Volume2TR

28
1. Merāġa:
Yaklaşık 450 yılından beri eski Abbasi
Rasathanesi’nin bulunduğu Bağdat’ın, m.
1258 yılındaki fethinden sonra Hükümdar
Hülagu, bilgin Naṣīreddīn eṭ-Ṭūsī (ö.672/
1274)’ye Batı Moğol İmparatorluğu’nun başkenti
Merāġa’da yeni bir rasathane kurma
görevi vermişti. Bir rivayete göre, Merāġa’da
rasathane kurma fikri Hülagu’nun kardeşi
büyük Kaan Möngke’ye dayanmaktadır.
Bu önerinin bizzat Naṣīreddīn’den çıkmış
olması ihtimali ise daha kuvvetli görünmektedir
1. Rasathanenin inşasına 1259
yılına başlanmış olup, ne zaman bitirildiği
ise bilinmemektedir. Rasathanenin 1270
yılı civarında, yani Hülagu’nun ölümünden
(1265) birkaç yıl sonra çalışmaya başladığı
tahmin olunmaktadır.
Bu rasathane, Tebriz’in yaklaşık 80 km.
güneyinde ve Urmiye Gölü’nün 29 km.
doğusunda bulunuyordu. Rasathane, bir
meridyene tam olarak paralel uzanan bir
tepe üzerine inşa edilmişti. Harabelerin
planını o zamanki bilgilere dayanarak
çizmiş olan (yandaki resim) A. Houtum-
Schindler’in 2 bildirdiğine göre, 1880’lerde
bu rasathanenin «sadece 4 1 / 2 – 5 ayak (yaklaşık
1,5 m.) kalınlığındaki duvar temelleri
ve bir kaç dairesel moloz yığını görülebilir
durumdaydı.»
1 Sayılı, A.: The Observatory in Islam, adı geçen
yer ve tarih, s. 190.
2 Reisen im nordwestlichen Persien 1880-82,
Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde (Berlin)
18/1833/320-344, özellikle s. 338 ve Levha
No. 6; Seemann, Hugo J.: Die Instrumente der
Sternwarte zu Marâgha nach den Mitteilungen
von al-ʿUrḍî, Sitzungsberichte der Physikalischmedizinischen
Sozietät zu Erlangen 60/1928/15-
126, özellikle s. 116 (Tekrarbasım: Islamic Mathematics
and Astronomy serisi Cilt 51, Frankfurt
1998, s. 81-192, özellikle s. 182).
A S T R O N O M İ
ÜÇ RASATHANE:
MERĀĠA, İSTANBUL VE HVEN
Houtum-Schindler’e göre Merāġa Rasathanesi’nin
yatay izdüşümü (1270 civarı).