Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

More documents

Recommendations

Info

50 Kjelda tida, om å vera budd til å verja landet når situasjonen krev det. Ordførar Hundvebakken, Vevring (no Naustdal) sa fylgjande i talen sin ved avdukinga av minnesteinen over Leo Aarseth: - den noverande generasjon i Vevring, vil minnast Leo som son, bror og sambygding. For deira del trengst ingen minnestein. Men han er reist fordi at komande slekter skal hugsa denne staute ungdomen som gav alt, seg sjølv, for land og folk. Dei aller fleste minnesmerke knytte til innsats for fridom under 2. verdskrigen har som regel plass i dei lokale 17. mai-feiringane. Det blir lagt ned krans og sagt minneord. Elles har det jamleg vore markeringar ved runde tal for høvesvis okkupasjonen og fridomsdagen. Sogn og Fjordane hadde tre Frå ei markering ved minnstøtta over dei falne ved kyrkja i Florø tidleg på 1960-talet. (Fotograf: J. Stafsnes) Minnesmerke i Sogn og Fjordane Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesteinen over lettmatros Leo Aarseth ved Vevring kyrkje, avduka 1. juli 1951. Leo omkom i krigsforlis 12. juni 1940. Hjalmar Aarseth, bror til Leo, legg ned krans. (Foto: Else Aarseth). minnesmerke knytte til 2. verdskrigen over menn som fall på “den andre sida”. No er det att to. Det eine står i Hyllestad, det andre på kyrkjegarden i Høyanger. Det fyrste står til minne om ei fælsleg skyteulukke i ein tysk kanonstilling 28. juni 1941 då 13 soldatar miste livet. Dei ligg gravlagde i Bergen, men tyskarane sette opp eit minnesmerke nær ulukkesstaden. Det andre er sett til minne om frontkjemparen Carl Uno Sundberg, som vart såra på Austfronten, og døydde på eit tysk lasarett 13. april 1943. Minnesmerket over Sundberg er i røynda eit gravminne sett opp av næraste pårørande, men gravferda derimot, var mykje, mykje meir enn eit privat føretak. Utanom dei pårørande var
Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesmerke i Sogn og Fjordane Kjelda 51 representantar frå Rikshirden, Hirdmarinen, Hirdmusikken, Germanske SS Norge, Frontkjemparkontoret, Staten, Nasjonal Samling, og fleire andre offisielle instansar tilstades. Det tredje, ein minnestein over Gulbrand Lunde på Sunnmøre, kulturminister i Quisling-regjeringa, fødd og gravlagd i Vik, vart smadra av heimevernstyrkar i maidagane 1945. Minnesmerket i Hyllestad ber og spor av hardhendt medfart. Det vart visstnok hive på sjøen etter krigen, men berga oppatt og sett på plass. Då krigen var slutt såg den vinnande parten på krigsminnesmerka hjå den tapande parten som noko som måtte bort. Dei kunne verta krigsstimulerande i framtida. Difor fastsette dei allierte sitt kontrollråd for Tyskland at alle krigsmonument, frå begge verdskrigane, skulle fjernast og øydeleggjast. Me kjenner ikkje til i kva omfang påbodet vart teke til fylgje, men det er rimeleg å tru at mange vart øydelagde, som me og har døme på i Noreg. No, over 60 år etter, må me vel kunna semjast om at dei to tapande-part-minnesmerka som overlevde i Sogn og Fjordane, er verdfulle minnesmerke og kulturminne. Dei medverkar til heilskap. Personar - flest menn Det finst minst 93 minnesteinar i fylket over personar, frårekna minnesteinane over falne i krig eller for krigsinnsats. Dei er alle reiste som heidersteikn, som minne om personen/ ane og livsverket deira. Dei omfattar eit vidt spekter av “titlar”, i litt rund tyding: felespelar, komponist, kunstmålar, matematikar, filosof, skogreisar, misjonær, lærar, diktar, fylkesmann, stortingsmann, fiskar, idrettsmann, skyttar, jurist, prest, bondeførar, oberst, eidsvollmann, lækjar, lekpredikant og rallar. Dei fleste personane fekk minnesmerka sine etter at dei var avlidne, men det finst og eit døme på at ein person fekk høve til å vera tilstades på