Norsk Tidend 2-09 - Noregs Mållag

18
nmu
Jens Kihl
Ingen slepp unna
språkpolitikken
Det går langt betre med nynorsken enn kva føresetnadene
skulle tilseie: Jamvel om Senterpartiet
og SV sit i regjering, bur vi altså i eit
land utan ein kraftfull distriktspolitikk, der
distrikts-Noreg blir sett på som ulønsamt
og ein klamp om foten. Då Stjernø-utvalet
la fram innstillinga si om korleis dei ville
høgskulane og universiteta i Noreg skulle
sjå ut i framtida, var planen deira å rasere
høgskulane i distrikts-Noreg. I Noreg har
staten ordna seg slik at alle fl yplassane blir
eigde av selskapet Avinor, som igjen er eigd
av staten. På grunn av fi nanskrisa tilrår
Avinor no å fryse investeringar, og eventuelt
å leggje ned trafi kken på ein del av dei
minste fl yplassane. Korleis blir framtida for
Sogndal, Florø, Førde, Sandane eller Ørsta
og Volda om dei mistar fl yplassane sine?
Norsk Målungdom har ikkje vedtak for eller
imot fl yverksemd i Noreg. Men eg trur vi
kan vere samde om at kortbanenettet – altså
småfl yplassane i Noreg – har vore eit viktig
distriktspolitisk verkemiddel.
Vi må altså utvide horisonten, både hjå oss
sjølve og hjå samfunnet elles. Det fi nst ingen
felt i politikken som ikkje involverer språkpolitikk.
Norsk Målungdom kan ikkje stå og
sjå på at vedtak blir fatta utan at omsynet til
nynorsk er med: Når folk spør meg kvifor
Norsk Målungdom er mot EU, bryr seg om
tenestedirektivet eller engasjerer seg i distriktspolitikk,
har eg mest lyst til å berre sjå
dumt på dei. Dette handlar rett og slett om
at språket vårt – nynorsken og dialektane –
fi nst i eit samfunn, ikkje i eit vakuum. Når
grunnen under føtene våre blir riven bort,
forsvinn òg fundamentet for målsaka.
I vinter kom det ein ny statistikk som syner at
det har blitt 1880 færre nynorskelevar på
eitt år. Dette er dramatisk, men ikkje verre
enn at vi kan leve med det. Poenget er likevel
kvifor pila går feil veg: Då journalistane
ringde meg var dei veldig opptekne av at
bokmålet til og med et seg innpå nynorsken
i Sogn og Fjordane. Men faktum er at det i
trivselsfylket blei 227 færre nynorskelevar
og 23 færre bokmålselevar. Nynorsken
taper meir enn bokmålet. Men det er jo
ikkje språklege årsaker til at dette skjer! Vi
veit framleis for lite på dette området, men
min hypotese er at det handlar om fl yttemønsteret
i Noreg. Nynorskkommunar er
distriktskommunar. Skal det vere ei framtid
for nynorsken må det vere ei framtid for distrikta,
i tillegg til at vi sjølvsagt skal kjempe
med nebb og klør for meir nynorsk i byane.
Gjennom heile historia vår har vi engasjert oss i
det samfunnet vi er ein del av, av di «alt heng
saman med alt», som landsmora Gro ville
sagt det. Språket er ein del av samfunnet
og samfunnet er ein del av språket. Anten
det handla om kampen for sjølvstende i
1905, kampen mot EEC i 1972 eller mot
EU i 1994 – målungdomane var viktige for
resultatet. I dag trengst kanskje denne breie
orienteringa meir enn nokon gong: For det
er ikkje målrørsla som øydelegg for nynorsken,
slik Unge Høgre likar å påstå. Det er
heller det at vi har måla oss inn i eit hjørne,
og innskrenka området for språkpolitikk.
Dette hindrar oss i å bli tekne på alvor når vi
ytrar oss i andre ordskifte enn dei som har
ordet «nynorsk» i overskrifta. Dei sigrane vi
har vunne dei siste åra, har vore viktige for
nynorsken. Eg meiner vi har lagt inn innsatsen
på dei rette stadene og valt dei viktigaste
kampane. Men dersom rommet for nynorsk
skal auke skikkeleg i dei neste åra, trur eg
vi treng å setje målsak på dagsorden på ein
heilt annan måte.
«Okke to»
Plata har 12 melodiar i ulike
sjangrar, alt frå roleg visepop
til ein og annan bluesprega
låt og fengjande songar
med svingande rytmar.
Sams for alle tekstane er at
dei er på nynorsk og/eller
dialekt. Tittelen avslører temaet
for plata; Okke to gjev
klåre assosiasjonar til kjærleik.
– Er det kjærleik som er
hovudtemaet?
– Ja, men òg store og små
ting i kvardagen, om gleda,
saknet og sorga, om nytt liv
og døden, kort sagt dei nære
ting, forklarer Inger Lise
Stulien.
– Men ja, Okke to er absolutt
ein hyllest til den store
kjærleiken.
– Du har vore med på
å gje ut plater før («Steikeplatå»),
men dette er den
fyrste soloplata; korleis kjennest
det?
Ny Stavangerfi lm
I vinter har fi lmen
Jernanger synt at
ein kan bruke dialekt
som meir enn
eksotisk krydder.
Til hausten kjem
Rottenetter, ein fi lm
som prøver på noko
av det same. Ikkje
overraskande blir
han laga i Stavanger.
