Norsk Tidend 5-11 - Noregs Mållag

More documents

Recommendations

Info

18 Ikkje lenger «Fader vår» i den nye Bibelen Det er 33 år sidan sist. Den 19. oktober blei den nye Bibelen lansert, i ny omsetjing og ny språkdrakt. Den nye omsetjinga byr på til dels store endringar. Mellom anna heiter det ikkje lenger «Fader vår, du som er i himmelen!», men «Vår far i himmelen!». Det er heller ikkje lenger noko herberge i juleevangeliet. Meir presis – Betlehem var ein fattig by, det var ikkje noko herberge der då Jesus blei fødd. Vi har difor omsett dette med «det var ikkje husrom for dei», seier generalsekretæren i Det Norske Bibelselskap, Stein Mydske, til NTB. Til saman femti menneske har vore involverte i arbeidet med å omsetja Bibelen. Ifølgje Mydske er språkdrakta i den nye Bibelen meir presis. – Vi har prøvd å stramma inn språket og erna klisjeane. I staden for klisjear har vi late bileta stå der i si eiga kraft, seier han. Han trur den nye omsetjinga vil nå nye grupper lesarar, mellom andre fl eire ungdommar. I kø for Bibelen Det var kø framfor inngangen til éin av dei kristne bokhandlane i Oslo då den nye Bibelen endeleg var tilgjengeleg for lesarane. Dei ivrigaste hadde lege i kø heile natta. Teologistudent Anders Hove frå Vik i Sogn og Fjordane, for høvet utkledd som Jesus, hadde møtt fram klokka 20 kveld før og lagt seg til å sova klokka 1, for å sikra seg ein av dei første biblane. – Vi har vore her i heile natt, seier han til NTB. Glad for endeleg å ha den nye utgåva mellom hendene. – Denne skal eg ta fram og lesa i når eg har litt meir ro rundt meg, seier han. Knausgård Arbeidet med den nye bibelomsetjinga starta for elleve år sidan. Både teologar og forfattarar har vore med i prosjektet. Resultatet er ei ny omsetjing på bokmål og på nynorsk. Ifølgje prosjektleiar for lanseringa Dag Smemo er omsetjinga i den nye Bibelen endå nærmare grunnteksten. Dette kjem mellom anna av at det sidan sist er gjort nye funn, blant anna i Daudehavsrullane. – Den nye Bibelen er halden i eit friskt og godt språk, og omsetjinga er solid og skikkeleg og held kontakten med grunntekstane, seier han. Blant forfattarane som har bidrege til den nye omsetjinga, er mellom andre Karl Ove Knausgård, Håvard Rem og Jon Fosse. På nettet Generalsekretæren i Bibelselskapet trur at den nye Bibelen vil nå ut til svært mange. – Dette er den største dagen i mitt profesjonelle liv som teolog, seier han. Den nye Bibelen er førehandstinga av 15 000. Det første opplaget er på 100 000 eksemplar. Den førre Bibel-utgåva er selt i to millionar utgåver. Og den nye Bibelen er allereie tilgjengeleg på nettet på nettstaden Bibel.no. Der blir også dagens bibelord lagt ut kvar dag. (Nynorsk Pressekontor) MEIR PRESIS: – Vi har prøvd å stramma inn språket og erna klisjeane, seier generalsekretæren i Det Norske Bibelselskap, Stein Mydske. Foto: Bibelselskapet/Dag Kjær Smemo Heilage ord i Det norske bibelselskap har nettopp lansert ei ny omsetjing av Bibelen. I denne kronikken dreg Per Halse trådane attende til dei fyrste freistnadene på å bruke landsmål til heilage tekster. Etter at Jesus for generasjonar av nordmenn «efter sin Sædvane» hadde gått «ind i Synagogen – paa Sabbatsdagen», kunne ein frå 1880-åra lese eit evangelium der han gjekk «um Kviledagen inn i Stemnestova». I innleiinga til Herrens bøn fekk det gamle danske «Naar I bede, da siger» den nye forma «Naar de beda, skulo de segja». Ein språkleg revolusjon var på gang. Leiande geistlege så vel som det vakte lekfolket var skeptiske til å føre målstrevet inn på det religiøse området. Motstanden var