avduking av eige minnesmerke, nemleg direktør Kloumann ved NACO i Høyanger. Avdukinga skjedde i 1929 på 50-årsdagen hans. Elles ser me at mange av person-minnesteinane har vorte reiste i høve eit eller anna jubileum, eller rundt år, og på stader knytta til personen. Kvinnene er kraftig underrepresenterte på minnesmerka i fylket. Me veit berre om to med eigne steinar, og nokre få saman med menn. Dei to er Nikka Vonen frå Dale i Fjaler og Bolette Pavels Larsen frå Bergen. Minnesteinen over skulekvinna Nikka Vonen står ved heimen hennar i Dale, medan Bolette Pavels Larsen-steinen står i Fjærland. Det var mannen hennar, bankfullmektig Ole J. Larsen, som med god hjelp frå hotelleigar Olaus Dale fekk reist ein prektig stein til minne om kona, forfattarinna og målreisingskvinna, Bolette Pavels Larsen. Minnesteinen står i Fjærland der ekteparet ein lang periode var på årvisse besøk. Inntrykket er elles at kvinnene også er fråverande i minnesmerke-nemndene, men det verkelege biletet her, kan syna seg annleis etter grundigare gransking. Eitt heiderleg unnatak er Amanda Igland frå Bremanger. Det var ho som gjekk i brodden for å få reist fiskarmonumentet på Hauge i Bremanger. Elles har me eit kvinneinnslag i Gaular. Gustava Lunde skreiv eit høve-dikt til avdukinga av minnesmerket på Sande over dei to gaulværingane som fall i 2. verdskrigen. Hendingar - sorg og glede Fleire av minnesteinane om hendingar er knytta til ulukker og uår. Me har alt nemnt Kjøtbogen i Solvorn med årstalet 1693 innhogge til minne om eit fælt uår. I Stryn sette Johan Gjørven i 1995 opp ein minnestein om eit snøras som i 1868 kravde liv og eigedom. I Stardalen i Jølster, sette dei og på 1990-talet opp ein minnestein om snøskredåret 1868 og dei 14 som omkom på garden Heggheim. Etter dei to store Lodalsulukkene, i 1905 og 1936, som til saman kosta 135 menneske livet, vart det sett opp 6 minnesmerke. No er det berre fem att. Det fyrste, ein minnestein oppsett sommaren 1905, vart teken av flodbylgja i 1936. Berre 3 jarnboltar står att i berget der han stod. Minnestein over person. Denne står på grava til stortingsmann og lensmann S.K.Aarnes ved Oppstryn kyrkje, og vart reist av “heimbygda”. Relieffet er laga av bilethoggaren Anders Svor frå Hornindal. (Foto: Hermund Kleppa).
Page 1 and 2: Kjelda Fylkesarkivet i Sogn og Fjor
Page 3 and 4: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 3 Ø
Page 5 and 6: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 5 In
Page 7 and 8: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 7 Va
Page 9 and 10: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 9 å
Page 11 and 12: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 11 D
Page 13 and 14: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 13 f
Page 15 and 16: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 15 D
Page 17 and 18: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 17 K
Page 19 and 20: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 19 L
Page 21 and 22: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 21 F
Page 23 and 24: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 23 S
Page 25 and 26: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 25 M
Page 27 and 28: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 27 A
Page 29 and 30: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 29 u
Page 31 and 32: Årgang 10, nr 3 - 2001 Fattigstell
Page 45 and 46: Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesmerke
Page 49: Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesmerke
Page 59 and 60: Årgang 10, nr 3 - 2001 Tingbøker
Page 61 and 62: Årgang 10, nr 3 - 2001 Tingbøker
Page 63 and 64: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 63 h

Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?