ruwxiyliqtin` rawajlaniw tariyxi kk

7-tema. XUI-XIX a`sirler da`wiri ruwxiyati.
JOBA:
1.XUI-XIX a`sirlerde Orta Aziya xaliqlari ruwxiy-ag`artiwshiliq oy-pikirlerinin` rawajlaniwi
2. Orta Aziyada u`sh xanlik dauiri ruuxiyligi.
E. Xindistanda Baburiyler da`wirindegi danishpanlardin` do`retiwshiliginde.
XUI-XIX a`sirlerde orta Aziya xaliqlari ruwxiy-ag`artiwshiliq oy-pikirinin` rawajlaniwi eki
jo`neliste bardi. Birinshisi Orta Aziyanin` o`zinde ju`z berdi. Ekinshisi hindistanda Baburiyler
da`wirindegi Orta Aziyaliq danishpanlardin` do`retiwshiliginde o`z sa`wleleniwin tapti.
XUII a`sirdin` ekinshi yarimi ha`m XUa`a`a` a`sirdin` baslarinda Orta Aziyada ruwxiyag`artiwshiliq
ko`z qarastin` rawajlaniwi Baborahim Mashrab (a`u`o`q-a`wa`a`) ismi menen
shen`bershes baylanisli. Mashrabtan bay ruwxiy miyras qalg`an. Mashrab sol waqitta Jaqin ha`m Orta
Shig`is ma`mleketlerinde tarqalg`an tasauuiftin` qa`lenderlik ag`imina isenim berip, o`zinin` qosiqlari
menen ja`miyettegi a`dalatsizliqqa qarsi gu`res alip bariwg`a ha`reket qilg`an. O`z g`a`zellerinde a`depikramliq,
ruwxiy pa`klikke erisiw, turmistag`i unamsiz illetlerge qarsi gu`resti jirladi.
Ol o`zi jasap atirg`an da`wir ha`kimlerinen a`dalatti ku`tti. ha`tte olarg`a mu`ra`ja`t etip, xaliqqa
g`amqorliq qiliwdi, olardi arziw-halina qulaq saliwdi soradi.
Mashrab adamlardi bayliqqa qiziqpawg`a, o`zgelerge jaqsiliq etiwge, saxiyliqqa, hadal boliwg`a,
o`z miyneti menen jasawg`a, na`psin tiyiwg`a shaqirdi.
Mashrab o`z do`retiwshiliginde a`dep-ikramliq ma`selelerine qatti itibar berip, adamlardi jaramas
is-ha`reketlerden, ta`kabbirliq ha`m jalg`an so`ylewden saqlaniwg`a u`gitledi. Onin` ruwxiy-a`depikramliq
du`n`yaqarasinda perzenttin` ata-anani hu`rmet etiwi, olardi jaqsiliqqa shaqiriw ideyasi
a`hmiyetli orin tutadi.
XUa`a` a`sirdin` ekinshi yarimi ha`m XUa`a`a` a`sirdin` baslarinda ekinshi jo`neliste
do`retiwshilik penen shug`illang`an Orta Aziyaliq oyshillardan biri Mirza Abdulqodir Bedil (a`u`n`n`a`wg`a`)
boldi. Onnan ju`da` bay ruwxiy miyras qalg`an. Og`an Shig`is Gegeli degen ataq, sipat
berilgen, bul onin` zamaninin` ha`m de Shig`istin` ulli ruwxiyat-ag`artiwshiliq iyesi bolg`anlig`in
ko`rsetedi.
Bedil o`z shig`armalarinda da`slep insan haqqinda, miynetkesh diyxan haqqinda ayriqsha mehir,
hu`rmet penen so`z etedi. Ol insandi rasaliq, milliy ha`m diniy isenimlerinen qattiy nazar hu`rmet
izzetke sazawar joqari zat dep biledi. Insan barliqtin`, a`lemnin` taji. Insan o`z baxitin o`zi jaratatug`in
zat dep qaraydi. Insannin` ma`n`giligin belgilewshi usillardin` biri ilim, deydi ulli oyshil.
XUa`a`a`-Xa`X a`sirler ruwxiylig`i ha`m ag`artiwshilig`i rawajlaniwinda turdi, Xuvoydo.
Gu`lxaniy, Maxmur, Nodirabegim, Uvaysiy, Munis Xorazmiy, Ogahiy, Feruz ha`m basqalardin` orni
ha`m roli ulli.
Xa`X a`sirde Orta Aziyada ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliqtin` rawajlaniwi Ahmad Donish
(a`hg`w-a`h9w) do`retiwshiligi ha`m ag`artiwshiliq xizmeti menen shen`bershes baylanisip ketkenligin
ayriqsha atap o`tiwimiz mu`mkin. Ol insan tu`rli pa`nlerdi iyelep, du`n`ya sirlarin bile aladi deydi.
O`zbek ag`artiwshilig`i Muqimiy, Furkat, Avaz Utar, Zavqiy ha`m basqalardin`
do`retiwshiliginde de ayriqsha orin tutadi.
Ag`artiwshiliq ideyalari Behbudiy. Munavvar Qori, Abdulla Avloniy, Fitirat, Chulpon, Abdulla
Qodiriylar xizmeti ha`m do`retiwshiliginde millet azatlig`i ushin gu`res penen baylanisip ketkenligin
ayriqsha atap o`tiwimiz kerek.
Solay etip, Orta Aziya xaliqlarinin` ruwxiy ha`m ag`artiwshiliq ko`z qaraslari xalqimizdin` bay
ruwxiy miyrasinin` ajiralmas bo`legi bolip esaplanadi. Orta Aziya xaliqlari ruwxiy ha`m ag`artiwshiliq
ko`z qaraslarinda insan ha`m onin` paziletleri, ta`lim-ta`rbiya, a`dep-ikramliq mashqalalari orayliq
orindi iyelep keldi. Onda kamil insan mashqalasi o`zine ta`n ra`wishte o`z sheshimin tapqanlig`in
ayriqsha atap o`tiwimiz mu`mkin.