cezasizlik_sorunu

4- “Bağımsızlık” ve “Tarafsızlık”
Unsurlarının Savcılar Özelinde
Değerlendirilmesi
Hakimlerin ve savcıların atanmaları, aylık
ve ödenekleri, meslekte yükselmeleri,
görevlerinin ve görev yerlerinin değiştirilmesi,
disiplin işleri, soruşturma usulleri ve
diğer özlük işleri 2802 Sayılı Hakimler ve
Savcılar Kanunu’nda düzenlenmektedir.
Kanun’da “Bağımsızlık, Teminat ve Ödevler”
başlığı altındaki 4. maddede, Anayasa’nın
138. Maddesi’ne koşut olarak hakimlerin
bağımsızlığına, emir ve talimat almadan,
tavsiye ve telkinden muaf olarak görev
yapacaklarına vurgu yapılmıştır. Bununla
birlikte ne Anayasa’da ne de 2802 Sayılı
Kanun’da, savcıların bağımsız olmalarına
dair bir düzenleme bulunmamaktadır.
Savcılarla ilgili olarak yalnızca 2802
Sayılı Kanun’un “Hakimlik ve Savcılık
Teminatı” başlıklı 44. maddesinde “hakim
ve savcıların azlolunamayacağı, aylık ve
ödeneklerinden ve diğer özlük haklarından
yoksun kılınamayacakları, kendileri
istemedikçe 65 yaşından önce emekliye sevk
olunamayacakları” belirtilmektedir.
Kuşkusuz hakimlik ve savcılık mesleklerinin
nitelikleri arasında önemli farklar vardır.
Bu nedenle de hakimlerin ve savcıların
bağımsızlık yönünden eşit biçimde ele
alınmalarını beklemek gerçekçi ve doğru bir
yaklaşım olamaz. Hakimlerin soruşturma
ve yargılamada sahip oldukları yetkiler ve
verecekleri kararların kişi özgürlüklerine
dokunan niteliği nedeniyle, bağımsızlıklarına
özel bir önem atfedilmesi ayrıca gereklidir.
Bununla birlikte, ceza adaleti sistemi içinde
soruşturma aşamasından başlayarak savcıların
da oldukça geniş yetkilerle donatılmış olduğu
görülmektedir. Her şeyden önce soruşturmanın
yürütülmesi bakımından yetki savcıdadır ve
yine soruşturma işlemlerini gerçekleştiren
adli kolluğun da kural olarak savcının
talimatlarıyla hareket etmesi öngörülmüştür.
Şüpheli veya sanığın özgürlüğünü kısıtlayan
kararların, hakim veya mahkeme tarafından
verilmesi esas olsa da, bu kararları talep
edecek makam çoğunlukla savcıdır. Üstelik
gözaltı kararını verme yetkisi savcıdadır ve
gecikmesinde sakınca bulunan bazı hallerde,
daha sonra hakim onayına sunulması koşuluyla
savcı da temel hak ve özgürlüklere dokunan
tedbirlere karar verebilmektedir. Bu nedenle,
savcının bağımsızlığı meselesinin de önemli
olduğu ve en azından 2802 Sayılı Kanun’da,
hakim ve mahkemelerin bağımsızlığının
yanı sıra bu konuda da bir düzenlemeye
ihtiyaç bulunduğu açıktır. Mevzuatta bu
yönde bir düzenlemenin eksikliği bir yana,
ceza muhakemesi hukukçuları arasında da
savcının idari bakımdan Adalet Bakanlığı’na
bağlı olması nedeniyle, bağımsız olmasının
beklenemeyeceği yönünde bir kabul
vardır ve buna bağlı olarak savcının adeta
idarenin bir ajanı gibi çalışmasının doğal
olduğu yolunda bir algının hakim olduğunu
gözlemlemek mümkündür. 2802 Sayılı
Kanun’un yukarıda belirtilen 44. maddesinde
her ne kadar hakimlerle birlikte savcıların
da azlolunamayacakları, özlük haklarından
yoksun kılınamayacakları gibi hususlar
belirtilmekteyse de, burada öngörülen
teminatın hakimleri ve savcıları korumak
bakımından yeterli olmadığı açıktır.
Venedik Komisyonu’nun Yargı Bağımsızlığına
İlişkin Raporu’nun “Savcılık” başlıklı
bölümünde de savcıların bağımsızlığı
meselesine değinilirken, bağımsızlık ya
da otonomi kavramlarının, hakimlere
uygulandıklarında savcılık makamına kıyasla
farklı bir biçimde algılandığı belirtilmiştir.
Rapora göre, yargı sisteminin bir parçası
olmakla birlikte, savcılık ile hakimlik farklı
makamlardır. Yargının bağımsızlığı ve bu erkin
yürütmeden ayrılmasının hukukun üstünlüğü
ilkesi bakımından bir köşe taşı olduğu ve
bu kuraldan ödün verilmemesi gerektiği
belirtilmiştir. Yargı bağımsızlığının, ilki
yargının bir bütün olarak kurumsal anlamdaki
bağımsızlığı, ikincisiyse tek tek hakimlerin
verdikleri kararlar yönünden bağımsızlığı
olmak üzere iki yönü olduğu belirtilmiştir.
Bununla birlikte, savcılık makamının
bağımsızlığının ya da otonomluğunun
hakimlerinki gibi kendiliğinden kategorik bir
niteliği bulunmadığı ilave edilmiştir. Savcılık
makamına daha fazla bağımsızlık tanıma
36
CEZASIZLIK SORUNU: SORUŞTURMA SÜRECİ