Kütahya Seramik Bodrumlularla buluştu - NG Dergi

El işçiliği hüner işidir. Takı tasarımcılığı
ise hem hüner hem
de zevk işi. 12 yıldır takı tasarlayan
Selver Saraç, gümüşe duyduğu
ilginin ardından çeşitli örme tekniklerini
merak etmiş, ardından da kazaziye ve
telkari adındaki kaybolmaya yüz tutan iki
gümüş işleme tekniği ile tanışmış.
Geçmişi M.Ö 2500 yıllarına kadar
uzanan kazaziye ve telkari teknikleri, Lidyalıların
Anadolu insanına bir armağanı.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde birçok
usta bu işleme teknikleriyle takılar
tasarlamışlar. Cumhuriyet kurulduktan
sonra ise kazaziye Trabzon’da, telkari ise
Mardin/Midyat ve Ankara/Beypazarı’nda
yaşamaya devam etmiş. Bu iki el sanatı
işçiliğini devam ettirmek için canla başla
çalışan Selver Saraç, İSMEK’te (İstanbul
Büyük Şehir Belediyesi Sanat ve Meslek
Eğitimi Kursları) dersler veriyor. Saraç,
kazaziye ve telkari gibi gümüş işleme
tekniklerinin kültürel mirasımıza ait olduğunu
ve kaybolmaması gerektiğini söylüyor.
Gelin hep birlikte kazaziye ve telkari
tekniklerini Selver Saraç’tan dinleyelim:
Tamamen el emeği ürünü olan kazaziye,
0,08 mikron inceliğinde, 24 ayar altın
veya 1000 ayar gümüş telin ipek tel üzerine
özel bir yöntemle sarılarak kalınlaştırılması
ve sağlam tel haline getirilen gümüş
telin dikiş iğnesine takılarak örülmesi sonucunda
ortaya çıkar. Çok dayanıklı ve
insan gücü ile kırılmaz yapıya sahip olan,
tamamıyla el yapımı ve el örgüsü kazaziye
el örgüleri, kişilerin kendi isteklerine
göre yapılabilmektedir.
Kazazlık sanatı, Osmanlı İmparatorluğu
zamanında Anadolu’nun farklı
yerlerinde yaşayan bir el sanatıydı. O
yıllarda özellikle İstanbul’da, Osmanlı
sarayının taleplerine cevap veren çok sayıda
kazaziye yapan esnaf vardı. Cumhuriyet
kurulduktan sonra bu sanat,
sadece Trabzon’da devam edebilme
olanağı buldu. I. Dünya Savaşı sırasında
Trabzon’da 50’nin üzerinde kazaz dükkanı
bulunurken, bu el sanatında üretimi
sürdürmeye devam eden tek şehir olma
ünvanını taşıyan Trabzon’da bile şu an
sınırlı sayıda sanatkar bulunmaktadır.
Altın ve gümüşün yüzyıllardır dantel gibi
işlendiği telkari sanatı ise ince tel haline
dökülen gümüşün bükülmesiyle oluşturulan
küçük motiflerin bir araya getirilmesidir.
Tümüyle el işçiliğine dayalı bir sanat
dalı olan telkari sanatı ile ağırlıklı olarak
tütün kutusu, sigara ağızlıkları, aynalar,
tepsiler, kemerler, küpeler, kolyeler, düğmeler
ve yüzükler yapılıyordu. Sözcük
anlamı ‘tel ile yapılan sanat’ anlamına
gelen telkari’ye aynı zamanda ‘vav işi’ de
denilmektedir. Bu isim, Osmanlıca ‘vav’
harfinin, uygulamada motif olarak sıkça
kullanılmasından dolayı verilmiştir. Fakat
bu tanım, tel ile yapılan her sanatsal çalışmanın
telkari olduğu anlamını doğurmaz.
‘Trabzon işi’ hasır örgü bileziğe tel
ile yapılmasına rağmen telkari denilmez.
Yine, ağaç üzerine yollar açıp içine döverek
tel gömme işinin de telkari olduğu
sanılmaktadır; oysa bunun adı ‘tenzil’ sanatıdır.
Telkari sanatının bir diğer anılma
biçimi de ‘çift işi’dir. Bu ismin kaynağı
ise, işin yapımı sırasında parçaların teker
teker bir araya getirilmesinde kullanılan,
cımbıza benzer ancak ucu daha ince
olan ve ‘çift’ olarak isimlendirilen alettir.
Malzeme olarak daha ziyade altın ve gümüşün
kullanıldığı el sanatı, Türk maden
işçiliğinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir.
Arkeolojik kazılardan elde edilen bulgulara
göre, telkari tekniğinin, M.Ö. 3000
yılından beri Mezopotamya’da, M.Ö.
2500’den bu yana da Anadolu’da kullanıldığı
anlaşılmaktadır. Telkari’nin asıl
merkezinin 12. yüzyılda Musul olduğu,
bu sanatın Musul’dan Suriye’ye, oradan
da Anadolu’ya geçtiği ileri sürülmektedir.
Telkari yapımının 15. yüzyıldan bu
yana ise Türkler arasında yaygın olduğu,
özellikle de Güneydoğu Anadolu’da çok
geliştiği bilinmektedir.
69