978-605-335-656-1 Cerrahi Hemşireliği I 4. Baskı JEN

CERRAHİ HEMŞİRELİĞİ
I
4. Baskı
Editörler
Prof. Dr. Güler Aksoy
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Nevin Kanan
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
NOBEL TIP KİTABEVLERİ

© 2022 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
CERRAHİ HEMŞİRELİĞİ I
4. Baskı
Editörler
Prof. Dr. Güler Aksoy
Prof. Dr. Nevin Kanan
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
Birinci Baskı: 2012
Genişletilmiş 2. Baskı: 2017
Üçüncü Baskı: 2019
ISBN: 978-605-335-656-1
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya
yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz,
fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ.
Millet Cad. No: 111 Çapa-İstanbul
Tel : (0212) 632 83 33
E-posta : destek@nobeltip.com
DAĞITIM
Tel : (0212) 771 52 11 - (0212) 771 33 09
E-posta : hasannazli@nobeltip.com
Yayımcı
: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul
Yayımcı Sertifika No : 50192
Baskı / Cilt
: No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
Akçaburgaz Cad. No: 24/1
Esenyurt–İstanbul
Matbaa Sertifika No : 46069
Kapak Tasarım
: Nobel Tıp Kitabevleri - Hakkı Çakır
Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri - Hakkı Çakır
Baskı Tarihi
: Ekim 2021 - İstanbul

Önsöz
‘‘Ne kadar bilirsen bil, anlatabildiklerin,
karşındakinin anlayabileceği kadardır.’’
MEVLANA
Hızlı gelişim ve değişim içinde olan dünyamızda
tıp bilimlerinde izlenen bilimsel ve teknolojik
gelişmeler, tanı, tedavi ve bakım girişimlerinde
insanlığın yararına olan farklı/yeni uygulamaları
da beraberinde getirmiştir. Tıptaki bu gelişmelerden
en büyük payı alan, kuşkusuz gerek
araç-gereç, gerekse yöntem açısından gelişim ve
değişimin sıkça yaşandığı cerrahi birimler olmuş,
bağlı olarak cerrahi hemşirelik uygulamalarında
da nitelik ve nicelik açısından farklılıklar/yenilikler
gözlenmiştir.
Bireyin biyolojik, psikolojik ve sosyo-kültürel
yönden iyilik halinde olmasını içeren sağlıklı
olmanın bir koşulu da uyum, yeterlik ve zorlanmalarla
baş edebilecek güçte olmayı gerektirmektedir.
Cerrahi girişim nedeniyle sağlığı bozulan
bireyler, değişik sorunların yanı sıra kendilerine
yeterli olamamakta, yardıma gereksinim duymakta,
değişik korkular duyumsamakta ve bazı
kayıplar yaşayabilmektedir. Tüm hemşirelik girişimlerinde
olduğu gibi yardım etme ilkesine
temellendirilen cerrahi hemşireliğinde, bakım
girişimleri, hasta/ailelerin bireyselliğini dikkate
alarak beklentilerine yanıt vermeyi, temel gereksinimlerine
insancıl duygularla yaklaşmayı ve
etik ilkeleri korumayı gerektirir.
Modern dünyada, sosyal olarak en geçerli öğrenim
davranışının, öğrenmenin bir süreç olarak
öğrenildiği davranış olduğu ve bu davranışın sürekli
olarak yeni deneyimlere açık olmayı ve değişim
süreçlerini izlemeyi gerektirdiği belirtilir. Bu
gerçekten yola çıkarak, uzun yılların birikimini
yansıtmaya çalıştığımız bu kitabın, lisans öğrencileri
kadar lisans üstü öğrencileri ile tüm cerrahi
birimlerde görev alan meslek üyelerine yararlı olmasını
diliyor; sınırlı sayıda olan Türkçe hemşirelik
literatürüne yeni bir kaynak kazandırmanın
onurunu yaşıyoruz.
Cerrahi hemşireliğine özgü temel konuların
yer aldığı, “Cerrahi Hemşireliği I” kitabının genişletilmiş
(11 bölüm) 2. baskısını izleyen süreçte
3. baskısından sonra alanında tercih edilen bir
kitap olmanın göstergesi olarak bazı düzeltme/
iyileştirmeleri de içeren 4. baskısını siz okuyucularımıza
sunmaktan büyük mutluluk duymaktayız.
Öncelikle tercihiniz ile emeğimizi anlamlı
kılan siz okuyucularımıza, değerli katkıları ile
basım aşamasını hızlandıran Cerrahi Hastalıkları
Hemşireliği Anabilim Dalı öğretim üyeleri ve
araştırma görevlilerine, kitabın basımında sorumluluk
alan başta Hakkı ÇAKIR olmak üzere
Nobel Tıp Kitabevleri çalışanlarına içtenlikle teşekkür
ederiz.
Saygı ve sevgi ile...
Prof. Dr. Güler AKSOY
Prof. Dr. Nevin KANAN
Prof. Dr. Neriman AKYOLCU
III