delvis grunna i vanetenking og ein inngrodd redsel for endringar i kyrkjelivet. Motviljen vart ikkje mindre av at fl eire målmenn målbar moderne tankar, og såleis vart saka ofte knytt til fritenkjeriet. Typisk nok kunne den lærde teologiprofessoren Carl Paul Caspari i 1884 klage over «alt det Narrevæsen med Maal-, Kvinde- og Totalafholdssagen, og alt det radikale Kjeltringvæsen». Eit anna argument var at landsmålet var altfor lite utvikla til å kunne brukast på religiøse tekster. Bondelensmannen og politikaren Lars Liestøl repliserte at Bibelen var omsett til så ymse språk i verda, og han kunne ikkje forstå at «det norske Sprog er simplere end de vilde barbariske Hedningmaal». Etter ein lang og intens debatt 17. juni 1881 vedtok Stortinget å løyve midlar til Det norske samlaget for ei prø- veomsetjing av Nytestamentet – «paa Betingelse, at Kirkedepartementet godkjender Valget af de Mænd, der overtage Oversættelsesarbeidet, samt at Arbeidet, før det udgives, undergives en Bedømmelse, som nævnte Departement fi nder betryggende». Med statsstøtte og departemental kontroll fekk omsetjinga status, og det fyrste landsmålstestamentet vart ein viktig milepåle i soga om nynorsk kyrkjespråk. Det er ei spennande og mangslungen soge, men som det tidlegare ikkje har vore forska mykje på. Underskrivne forsvarte i 2009 ei avhandling om temaet på nesten seks hundre sider, og for å gjere stoff et lettare tilgjengeleg er det nyleg redigert om til eit bokformat med halve omfanget. Gudsord i folkemålet Frå 1850- og 60-åra gjev kjeldene glimt av ihuge etter å kle religiøse tekster i folkespråket. Motivasjonen var delvis nasjonal. Det Det handla om å å markere markere norsk eigenart og suverenitet. Samstundes sameina somme somme slike synsmåtar med med kyrkjelege kyrkjelege og misjonerande føremål. Frå rundt 1870 vart så vel salmar og preiker som katekismer og bibelstykkje publiserte i norsk språkdrakt. Bak dei tiltaka stod idealistiske einskildpersonar og ingen kyrkjelege organ. Eit solid fundament for det nye kyrkjespråket vart lagt med Samlaget si omsetjing av Nytestamentet i 1880-åra. Dei som gjorde arbeidet, var Ivar Aasen, Johannes Belsheim, Elias Blix og Matias Skard. Dei fi re hadde alle vakse opp med bygdedialekten som morsmål, og dei hadde røynt den store avstanden til bokspråket i kyrkja og skulen. Dei skjemdest ikkje over bakgrunnen sin, men synte heile livet samhug med bygdekulturen, venstrepolitikken og dei folkelege rørslene. Samstundes synte dei seg så fagleg kompetente at dei vann respekt også hjå somme i den gamle eliten. Oppfatninga av målstrevet som radikalt kan ha medverka til at testamentom- testamentom- NORSK TIDEND NR. 5 – 2011
simpelt språk? setjinga i praksis vart noko «konservativ». Vala av lese- og seiemåtar heldt seg nær til dei tradisjonelle bibelutgåvene. Det å bruke folkespråket var i seg sjølv så drastisk at omsetjargruppa vegra seg for å støyte lesarane meir enn naudsynt. Slik fekk høgtidspreget prioritet framfor det talemålsnære. Men om formuleringane stundom var litt kronglete, vart landsmålstestamentet ei «grunntekst» for vidare arbeid med nynorsk kyrkjespråk. Norskdom og kristendom I 1890-åra og tidleg på 1900-talet utvikla nynorsken seg frå å vere stempla som fritenkjarsk til å få departementalt autoritetsstempel til kyrkjebruk. Det vart arbeidt vidare med bibelomsetjing, bibel- og kyrkjesoger, nye katekisme- og forklåringsutgåver og salmar og songar til gudstenestebruk så vel som for vekkingskristendomen på bedehusa. Prosessane gjekk raskare i kyrkja og skulen enn i lekmannsmiljøa og mange