Kişilik ve Kişilik Bozukluğu DSM‐V
Kişilik ve Kişilik Bozukluğu DSM‐V
Kişilik ve Kişilik Bozukluğu DSM‐V
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Kişilik</strong> <strong>ve</strong> <strong>Kişilik</strong> <strong>Bozukluğu</strong><br />
<strong>DSM‐V</strong><br />
Dr. Ferhan Dereboy
%<br />
Fransız Ergenlerinde Sınır Durum?<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
14 15 16<br />
YAŞ<br />
17 18 19+<br />
Erkekler Kızlar
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
0 YIL 2 YIL 4 YIL 6 YIL 8 YIL 10 YIL<br />
BPD 275 180 126 73 42 33<br />
O<strong>ve</strong>r the 10 years of follow‐up, 242 of 275 patients (88%) with at least one follow‐up interview had a remission of<br />
his or her borderline personality disorder.<br />
BPD
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
0 YIL 15 YIL 27 YIL<br />
BPD 100 25 8<br />
BPD
DSM‐5 KİŞİLİK BOZUKLUĞU<br />
DSM‐5 kişilik bozukluklarını genel anlamda<br />
kavrayışımızı <strong>ve</strong> tanılayışımızı değiştirecek<br />
birkaç önemli yenilik getirecek barındırıyor;<br />
1. Genel olarak kişilik bozukluğu için yalın bir<br />
tanım öneriliyor,<br />
2. <strong>Kişilik</strong> işlevsellik düzeyleri öneriliyor,<br />
3. Genel kişilik bozukluğu tanı ölçütleri<br />
öneriliyor.
<strong>Kişilik</strong> <strong>Bozukluğu</strong> : Genel Tanım<br />
Genel olarak kişilik bozuklukları, kişinin kültürel<br />
normlar <strong>ve</strong> beklentiler bağlamında adaptif olan bir<br />
1. özkimliği duygusu <strong>ve</strong><br />
2. kişilerarası işlevsellik kapasitesi<br />
geliştirme yetersizliğinin temsilidir.<br />
Özetle<br />
Bozuk kişilik = adaptif yetmezlik<br />
Sağlıklı kişilik = adaptif yeterlik
<strong>Kişilik</strong> <strong>Bozukluğu</strong> : Genel Tanı Ölçütleri<br />
A. Adaptif yetmezlik aşağıdakilerden biri <strong>ve</strong>ya ikisi ile belirlidir.<br />
1. Özkimliği duygusunda bozukluk aşağıdakilerden biri <strong>ve</strong>ya daha çoğu ile anlaşılır:<br />
i. Kimliğin bütünleştirilmesi. Kötü biçimde kaynaştırılmış öz duygusu <strong>ve</strong>ya<br />
kimlik duygusu (ör: kişisel bütünlük <strong>ve</strong> süreklilik duygusunun sınırlı olması;<br />
özdurumlarında kaymalar yaşama; dış dünyaya sunulan özün bir dış cephe<br />
olduğuna inanma)<br />
ii. Özkavramının bütünleşikliği. Yoksul <strong>ve</strong> iyi ayrışmamış öz duygusu <strong>ve</strong>ya<br />
kimlik duygusu (ör: kendi özelliklerini tanımak <strong>ve</strong> tarif ermekte zorlanma;<br />
içsel boşluk duygusu; kişilerarası sınırların belirsizliği, kendini sosyal bağlama<br />
göre değişik biçimlerde tanımlama)<br />
iii. Kendini yönlendirme. Düşük özyönlendirme (ör: doyum <strong>ve</strong> ödül sağlayıcı<br />
hedefler belirleyememe <strong>ve</strong> bu hedeflere ulaşamama; yaşamda yön, anlam<br />
<strong>ve</strong> amaç yokluğu)
<strong>Kişilik</strong> <strong>Bozukluğu</strong> : Genel Tanı Ölçütleri<br />
A. Adaptif yetmezlik aşağıdakilerden biri <strong>ve</strong>ya ikisi ile belirlidir.<br />
2. Etkin kişilerarası işlevsellik geliştirmekte yetersizlik aşağıdakilerden biri <strong>ve</strong>ya<br />
daha çoğu ile belirlidir:<br />
i. Empati. Hasarlı empati <strong>ve</strong> düşünme kapasitesi (ör: başkalarının zihinsel<br />
durumlarını anlamakta zorlanma)<br />
ii. Yakınlık. Hasarlı yakın ilişkiler kurma kapasitesi (ör: yakınlık <strong>ve</strong> samimiyet<br />
kurup sürdürememe; etkin bir bağlanma figürü olarak işlev görme yetisizliği;<br />
arkadaşlıklar kurma <strong>ve</strong> sürdürme yetisizliği)<br />
iii. İşbirlikçilik. Toplumsal dayanışma davranışı kapasitesi geliştirmede<br />
yetersizlik (ör: Toplumsal çevrenin ahlak kurallarına uygun davranma<br />
kapasitesi geliştirme yetersizliği, özgeciliğin yokluğu)<br />
iv. Başkalarının tasarımlarının karmaşıklığı <strong>ve</strong> bütünleşikliği. Başkalarının<br />
tasarımlarının zayıf biçimde bütünleştirilmiş olması (ör: yaşamındaki özel<br />
kimselerin imgelerini kopuk <strong>ve</strong> ilişkisiz biçimde oluşturur.
