ruwxiyliqtin` rawajlaniw tariyxi kk

8-tema. Kolonialliq ha`m bag`inin`qiliq jillarindag`i ruwxiyat tariyxi.
JOBA:
1.Xaliqtin` ma`deniyat ha`m ruwxiylig`in joq etiw, milliy til, u`rip-a`detler kamalatina jol bermeslikke
uriniular.
2.Patsha Rossiyasinin Orta Aziyadagi baskinshilik siyasati.
3. Tu`rkistan Muxtariyatinin xalik ruuxiligi jolindagi xizmeti.
Tariyxtan ma`lim, bir xaliqti o`zine bag`indiriwdi go`zlegen ku`shler en` da`slep oni o`zliginen,
tariyxinan, ma`deniyatinan juda etiwge umtiladi. Basip aling`an ma`mleket xaliqlari ma`deniy-ruhxiy
rawajlaniwin buwip qoyiw, basqinshi ma`mleketler ta`repinen kolonialliq ta`rtiplerin saqlap turiw tariyx
sinawinan o`tken da`stu`riy jollardin` biri bolip esaplanadi. Basqinshi ma`mleket basip alg`an xaliqlardi
bara-bara o`zine sin`dirip jiberiwdi, bunin` ushin o`z ideologiyasi ha`m ideyalarin olarg`a ma`jbu`riy
ornatiwdi, ma`deniyatqa itibar bermey, milliy tili, milliy u`rip-a`detleri ha`m milliy qa`diriyatlari
rawajlaniwina jol bermeslikti o`z siyasatinin` tiykarg`i maqseti dep biledi.
Qitay danishpani Konfutsiy bunnan g`w00 jil burin o`z imperatorina minanday ma`sla`hat bergen
eken' . G`Hu`kimdarim, eger bir ma`mleketti basip alip, ol jerde uzaq hu`kimdarliq etpekshi bolsan`iz,
en` da`slep sol jerde jasap atirg`an xaliqti o`z tariyxiy ma`deniyatinan maxrum etin`, ruwxiy ta`sirdi
ku`sheytin`. O`z ma`deniyatinan ayrilip, ruwxiy bosliq halg`a ushirag`an xaliq ja`mlespeydi, ishki
azaplarg`a duwshaker boladi, sizge qarsiliq ko`rsete almaydi. Bunday halg`a kelgen xaliqti,
ma`mleketti basqariw qiyin bolmaydiG`.
Ma`deniyat ha`m ruwxiylig`in joq etiw, milliy til, u`rip-a`detler kamalatina jol bermeslik basip
aling`an xaliqti jilawda uslap turiwdin` en` za`ru`r ha`m na`zik jollarinan biri ekenligin basqinshilar
mudami jaqsi bilgen. Sonin` ushin da kolonizatorlar ha`m basqinshilar qitay danishpani aytqan
ga`plerdi aldin ala rejelestirip qoyadi.
Shin`g`isxan da Orta Aziya jerin basip alip atirg`aninda o`z sa`rkardalarina' qalalarg`a nadan,
axmaq adamlardi basliq etip tarlan`lar, olardi qollap-quwatlan`lar ha`m ko`klerge ko`terip maqtay
berin`ler, jergilikli xaliqlardin` aqilli, bilimli, abiroy-itibarli adamlarin joq qilin`lar, dep tapsirma beredi
eken. Bul siyasattin` da teren` oylang`an sebepleri bolg`an. O`z ma`deniyatinan, abiroy-itibarli, dana
wa`killerinen juda bolg`an xaliq ruwxiy basshisiz qalip, birlese almaydi.
Ilim-pa`n ha`m ma`deniyat, ruwxiyliqtin` en` rawajlang`an oraylarinan bolg`an Tu`rkistandi
zorliq joli menen basip alg`an patsha hu`kemeti xaliqti bag`inin`qiliq ha`m qulliq joli menen, siyasiy
ha`m ruwxiy pa`s halatta uslap turiwdi kolonialliq siyasatinin` orayliq ma`selelerinin` biri dep esapladi.
A`ne usi jawiz ha`m ma`kkar siyasatti a`melge asiriwdin` tiykarg`i jol-jobalarin islep shig`iw ushin iste
nelerden baslaw kerekligi haqqinda usinislar ha`m sheshimler beriw tapsirmasi menen patsha hu`kemeti
ko`pshilik alimlar ha`m basqa da taraw adamlarin Rossiyadan Tu`rkistang`a jiberdi.
Patsha Rossiyasinin` Tu`rkistandag`i siyasati milliy oy-pikirdi joq etiw, milliy qa`diriyatlardi
ayaq asti etiw, olardi pu`tkilley umittiriwg`a qaratilg`an edi. Olar bul u`lkede sawatsizliq, bilimsizlik
jag`dayin ju`zege keltiriw ha`m oni bekkemlewden ma`pdar edi.Patshanin` kolonialliq siyasatin
Shig`ista qan ha`m qilish penen ju`zege keltirgen generallardin` biri M.D.Skoblev' G`Milletti joq etiw
ushin oni qiriw sha`rt emes, onin` ma`deniyatin, tilin, iskusstvosin joq etsen` bolg`ani, tez arada o`zi joq
boladiG`-dep bildirgen edi. Onin` mine si G`danaG` ko`rsetpesi Tu`rkistandag`i ruwxiyat,
ag`artiwshiliq ha`m ma`deniyat ma`selesinde a`melge asirg`an nadanliq ha`m jawizliqlar ushin qollanba
bolip xizmet qildi.
Patsha hu`kemeti kolonialliq siyasatin pash etken, xaliqti erkinshik ha`m azatliqqa, bilim ha`m
ma`deniyatqa shaqirg`an, milliy qa`diriyatlarimizdi qollap-quwatlag`an, sol jolda japa shegip qurban
bolg`an ulli qa`lib iyesi Abdurauf Fitirat o`zinin` G`Tu`rkistanda ruslarG`, shig`armasinda' G`Ko`rdim,
gezdim, sittim, oqidim. Ma`mleketler arasinda Tu`rkistanimiz kibi baxitsiz bir ma`mleket joq
shig`ar...Rus kapitalistleri menen rus poplarinin` sadiq isenimli qarawillari bolg`an eski Rusiya
hu`kemeti eliw jil arasinda Tu`rkistandag`i tu`rk balalarinin` paydalarina bir de is ko`rdi me.
Ko`rmekshi boldi ma. Mine bul sorawg`a G`joqG`tan basqa juwabimiz joq. Jurtimiz eliw bir jil a`sker