Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

More documents

Recommendations

Info

58 Kjelda Minnesmerke-avduking er høgtid og fest. Det føregår om sommaren, i strålande ver (helst) med mange folk til stades. Minnesmerket er tildekka, flagget heist, og det er pynta med grønt og blomar. På programmet står song og musikk, talar og helsingar, og sjølve høgdepunktet, avdukingtalen og stunda når “duken fell”. Me kjenner berre til eitt einaste minnesmerke som vart avduka midtvinters, minnesteinen over Anders Askevold på Korseberget ikkje langt frå kyrkja på Askvoll. Det skjedde 1. juledag 1934. Tidspunktet var ikkje tilfeldig. 25. desember 1934 var hundreårsdagen for Anders Askevold sin fødsel. Det knyter seg ein særskild juleepisode til Anders Askevold-steinen. Ein mann fortel om det i sogeskrift nr 7 for Askvoll kommune. Like før jul kom Teodor Askvold til far hans, Leif Pedersen, og ba han pynta bautasteinen til jul. Det var tanken å bruka eit norsk flagg og granbar og få det på plass seint på julekvelden slik at kyrkjefolket skulle møta ein pynta Anders Askevold på veg til kyrkja 1. juledag. Eit slikt føretak var ikkje det enklaste folk kunne gje seg i kast med på denne tida. Det var mange tyskarar på Askvoll og bruk av flagget var strengt forbode for folk flest. Det skulle lite til før deg blei reagert. Leif Pedersen og sonen greidde det, å få ordna både med flagg og granbar. Minnesmerke i Sogn og Fjordane 1. juledag gjorde folk på veg til Askvoll store auge. Og det kom ikkje tyske reaksjonar. “Natt til 2. juledag”, skriv mannen eg ikkje veit namnet på, “vart stasen fjerna.” Dei snakka aldri noko meir om hendinga så lenge krigen varde. Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesteinen over målaren Anders Askevold - pynta med det norske flagget julekvelden 1944 Anders-Askevold-minnesteinen står på Korseberget nær kyrkja på Askvoll. Relieffet er laga av bergenskunstnaren Amborsia Tønnesen (1859-1948). Då ordføraren for eit par år sidan tok til orde for å flytta steinen til ein etter hans meining meir høveleg stad, kom det straks protestar. Mellom anna vart det peika på at plasseringa og fundamentet er ein del av minnesmerket, staden var valt med stor omhug, - noko som kjem fram i avisnotisen i Firda 1.9.1934: Nemnda ber kommunestyret til å seia si meining. Til venstre: Notis i Firda 1. september 1934.
Årgang 10, nr 3 - 2001 Tingbøker frå Nordfjord Kjelda 59 “Den gruelige gjerning udi Tyttingvåg” Ei dramatisk historie frå Nordfjord tingbok 1661 Av Hjørdis Otneim Bergensborgaren Berndt Jensen Hovedpersonen i denne hendinga var Berndt Jensen med familienamnet Balchen. Han var truleg ein innflyttar frå Bergen og hadde busett seg i Korsvik i Vereide ein gong føre 1630 i følgje Jacob Aaland. 1 Berndt hadde gifta seg med Malene, enkja etter lensmann Oluff Nilsen Vereide. To av sønene til Malene og den avdøde Oluff, Nils og Absolon Oluffsen, var såleis Berndt sine stesøner. Abel og Absolon Berndtsen var Berndt Jensen sine eigne søner. Dei er alle fire, i tillegg til Berndt sjølv, med i denne forteljinga. Bergensborgaren Berndt Jensen dreiv truleg med handel, og låg i den samanhengen i hamn i Tytingvåg der denne hendinga, som her skal forteljast, fann stad. Han var vel på veg til Bergen. Berndt hadde problem med at ein av mannskapet, stesonen Nils Oluffsen, hadde stukke av. Berndt oppfatta situasjonen som om det nærast var mytteri på gang, og let sinnet sitt gå ut over den andre stesonen, Absolon Oluffsen. Så rullar det heile på seg til det endar med ei tragedie. Hendinga i Tytingvåg kom opp på tre ulike rettsmøte i Gimmestad skipreide, to på Vereide og eitt på Andenes. Det vart forhøyr av dei involverte, og alt vart skrive inn i tingboka samstundes med at det vart sagt. Derfor er tingbokreferata slikt eit unikt kjeldestoff. Eg har forandra litt på skriftbiletet slik ein finn det i tingbøkene for at historia skal vere lettare å lese. Eg har dessutan fiksa litt på teksten her og der for å gjere den meir forståeleg, men har elles prøvd å halde den så nær opp til den opphavlege som mogeleg, for å halde på noko av