Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
maktadır. Yunanca kaynaklarda bununla<br />
karşılaştırılabilecek hiçbir şey bulunmamaktadır<br />
ve hatta yakın dönem literatüründe bile<br />
benzeri yoktur. Bu durum 18. yüzyıla kadar<br />
öylesi kesin ve öylesi ilgi çekici hastalık ve<br />
tedavi hikayeleriyle tekrar karşılaşılıncaya<br />
kadar devam etmiştir. ʿAmmār’ın en önemli<br />
yanı (bazı rivayetlere göre) kendisinin icat<br />
ettiği metal bir iğne ile yumuşak katarakt<br />
tabakasını radikal bir şekilde ameliyat etmesidir.<br />
Dikkate değer bir başka şey de, sarkık iris<br />
tabakasını alması ve bununla birlikte görme<br />
yetisinin kaybolmamasıdır ki «ondan önce<br />
hem Yunanlar hem de Araplar bu ameliyatı<br />
sadece estetik amaçlı yapıyorlardı, yoksa<br />
görme yetisini iyileştirmek için değil» 126.<br />
Coğrafya alanında devam edegelen gelişme<br />
4./10. yüzyılda, düzeyi Avrupa’da ancak 19.<br />
yüzyılda rastlanılabilecek bir beşeri coğrafyanın<br />
doğmasını sağladı. Arap-İslam coğrafyasının<br />
bu türü, şablon karakterli ve didaktik haritaları<br />
bakımından belki de Sasani-Fars kültür<br />
çevresinin tesiri altındaydı, fakat yine de<br />
kendi gelişiminde tamamen otokton kalmıştı;<br />
bu tip coğrafyanın geliştiricileri Ebū Zeyd el-<br />
Belḫī, el-Ceyhānī, el-İṣṭaḫrī, İbn Ḥavḳal ve el-<br />
Maḳdīsī (el-Muḳaddisī) idi. Bunların en genci<br />
olan el-Maḳdīsī’yi oryantalist Alois Sprenger<br />
19. yüzyılın ortalarında, onun kitabının bir<br />
el yazmasını Hindistan’da bulup okuduktan<br />
sonra, «gelmiş geçmiş en büyük coğrafyacı»<br />
olarak tanımlamıştır (Katalog III, 3 vd.).<br />
Bu yüzyılda gerçekleştirilmiş başarılı işlere<br />
bilim tarihi alanında yazılmış temel iki eser<br />
de dahildir. Bir tanesi Muḥammed b. Ebū<br />
Yaʿḳūb İsḥāḳ İbn en-Nedīm 127 (ö. 400/1010’a<br />
doğru) tarafından kaleme alınmış «Fihrist»<br />
isimli eserdir. Mütevazı başlığı altında bu<br />
eser, çağına kadar bilinen kültür bölgelerinin<br />
bilimsel literatürünü kapsamayı hedeflemek-<br />
126 Hirschberg, J.: a.e., 54; Sezgin, F.: a.e., Cilt 3, s. 331.<br />
127 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 1, s. 385-388.<br />
GİRİŞ 23<br />
tedir. Kullandığı malzemeyi geniş bir temelde<br />
ele alabilme gücüyle ve yabancı kültürleri<br />
objektif bir şekilde tanıtma gayretiyle bizi<br />
şaşkınlığa düşüren bu bilim tarihi çalışmasının<br />
meydana gelmesi, böylesi bir çalışmanın doğmasını<br />
mümkün kılan daha eski bir geleneğin<br />
varlığı olmaksızın anlaşılamaz. Biz bugün bu<br />
geleneği gerçekten iyi bir şekilde tanımaktayız<br />
128. Mesela seyyah ansiklopedist ʿAlī b.<br />
el-Ḥuseyn el-Mesʿūdī’nin (ö. 345/956 civarında)<br />
129 eserlerini hatırlayabiliriz. Ben bu eserlerde,<br />
geçmişte ve onun bulunduğu dönemde<br />
bilinen bütün kültürleri ve medeniyetleri<br />
tanıtma girişimi görüyorum 130. İbn en-Nedīm,<br />
kitabının oluşumunu anlamamıza yardımcı<br />
olacak çok ilginç ipuçları vermektedir. Hint ve<br />
Çin 131 kültürlerine ayrılmış dokuzuncu bölümün<br />
ikinci kısmında Hint dinleri, mezhepleri<br />
ve kült mekânları hakkındaki bir pasajı,<br />
devlet adamı Yaḥyā b. Ḫālid el-Bermekī’nin<br />
(ö. 190/805) oradaki dinler hakkında rapor<br />
hazırlaması ve kullanılan ilaçları getirmesi<br />
için Hindistan’a gönderdiği birisi tarafından<br />
yazılmış bir kitaptan alıntılamaktadır.<br />
Dönemin ikinci önemli bilim tarihi kitabı İbn<br />
en-Nedīm’in eserini tamamladığı yılda, yani<br />
377/987’de yazıldı. Bu, Endülüslü hekim<br />
Süleymān b. Ḥasan İbn Cülcül’ün 132 tıp tarihi<br />
(Ṭabaḳāt el-Eṭibbā ʾ ve-l-Ḥukemā ʾ ) eseridir.<br />
Bu eser de sadece İslami dönemle sınırlı kalmamıştır.<br />
Eğer bu eseri, İsḥāḳ b. Ḥuneyn’in<br />
(ö. 298/910), hemen hemen ancak bir yüzyıl<br />
önce İskenderiyeli Johannes Grammatikos’un<br />
(6. yüzyılın birinci yarısı) ufak hacimli ese-<br />
rini temel alarak «hekimler tarihi» hakkında<br />
yazdığı risale ile (Taʾrīḫ el-Eṭıbbāʾ) 133<br />
128 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 1, s. 383-388.<br />
129 Bkz. a.e., Cilt 1, s. 332-336; Cilt 6, s. 198-203; Cilt 7, s.<br />
276-277.<br />
130 Bu konudaki fikrimi, henüz müsvedde halinde bulunan<br />
Geschichte des arabischen Schrifttums’un beşeri<br />
coğrafya ile ilgili bölümünde dile getirdim.<br />
131 İbn Nedīm, Fihrist, s. 345-351, özellikle s. 345.<br />
132 Bkz. Sezgin, F.: a.e., Cilt 3, s. 309-310.<br />
133 Bkz. a.e., Cilt 3, s. 268.
Change language