<strong>Kişilik</strong> <strong>Bozukluğu</strong> : Genel Tanı Ölçütleri<br />
B. Adaptif yetmezliğe bir <strong>ve</strong>ya daha çok kişilik treytinin uç düzeyleri eşlik eder.<br />
C. Adaptif yetmezlik zaman içinde <strong>ve</strong> durumlar arasında görece stabildir <strong>ve</strong> başlangıcı<br />
en azından ergenlik yıllarına dek izlenebilir.<br />
D. Adaptif yetmezlik sadece başka bir mental bozukluğun sonucu <strong>ve</strong>ya belirtisi olarak<br />
açıklanamaz.<br />
E. Adaptif yetmezlik sadece herhangi bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine (ör:<br />
kötüye kullanılan bir madde <strong>ve</strong>ya ilaç) <strong>ve</strong>ya bir genel medikal soruna (ör: ciddi kafa<br />
travması) bağlanamaz.
KİŞİLİĞİN İŞLEVSELLİK DÜZEYİ<br />
Hastanıza en uygun düşen kişilik işlevselliği düzeyini belirtiniz.<br />
_____ 0 – Bozulma yok<br />
_____ 1 – Hafif bozulma<br />
_____ 2 – Ilımlı bozulma<br />
_____ 3 – Ciddi bozulma<br />
_____ 4 – Uç düzeyde bozulma
KİŞİLİĞİN İŞLEVSELLİK DÜZEYİ<br />
<strong>Kişilik</strong> psikopatolojisi temel olarak kişinin kendisi <strong>ve</strong> başkalarına ilişkin düşüncelerdeki<br />
aksaklıklardan kaynaklanır. Öze <strong>ve</strong> kişilerarası alanlara ilişkin aksaklıklar değişik derecelerde<br />
olabildiği için, bireysel hastalar özün <strong>ve</strong> kişilerarası işlevselliğin düzeylerinden oluşan aşağıdaki<br />
sürekliliğe göre değerlendirilmelidir. Her bir düzey, aşağıdaki alanlarda o düzeye özgü işlevsellikle<br />
nitelendirilir.<br />
Öz / Kendilik<br />
1. Kimlik Bütünleşmesi:<br />
– özdurumlarının düzenlenmesi; zaman <strong>ve</strong> kişisel tarih duygusunun tutarlılığı;<br />
– kendini benzersiz biri olarak yaşama <strong>ve</strong> kendi ile başkaları arasındaki sınırları<br />
kesin biçimde tanıma yetisi;<br />
– kendi içine bakabilme kapasitesi<br />
2. Özkavramının bütünleşikliği:<br />
– özdeğer duygusu <strong>ve</strong> özsaygının regülasyonu;<br />
– özerk faillik duygusu (sense of autonomous agency);<br />
– özdeğerlendirmenin doğruluğu;<br />
– öztasarımının kalitesi (ör: karmaşıklık, ayrışmışlık <strong>ve</strong> bütünleşiklik dereceleri)<br />
3. Kendine yön <strong>ve</strong>rme:<br />
– Kendi davranışları için içsel standartların yerleştirilmesi;<br />
– hem kısa süreli hem yaşamın tümüne ilişkin hedeflerin tutarlılığı <strong>ve</strong> anlamlılığı
KİŞİLİĞİN İŞLEVSELLİK DÜZEYİ<br />
<strong>Kişilik</strong> psikopatolojisi temel olarak kişinin kendisi <strong>ve</strong> başkalarına ilişkin düşüncelerdeki<br />
aksaklıklardan kaynaklanır. Öze <strong>ve</strong> kişilerarası alanlara ilişkin aksaklıklar değişik derecelerde<br />
olabildiği için, bireysel hastalar özün <strong>ve</strong> kişilerarası işlevselliğin düzeylerinden oluşan aşağıdaki<br />
sürekliliğe göre değerlendirilmelidir. Her bir düzey, aşağıdaki alanlarda o düzeye özgü işlevsellikle<br />
nitelendirilir.<br />
Kişilerarası:<br />
1. Empati:<br />
– ability to mentalize (başka birinin düşünce <strong>ve</strong> duygularının doğru modelini<br />
yaratma); başkalarının yaşantılarını anlama kapasitesi;<br />
– başkalarının bakış açılarının farklılığına dikkat etme; sosyal nedenselliği anlama<br />
2. Yakınlık <strong>ve</strong> İşbirlikçilik:<br />