atmosfæren. Så bli med til Vereide den 12. mars i 1661 og høyr om denne gruelege hendinga som nett hadde gått føre seg i Tytingvåg: Retten vart sett på Vereide 12. mars 1661 Anno 1661 den 12. mars blev en Stevnestue holdet paa Werreid aff Kongelig Majestets fogd Jens Pedersen, overværende disse efterskrevne nemlig, Rasmus Borgesen Rødsetter, Oluff Skjerdal, Anders Rødsetter, Mogens Arnestad, Anders Pedersen Hestenes, Anders Hjelmsetter, Jon Gåsemyr, Paul Følleid, Knud Fitje, Jacob Hauge, Simen Rygg, Anders Ravnestad. Samme dag havde fogden, Jens Pedersen, ladet udi Retten indfordre 2 en mand ved navn Berndt Jensen, Borger udi Bergen, som haver beganget 3 en gruelig gjerning udi Tyttingvåg den 8. mars om natten i mellem fredag og lørdag Bygdetinga Frå langt attende i tida har det vorte halde ting i dei ulike bygdelaga rundt om i landet for at folk i lokalsamfunna skulle kunne ordne opp i sine mellomvære på fredelege måtar. Det var også på tinga at dei norske mellomalderkongane kunne “tinge” med folk, dvs. at dei kunne gjere ulike slags avtalar med folk om t.d. skattar eller militærteneste. På 1500-talet forandra Europa seg. Dei store oppdagingane hadde sett fart i handelen, det vart folkeauke og meir aktivitet. Det var på denne tida at moderne statar voks fram. Danmark-Noreg var eitt av desse kongedøma som utvikla seg til moderne statssamfunn. I denne prosessen tok dei dansk-norske kongane klokeleg utgangspunkt i det som allereie fanst av politisk og rettsleg organisering og brukte det i sin statsbyggingsprosess. Dette var bakgrunnen til at dei gamle bygdetinga i 1590 fekk status som første-instans i rettshierarkiet. Året etter vart det bestemt at det skulle finnast ein fast skrivar ved desse bygdetinga, ein sorenskrivar som skulle ta seg av alt skriftleg arbeid og dessutan vere rådgjevar for dei lokale lagrettemennene som skulle døme i sakene. Då det i 1634 kom ei forordning om at alt som gjekk føre seg ved tinga, skulle dokumenterast, var tingbøker allereie teke i bruk i mange fogderi i landet. Den eldste bevarte tingboka er datert 1613 og er frå Jæren og Dalane. Nordfjord tingbøker Dei tidlegaste bevarte tingboksreferata frå bygdetinga i Nordfjord startar 25. juni 1641. Dei går deretter uavbrotne fram til 23. juni 1645. Vidare har ein samanhengande referat frå 1. juli 1649 til 19. april 1651. Fra 9. juni 1655 og fram til 23. november 1661 er det igjen ei samanhengande rekkje med referat. For resten av 1600-tallet finst bevarte bygdetingsreferat frå åra 1663, 1679, 1681, 1682-83 pluss størstedelen av 1690-talet. Det dreiar seg om referat frå vanlege vår- og haustting, leidangs- og saketing, stemnestover og fylkesting. (framhald neste side)
Page 1 and 2:
Kjelda Fylkesarkivet i Sogn og Fjor
Page 3 and 4:
Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 3 Ø
Page 5 and 6:
Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 5 In
Page 7 and 8: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 7 Va
Page 9 and 10: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 9 å
Page 11 and 12: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 11 D
Page 13 and 14: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 13 f
Page 15 and 16: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 15 D
Page 17 and 18: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 17 K
Page 19 and 20: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 19 L
Page 21 and 22: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 21 F
Page 23 and 24: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 23 S
Page 25 and 26: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 25 M
Page 27 and 28: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 27 A
Page 29 and 30: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 29 u
Page 31 and 32: Årgang 10, nr 3 - 2001 Fattigstell
Page 45 and 46: Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesmerke
Page 57: Årgang 10, nr 3 - 2001 Minnesmerke
Page 61 and 62: Årgang 10, nr 3 - 2001 Tingbøker
Page 63 and 64: Årgang 10, nr 3 - 2001 Kjelda 63 h
show all

Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?