İçindekiler
BÖLÜM 1
CERRAHİ VE CERRAHİ HEMŞİRELİĞİ . . . . 1
Prof. Dr. Güler Aksoy
Cerrahinin Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve
Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Cerrahi Hemşireliğinin Tarihsel Gelişimi . . . 9
Cerrahi Hemşireliğinde Temel Kavramlar . .11
Cerrahi Hemşireliği. . . . . . . . . . . . . . . 24
Cerrahi Hastasında Süreç . . . . . . . . . . . 30
BÖLÜM 2
SIVI-ELEKTROLİT VE ASİT-BAZ
DENGESİZLİKLERİ . . . . . . . . . . . . . . .41
Prof. Dr. Nevin Kanan
Bedenin Su İçeriği . . . . . . . . . . . . . . . .41
Elektrolitler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Sıvı-Elektrolit Hareketini Düzenleyen
Mekanizmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Kapillerlerde Sıvı Hareketi . . . . . . . . . . .46
Ekstrasellüler Sıvı ve İntrasellüler
Sıvı Arasında Sıvı Geçişi . . . . . . . . . . . . .47
Su Dengesinin Düzenlenmesi . . . . . . . . 48
Sıvı ve Elektrolit Dengesizlikleri . . . . . . . .51
Asit Baz Dengesizlikleri . . . . . . . . . . . . .65
Sıvı ve Elektrolit Replasmanı . . . . . . . . . .76
BÖLÜM 3
YARA İYİLEŞMESİ VE HEMŞİRELİK
BAKIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
Yaranın Sınıflandırılması. . . . . . . . . . . . 81
Yaralanmaya Karşı Oluşan Savunma
Mekanizmaları . . . . . . . . . . . . . . . . . .86
Yara İyileşmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Yara İyileşme Tipleri . . . . . . . . . . . . . . .93
Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler . . . . .95
Yara İyileşmesinde Görülen
Komplikasyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . .97
Yaranın Günlük Yaşam Aktiviteleri
Üzerine Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Tedavi ve Bakım İlkeleri . . . . . . . . . . . . 101
Hemşirelik Bakımı . . . . . . . . . . . . . . . 104
Evde Bakım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
BÖLÜM 4
YANIKTA HEMŞİRELİK BAKIMI . . . . . . 117
Prof. Dr. Nevin Kanan
Yanık Yarasının Türleri . . . . . . . . . . . . . 117
Yanığın Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . 120
Yanığın Bakım Dönemleri . . . . . . . . . . 123
Hastane Öncesi Bakım . . . . . . . . . . . . 123
V