– başkalarıyla bağların derinliği <strong>ve</strong> süresi;<br />
– yakınlığı tolere edebilme <strong>ve</strong> arzu etme;<br />
– karşılıklı saygı <strong>ve</strong> destek <strong>ve</strong> bunun kişilerarası/sosyal davranışlarda yansıması<br />
3. Başkalarının Tasarımlarının Karmaşıklığı <strong>ve</strong> Bütünleşmişliği:<br />
– başkalarının zihinsel tasarımlarının kaynaşmışlığı, karmaşıklığı, bütünleşikliği;<br />
– özün regülasyonu için başkalarının tasarımlarını kullanma
KİŞİLİĞİN İŞLEVSELLİK DÜZEYİ<br />
<strong>Kişilik</strong> psikopatolojisi temel olarak kişinin kendisi <strong>ve</strong> başkalarına ilişkin düşüncelerdeki<br />
aksaklıklardan kaynaklanır. Öze <strong>ve</strong> kişilerarası alanlara ilişkin aksaklıklar değişik<br />
derecelerde olabildiği için, bireysel hastalar özün <strong>ve</strong> kişilerarası işlevselliğin<br />
düzeylerinden oluşan aşağıdaki sürekliliğe göre değerlendirilmelidir. Her bir<br />
düzey, aşağıdaki alanlarda o düzeye özgü işlevsellikle nitelendirilir.<br />
Tıpkı <strong>Kişilik</strong> Bozuklukları için Genel Tanı Ölçütlerinde olduğu gibi, bu<br />
boyutları tanısal amaçla uygularken öze <strong>ve</strong> kişilerarası ilişkilere ilişkin<br />
güçlükler;<br />
A. yıllardır sürüyor olmalı<br />
B. sadece başka bir mental bozukluğun belirtisi ya da sonucu<br />
olmamalı<br />
C. sadece madde kullanımı ya da genel medikal bir durumun<br />
fizyolojik etkilerine bağlı olmamalı<br />
D. Kişinin kültürel çevresi içinde norm olmamalı
GELİŞİM<br />
EVRESİ<br />
Bebeklik<br />
Küçük Çocukluk<br />
Oyun Çağı<br />
Okul Çağı<br />
Ergenlik <strong>ve</strong><br />
Gençlik<br />
Genç Erişkinlik<br />
Orta Yaşlılık<br />
Yaşlılık<br />
Kişiliğin Gelişim Evreleri <strong>ve</strong> Paralellikler<br />
PSİKOSEKSÜEL<br />
GELİŞİM<br />
PSİKOSOSYAL GELİŞİM NESNE İLİŞKİLERİNİN GELİŞİMİ<br />
OLUMLU x OLUMSUZ<br />
DUYGU<br />
OLUMLU<br />
PSİKOSOSYAL<br />
ÖRÜNTÜ<br />
İÇSELLEŞTİRME<br />
AŞAMASI<br />
Oral Gü<strong>ve</strong>n X Gü<strong>ve</strong>nsizlik Umut İçeatım<br />
Anal Özerklik X Utanç, Kuşku İrade Gücü<br />
Fallik Girişim X Suçluluk Amaç<br />
Latent Çalışkanlık X Aşağılık Yetkinlik<br />
Genital<br />
Kimlik X Kimlik<br />
Bocalaması<br />
Sadakat<br />
Yakınlık X Yalnızlık Sevgi<br />
Üretkenlik X Durağanlık Bakım<br />
Bütünlük X Yılgınlık Bilgelik<br />
İçeatım <br />
Özdeşim<br />
Özdeşim<br />
Özdeşim Ego<br />
Kimliği<br />
Ego Kimliği<br />
AYRILMA-<br />
BİREYLEŞME<br />
Sembiyoz<br />
Ayrışma<br />
Uygulama<br />
Uzlaş(tır)ma<br />
Libidinal Nesne<br />
İlişkilerinin<br />
Tutarlılığına Doğru
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
NESNE İLİŞKİLERİNİ İÇSELLEŞTİRMENİN ÜÇ DÜZEYİ<br />
İÇE ATIM ÖZDEŞİM EGO KİMLİĞİ<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
KİMLİK BUNALIMI<br />
ÖZDEŞİMDEN EGO KİMLİĞİNE GEÇİŞ<br />
İÇE ATIM ÖZDEŞİM EGO KİMLİĞİ<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
KİMLİK BOCALAMASI<br />
REGRESİF NESNE İLİŞKİLERİ<br />
İÇE ATIM ÖZDEŞİM EGO KİMLİĞİ<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Yaşamın İlk Yıllarında Nesne İlişkilerinin Gelişimi<br />
Gerçekçi<br />
Öz İmgeleri<br />
Öz<br />
Tasarımı<br />
İyi<br />
Sembiyotik Birim<br />
İyi Öz İyi Nesne<br />
