filosofisk supplement - Universitetet i Oslo

Den u m o r a l s k e k r i g e nPå den andre sida er det utilitaristiske synet, eit synsom appellerer til vår intuitive kjensle av at resultatet avhandlingar har tyding for den handlinga si moralske verdi,at det som hender ikkje er moralsk likegyldig. 1 Dette erideen om at moralen si oppgåve er å realisera det alternativetsom gjev mest lukke for flest moglege. Det utilitaristiskespørsmålet er korleis det kan finnast moralskeforbod eller påbod som er absolutte dersom dei ikkje klarerå realisera det beste alternativet. Han nyttar eit dømefor å visa korleis desse to prinsipielt står i skarp kontrastoverfor kvarandre. Ein soldat kan kjenne til dei rettane ogpliktene ho og andre rundt henne har og akseptera at desseer absolutte moralske verdiar. Samstundes kan ein sjå forseg at ho vert stelt overfor situasjonar som er så ekstremeat dei absolutte reglane med eitt vert trekte i tvil. Det kantil dømes vera ein situasjon der eit trugsmål, som ei skjultatombombe, trugar livet til mange tusen menneske og deneinaste måten å hindre katastrofen på er å tvinge eit menneskemed makt og vald, til og med tortur, til å avsløre korbomba er. Ein kan, som Nagel sjølv gjer, gje eit forsvar forabsolutte moralske reglar og meine at dei er naudsynte,men dei vil alltid verta målt opp mot verda, mot resultataav handlinga nett fordi reglane er absolutte medan verdaikkje er det. Spørsmålet er om ein kan seia at tortur erdet moralsk rette dersom resultatet er det beste mogelegealternativet, eller er det moralsk rett å la tusen menneskedøy fordi det er eit forbod mot tortur.Denne spenninga er ikkje heilt uproblematisk. SomNagel peiker på vert det naudsynt å spørja kva som ergrensa, kva er ein så graverande situasjon at ein kan brytadei moralske forboda? Mange i denne teoretiske tradisjonenhar freista å rettferdiggjera krig med ein slik strategi;det filosofiske tyngdepunktet ligg i å definera kva det ersom skal til for at det utilitaristiske perspektivet skal kunnevege tyngre enn dei absolutte reglane, kva for ein situasjonsom er ille nok. Ordskiftet om kva som er ein tilstrekkeleggrunn for å gå til krig i det heile er analogt med detteproblemet: To ganske like strategiar som ønskjer å løysedilemmaet snakkar om at dersom det er eit trugsmål motein stat sine fundamentale verdiar eller eit trugsmål moteller eit brot på fundamentale menneskerettar så kan detrettferdiggjera militærbruk som det i utgangspunktet ereit totalforbod mot. Motivasjonen for å formulera ei slikgrense spring ut av eit ønske om å ha absolutte reglar som ermeir absolutte enn dei absolutte reglane, nett å definera detutilitaristiske trumfkortet i ein absolutt verdi. Det einasteein har oppnådd med eit slikt argument er å forskyva problemettil neste skanse, medan problemet er like røynleg:Ei tolking av kva som er eit stort nok trugsmål, kva som erfundamentale menneskerettar eller verdiar, er alt anna ennabsolutt, det byggjer nett på nytte. Såleis har forsøket på åløyse spenninga feila.Nagel, derimot, meiner at det som hender er at detoppstår ei moralsk blindgate (blind alley) der uansett kvadu gjer, så kan det ikkje rettferdiggjerast moralsk. Med andreord er det ei moralsk spenning mellom to ulike moralskeperspektiv som ikkje kan løysast. Nagel seier:Given the limitations on human action, it is naïve tosuppose that there is a solution to every moral problemwith which the world can face us. We have always knownthat the world is a bad place. It appears that it may be anevil place as well. 2Filosofen Bernard Williams er, i essayet «Conflict of values»,samd i at det finst ei konflikt mellom moralske verdiar.Han går fyrst ut ifrå eit verdipluralistisk system, detvil seia eit etisk system der me opererer med skilde moralskeverdiar som står aleine uavhengig av kvarandre. Nårdesse verdiane står opp mot kvarandre oppstår det ei moralskusemje. Moralsk usemje har lengje vore eit problemfor filosofien og problemet vert endå leiare når me tek detperspektivet som me har lagt fram her og som Williamspeiker på:Philosophical inquiry which is primarily concerned withepistemological or semantic issues of objectivity naturallyconcentrates on two-party conflict, where the problemis that of resolving disagreement, and it is assumed thatthe parties have each their own harmonious set of valuebeliefs.Accompanying that, usually, is an assumptionthat, whatever may turn out to be the case with twopartyconflicts, at any rate one-person conflict must becapable of being rationally resolved. 3Han, som Nagel, viser at det er reell moralsk konflikt ogmeiner at den vert særleg problematisk innanfor eitt einskildsett med verdiar. Der Nagel seier at ein kan hamne iein situasjon der alle valalternativa er moralsk forbode, velWiliams derimot å fokusera på at moralske verdiar er ikkjereduserbareog er inkommensurable i møtet med kvarandre– dei kan ikkje samanliknast og difor kan motsetnadenikkje løysast på ein enkel måte. Wiliams går difor til åtakpå to typar teori: ein som er skeptisk til verdipluralisme idet heile og den han kallar utopi-teoretikaren. Den fyrsteteoretikaren, skeptikaren, avfeier Wiliams nett ved å peikepå at verdiar faktisk står i konflikt med kvarandre, ikkje31