1929 polemikleri 'tıp tarihi notları' - Türk Tabipleri Birliği

73
1929 POLEMİKLERİ TIP TARİHİ NOTLARI
TİFÜS, BİT VE DR. AHMET FİKRİ’NİN BUĞU
SANDIĞI
Dr. H. Zafer Kars
Doktor Ahmet Fikri’nin buğu sandığı size garip, gereksiz, hatta arkaik bir
tıbbi cihazı veya şarlatanların kullandığı türden uydurma bir tedavi aletini çağrıştırabilir.
Oysa gerçek bambaşkadır. Dr. Tevfik Salim (Sağlam)ın raporlarından
alıntılarla başlayalım:
“…Lekeli tifo (tifüs) eskiden beri şark vilayetlerimizde hemen her vakit
münferit bir halde görülmekte ve bazan, bilhassa kışın, küçük ve büyük salgınlar
yapmakta idi…Erzurum’da evvelki seneler büyük salgın halinde hüküm sürerek
yüzlerce efradın helakine sebep olan lekeli hummanın münferit bir surette görülmekte
olduğu…” 1914 yılında İstanbul’a bildirilir.
“Seferberlikle birlikte en büyük yığınak Erzurum ve civarına yapılır…Asker
de halk da bitlidir …Harp başlangıcında ordu bitle geçen hastalıkların, lekeli tifo
ile hummai racianın (Borreliosis) büyük bir salgın yapması için azami müsait
şartlar altında bulunuyordu… Dezenfeksiyon vasıtaları hemen yok denecek
kadar azdı…Erzurum ve Trabzon’da birer sabit etüv, Trabzonda’da ancak iki
seyyar etüv vardı…Lekeli tifo bu müsait şartlar içinde süratle bir salgın halini
alır…Asıl facia Sarıkamış muharebesinden sonra kopar…Hastaneler hastaları
alamaz hale gelir…Ordu komutanı Ocak 1915’te lekeli tifodan ölür…Sahra
sıhhıye müfettişi umumisi Süleyman Numan da lekeli tifodan yatmaktadır…Hastalık
ahali arasında da tam bir salgın halini alır… Erzurum’da ahaliden
günde 20-30 kişi lekeli tifodan ölmektedir.”
Salgın, batıda Erzincan, güneyde Elazığ ve Diyarbakır’a yayılır. Bir çözüm
bulunmak zorundadır. “Lekeli tifo mücadelesi bit mücadelesi demektir… Müessir
bir bit mücadelesi için gerek kıtalarda ve gerek bütün sıhhi müeseselerde kafi
ve müessir bir dezenfeksiyon teşkilatı vücude getirmek lazımdır. Memleketimizde
her yerde yüksek tazyik ile işler sabit ve seyyar etüvlerle bu işi başarmağa
teşebbüs etmek hayal peşinde koşmaktan başka bir şey değildir…Erzurum’da
mevcut bir iki seyyar etüv yolda birçok defalar kırılmış ve hiç bir zaman cepheye
kadar gidememişti.O zaman hüküm süren büyük salgın ortasında bu etüvlere
bağlanan ümitler tamamen boşa çıkmıştı.
3. orduda her tarafta yapılabilir, kolay kullanılır, kolay tamir olunur, ucuz
bir dezenfeksiyon cihazına ihtiyacımız vardı …
3. orduda dezenfeksiyon meselesinde en büyük ve kati inkılabı yapan Sivas
menzil mıntıka sertabibi Dr. Ahmet Fikri’dir. Bu arkadaşımız 1916 senesinde
ordu sıhhiye reisliğine verdiği bir takrirde (resmi yazıda) pratik bir nevi etüv tarif
ve buğu sandığı adını verdiği bu cihazın orduda kullanılmasını teklif etmişti.”