deltio54

ΣΧΟΛΗ Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥΑ φ ι έ ρ ω μ ακρίνεται, απαραιτήτως, στον τρόπο με τον οποίο το δικαιϊκόμας περιβάλλον είναι δομημένο. Το δίκαιο της πνευματικήςιδιοκτησίας, ο κλάδος, δηλαδή, του δικαίου που ρυθμίζει τοντρόπο με τον οποίο προστατεύεται η γένεση, η διαχείρισηκαι η αξιοποίηση των προϊόντων του ανθρωπίνου πνεύματος,συχνά γνωρίζει τα όριά του όταν αναμετράται με τις δημιουργικέςπρακτικές ενός ψηφιακά δικτυωμένου περιβάλλοντος. Κιαυτό, γιατί έχει δομηθεί έτσι, ώστε να δημιουργεί ιδιοκτησιακάδικαιώματα που μπορεί να δώσουν μία πρόσοδο στον δημιουργόή στον παραγωγό τους. Τα ιδιοκτησιακά αυτά δικαιώματα,συνήθως, δημιουργούν τεκμήρια αποκλεισμού, που σεέναν αναλογικό κόσμο επαγγελματιών δημιουργών με καθαρήδιάκριση ανάμεσα σε δημιουργούς/παραγωγούς περιεχομένου,μεσάζοντες και καταναλωτές υπήρξαν εξαιρετικά λειτουργικά:Ο συγγραφέας πληρωνόταν για τη δουλειά του, ώστε ναμπορεί να ζει από αυτήν, ο εκδότης δημιουργούσε το βιβλίοκαι ο αναγνώστης ή η βιβλιοθήκη πλήρωναν για αυτό βοηθώνταςένα τέτοιο οικοσύστημα να ενισχύσει και να υποστηρίξειτην παραγωγή αγαθών πνευματικής ιδιοκτησίας.Ωστόσο, σε ένα περιβάλλον όπου τα όρια ανάμεσα σε δημιουργό,παραγωγό και χρήστη αποτελούν αντικείμενο ενόςαέναου επαναπροσδιορισμού, είναι αμφίβολο το κατά πόσοοι κλασικές έννοιες και κατασκευές πνευματικής ιδιοκτησίαςμπορούν να λειτουργήσουν. Σκεφτείτε το εξής πολύ απλό σενάριο:Έναν καθηγητή που αναζητά φωτογραφίες και οπτικοακουστικόυλικό προκειμένου να το εντάξει στην παρουσίασηπου δημιουργεί και θέλει να διανείμει στο διαδίκτυο και ηοποία στη συνέχεια θα αποτελέσει και αντικείμενο βελτίωσηςκαι διαμοιρασμού ανάμεσα σε άλλους καθηγητές ή μαθητές/φοιτητές. Ο καθηγητής δεν είναι επαγγελματίας εκδότης, αλλάμέσα από τη χρήση διαδικτυακών πλατφορμών, όπως π.χ. τοslideshare ή το eClass λειτουργεί ως εκδότης. Δεν είναι μόνοδημιουργός αλλά και χρήστης γιατί χρησιμοποιεί φωτογραφίεςτρίτων. Και τέλος, οι μαθητές του ή άλλοι καθηγητές δεν είναιαπλοί χρήστες του υλικού, αλλά νέοι διανομείς και δημιουργοίστην περίπτωση που κάνουν αλλαγές στην παρουσίαση.Μέχρι και περίπου δέκα χρόνια πριν δεν είχαμε νομικούς μηχανισμούςπροκειμένου να αντιμετωπίσουμε ένα σενάριο όπωςτο προηγούμενο. Το σύνολο των συμμετεχόντων στην αλυσίδαπαραγωγής, επανάχρησης και επαναδιανομής που περιγράφεταιανωτέρω θα ήταν παράνομο. Σήμερα, ωστόσο, όχι μόνο υπάρχεινομική λύση, αλλά έχουμε το ίδιο το ελληνικό πανεπιστήμιονα δημιουργεί προγράμματα που ενισχύουν τον τρόπο με τονοποίο η συλλογική αυτή παραγωγή ποιοτικού εκπαιδευτικού καιακαδημαϊκού περιεχομένου μπορεί να επιτευχθεί.