Θέματα και απόψειςΧαρακτηριστικά των θετικών διαπροσωπικών σχέσεωνείναι ο αµοιβαίος σεβασµός, η αµοιβαία εµπιστοσύνη,το αµοιβαίο ενδιαφέρον, η ενσυναίσθηση, η έµφασηστις θετικές ενέργειες παρά στα λάθη, η αποδοχήτων αδυναµιών και η υποστήριξη για την απαλοιφήτους, η συνεργασία, η ανταλλαγή ιδεών και η αµοιβαίαέκφραση συναισθηµάτων (Dinkmeyer & Mc Kay, 1980).Οι σχέσεις µεταξύ εκπαιδευτικών και µαθητών αποτελούνεπίσης μία σηµαντική διάσταση του κλίµατος τηςτάξης. Σύµφωνα µε τον Moos (1979), το κλίµα της τάξηςπεριλαµβάνει τρεις διαστάσεις: τις Διαπροσωπικέςσχέσεις, την Προσωπική ανάπτυξη και το Σύστηµα διατήρησηςκαι αλλαγής. Οι Creemers και Reezigt (2003)διακρίνουν τις ακόλουθες τέσσερις διαστάσεις του κλί-µατος της τάξης:• Φυσικό περιβάλλον της τάξης (π.χ. µέγεθος, θέση µέσαστο σχολείο),• Κοινωνικό σύστηµα (σχέσεις και αλληλεπίδραση µεταξύµαθητών και αλληλεπίδραση µεταξύ εκπαιδευτικώνκαι µαθητών),• Τακτοποιηµένο περιβάλλον τάξης (διευθέτηση τουχώρου, άνεση),• Προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τα µαθησιακά α-ποτελέσµατα των µαθητών τους (θετικές προσδοκίες,αίσθηµα αυτό-αποτελεσματικότητας, επαγγελµατικήστάση).Από τις παραπάνω διαστάσεις του Moos (1979) και τωνCreemers & Reezigt (2003), στη συνέχεια θα ασχοληθούµεµε τις σχέσεις και την αλληλεπίδραση εκπαιδευτικούκαι µαθητών. Η διάσταση αυτή αντιπροσωπεύει τηφύση των διαπροσωπικών σχέσεων µέσα στην τάξη καιιδιαίτερα την υποστήριξη που ο εκπαιδευτικός παρέχειστους µαθητές, την εµπλοκή των µαθητών (involvement)στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ένταξή τους(affiliation) στο κοινωνικό σύστηµα της τάξης. Οι θετικέςδιαπροσωπικές σχέσεις δηµιουργούν εσωτερικάκίνητρα στους µαθητές για ακαδηµαϊκή επιτυχία, γιατίδιαµορφώνουν υποστηρικτικό µαθησιακό περιβάλλον(Jacobson, 2000). Στην εργασία αυτή εξετάζονται οι διαπροσωπικέςσχέσεις εκπαιδευτικού και µαθητών σεσχέση µε την επικοινωνία, τη διδακτική διαδικασία, τηναυτοεκτίµηση και το κλίµα της τάξης, καθώς και ο ρόλοςτου εκπαιδευτικού στην διαµόρφωσή τους.Διαπροσωπικές σχέσεις και επικοινωνίαΗ επικοινωνία µεταξύ εκπαιδευτικού και µαθητών α-ποτελεί βασικό γνώρισµα της αλληλεπίδρασης στο πλαίσιοτης παιδαγωγικής σχέσης. Πρόκειται για τη διαδικασίαµεταβίβασης και αµοιβαίας ανταλλαγής µηνυµάτωνµεταξύ ατόµων και σύµφωνα µε τον Σταµάτη: «Ηεπικοινωνία αποτελεί ανατροφοδοτούµενη διαδικασίααµοιβαίας µετάδοσης πληροφοριών και συναισθηµατικώνµηνυµάτων από ένα άτοµο προς ένα άλλο, άµεσα ήµε τη διαµεσολάβηση ενός µέσου επικοινωνίας, µε συγκεκριµένηπρόθεση και σκοπό ως προϋποθέσεις παραγωγήςσυγκεκριµένου επικοινωνιακού αποτελέσµατος».Η µονόπλευρη επικοινωνία µέσα στην τάξη, όπου ο δάσκαλος(ποµπός) στέλνει το µήνυµα και ο µαθητής (δέκτης)µπορεί ή όχι να το συλλάβει και να το κατανοήσει,δε θεωρείται γνήσια επικοινωνία, γιατί δε χαρακτηρίζεταιαπό αµοιβαιότητα.