ikkje kor heldige dei er. Bygda tek seg godt ut i dag; lauvet er på veg ut, orden algegrøn, elltoppane framleis kvite. Balestrand på sitt mest overveldande, klar til knipsing. «Ein kollega av meg fekk livet sitt snudd opp ned etter å ha sett ordane», fortel ein ung journalist ved den grublande av Kong Bele. «Han var utanriksjournalist, og så fort han kunne, oppsøkte han ambassaden for å få vite korleis han kunne bli norsk statsborgar». Vi passerer hagar der folk sit i lune krokar og pratar over ein kaffi kopp. Ei kvinne som syklar forbi med den vesle dottera si på bagasjebrettet, blir møtt med intens kameraknatring. Guiden på kulturvandringa, Mary Menes, helsar. Knipsinga roar seg, men den vesle situasjonen har gjort inntrykk. «Alle er så avslappa her», seier ein av journalistane. «Mary ser ut til å kjenne alle. Seoul, derimot, er aggressivt. Folk jagar rundt og er travle». Mary er engelsk, men har budd i Balestrand i litt over eit halvt hundreår. Ho var den første som dreiv turistkontoret i bygda. Ho fortel levande om korleis den tyske keisaren kom til å vanke i ordane. Om Fridtjof den frøkne og Balestrand sin første epoke som turiststad. Neste stopp er Villa Normann, eitt av dei raude drakestilshusa med «the Norwegian feeling». Mary kjenner eigaren, og tek gruppa med fram i hagen for å studere huset på nært hald. Dei heidenske drakehovuda vekkjer forundring. For sa ikkje Mary at nordmenn fl est tilhøyrde statskyrkja? Ved Askelund Futegard skal følgjet snu. Mary gir pressefolka litt tid før ho ropar dei til seg. Den erfarne guiden har sett mykje endre seg sidan ho kom til Balestrand i 1958. «Den gongen rodde folk til Tjugum kyrkje på søndagar», smiler Mary. I dei dagar var det fem bilar i bygda. Dei tilhøyrde lensmannen, doktoren og andre med sentrale stillingar. «Folk var medvitne om sin plass i samfunnet», forklarar Mary. «Vanlege balestrendingar letta på hua til visse andre». Gjennom åra er klasseskiljet viska ut, til liks med skiljet mellom turist og balestrending. «Men det var først då balestrendingar sjølve tok til å reise, at ting blei annleis», seier Mary. Ho ser nervøst på klokka. Sørkoreanarane har eit stramt skjema, og må snart vere tilbake på Kviknes. Fotografane er i gang med å knipse kvarandre og ein norsk fotograf dei har fått høyre er kjendis: «Is he really famous? I’m doing a story on him!», kunngjer ei kvinne og hentar fram skriveblokka. På tilbakevegen kjem PR-agenten Nancy og grip meg i armen. Vi går fort og med korte steg mot Kviknes mens ho fortel at mange frå Sør-Korea ønskjer å oppleve Noreg, med vekt på «oppleve». Folk i det nye Sør-Korea er nemleg ute etter meir enn attraksjonar og vakre ordar. Som nordmenn har også dei fått meir mellom hendene, og velstanden har gjort noko med dei. «Tourist» er blitt «visitor», forklarar Nancy. «Vi vil bu her og oppleve dykk. Det held ikkje lenger berre å sjå». Ein kvinneleg journalist kjem bort for å dele tankar om paradiset Noreg. «I Sør-Korea betyr karriere alt. Menn må vere på kontoret frå ni til ni for å vere gode nok, og gjerne gå ut etterpå. Alle strevar etter status og tekniske duppedittar». Ein mannleg skribent seier han godt kunne tenke seg livet i Noreg – skrive bøker og vandre i ellet. Den kvinnelege journalisten held fram: «Noreg og ordane er vakkert og har rein luft og blide menneske. KNUT BRY (FOTO) IDUN A. HUSABØ Bileta og teksten er henta frå boka Balestrand (Skald, 2011). 17
Page 1 and 2: Foto: Hans Fredrik Asbjørnsen BIOG
Page 3 and 4: - Stundom kan ein kjenne seg litt t
Page 5 and 6: med å gjera barn ny kne på språk
Page 7 and 8: Så kjekt å vinne! I august i år
Page 9 and 10: SVEVE: Unni Helleland gjev klare in
Page 11 and 12: OM Å SKRIVA: - Eg kan kjenna meg s
Page 13 and 14: Hulda Garbord ved skrivebordet, 192
Page 15: Foto: Hans Fredrik Asbjørnsen
Page 19 and 20: simpelt språk? setjinga i praksis
Page 21 and 22: strateg, og Sunniva Relling Berg me
Page 23 and 24: Padde på Utsira Det er oppdaga ei
Page 25 and 26: — Medlemskap i gåve: Kjenner du
Page 27 and 28: sagt sidan sist - Hva er det viktig

Norsk Tidend 5-11 - Noregs Mållag

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?