Από νομικής πλευράς το πρόβλημα λύνεται με τις άδειεςCreative Commons, που έχουν μεταφερθεί στην ελληνική έννομητάξη και, αισίως, βρίσκονται στην 4 η γενιά τους. Χρησιμοποιούνταιγια περισσότερα από 882 εκατομμύρια ψηφιακά αντικείμενακαι περισσότεροι από 9 εκατομμύρια διαδικτυακοί τόποιδιαθέτουν υποδομή για τη χρήση των αδειών αυτών 1 . Οι άδειεςCreative Commons 2 επιτρέπουν στον δημιουργό με απλό, μηχαναγνώσιμο(π.χ. από τη μηχανή αναζήτησης της Google) καινόμιμο τρόπο να διαθέσει το περιεχόμενό του σε τρίτους μετους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς (ιδίως αναφορά στονδημιουργό, μη εμπορική χρήση και περιορισμούς στο είδος καιτρόπους διάδοσης των παράγωγων έργων).Από θεσμικής πλευράς, στην Ελλάδα λειτουργεί εδώ καιδύο χρόνια το χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα «Ανοικτά ΨηφιακάΜαθήματα» που έχει ως στόχο την ανάπτυξη ανοικτώνακαδημαϊκών μαθημάτων, στα οποία θα έχουν ελεύθερη πρόσβασητόσο οι φοιτητές των πανεπιστημίων που συμμετέχουν,όσο και το ευρύ κοινό. Η δράση έχει μια οριζόντια-συντονιστικήδιάσταση που υποστηρίζεται από το Ελληνικό ΑκαδημαϊκόΔίκτυο (GUNET) 3 και πολλαπλές κάθετες που υποστηρίζονταιαπό συγκεκριμένα πανεπιστήμια (ενδεικτικά αυτά των Αθηνών 4 ,Θεσσαλονίκης 5, 6 , Πατρών 7 κ.ά.) Οι δράσεις αυτές έχουν ωςστόχο τη δημιουργία μαθημάτων που περιέχουν υλικό για τοοποίο έχουν εξασφαλισθεί τα κατάλληλα πνευματικά δικαιώματακαι είναι διαθέσιμο σε όλους με ανοιχτές άδειες μέσα απότη χρήση τoυ ανοιχτού λογισμικού της GUNET eClass 8 πουυλοποιείται από το κάθε πανεπιστήμιο αυτόνομα, αλλά υπότον κεντρικό συντονισμό του GUNET.Η πρωτοβουλία των Ανοιχτών Ψηφιακών Μαθημάτων είναικρίσιμη για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Όχι μόνογιατί παρέχει ανοικτή και ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση γιαόλους και χωρίς περιορισμούς, αλλά και γιατί εξοικειώνει διδάσκοντεςκαι χρήστες με την πνευματική ιδιοκτησία του 21 ουαιώνα. Με άλλα λόγια, οι άδειες Creative Commons και η χρήσητους αποτελεί ένα από τα πλέον καινοτόμα εργαλεία γιατην κατανόηση του τι θα πει να είσαι χρήστης-δημιουργός ήδημιουργός-χρήστης σε ένα δικτυωμένο και ψηφιακό περιβάλλον:Μπορούμε να χρησιμοποιούμε το υλικό τρίτων μόνοόταν έχουμε την άδεια για κάτι τέτοιο και υπάρχουν πολλοίδημιουργοί που θέλουν να χρησιμοποιήσουμε το περιεχόμενότους και το διαθέτουν με άδειες Creative Commons γιατο σκοπό αυτό. Όταν παρέχουμε το περιεχόμενό μας στοδιαδίκτυο και θέλουμε να το χρησιμοποιήσουν και άλλοι, φροντίζουμενα είναι σε τέτοια μορφή και με τέτοια άδεια που νατο κάνει πολύ εύκολο για τους άλλους χρήστες-δημιουργούς.Τέλος, δεν υπάρχουν πλέον αμιγείς χρήστες ή δημιουργοί, αλλάδημιουργοί-χρήστες. Μόνο όταν σεβόμαστε τα δικαιώματατων άλλων, μπορούμε να αξιώνουμε από τους άλλους να σέβονταιτα δικά μας δικαιώματα.23