Öz<br />
Ülküselleştirilmiş<br />
Öz Tasarımı<br />
Ülküsel<br />
Öz İmgeleri<br />
Öz<br />
Sembiyotik<br />
Birim<br />
Ego<br />
Ülküsü<br />
Kötü Öz Kötü Nesne<br />
Nesne<br />
Kötü<br />
Sembiyotik Birim<br />
Ülküselleştirilmiş<br />
Nesne Tasarımları<br />
Ülküsel<br />
Nesne İmgeleri<br />
Gerçekçi<br />
Nesne İmgeleri<br />
Nesne<br />
Tasarımları
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Öz / Kendilik<br />
1. Kimlik<br />
Bütünleşmesi<br />
– özdurumlarının<br />
düzenlenmesi;<br />
zaman <strong>ve</strong> kişisel<br />
tarih<br />
duygusunun<br />
tutarlılığı;<br />
– kendini<br />
benzersiz biri<br />
olarak yaşama<br />
<strong>ve</strong> kendi ile<br />
başkaları<br />
arasındaki<br />
sınırları kesin<br />
biçimde tanıma<br />
yetisi;<br />
– kendi içine<br />
bakabilme<br />
kapasitesi<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Özdurumları arasında<br />
süreklilik <strong>ve</strong> içsel<br />
yaşantılar üzerine<br />
düşünme <strong>ve</strong><br />
anlamlandırma yetisi<br />
eşliğinde, kökleri<br />
kişisel geçmişine<br />
uzanan benzersiz bir<br />
kimliği olduğunun<br />
farkında olma söz<br />
konusudur.<br />
İlişkiler bağlamında<br />
kimlik sağlam <strong>ve</strong> canlı<br />
kalır.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Benzersiz, tarihsel bir<br />
kimlik duygusu görece<br />
sağlamdır ama güçlü<br />
duygulara bağlı olarak<br />
özdurumları <strong>ve</strong><br />
kişilerarası sınırlarda<br />
kimi değişiklikler<br />
olabilmektedir.<br />
Kendi içine bakabilme<br />
kapasitesi vardır,<br />
ancak çeşitli türde<br />
(zihinsel, duygusal)<br />
özbilgiyi<br />
bütünleştirmekten<br />
çok, tek bir özbilgi<br />
türü üzerinde fazla<br />
durabilmektedir.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Özdurumları<br />
düzenleme sıklıkla<br />
bağlama bağlıdır <strong>ve</strong><br />
içsel yaşantıları<br />
üzerine düşünme<br />
kapasitesi bozuktur.<br />
Başkalarıyla güçlü<br />
özdeşimler yapma<br />
eğilimi, daha az<br />
ayrışmış benzersizlik<br />
duygusu <strong>ve</strong> tutarsız<br />
kişisel tarihte kendini<br />
açığa vurur.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Özdurumlarının<br />
dengesizliği <strong>ve</strong> kötü<br />
düzenlenişine, kişisel<br />
tarihe ilişkin bocalama<br />
(konfüzyon) <strong>ve</strong>ya<br />
süreklilik yokluğu eşlik<br />
eder.<br />
Sınır tanımı kötü <strong>ve</strong>ya<br />
katıdır; başkalarıyla<br />
aşırı özdeşim,<br />
başkalarından<br />
bağımsızlık<br />
konusunda aşırı<br />
vurgu, <strong>ve</strong>ya bu ikisi<br />
arasında gidip<br />
gelmeler<br />
olabilmektedir.<br />
Kendi zihinsel<br />
süreçleri üzerine<br />
düşünme yetisi<br />
belirgin biçimde<br />
zedelenmiştir.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Kendi yaşantıları<br />
üzerine düşünme<br />
konusunda derin bir<br />
yetisizlik söz<br />
konusudur.<br />
Özdurumları asıl<br />
olarak<br />
düzenlenmemekte,<br />
fark edilmemekte<br />
<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya kendinin<br />
dışında olarak<br />
yaşanabilmektedir.<br />
Tıpkı kişisel geçmişin<br />
sürekliliği duygusu<br />
gibi, benzersiz kimlik<br />
yaşantısı da<br />
neredeyse yoktur.
