Θέματα και απόψειςπολύ σύντομη πρόταση: Υπάρχει πρόβλημα νοήματοςτης παιδευτικής πράξης. Πέρα από την κατάφορηχρεωκοπία των «μεταρρυθμίσεων», την αναχρονιστικήαγκύλωση των αναλυτικών προγραμμάτων, τους ανάπηρουςνόμους-πλαίσια, τις ατελέσφορες διοικητικές«βελτιώσεις» – πέρα και πίσω απ’ όλα αυτά, μένει μετέωροτο νόημα της εκπαιδευτικής πρακτικής.Νόημα σημαίνει ποιος είναι ο σκοπός και αν ανταποκρίνεταισε πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου· Αν τουεξασφαλίζει επαρκή εφόδια για να μετάσχει στη ζωή,πληρότητα και ικανοποίηση στην καθημερινότητά του.[…] Γι’ αυτό λέμε ότι έχει «φροντιστηριοποιηθεί» ηπαιδεία. Επειδή προσφέρει τις γνώσεις σαν ανταλλάξιμααγαθά, που εξασφαλίζουν πτυχίο, διορισμό, σταθερόεισόδημα. Η σημερινή παιδεία ετοιμάζει καταναλωτές,όχι πολίτες. Τρέφουμε και με την παιδεία μια λογικήτων σχέσεων πολίτη και κράτους που είναι λογικήδιεκδικήσεων και παροχών. […][…] Έχουμε λοιπόν –παρ’ όλα αυτά– οπωσδήποτε ανάγκηαπό μια φιλοσοφία της παιδείας; Σίγουρα ναι· Αλλά–προς Θεού– όχι από κάποιο άλλο ιδεολόγημα. Νόημαζητάμε, σκοπό που να ανταποκρίνεται όχι σε αφηρημένες«αξίες», αλλά σε πραγματικές ανάγκες, κριτήρια γιατη «μόρφωση», δηλαδή για το πλάσιμο, χαρακτήρωνκαι συνειδήσεων.Να συμφωνήσουμε καταρχήν σε αυτό ακριβώς το επίπεδο:των αναγκών, όχι των «αξιών». Να συμφωνήσουμεστην ανάγκη για σωστή παιδεία, παιδεία για το δικόμας τόπο.Σωστή παιδεία – με ποια κριτήρια διάκρισης του σωστούαπό το λάθος;Πρώτο κριτήριο –ποιος θα διαφωνήσει;– Η απόλυτηπροτεραιότητα της παιδευτικής σκοπιμότητας: Πριναπό κάθε τι άλλο, να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα, ναμπορούν να μιλάνε και να γράφουν σωστά τη γλώσσατους· να μαθαίνουν να σκέφτονται, να κρίνουν· να μηναπομνημονεύουν τη γνώση, αλλά να ξέρουν πού καιπώς θα τη βρουν, σε ποιες πηγές και με ποια μέθοδο·να περιοριστεί δραστικά ο καταιγισμός των «πληροφοριών»·να τονωθούν τα μαθήματα γλώσσας, κρίσης καιμεθόδου. […]ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΕΚΠΤΩΣΗΠανεπιστήμια: ο στόχος;[14.9.1997]Η ιστορία μού έμαθε πώς ένας πολιτισμός αρχίζει νακαταρρέει όταν το εκπαιδευτικό σύστημα αρχίσει νααποδιαρθρώνεται[…]. (Στα πανεπιστήμια σήμερα) ταπάντα κατέρρευσαν, έπεσαν σε μαρασμό, εξαιτίας τηςαμέλειας, της δημαγωγίας, της ανικανότητας[…].Το πανεπιστήμιο έχει την αποστολή να συντελέσει στηδιαμόρφωση πνευματικών ηγεσιών, με την προϋπόθεσηνα μη μετατρέπονται σε κάστες[…]. Μιλάω για πνευματικήηγεσία χωρίς συστολή. Πιστεύω, πραγματικά, πωςμια ισόπεδη κοινωνία δεν έχει κινητήρια δύναμη. Μεπολύ μεγάλη τύχη, ίσως μπορέσει να απολαύσει μίανεπίπεδη ευτυχία, σαν αυτή που απολάμβαναν οι Ναμπικάραόταν τους επισκέφθηκε ο Λεβί Στρος, μία ευτυχίαπολύ κοντά στην υπνηλία. Συνήθως όμως μιά τέτοιακοινωνία βυθίζεται στον μαρασμό και στην απελπισία.Μας το αποδεικνύει περίτρανα το πείραμα που έγινε,επί σαράντα χρόνια, στην Ανατολική Ευρώπη. […]Εγώ είμαι με όλη μου την καρδιά υπέρ των πνευματικώνηγεσιών, με την προϋπόθεση να μη μετατρέπονται σεκάστες. Το πανεπιστήμιο διαμορφώνει αυτές τις ηγεσίες,και δεν μπορεί να το κάνει, αν δέχεται τους πάντες[…].Το έθνος έχει πράγματι την υποχρέωση να ανεβάζειαδιάκοπα το γενικό μορφωτικό επίπεδο στο σύνολοτου πληθυσμού. Όμως να φροντίζει ταυτόχρονα να μηνισοπεδωθεί το πανεπιστημιακό οικοδόμημα, να διατηρήσειτις διαβαθμίσεις, με άλλα λόγια, να διατηρήσειτη δυνατότητα να επιλέγει. Να συνδυάσει τον απαραίτητοεκδημοκρατισμό με την απαραίτητη επιλογή. Ναπροστατεύσει από τον στραγγαλισμό έναν χώρο υπερυψωμένο,ελεύθερο, αναγκαίο.[…]28