Det er ikkje så veldig lenge
sidan at det vart opna for
dialekt i norske spelefi lmar,
men no ser ein fi lmskaparar
som tek i bruk dialekt som
verkemiddel. Jernanger av
Pål Jackmann handlar om
ein kar frå Nord-Noreg som
har blitt sitjande fast med
båten sin Stavanger. Og her
har han sete lenge. No byrjar
både helsa og båten å skrante
og karen skjønar at om det
nokon gong skal bli ein tur
heim, så må det skje no. Hovudrolla
blir spelt av Bjørn
Sundkvist og han snakkar
sin eigen dialekt. Dette syner
at han er på bortebane i høve
Inger Lise Stulien frå Byremo
i Vest-Agder har gjeve ut si fyrste
soloplate med sjølvskrivne
tekstar.
– Det kjennest godt, eg
har jobba fi re år med dette
prosjektet og har fått lov å
føde barn i mellomtida, noko
som vert spegla att i teksten.
Lukka er ikkje eit mål i livet,
men ein måte å vandre på.
Det har vore ein del kompromissar
på vegen i høve
til t.d. tekstane, slik at eg har
teke nokre rundar med meg
sjølv – men no er den jobbinga
ferdig og eg kan på ein
måte skumme fl øyten av all
jobbinga. No kjem det som
eg tykkjer er veldig moro: Å
vitje ulike stader i Noreg og
møte publikum.
– Er det ikkje samstundes
skræmande, det å gje ut ei
plate heilt på eiga hand?
– Jau, det er klart; ein gjer
seg sjølv sårbar med å stå
fram slik med eigne tekstar
og eiga røyst. Men det gjev
òg utruleg mykje energi.
Hugs no på at eg har fått god
til dei andre som er med i
forteljinga. Bortsett frå den
gamle venen som nett har
vore heime i Nord-Noreg og
bed karen reise heim ein tur
før det er for seint. Denne
venen legg til alt overmål inn
nokre samiske gloser.
Arild Rein
Til hausten kjem Rottenetter,
den tredje langfi lmen
til Arild Østin Osmundsen.
Han er mannen bak den
banebrytande Mongoland
og den ikkje fullt så banebrytande
Monstertorsdag.
Mongoland var nyskapande
på fl eire måtar. Han ikkje var
laga på Austlandet og var
fi lma med eit mikroskopisk
budsjett. Dette gjorde at han
vart sett på noko anna, noko
som var i opposisjon til den
etablerte fi lmindustrien.
Dette var eit stempel som
Østin Osmundsen har slite
med sidan.
– Det har teke meg
mange år å bli kvitt ryktet
om at eg hatar austlendingar,
seier han.
– Eg gjer ikkje det.
Filmen Rottenetter har
hjelp frå musikarane, lydteknikarane
og plateselskapet
MTG. På plata er det tre melodiar
frå andre kjende artistar,
resten av melodiane er
det Kim Roger Larsen som
har laga, så han har ein stor
del av heideren for at plata
er vorten så godt motteken
med fl eire fyrsteplassar på
Sørlandstoppen.
– Korleis går det å kombinere
lærarjobb, familie og
konsertar?
– Å jobbe med barn og
unge i utvikling er eit privilegium,
dét vil eg ikkje slutte
med. Eg kjenner eit sterkt
formidlarbehov – som syner
att i yrkesvalet mitt, for i
både læraryrket og musikaryrket
står formidlarbehovet
sentralt, men på ulike måtar.
Eg vert rett og slett rastlaus
om eg ikkje får sunge. Å
kombinere dei to yrka og familien
går heilt fi nt, når ein
Arild Østin Osmundsen
gjorde stor suksess med
fi lmen den banebrytande
fi lmen Mongoland.
Foto frå fi lmen
han skrive i lag med Arild
Rein. Rein har gjeve ut ein
serie røff e sosialrealistiske
bøker på Samlaget, og det
er ikkje berre hyggjelege
folk me treff er i fi lmen heller.
Den handlar om ei verd
der pengar og status er alt,
men nokon må til slutt sitje
igjen med svarteper. Pussig
nok er dei største skurkane
spelte med skodespelarar
med austlandsdialekt.
Dialekten eit poeng
– Skodespelar Fridtjov Såheim
kommenterte jo dette,
han tykte det var litt stigmatiserande.
Det er eit poeng
at dei har ein annan dialekt.
Jonny Kristiansen som blir
spela av Christian Rubeck
har budd i Stavanger før,
han fl ytta til Oslo då han var
berre legg til rette for det.
– Må me vente fi re år før
det kjem ei ny plate frå deg?
– Eg kan ikkje seie kor
lang tid det tek; men eg
har alt byrja å skrive på nye
songar, smiler Stulien, som
gjerne vil takke Audnedal
kommune, Evje Utvikling,
Setesdal Regionråd, Marnar
Mållag, Mållaget i Kristiansand,
Landvik Mållag og
Vest-Agder fylkeskommune
for god støtte.
BORGHILD LØVER
seks. På eit tidspunkt kritiserer
han bror sin for ikkje
å ha kome meir på vitjing.
Det har ikkje berre vore lett
å vekse opp og bli banka av
di ein har Stavanger-dialekt.
Han kunne hatt bruk for litt
hjelp.
I slutten av mars synte
Osmundsen nokre klypp frå
fi lmen i Oslo.
– Det var ein fyr som
kom opp til meg og sa at han
hadde noko å utsetje på ein av
skodespelarane. Han trudde
ikkje noko på dialekten til
han som hadde sete i vindaugskarmen.
Den var ikkje
truverdig. Skodespelaren var
Espen Hana, som snakkar
den klåraste Stavangerdialekten
av oss alle!
KJARTAN HELLEVE
kjartan.helleve@nm.no
NORSK TIDEND NR. 2 – 2009