Tümüyle yeni bir düşünce mi?<br />
“Ben”in bedeni, kişiliği <strong>ve</strong>ya ömür boyu üstlenilen rolleri düşündüğü<br />
zaman dönüp baktığı şey bileşik Kendiyi oluşturan çeşitli kendilerdir. Bu<br />
kendiler arasında sürekli <strong>ve</strong> sıklıkla ani geçişler olur: çıplak beden kendiyi<br />
karanlıkta <strong>ve</strong>ya aniden ışığa çıktığında düşünün, giyinik kendiyi arkadaşlar<br />
arasındayken <strong>ve</strong>ya astları <strong>ve</strong>ya üstleriyle birlikte iken düşünün, yeni gözünü<br />
açmakta olan uyku sersemi kendiyi, sörften inerken canlanmış kendiyi,<br />
bayılmaya <strong>ve</strong>ya kusmaya direnememiş kendiyi düşünün; beden kendiyi cinsel<br />
uyarılma durumunda <strong>ve</strong>ya öfke içindeyken, yetkin kendiyi <strong>ve</strong>ya beceriksiz<br />
olanı, at sırtındakini, dişçi koltuğundakini <strong>ve</strong>ya zincirlenmiş <strong>ve</strong> işkence<br />
görmekte olanı düşünün. Gerçekten de, “ben”in her an yeterince tutarlı bir<br />
Kendiye tanıklık etmesine el<strong>ve</strong>recek biçimde bu koşulların hepsini açığa<br />
vurabilmesi için sağlıklı bir kişilik gerekir.<br />
Erikson 1968, s. 217
Özimgelerinden Öztasarımına<br />
Kendi Resimlerinden Kendi Albümüne
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Öz / Kendilik<br />
2. Özkavramının<br />
bütünleşikliği<br />
–özdeğer duygusu<br />
<strong>ve</strong> özsaygının<br />
regülasyonu;<br />
–özerk faillik<br />
duygusu (sense of<br />
autonomous<br />
agency);<br />
–Özdeğerlendirme<br />
nin doğruluğu;<br />
–öztasarımının<br />
kalitesi (ör:<br />
karmaşıklık,<br />
ayrışmışlık <strong>ve</strong><br />
bütünleşiklik<br />
dereceleri<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Özkavramına<br />
görece sürekli <strong>ve</strong><br />
kendi kendine<br />
düzenlenen olumlu<br />
özdeğer <strong>ve</strong> özsaygı<br />
eşlik eder,<br />
özdeğerlendirme<br />
doğru yapılır.<br />
Karmaşık <strong>ve</strong> çok<br />
yönlü öztasarımına,<br />
uygun özerklik <strong>ve</strong><br />
faillik duygusu eşlik<br />
eder.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Tipik öztasarımı çok<br />
yönlüdür, özeleştiri<br />
çok sert <strong>ve</strong>ya çok zayıf<br />
olsa da özdeğerin<br />
düzenlenmesi fena<br />
değildir.<br />
Uygun özerklik <strong>ve</strong><br />
faillik duygusu vardır.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Özdeğerlendirme,<br />
içsel değerlendirme‐<br />
lerden çok, algılanan<br />
dış değerlendirmelere<br />
dayanır.<br />
Kişinin tepkileri<br />
olumsuz<br />
değerlendirmelerle<br />
aşırı özdeşim yapma<br />
(özdeğerde düşüş)<br />
<strong>ve</strong>ya telafi edici bir<br />
üstü örtülmemiş<br />
özönemlilik <strong>ve</strong>ya<br />
kendinde hak görme<br />
biçimini alabilir.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Özkavramı çok kırılgan<br />
olup olaylar <strong>ve</strong><br />
koşullardan kolaylıkla<br />
etkilenir, tutarlılıktan<br />
yoksundur.<br />
Faillik duygusu zayıf,<br />
kimlik yokluğu <strong>ve</strong>ya<br />
boşluk yaşantıları<br />
yaygındır.<br />
Özdeğerlendirme ya<br />
kendinden nefret ya<br />
kendini büyütme ya<br />
da her ikisinin<br />
mantıkdışı <strong>ve</strong> gerçekçi<br />
olmayan karışımları<br />
biçimindedir.<br />
Öz tasarımları yalın <strong>ve</strong><br />
somut olup birincil<br />
olarak ya olumlu ya<br />
olumsuz özelliklerden<br />
ya da bunlar arasında<br />
kaymalardan oluşur.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Özkavramı dağınıktır<br />
<strong>ve</strong> özdeğerlendirme<br />
belirgin sapmalara<br />
eğilimlidir.<br />
Öztasarımı yoksul <strong>ve</strong><br />
somut olup<br />
faillik/özerklik<br />
duygusu nerdeyse<br />
yoktur <strong>ve</strong>ya dışarıdan<br />
kötü niyet algılamaları<br />
çevresinde örgütlenir.<br />
Düşünceler ile<br />
eylemler arasındaki<br />
ayrım zayıftır,<br />
dolayısıyla hedef<br />
belirleme yetisi ağır<br />
biçimde zedelenmiştir.
