1929 polemikleri 'tıp tarihi notları' - Türk Tabipleri Birliği

71
1929 POLEMİKLERİ TIP TARİHİ NOTLARI
“Meşrutiyeti müteakip… Selanik’ten gelen bir cereyan (Ömer Seyfettin’in
başını çektiği Genç Kalemler akımı kastediliyor) Arap ve Fars terkiplerini yavaş
yavaş dilden çıkarır. Tıp dilimiz bu inkişafa layıkiyle ayak uyduramaz.” Bu durum
Süleyman Numan’ın öğrencisi ve asistanı, dahiliye uzmanı Dr. Tevfik Salim’i
Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’de 1914 senesi Martının ikinci günü “Osmanlı
Tıb Lisanı: Tekemmül ve Hali Hazır” başlıklı bir bildiri sunmaya yöneltir.
Bildiride özetle şunlar önerilmektedir: “1. Türkçe mukabilleri bulunan kelimeler
yerine Arapçalarını kullanmamak, 2. Arapça Farsça terkip yapmamak, 3. Türkçe
mukabili bulunmasına rağmen… aramızda konuşurken kullandığımız kelimeleri
yazmaktan çekinmemek, … 6. Reçeteleri ya Türkçe veya Latince yazmak.”
Kısacası (bir istisna ile: madde 3) oniki yıl önce Süleyman Numan’ın yaptığını
yapmak. Meşrutiyet ve Genç Kalemlerin Türkçecilik akımı Süleyman Numan’ı
haklı çıkarmıştır.
Bundan yirmibeş yıl sonra Dr. Tevfik (Salim) Sağlam, Türk Tıp Encümeni’nin
12 Nisan 1939 tarihli toplantısına “Türk Tıb Dilinin İnkişafı Hakkında”
yeni bir bildiri sunar. Aradan geçen zaman içinde Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet
ve Dil Devrimi gerçekleştirilmiştir. “Yazı inkılabıyla birlikte Arapça ile rabıtamızı
gevşetmek bir zaruret haline geldi. Istılahlarını (deyimlerini) Latince ve Rumca’dan
almış olan garp lisanlarına yanaşmak icap ediyordu… Bazıları… garp
dillerinden alacağımız kelimelerin imlasını aynen alıp kendi dilimize göre okumak
şeklini teklif… ettiler… Bu aykırı teşebbüs tutunamadı… Bu aralık müfrit
Türkçülük cereyanı meydana çıktı. Güya Türkçe olan bu dil ile yazılmış metinlerin
tercümesi için biz Türkler’in de elde lugat çalışması icabetti. Bittabi bu da
tutunamadı… Herkes bildiği gibi yazdı ve bugünkü anarşik hal meydana geldi.”
Bildiride birçok tıbbi metinden örnekler verilir ve irdelenir. Müfrit Türkçülük
akımına örnek de Dr. Şefik İbrahim İşçil ve edebiyat öğretmeni Ali Ulvi
Elöve’nin çalışmasıdır. “Bu iki zat büyük bir himmet sarf ederek binlerce terimin
Türkçe mukabilini bulmuşlardır… Mesela anizometropiyi gördüm eşitsizliği,
…karaciğeri bağır, …peritonu çevre gerer diye tercüme etmek istemişlerdir.
Teşrih (anatomi) ordinaryusu Prof. Nureddin Ali de şiryan yerine atardamar,
…verid yerine karadamar, …sathi yerine yüzgün… gibi yeni bir takım kelimeler
kullanmışlardır ki bunların büyük bir kısmının tutunamayacağı aşikardır. Istılah
bulmada bu icat yoluna gitmenin doğru olmadığı kanaatındayım.”
Birçok hekimin katıldığı tartışma sonunda Dr. Tevfik Sağlam tıp dilimizin
tam bir anarşi içinde olduğunda herkesin mutabık olduğunu tespit eder ve bazı
çekincelere rağmen varılan ortak teklifleri özetler. “A. Anatomi terimleri için
imlaları ile beraber Latinceleri kabul etmek, yeni Türkçe tabirler icadına gitmemek,
B. Diğer terimler için ilerlemiş milletlerin müşterek kelimelerinden almak.
Bunlar arasında talaffuzu dilimize en uygun olanını alıp Türk imlası ile yazmak,
…F. Terkipleri (tamlamaları) Türkçe kaide üzere yapmak.” Yani esas olarak
yirmibeş yıl önceki önerilerini tekrarlar ve devam eder: “…Tıb dilini kurarken
yabancı diller arasında büyük bir fark gözetmemeli, hepsini yabancı sayarak
hangisinden işimize gelirse ondan almaktan çekinmemeli, çok kuvvetli bağlarla
bağlı olduğumuz Arapça ve Farsça’dan gelmiş güzel kelimeleri muhafaza etmekte
tereddüt etmemelidir.”