VI
Acil Dönem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Acil Dönemde Bakım . . . . . . . . . . . . . 131
Akut Dönem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Akut Dönemde Bakım. . . . . . . . . . . . .146
Rehabilitasyon Dönemi . . . . . . . . . . . .146
Rehabilitasyon Döneminde Bakım . . . . . 149
Hasta ve Ailesinin Emosyonel
Gereksinimleri. . . . . . . . . . . . . . . . . .151
Hemşirenin Emosyonel Gereksinimleri . . 152
BÖLÜM 5
CERRAHİ İNFEKSİYONLAR . . . . . . . . . 155
Prof. Dr. Güler Aksoy
Cerrahi Asepsi. . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Cerrahi İnfeksiyon Etkenleri . . . . . . . . . 160
Bulaşma (Kontaminasyon) . . . . . . . . . . 166
Cerrahi Alan İnfeksiyonları . . . . . . . . . . 167
Cerrahi Alan İnfeksiyonlarının
Sınıflandırması . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Cerrahi Alan İnfeksiyonlarında
Risk Faktörleri . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
Cerrahi Alan İnfeksiyonlarında
Tedavi ve Bakım . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Özel Cerrahi İnfeksiyonlar . . . . . . . . . . 186
İnfeksiyon Kontrolü . . . . . . . . . . . . . . 201
BÖLÜM 6
ŞOK VE ÇOĞUL ORGAN YETMEZLİĞİ
SENDROMUNDA HEMŞİRELİK BAKIMI 205
Prof. Dr. Güler Aksoy
Şokun Tanımı ve Sınıflandırılması . . . . . .206
Şokun Fizyopatolojisi . . . . . . . . . . . . . 217
Şokun Evreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
Şokun Organ ve Sistemlere Etkisi . . . . . .226
Şok Belirti ve Bulguları . . . . . . . . . . . . 228
Şoktaki Hastanın Tedavi ve Bakımı . . . . . 229
Şoktaki Hastada Hemşirelik Girişimleri. . .235
Sistemik İnflamatuar Yanıt Sendromu, Çoğul
Organ Yetmezliği Sendromu ve Bakımı . . 245
MODS’da Hemşirelik Bakımı . . . . . . . . . 250
İçindekiler
BÖLÜM 7
AMELİYAT ÖNCESİ HEMŞİRELİK
BAKIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259
Prof. Dr. Güler Aksoy
Ameliyat Öncesi Hasta
Değerlendirmesi . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Ameliyat Öncesi Eğitim . . . . . . . . . . . .279
Ameliyat Öncesi Egzersiz Eğitimi . . . . . . 283
Ameliyata Yasal Hazırlık . . . . . . . . . . . . 292
Ameliyattan Bir Gün Öncesi Hazırlık . . . . 293
Ameliyat Günü Hazırlığı. . . . . . . . . . . .296
Ameliyat Öncesi Dokümantasyon . . . . . 298
BÖLÜM 8
AMELİYAT SIRASI HEMŞİRELİK BAKIMI 301
Prof. Dr. Nevin Kanan
Cerrahi Ekip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Cerrahi Ortam. . . . . . . . . . . . . . . . . .306
Cerrahi Ortama İlişkin Riskler . . . . . . . . 311
Cerrahi Deneyim . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Ameliyat Masasında Hastaya
Pozisyon Verme. . . . . . . . . . . . . . . . .325
Ameliyat Sırası Döneme İlişkin Olası
Komplikasyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Hemşirelik Bakımı . . . . . . . . . . . . . . . 331
BÖLÜM 9
AMELİYAT SONRASI
HEMŞİRELİK BAKIMI . . . . . . . . . . . . . 335
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
Ameliyat Sonrası Erken Dönemde
Bakım (ASBÜ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Ameliyat Sonrası Geç Dönemde Bakım . . 348
Cerrahi Yaralarda Hemşirelik Bakımı . . . . 358
Taburculuğun Planlanması ve
Evde Bakım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Ameliyat Sonrası, Yaşlı Hastalara
Özel Bakım Girişimleri . . . . . . . . . . . . 364

İçindekiler
BÖLÜM 10
AMELİYAT SONRASI AĞRI VE
YÖNETİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .367
Prof. Dr. İkbal Çavdar
Doç. Dr. Nuray Akyüz
Ağrı Mekanizmaları . . . . . . . . . . . . . . 367
Ağrının Sınıflandırılması. . . . . . . . . . . .369
Ağrı Algısını Etkileyen Faktörler . . . . . . . 373
Ağrı Teorileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375
Ameliyat Sonrası Ağrı . . . . . . . . . . . . . 376
Fizyopatoloji. . . . . . . . . . . . . . . . . . .376
Ameliyat Sonrası Ağrı Yönetimi . . . . . . . 378
Ağrı Tanılaması/Değerlendirmesi . . . . . .379
Ağrı Tedavisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .381
Farmakolojik Yöntemler/İlaç Tedavisi. . . .381
Farmakolojik Olmayan Yöntemler. . . . . .385
Ameliyat Sonrası Ağrı Yönetiminde
Hemşirenin Sorumluluğu. . . . . . . . . . .385
VII
BÖLÜM 11
GÜNÜBİRLİK CERRAHİ VE
HEMŞİRELİK BAKIMI . . . . . . . . . . . . . 389
Doç. Dr. Nuray Akyüz
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
Günübirlik Cerrahinin Ön Koşulları . . . . . 389
Cerrahi Girişimin Tipi. . . . . . . . . . . . . .389
Testler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .396
Hastanın Bilgilendirilmesi. . . . . . . . . . .396
Hemşirelik Bakımı . . . . . . . . . . . . . . . 397
Ameliyat Öncesi Bakım . . . . . . . . . . . . 397
Ameliyat Sırası Bakım . . . . . . . . . . . . . 397
İyileşme Dönemi . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Taburculuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .401
Özel Hasta Gruplarında Günübirlik
Cerrahi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Acil Durumlarda Günübirlik Cerrahi . . . . 401
Yaşlı Hastalarda Günübirlik Cerrahi . . . . .402
İndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

Yazarlar
Prof. Dr. Güler Aksoy
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Nevin Kanan
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Neriman Akyolcu
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. İkbal Çavdar
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
Doç. Dr. Nuray Akyüz
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
IX