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Öz / Kendilik<br />
3. Kendine yön<br />
<strong>ve</strong>rme<br />
– kendi<br />
davranışları için<br />
içsel<br />
standartların<br />
yerleştirilmesi;<br />
– hem kısa süreli<br />
hem yaşamın<br />
tümüne ilişkin<br />
hedeflerin<br />
tutarlılığı <strong>ve</strong><br />
anlamlılığı<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Mantıklı kişisel<br />
hedefler <strong>ve</strong> davranış<br />
standartları belirleyip<br />
bunlara<br />
uymaya/ulaşmaya<br />
çabalama <strong>ve</strong> yaşamda<br />
doyumlu olma<br />
duygusunu yakalama<br />
yetisi gelişmiştir.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Hedefe yönelmişlik<br />
aşırı <strong>ve</strong>ya bir ölçüde<br />
maladaptif olabilir.<br />
Diğer yandan,<br />
gerçekçi olmayan <strong>ve</strong>ya<br />
sosyal olarak uygun<br />
olmayan kişisel<br />
standartlara bağlı<br />
olarak hedefler<br />
arasında kimi<br />
çelişkiler <strong>ve</strong>ya hedef<br />
ketlenmesi olabilir.<br />
Yaşamın kimi<br />
alanlarında doyum<br />
sağlanabilir.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Hedefler sıklıkla<br />
bağlama bağlıdır <strong>ve</strong><br />
onay almak için<br />
izlenmektedirler.<br />
Kişisel standartlar<br />
mantıkdışı ölçülerde<br />
yüksektir (ör. kendini<br />
özel biri olarak görme<br />
eşliğinde <strong>ve</strong>ya içsel<br />
yada algılanan dış<br />
beklentilere yanıt<br />
olarak) ya da düşüktür<br />
(yani geçerli<br />
toplumsal değerlerle<br />
uyumsuz).<br />
Otantisite yokluğu<br />
duygusu kişisel<br />
doyumu<br />
azaltmaktadır.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Kişisel hedefleri<br />
belirlemede <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya<br />
bu hedeflere<br />
ulaşmada zorluk<br />
çekilir.<br />
Davranış için içsel<br />
standartlar bulanık,<br />
çelişkili <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya<br />
çevreseldir.<br />
Yaşam sıklıkla<br />
anlamsız <strong>ve</strong> tehlikeli<br />
olarak hissedilir.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Hedefler sıklıkla<br />
gerçekçi olmayıp<br />
hedef belirleme<br />
tutarsızdır.<br />
Davranışlar için içsel<br />
standartlar neredeyse<br />
yoktur.<br />
Gerçek doyum<br />
yakalanamaz <strong>ve</strong><br />
nerdeyse<br />
düşünülemez, bunu<br />
telafi için düşlemle<br />
yaygın /yoğun<br />
biçimde uğraşılır.