Η επικοινωνία µπορεί να είναι λεκτική (επιτυγχάνεταιµε τον γραπτό ή προφορικό λόγο) και µη λεκτική(επιτυγχάνεται µε τα µη γλωσσικά σύµβολα: κινήσεις,εκφράσεις προσώπου, στάση του σώµατος κ.ά.). Βασικάστοιχεία της λεκτικής επικοινωνίας είναι ο ποµπός,το µήνυµα και ο δέκτης, και βασικές προϋποθέσεις πραγµατοποίησήςτης είναι το κοινό γλωσσικό σύστηµα, οιυγιείς σωµατικές και ψυχικές λειτουργίες, η σαφής έκφρασηκαι η ακριβής πρόσληψη (Τσιπλητάρης, 2004).Ο εκπαιδευτικός, προκειµένου να αναπτύξει θετικόεπικοινωνιακό κλίµα, πρέπει να αναπτύξει δεξιότητεςαποστολής και λήψης µηνυµάτων. Τα µηνύµατα πουαποστέλλει πρέπει να είναι σαφή, να αναφέρονται στοπαρόν και να ανατροφοδοτούν κάθε µορφή συµπεριφοράςτων µαθητών, θετική ή αρνητική.Όσον αφορά τις δεξιότητες λήψης µηνυµάτων απότους µαθητές, πρέπει να αναπτύξει τις δεξιότητες τηςπροσεκτικής ακρόασης και της συναισθηµατικής κατα-32
ΣΧΟΛΗ Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥΘέματα και απόψειςνόησης (empathy). Η προσεκτική ακρόαση θα του επιτρέψεινα έχει ολοκληρωµένη εικόνα της άποψης τουµαθητή, ενώ η συναισθηµατική κατανόηση θα του επιτρέψεινα κατανοήσει αυτήν την άποψη και να δει ταπράγµατα από την οπτική γωνία του µαθητή (Ματσαγγούρας,2006).Επίσης, σηµαντική θεωρείται και η ανάπτυξη δεξιοτήτωνµη λεκτικής επικοινωνίας, καθώς οι µορφές τηςµη λεκτικής συµπεριφοράς του εκπαιδευτικού λειτουργούνως ενισχυτές των µαθητών του. Γενικότερα, µορφέςµη λεκτικής συµπεριφοράς του εκπαιδευτικού α-ποτελούν η γενική εµφάνιση, οι εκφράσεις του προσώπου,η οπτική επαφή, οι κινήσεις των χεριών (χειρονοµίες),οι κινήσεις και στάση του σώµατος, η συµπεριφοράστον χώρο, η σωµατική επαφή και τα παραγλωσσικάφαινόµενα. Ενδεικτικά, θα αναφερθούµε στιςεκφράσεις του προσώπου και την οπτική επαφή, προκειµένουνα αναδειχθεί η σηµασία της χρήσης µη γλωσσικώνσυµβόλων στην επικοινωνία.Οι εκφράσεις του προσώπου τροφοδοτούν την επικοινωνίακαι για τον λόγο αυτό πρέπει να ελέγχονται,όσο το δυνατόν, από τον εκπαιδευτικό, προκειµένουνα περιορίζονται εκείνες που δυσχεραίνουν την επικοινωνίακαι να αξιοποιούνται εκείνες που την προάγουν.Για παράδειγµα, κάποιοι µορφασµοί, όταν επαναλαµβάνονταιµε µεγάλη συχνότητα, φανερώνουν ανασφάλειακαι έλλειψη αυτοελέγχου, ενώ αποσπούν την προσοχή,ιδιαίτερα όταν γίνονται σε ακατάλληλες στιγµές(Βρεττός, 1994). Από την άλλη πλευρά το χαµόγελοείναι ένας από τους σηµαντικότερους µη λεκτικούςκοινωνικούς ενισχυτές και συντελεί στη δηµιουργίασχέσεων όπου κυριαρχούν θετικά συναισθήµατα (Τρι-µπόνια, 1998).