heimar. For det eine hadde det med statskyrkjeordninga å gjere. Dei folkelege rørslene fekk ein oppslutnad i storting og styringsverk som pressa reformer på eit til dels motviljug presteskap. I tillegg meiner eg at den norske NORSK TIDEND NR. 5 – 2011 lekmannskristendomen – til liks med frikyrkjene i landet – generelt har vore meir konservativ og skeptisk til endringar enn folkekyrkja. Dei nasjonale straumane som inkluderte målfolket og ei veksande frilynt ungdomsrørsle slo raskare inn i soknekyrkjene enn i bedehusa. Koplinga av kristendom og norskdom vart særleg tydeleg frå tida kring hundreårsskiftet. I hovudstaden vart det arbeidt for ei landsmålskyrkje, og etter kvart kom det eigne målprestar både der og i andre bispedøme. Det offi sielle gjennombrotet for nynorsk kyrkjespråk ser eg i og med autorisasjonen av tekst- og altarboka hausten 1907. Frå då var det ingen veg attende. Sjølv om det skulle gå nye orten år før heile Bibelen var sett om, og sjølv om prestane lenge kunne setje seg imot lokale ynske om skifte av liturgispråk, hadde nynorsken openbert vunne innpass i Den norske kyrkja. Anton Chr. Bang var biskop i hovudstaden frå 1896 til 1912. I åra rundt hundreårsskiftet var han den einaste biskopen som rådde til at landsmålet fekk innpass i gudstenestelivet. Fyrst med utnemninga av V.A. Wexelsen i 1905 fekk han ein kollega som var positiv til målsaka. Dei fyrste praktiserande målbispane vart sunnmøringen Bernt Støylen (Kristiansand «alt det Narrevæsen med Maal-, Kvinde- og Totalafholdssagen, og alt det radikale Kjeltringvæsen» 1913–1930) og jærbuen Peter Hognestad (Bergen 1916–1931). Grunnleggjarane av det nynorske kyrkjespråket høyrde til eit akademisk, kristeleg og folkeleg miljø. Gjennom klassereisa hadde dei teke vare på ein bagasje frå allmugen og bygdekulturen som plasserte dei på venstresida i politikken. Nytt kyrkjespråk Kva så med språkstoda på det religiøse området i dag? Både talemål og skriftspråk er i utvikling. Dermed er heller ikkje bibeltekstene omsette ein gong for alle. Det vil alltid vere behov for endringar. Det norske bibelselskap har nettopp lansert ei ny omsetjing av Bibelen. Omsetjingsarbeidet til bokmål og nynorsk har gått føre seg parallelt, og selskapet har gjort seg nytte av kompetente folk både når det gjeld forståinga av grunntekstene og bruken av moderne norsk. Hebraiskog greskkunnige teologar har samarbeidd med fi lologar og forfattarar om den stilistiske utforminga. I pionertida for nynorsk kyrkjemål var det stor skepsis i Bibelselskapet mot å ta ansvar for utgåver på folkespråket. Det var som nemnt Samlaget som stod føre det fyrste landsmåls-testamentet (1889), og seinare vart det Studentmållaget i Oslo som fekk omsett heile Bibelen Bibelen (1921). I det siste halve hundreåret har derimot selskapet arbeidt grundig grundig og godt godt med med dei dei to norske målformene målformene på ein jamstelt måte. Som Som i 1880-åra er det også også på 2000-talet mange omsyn å ta når bibeltekstene skal setjast om til dagens levande språk. Aasen-orda om å gjere alle til lags, gjeld i høg grad for heilage tekster. Somme vil like og andre vil mislike at «or» mange stader er skifta ut med «ut av», at grannar har vorte naboar, og at «verken» tek over for «korkje». Meir skeptisk er eg til at «kyrkjelyd» er skifta ut med «forsamling». Den tradisjonelle nynorsktermen minte oss om at «kyrkje» og «kyrkjelyd» gjev att det same ordet frå grunnteksta. Dei jødiske gudshusa og forsamlingane vart på landsmål fyrst kalla «stemnestover”. Frå 1907 har dei vore «synagoger», men den siste omsetjinga har