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Kişilerarası<br />
1. Empati<br />
– başka birinin<br />
düşünce <strong>ve</strong><br />
duygularının<br />
doğru modelini<br />
yaratma (ability<br />
to mentalize);<br />
başkalarının<br />
yaşantılarını<br />
anlama<br />
kapasitesi;<br />
– başkalarının<br />
bakış açılarının<br />
farklılığına<br />
dikkat etme;<br />
sosyal<br />
nedenselliği<br />
anlama<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Başkalarının<br />
yaşantılarının bütün<br />
renklerini anlama <strong>ve</strong><br />
değer <strong>ve</strong>rme<br />
kapasitesi sağlamdır<br />
<strong>ve</strong> başkalarının bakış<br />
açılarının farkında<br />
olmaktadır.<br />
Kişi eylemlerinin<br />
başkalarını nasıl<br />
etkilediğini kolaylıkla<br />
kavrar <strong>ve</strong> başkalarının<br />
çeşitli fikirleri,<br />
duyguları <strong>ve</strong><br />
davranışına tepkileri<br />
esnektir.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Başkalarının<br />
yaşantılarını anlama<br />
<strong>ve</strong> değer <strong>ve</strong>rme yetisi<br />
bir ölçüde<br />
bozulmuştur <strong>ve</strong><br />
başkaları mantıksız<br />
beklentileri olan <strong>ve</strong>ya<br />
kontrol arzularına<br />
sahip kimseler olarak<br />
görülebilir.<br />
Kişinin davranışlarının<br />
başkaları üzerindeki<br />
etkilerinin farkında<br />
oluşu değişkenlik<br />
gösterir.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Çok sayıda bakış<br />
açısını göz önünde<br />
tutabilme konusunda<br />
fark edilir bir yetisizlik<br />
söz konusudur.<br />
Başkalarının<br />
görüşlerine uç<br />
düzeyde dikkat edilir<br />
ama yalnızca kendiyle<br />
bir ilişki algılandığı<br />
zaman.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Başkalarının düşünce,<br />
duygu <strong>ve</strong><br />
davranışlarını anlama<br />
yetisin belirgin<br />
biçimde kısıtllıdır.<br />
Toplumsal<br />
nedenselliğin farkında<br />
olmama <strong>ve</strong>ya bu<br />
konuda karmaşa söz<br />
konusu olup kendi<br />
eylemlerinin başkaları<br />
üzerindeki etkileri de<br />
buna dahildir.<br />
Bununla birlikte,<br />
başkalarının<br />
yaşantılarının çok<br />
özgül yanlarına<br />
odaklanılabilir;<br />
özellikle de<br />
yaralanabilirliklere <strong>ve</strong><br />
hatalara.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Başkalarının<br />
yaşantıları <strong>ve</strong><br />
güdülenmesini<br />
düşünme <strong>ve</strong> anlama<br />
yetisi belirgin biçimde<br />
bozulmuştur <strong>ve</strong><br />
başkalarının bakış<br />
açılarına dikkat<br />
neredeyse yoktur<br />
(tetikte olma /gözünü<br />
açma durumunda<br />
dikkat gereksinim<br />
doyurma <strong>ve</strong>ya<br />
zarardan kaçınmaya<br />
odaklanmıştır).
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Kişilerarası<br />
2. Samimiyet <strong>ve</strong><br />
İşbirlikçilik<br />
– başkalarıyla<br />
bağların<br />
derinliği <strong>ve</strong><br />
süresi;<br />
– yakınlığı tolere<br />
edebilme <strong>ve</strong><br />
arzu etme;<br />
– karşılıklı saygı<br />
<strong>ve</strong> desteğin<br />
kişilerarası/<br />
sosyal<br />
davranışlarda<br />
yansıması<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Çok sayıda<br />
karşılıklı <strong>ve</strong><br />
dostça ilişkiyi<br />
sürdürür <strong>ve</strong><br />
bunun için arzu<br />
duyar.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Dostça ilişkiler<br />
kurma kapasitesi <strong>ve</strong><br />
arzusu var olmakla<br />
birlikte, herhangi<br />
bir güçlü bir duygu<br />
<strong>ve</strong>ya çatışma bunu<br />
ketleyebilmekte<br />
<strong>ve</strong>ya<br />
boğabilmektedir.<br />
Başkalarının her<br />
türlü fikir, duygu <strong>ve</strong><br />
davranışına tepki<br />
<strong>ve</strong>rme yetisi, tıpkı<br />
sürüp giden<br />
ilişkilere kişinin<br />
kendi katkılarını<br />
anlama kapasitesi<br />
gibi, bir ölçüde<br />
kısıtlıdır.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Dostça ilişkiler kurma<br />
kapasitesi <strong>ve</strong> arzusu<br />
var olmakla birlikte,<br />
bağlar yüzeyseldir,<br />
sadece özdüzenleme<br />
<strong>ve</strong> özdeğer<br />
gereksinimlerini<br />
karşılamak içindir.<br />
Kişisel davranışlarının<br />
