Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
na rağmen, Halife el-Manṣūr tarafından, bir<br />
mide rahatsızlığını tedavi için 148/765 yılında<br />
Bağdat’a çağrılmıştı. Yine bildirildiğine göre<br />
o, Yunanca’dan Arapça’ya birçok tıp kitabı<br />
çevirmiştir. Kendi telif ettiği kitapları ise<br />
Süryanca olarak kaleme almıştır. 27<br />
2./8. yüzyılın ilk yarısında Arap-İslam kültüründe<br />
sosyal bilimler alanında gerçekleşen<br />
gelişme olağanüstü büyüklükteydi. Hadis<br />
bilimleri ve önceleri tek tek konularla sınırlı<br />
yazılan hukuka dair eserler konulara göre<br />
düzenlenen hacimli külliyatlar halini aldı.<br />
Ayrıca hadis biliminde metodoloji gelişmeye<br />
başladı. Historiyografya da hacim ve içerik<br />
bakımından gelişti. Fetihler tarihine dair yazılan<br />
kitaplar o ülkelerin coğrafi açıdan tanıtımına<br />
da yer veriyorlardı.<br />
Yukarıda anılan filoloji dallarının gelişimi<br />
2./8. yüzyılın ilk yarısında dikkat çekici canlılıkta<br />
ilerledi. Aynı durum, hem İslam öncesi<br />
Arap şiirlerinin toplanması ve yazılmasında<br />
hem de gramatik alanında kullanılan materyal<br />
çerçevesinin genişletilmesi ve leksikografinin<br />
şekillendirilmesinde de geçerlidir.<br />
Mesela el-Ḫalīl b. Aḥmed’in çalışmalarını<br />
ele aldığımızda, onun leksikografi ile gramerin<br />
şekillenmesinde ve aruz ölçülerinin oluşmasında<br />
oynadığı rolün önemi ortaya çıkar.<br />
Muhtemelen o, kendinden öncekilerin birçok<br />
monografik eserleri temel alıp bunları derleyerek<br />
kapsamlı bir eser oluşturma girişiminde<br />
bulunan ilk kişidir. Kitāb el- �Ayn isimli eseri<br />
çok erken dönemden itibaren leksikografi için<br />
temel eser haline gelmiştir. 28<br />
2./8. yüzyılın ilk yarısında ve takip eden yüzyılda<br />
bilimlerin resepsiyon süreci bütün yoğunluğuyla<br />
devam ederken bununla eş zamanlı olarak<br />
bilimlerin özümsenme periyodu başladı.<br />
27 Bkz. İbn Ebī Uṣaybi �a, �Uyūn el-Enbā �, Cilt 1, s. 123-<br />
125; Sezgin, F.: a.e., Cilt 3, s. 209.<br />
28 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 8, s. 51-56.<br />
GİRİŞ 9<br />
Burada, Halife el-Manṣūr’un (dönemi: 136-<br />
158/754-775) astronomiyle ilgili çok hacimli<br />
bir eser olan Siddhānta’yı Sanskritçe’den<br />
Arapça’ya tercüme ettirmesi büyük önem<br />
taşır. Onun verdiği direktif, Sasani astronomisinin<br />
İslam’daki en genç temsilcilerinden<br />
birisi, el-Fezārī, tarafından 154/770 yılında<br />
yerine getirildi. 29<br />
Sadece, astronomik ve matematiksel bir konuda<br />
çeviri için zorunlu olan Arapça terminoloji<br />
gibi gerekli koşulların o dönemde gerçekleşmiş<br />
olması değil, aynı zamanda el-Fezārī ve<br />
onun çağdaşı Ya �ḳūb b. Ṭārıḳ’ın kendi eserlerinin<br />
birçoğunda teorik ve pratik astronominin<br />
konularını ele alabilmeleri de dikkate değer.<br />
Bu ikisi, diğer konuların yanı sıra usturlaba<br />
ve gökyüzü koordinatlarını ölçen halkalı-küre<br />
(ḏāt el-ḥalaḳ)’ye dair eser vermişlerdir. 30 Ben,<br />
astronomi alanındaki özümseme döneminin<br />
başlangıcını burada görmekteyim.<br />
Devlet ve bilim adamı olan Yaḥyā b. Ḫālid el-<br />
Bermekī’nin (120-190/738-805) Ptoleme’nin<br />
Almagest isimli eserini Arapça’ya tercüme<br />
ettirme amacı bu bağlamda anlaşılabilir. Onun<br />
bu arzusu Hintçe Siddhānta’nın çevirisinden<br />
tahminen 25 yıl sonra gerçekleşebilmişti.<br />
Arap-İslam kültür çevresinde astronominin,<br />
hatta genel olarak bütün bilimlerin ulaşmış<br />
olduğu seviye hakkında hüküm verebilmek<br />
için şu örnek yeterlidir: Bilgin ve sanatçılar<br />
hamisi el-Bermekī bu ilk çeviriden memnun<br />
olmadığı için, farklı bilim adamlarını aynı<br />
eseri yeniden çevirmekle görevlendirmişti. 31<br />
Özümseme sürecinin başlangıcına yönelik<br />
daha açık bir işaret kimya alanında görülebilir.<br />
Arapça yazan birçok bilim adamı 2./8. yüzyılın<br />
ikinci yarısında bu alanda, genellikle kitapları<br />
29 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, s. 122.<br />
30 Bkz. a.e., Cilt 6, s. 122-127.<br />
31 Bkz. a.e., Cilt 6, s. 85.
Change language