endra kjønnet til maskulinum. Ordet er hokjønn på gresk og innarbeidt som det på nynorsk. Kvifor då dette grammatikalske kjønnsskiftet? Slike småkritiske spørsmål rokkar ikkje hovudinntrykket av at den nye bibelutgåva er svært god. Ta og les! Ved å samanlikne Foto: Bibelselskapet/Dag Kjær Smemo ulike omsetjingar vil ein oppdage nye Car Paul Caspari, 1884Åsa Palviainen sider og få meir ut av tekstene. Andre kyrkjelege organ har ikkje hatt like god hand med nynorsken som Bibelselskapet. Gjennom dei siste åra har også gudstenesteordninga vore under revisjon. Sommaren 2008 sende Kyrkjerådet den reforma på høyring. Då var dei nynorske tekstene så fulle av feil at ein kunne undrast på om dei var konverterte frå bokmål av eit dårleg dataverkty. Innimellom mange korrekte former kunne me lese reine bokmålsord som «se», «anse» og «vann» i tillegg til ei rekkje bastardar som «fråvikes», «avgjeringar», «kyrkjelydsrådet» og «beskriving». Då slurvet kom fram i media, vart det skulda på hastverk. Dette er tankevekkande i forhold til den tidlege historia om kyrkjeleg nynorsk. I ei tid heilt utan skrivemaskinar eller dataverkty, før det fanst noko nynorsk rettskrivingsordbok og medan kyrkja enno ikkje hadde annan administrativ stab enn den departementale, vart det verkeleg investert tid, krefter og pengar på å forme eit nytt bibel- og kyrkjespråk. Den gongen var landet vårt ganske fattig, men det vart løyvt ressursar og arbeidt samvitsfullt med å gje dei religiøse tekstene eit så korrekt, godt og tenleg språk som råd. På slutten av 1800- og byrjinga av 1900-talet streva kompetente folk med salmar, katekismer, bibelord og liturgiske tekster i dagar, månader og år. For å få gode resultat laut det samarbeid til. «Oversættelsen af Menighedens Grundtro (Den apostoliske truvedkjenninga) og Grundbøn (Fadervår) er intet let Arbeide», skreiv Matias Skard i 1879, «Det overstiger Enkeltmandens Kræfter.» Sjølv sat han gjennom 1880-åra i mange og lange møte med Johannes Belsheim, Elias Blix og Ivar Aasen for å fi nne dei rettaste og beste norske attgjevingane av gresken i Det nye testamentet. Sjølv om «Aasen og Belsheim var svære til å fortelja historier så arbeidet stundom vart noko bortheft», heldt dei fast ved motivasjonen og fullførte eit arbeid som det framleis står stor respekt av. Seinare fann liknande drøftingar og fl ikkingar stad med omsyn på den nynorske liturgien. Berre det beste var godt nok når folkemålet skulle gjerast til kyrkjespråk. Dei gav oss ein arv. PER HALSE Per Halse er teolog og har sidan 1991 undervist i kristendomskunnskap ved Høgskulen i Volda. Han har doktorgrad frå Universitetet i Oslo med avhandlinga «Gudsord og folkemål. Framveksten av nynorsk kyrkjespråk 1859 –1908» (2009). Avhandlinga fi nst også i bokform: Gudsord og folkespråk. Då nynorsk vart kyrkjemål, Tapir akademisk forlag (2011). 19
Page 1 and 2: Foto: Hans Fredrik Asbjørnsen BIOG
Page 3 and 4: - Stundom kan ein kjenne seg litt t
Page 5 and 6: med å gjera barn ny kne på språk
Page 7 and 8: Så kjekt å vinne! I august i år
Page 9 and 10: SVEVE: Unni Helleland gjev klare in
Page 11 and 12: OM Å SKRIVA: - Eg kan kjenna meg s
Page 13 and 14: Hulda Garbord ved skrivebordet, 192
Page 15 and 16: Foto: Hans Fredrik Asbjørnsen
Page 17: NORSK TIDEND NR. 5 - 2011 Foto: Knu
Page 21 and 22: strateg, og Sunniva Relling Berg me
Page 23 and 24: Padde på Utsira Det er oppdaga ei
Page 25 and 26: — Medlemskap i gåve: Kjenner du
Page 27 and 28: sagt sidan sist - Hva er det viktig

Norsk Tidend 5-11 - Noregs Mållag

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?