başkalarını nasıl<br />
etkilediğinin genel<br />
olarak farkında<br />
değildir.<br />
Başkalarına uygun<br />
tepkiler gösterme<br />
yetisi zedelenmiştir <strong>ve</strong><br />
karşılıklılık yoktur.<br />
Diğer yandan,<br />
başkaları tarafından<br />
büyüsel <strong>ve</strong> mükemmel<br />
biçimde anlaşılabile‐<br />
ceği yönünde gerçekçi<br />
olmayan bir beklentisi<br />
vardır.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Çoklu bakış açılarını göz<br />
önüne alabilme yetisi<br />
büyük ölçüde<br />
zedelenmiştir.<br />
İlişkiler, yakın birine/<br />
birilerine mutlak<br />
gereksinim duyulduğu<br />
inancı, terk edilme<br />
<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya kullanılma<br />
beklentileri üzerine<br />
kurulur.<br />
Başkalarıyla yakınlığa<br />
ilişkin hissedilenler,<br />
korku <strong>ve</strong> reddedilme ile<br />
umarsızca bağ kurma<br />
arzusu arasında gidip<br />
gelir.<br />
İlişkilerde minimal<br />
karşılıklılık söz konusu<br />
olup, başkaları birincil<br />
olarak kendini nasıl<br />
etkiledikleri temelinde<br />
(olumlu <strong>ve</strong>ya olumsuz)<br />
kavramlaştırılır.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Başkalarıyla etkileşimler<br />
sersemletici <strong>ve</strong> yönelim<br />
bozucu olabilir.<br />
Zarar görme beklentisi<br />
nedeniyle dostluk etme<br />
arzusu sınırlıdır.<br />
Başkalarıyla olan<br />
temaslar uzak, dağınık <strong>ve</strong><br />
sürekli olumsuzdur.<br />
İlişkiler birincil olarak güç<br />
temelinde kavramlaştırılır<br />
<strong>ve</strong> rahatlık sağlama <strong>ve</strong>ya<br />
acı <strong>ve</strong> ızdırap <strong>ve</strong>rme<br />
yetileri çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
değerlendirilir.<br />
Sosyal/kişilerarası<br />
etkileşimler karşılıklı<br />
değildir; daha çok temel<br />
yakınlaşma (örneğin<br />
gereksinim doyurma) <strong>ve</strong><br />
kaçınma (örneğin acıdan<br />
kaçma) eğilimlerini temsil<br />
eder.
DEĞERLENDİRME<br />
ÖLÇÜTLERİ<br />
Kişilerarası<br />
3. Başkalarının<br />
Tasarımlarının<br />
Karmaşıklığı <strong>ve</strong><br />
Bütünleşmişliği<br />
– başkalarının<br />
zihinsel<br />
tasarımlarının<br />
kaynaşmışlığı,<br />
karmaşıklığı,<br />
bütünleşikliği;<br />
– özün<br />
regülasyonu için<br />
başkalarının<br />
tasarımlarını<br />
kullanma<br />
KİŞİLİK İŞLEVSELLİK DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ<br />
0<br />
BOZULMA YOK<br />
Başka insanları<br />
karmaşık, çok yönlü,<br />
özerk bireyler olarak<br />
görmekte; çatışmalar<br />
<strong>ve</strong> sorunları tatlıya<br />
bağlayabilmektedir.<br />
Başkalarının<br />
tasarımları yapıcı<br />
özdüzenleme için<br />
kullanılabilmektedir.<br />
1<br />
HAFİF BOZULMA<br />
Başka insanlar<br />
karmaşık, çok yönlü,<br />
özerk bireyler olarak<br />
görülmekte olup,<br />
çatışmalar <strong>ve</strong><br />
sorunların üstesinden<br />
gelebilme yetisi az çok<br />
vardır.<br />
İç <strong>ve</strong>ya dış baskı<br />
algılandığı zamanlar<br />
dışında, başkalarının<br />
tasarımları yapıcı<br />
özdüzenleme için<br />
kullanılabilmektedir.<br />
2<br />
ORTA BOZULMA<br />
Başka insanlara ilişkin<br />
görüşleri kısıtlı <strong>ve</strong><br />
görece basittir, birincil<br />
olarak<br />
gereksinimlerini<br />
doyurmaya<br />
dayanmaktadır.<br />
Başkalarının<br />
tasarımları gerekli<br />
ama bazen yetersiz<br />
özdüzenleme<br />
araçlarıdır.<br />
3<br />
CİDDİ BOZULMA<br />
Başkaları hakkındaki<br />
fikirleri o kimselerin<br />
gereksinimleri<br />
doyurma <strong>ve</strong>ya kötüye<br />
kullanma kapasiteleri<br />
üzerinde odaklanır,<br />
dolayısıyla göklere<br />
çıkarma<br />
(ülküleştirme) ile<br />
yerin dibine batırma<br />
arasında salınır.<br />
Başkalarının<br />
tasarımlarının<br />
dengesiz olması <strong>ve</strong> bir<br />
uçtan diğer uca<br />
savrulması<br />
özdüzenlemenin altını<br />
oyar.<br />
4<br />
AĞIR BOZULMA<br />
Başkalarının<br />
tasarımları bulanık <strong>ve</strong><br />
globaldir, tipik olarak<br />
olumsuz <strong>ve</strong> kötülük<br />
yapıcı imgeler başat<br />
konumdadır.<br />
Başkaları hakkındaki<br />
acı <strong>ve</strong>rici fikirlerle<br />
uğraşma,<br />
özdüzenleme için<br />
yıkıcıdır.
Change language