Η οπτική επαφή αποτελεί σηµαντικό παράγοντα επικοινωνίαςεκπαιδευτικού και µαθητών. Δηλώνει ενδιαφέρονκαι προσοχή προς τους µαθητές, οι οποίοι µετη σειρά τους ανταποκρίνονται θετικά. Το βλέµµα τουεκπαιδευτικού µπορεί να συνεισφέρει στην επίλυση συγκρούσεων,να ενθαρρύνει τους µαθητές, να προκαλέσειτο ενδιαφέρον τους, αλλά και να τους αποθαρρύνει ή ναδηµιουργήσει συνθήκες σύγκρουσης. Για παράδειγµα,µια συνηθισµένη πρακτική επιβολής πειθαρχίας απότον εκπαιδευτικό είναι το σταθερό και επίµονο βλέµµα.Γενικά, το επίµονο βλέµµα του εκπαιδευτικού µε την παρατεταµένηδιάρκεια παρουσιάζει αρνητική ισχύ, αφούεκλαµβάνεται ως ενδιαφέρον για το άτοµο κυρίως καιόχι για το θέµα (Κοσµόπουλος, 1990). Ο εκπαιδευτικός,λοιπόν, θα πρέπει να διατηρεί οπτική επαφή µετους µαθητές προκειµένου να τους εκπέµπει µηνύµατααποδοχής, ενθάρρυνσης και φιλικότητας, αλλά ταυτόχροναθα πρέπει να ελέγχει το βλέµµα του (είδος, έντασηκαι διάρκεια) για να αποφύγει τυχόν συγκρούσεις ήδιαταραχές της επικοινωνίας µε τους µαθητές.Γενικότερα, για να είναι θετική η µη λεκτική επικοινωνίαεκπαιδευτικού και µαθητών, ο εκπαιδευτικός είναιαναγκαίο να διακρίνει αφενός ποιες µορφές συµπεριφοράςτου ευνοούν ή εµποδίζουν το κλίµα συνεργασίαςκαι καλλιέργειας εµπιστοσύνης, και αφετέρουποια είναι τα αποτελέσµατα διαφόρων τύπων ενισχυτώνσε διαφορετικούς µαθητές (Βρεττός, 1995). Παράλληλα,πρέπει να έχει πάντα υπόψη του πως και τη µη λεκτικήσυµπεριφορά του ο µαθητής την εκλαµβάνει ως«επικοινωνιακή συµπεριφορά» (Κοντάκος, & Πολεµικός,2000), δηλαδή όχι µόνο την αντιλαµβάνεται αλλάκαι την ερµηνεύει προκειµένου να πάρει και ο ίδιος τορόλο του ποµπού και να συνεχιστεί έτσι η επικοινωνιακήδιαδικασία.Διαπροσωπικές σχέσεις και κλίµα της τάξηςΤο κλίµα της τάξης (classroom climate) ορίζεται ωςη ιδιαίτερη ατµόσφαιρα που δηµιουργείται σε μία τάξηστο πλαίσιο των σχέσεων αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικώνκαι µαθητών (Borich, 1999).Επίσης, αναφέρεται ως µαθησιακό περιβάλλον ή περιγράφεταιµε όρους όπως ατµόσφαιρα, περιβάλλονκαι κοινωνικό περιβάλλον. Το κλίµα της τάξης περιλαµβάνειτις σχέσεις µεταξύ εκπαιδευτικών και µαθητώνκαι τις σχέσεις ανάµεσα στους µαθητές. Αφορά τη δυναµικήπου αναπτύσσεται µέσα στο περιβάλλον της τάξηςκαι περιλαµβάνει τα συναισθήµατα και τις εµπειρίεςτων µαθητών σε σχέση µε τα χαρακτηριστικά αυτούτου περίγυρου. Οι κρίσεις για τη φύση του κλίµατοςτης τάξης βασίζονται στις κοινές αντιλήψεις των µαθητώνγια τις εκπαιδευτικές, ψυχολογικές, κοινωνικέςκαι φυσικές πλευρές αυτού του περιβάλλοντος (Dunn& Harris, 1998).Σύµφωνα µε τον Moos (1979), οι σχέσεις µεταξύεκπαιδευτικών και µαθητών αποτελούν µία σηµαντικήδιάσταση του κλίµατος της τάξης και µε δεδοµένη τησπουδαιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων µεταξύµαθητών και καθηγητών, στη συνέχεια αναφερόµαστεστη συµβολή τους σε βασικές διαστάσεις της σχολικής33
Change language