Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
şehrinin enlem derecesi ve ekliptik eğim ile<br />
ilgili bilgilere de rastladığını söylemektedir. 15<br />
Emevi hükümdarı Hişām b. ʿAbdülmelik<br />
(dönemi: 105-125/724-743) zamanında, vaktiyle<br />
Aristoteles’in Büyük İskender’e yazdığı<br />
iddia edilen sahte mektupların ve bu arada<br />
περί κόσμου adlı kitabın tercümelerinin, resepsiyonun<br />
başlangıç dönemi bakımından kuşkusuz<br />
çok büyük bir önemi vardır. Muhtemelen<br />
2. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış bu pseudo<br />
kitabın tercümesiyle, Arap-İslam kültür çevresi<br />
kısmî ama bununla birlikte İslam bölgelerinin<br />
sınırlarını aşan coğrafya bilgisine, atmosferik<br />
olaylara ilişkin yerel kanaatten farklılık<br />
gösteren meteoroloji bilgisine, dünyanın şekli<br />
ve yapısıyla alakalı şu temel Yunan düşüncesine<br />
ulaşmışlardır: Dünya evrenin ortasında<br />
bulunmaktadır. Evren bütün gökyüzüyle<br />
birlikte sürekli dönmektedir. Sabit yıldızlar<br />
gökyüzüyle birlikte dönmektedir. Yıldızların<br />
sayısı insan tarafından bilinemez. Gezegenler<br />
yedi tanedir, hem doğaları ve hızları hem de<br />
yeryüzüne olan uzaklıkları itibariyle birbirlerinden<br />
farklıdırlar. Bunlar iç içe bulunan<br />
ve sabit yıldızlar küresi tarafından kuşatılmış<br />
olan kendi yörüngelerinde hareket ederler. 16<br />
Bize küçük bir bölümü ufak parçalar halinde<br />
ulaşmış olan örneklerin sayısını çoğaltmadan,<br />
Arap- İslam kültür çevresinde, aynı zamanda<br />
bütün bilimlerin resepsiyon ve özümsenme<br />
dönemi için de karakteristik olan bu ilk<br />
resepsiyon evresinin birkaç önemli özelliğine<br />
işaret etmek istiyorum. Yabancı bilimi alıp<br />
benimseme süreci başlangıçtan itibaren bütün<br />
bir açıklıkla, yabancı olanla temas korkusu ve<br />
15 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, 122.<br />
16 Bkz. a.e., Cilt 6, s. 72; Risālet Arisṭāṭālīs ile l-İskandar<br />
fi l- �ālem, Tahran, Dānişgāh no: 5469 nüshası (varak<br />
36b-41b); Strohm, H.: Aristoteles. Meteorologie. Über die<br />
Welt, Berlin 1970, s. 240-241.<br />
GİRİŞ 5<br />
art niyet olmaksızın ileride göreceğimiz üzere<br />
Arap-İslam bilimlerinin daha sonraki dönemde<br />
Avrupa’daki hiç de hoş olmayan resepsiyonu<br />
ve özümsenmesinden tamamen farklı bir<br />
şekilde devam edegelmiştir.<br />
Yabancı bilgiyi alıp benimsemenin altındaki<br />
teşvik faktörünü 1965 yılında Franz<br />
Rosenthal 17 şu ifadelerle açıklamaktadır:<br />
«Belki de, kapsamı hızla genişleyen çeviri faaliyetlerini<br />
temellendirmek için, Müslümanlara<br />
tıp, simya ve pozitif bilimlerle tanışmayı cazip<br />
gösteren ne pratik faydacılık, ne de felsefi-teolojik<br />
sorunlarla uğraşmalarına sebep<br />
olan teorik faydacılık yeterli olabilirdi, eğer<br />
Muhammed’in dini ta başlangıçtan itibaren<br />
bilimin ( �ilm) rolünü dinin ve böylece bütün<br />
bir insan hayatının asıl itici gücü olarak öne<br />
sürmemiş olsaydı... 'Bilim' İslam’da böylesine<br />
merkezî bir konuma yerleştirilmiş, hatta<br />
neredeyse dinî bir saygı görmüş olmasaydı,<br />
muhtemelen çeviri faaliyeti, olduğundan daha<br />
az bilimsel, daha az sürükleyici ve daha çok<br />
yaşamak için pek zaruri olanı almaya –gerçekte<br />
bilinenden farklı bir şekilde– sınırlanmış<br />
olarak kalırdı. »<br />
Şüphesiz ki genç İslam toplumunun ilk yüzyılda<br />
nispeten çabuk ulaştığı bilim alanındaki<br />
başarısı, sadece kitap çevirileri yoluyla yabancı<br />
kökenli bilim mirasının aktarımı şeklinde<br />
sınırlı kalmamıştır. Yeni din ile birlikte ortaya<br />
çıkan ve sürekli iddia edilenin aksine hiç de<br />
ilkel olmayan durum ve ortamda Araplar, kendileri<br />
için çok yeni olan düşünsel problemlerle<br />
uğraşmaya hızla itildiler, özellikle yazı sanatını<br />
öğrenmeye yönelik şaşırtıcı bir ilgi doğdu.<br />
Bununla ilgili Arapça kaynaklar incelendiğinde,<br />
1./7. yüzyıl İslam bölgelerinde yaşayan<br />
insanların okuryazarlık oranının Batı ortaçağındaki<br />
çağdaşları ile karşılaştırılamayacak<br />
17 Das Fortleben der Antike im Islam, Zürich ve Stuttgart<br />
1965, s. 18.
Change language