ΣΧΟΛΗ Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥΘέματα και απόψειςθα τις περάσει τις εξετάσεις, θα το πάρει το πανεπιστημιακόπτυχίο. Θα είναι « Έλλην επιστήμων»[…].Σίγουρα, σε κάποιες σχολές θετικών επιστημών με υποχρεώσειςεργαστηρίων, οι σπουδές εμφανίζουν σοβαρότερεςαπαιτήσεις. Υπάρχουν και κάποια ελάχιστατμήματα ανά την Ελλάδα –γνωστά στην πανεπιστημιακήαγορά– όπου οι διδάσκοντες έχουν κατορθώσει να επιβάλουνπρογράμματα και προϋποθέσεις σπουδών πουσώζουν την ακαδημαϊκή σοβαρότητα και αξιοπρέπεια.Όμως, ας καταμετρήσει κάποτε το Υπουργείο πόσα είναιαυτά τα τμήματα και πόσα τα άλλα που λειτουργούνμόνο σαν χώροι ελεύθερων διαλέξεων προαιρετικήςακρόασης και –τρεις φορές τον χρόνο– σαν εξεταστικάκέντρα.Φενάκη πανεπιστημιακών σπουδών[15.6.1997][…]Παραδόσεις-εξετάσεις είναι το δίπολο που έχει μεταβάλειτις πανεπιστημιακές σπουδές στην Ελλάδα σεπαρωδία και φενάκη. Ουσιαστικά, από τη στιγμή που οαπόφοιτος του λυκείου θα εισαχθεί στο πανεπιστήμιο,οι σπουδές του έχουν τελειώσει. Μπορεί άνετα να μένειστο χωριό του ή στην όποια μακρινή πόλη του, ναδιαβάζει από το ένα και υποχρεωτικό για κάθε μάθημασύγγραμμα τις καθορισμένες σελίδες που αντιστοιχούνστον αριθμό ωρών διδασκαλίας του μαθήματος και ναπροσέρχεται μόνο στις εξεταστικές περιόδους για τηγραπτή δοκιμασία της απομνημόνευσής του. Δεν έχεισημασία πόσες φορές θα αποτύχει στις εξετάσεις. Κάποτε,αν επιμείνει, σε περισσότερα ή λιγότερα χρόνια,«Προοδευτικές» ψυχώσεις[3.5.1995]Υπάρχει πολύ συγκεκριμένος τρόπος για να πάψουν ταπανεπιστήμια να προσφέρουν άσυλο στη βία: να αλλάξειο νόμος εκλογής των πρυτανικών αρχών. Το πανεπιστημιακόάσυλο, με τη σημερινή του έννοια του ξέφραγουαμπελιού, αποτελεί το «ταμπού» των «προοδευτικών»δυνάμεων: στο ξέφραγο «άσυλο». Διότι η εκλογή τωνπρυτανικών αρχών –οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ τογνωρίζουν καλά– εδώ και δεκατρία χρόνια αποφασίζεταιόχι στα πανεπιστήμια, αλλά στα κομματικά γραφεία.[…] Τα προοδευτικά παραισθησιογόνα είναι συμπτώματακοινωνικής κρίσης επιθανάτιας. Τουλάχιστον, αςδοθεί νομική δυνατότητα αντίδρασης σε δυνάμεις πουδιατηρούν ακόμα λογική και κρίση. Με αλλαγή του τρόπουεκλογής των πρυτανικών αρχών.Η ΡΗΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΜΑΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣΤο άλυτο γλωσσικό πρόβλημα[19.3.1977][…] η γλώσσα απλώς εκφράζει, δεν δημιουργεί πολιτιστικόυπόβαθρο και ήθος. Ούτε η αρχαΐζουσα καθαρεύουσααρκεί για να μας συνδέσει άμεσα με την αρχαίαΕλλάδα, ούτε η λαϊκίζουσα καθαρεύουσα για να μαςδώσει σύγχρονη υπόσταση και ταυτότητα. […] Εκατόνπενήντα χρόνια τώρα, οι Νεοέλληνες μοιάζουμε να μηνείμαστε τίποτα, ούτε απευθείας πρόγονοι των αρχαίωνούτε και σύγχρονοι Ευρωπαίοι, αλλά ένας λαός που πιθηκίζειάλλοτε προς τη μια και άλλοτε προς την άλληκατεύθυνση.[…]Η πρόσφατη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση βρήκε σαπισμέναπια όλα τα δόντια της καθαρεύουσας, μαζί και μετα αποστήματα που δημιούργησε η τελευταία επταετία.Αλλά, αντί να ξεδοντιάσει οριστικά την καθαρευουσιάνικηψευτιά, έκοψε το κεφάλι της γλώσσας: κατάργησε29