Volume2TR

8
A. Dürer, gökyüzü haritası (detayda eṣ-Ṣūfī), ağaç gravür (1515).
yapıldığı, 1908 yılından beri bilinmektedir 42.
«Ṣūfī’nin Avrupa’da henüz başlamakta olan Yeni
Çağ’da nasıl bir üne sahip olduğu, Albrecht Dürer’in
onu Azophi adıyla astronominin dört büyük temsilcisinden
biri olarak sunmasından anlaşılmaktadır»
43 (Bkz. yukardaki resim).
Dürer’in 1515 tarihli gök haritası ağaç gravüründeki
diğer adlar, Azophi Arabus’un yanında,
Aratus Cilix, (Mısırlı) Ptoleme ve M. Manilius
Romanus’tur 44.
Sabit yıldızlar astronomisi bağlamında şundan da
söz edilmelidir: Samanyolu’nun sabit yıldızlardan
oluştuğu sorunu, ilk olarak İbn el-Heysem (ö.
42 Bkz. Tállgren, J. Oiva: Observations sur les manu-
scrits de l’Astronomie d’Alphonse X le Sage, roi de Castille,
Neuphilologische Mitteilungen içerisinde (Helsinki)
5-6/1908/110-114, özellikle s. 110 (Tekrarbasım: Islamic
Mathematics and Astronomy serisi Cilt 99, s. 1-5,
özellikle s. 1).
43 Hauber, A.: Zur Verbreitung des Astronomen Ṣūfī,
Der Islam içerisinde, (Straßburg, Hamburg) 8/1918/48-
54, özellikle s. 52 (Tekrarbasım: Islamic Mathematics
and Astronomy serisi Cilt 26, Frankfurt 1997, s. 326-332,
özellikle s. 330).
44 Voss, W.: Eine Himmelskarte vom Jahre 1503 mit den
Wahrzeichen des Wiener Poetenkollegiums als Vorlage
Albrecht Dürers, Jahrbuch der preußischen Kunstsammlungen
içerisinde (Berlin) 64/1943/89-150; Kunitzsch, P.:
Ṣūfī Latinus, Zeitschrift der Deutschen Morgenländi-
schen Gesellschaft içerisinde (Wiesbaden) 115/1965/65-
74, özellikle s. 65.
A S T R O N O M İ
432/1041) tarafından açık ve net olarak belirlenmiş
ve açıklanmıştır 45.
Gözlem aletlerinin ve yeni yöntemlerin gelişiminde
Arap-İslam astronomların öncellerine kıyasla kaydettikleri
büyük ilerlemeler hakkında, Arap-İslam
astronomisine yönelik modern bilimsel araştırmaların
gerçekten de erken sayılabilecek bir aşamasında,
bilim adamı C. A. Nallino’nun 46 edindiği
genel izlenimden şunu duyuyoruz: «Araplar hem
trigonometrik formüllerin kullanımında hem de
aletlerin sayısı, kalitesi bakımından ve gözlem teknikleri
sayesinde öncelleri Yunanları övgüye değer
bir biçimde aşabildiler. Gözlemlerin hem sayısı ve
sürekliliği, hem de kesinliğinde İslam ve Yunan
astronomisi arasında çok dikkat çekici bir farklılık
kendini göstermektedir.»
Arap-İslam astronomların ele aldıkları diğer bir
konular kompleksi ise, yeryüzünün dönmesine
(rotasyon) ilişkin görüş ve hipotezler ile gezegen
teorileridir. Yunanların yeryüzünün küreselliğine
ilişkin tasavvurları, Arap-İslam astronomlara en
azından pseudo Aristo’nun περί κόσμου adlı eseri
yoluyla 1. yüzyılın sonuna doğru (m. 8. yüzyılın
başlarında) ulaşmış ve herhangi bir karşı koyma
olmaksızın alınmış ve kabul edilmiştir. Bu eserden,
dünyanın evrenin orta noktasında bulunduğunu ve
evrenin de bütün gökyüzü ile sürekli olarak döndüğünü
öğrenmişlerdir (bkz. s. 4). Yeryüzünün kendi
çevresinde dönmesi sorunu, görüldüğü kadarıyla
3./9. yüzyıldan itibaren yalnızca astronomlar tarafından
değil aynı zamanda filozoflar tarafından
da tekrar tekrar tartışılmıştır. Plutarkos (ö. 120-
125 civarında)’un 47 Placita philosophorum adlı
eserindeki yetersiz bir bilgi dışında, bu konuda
Yunanlardan gelen hiç bir etkinin olmadığı görül
mektedir. Aristarkos’un 48 güneş merkezli (helio-
45 Wiedemann, E.: Über die Milchstraße bei den Arabern
(Beiträge zur Geschichte der Naturwissenschaften.
LXXIV), Sitzungsberichte der Physikalisch-medizinischen
Sozietät içerisinde (Erlangen) 58-59/1926-27/348-
362, özellikle s. 358 (Tekrarbasım: Aufsätze içerisinde,
Cilt 2, Hildesheim 1970, s. 662-676, özellikle s. 672); bkz.
Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, s. 254; krş. Kunitzsch, P.: al-Madjarra,
The Encyclopaedia of Islam içerisinde. New Edition
Cilt 5, Leiden 1986, s. 1024-25.
46 Astronomie, Enzyklopaedie des Islām içerisinde, Cilt
1, Leiden ve Leipzig 1913, s. 520.
47 Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, s. 81-83.
48 a.e., Cilt 6, s. 74-75.