Materiały z konferencji konserwatorstwa archeologicznego, 2007

Aleksander Kośko
Grobowce „megalityczne”:
perspektywa kujawskich doświadczeń
metodycznych w zakresie badań terenowych
..................................................................................................................................................................................................................
W tradycji polskich badań nad „megalitami” (w rozumieniu: ogółu neolitycznych – protobrązowych
praktyk/konstrukcji funeralnych z zastosowaniem budulca kamiennego,
szczególnie poza i nad jamą grobową) Kujawy zajmują pozycję szczególną – jako terytorium
reperowe, obszar o najpełniej zbadanych przejawach danej grupy zachowań obrzędowych
(umownie „praktyk megalityzmu”).
Tutaj tworzono także główne strategie metodyczne eksploracji terenowej obiektów
„megalitycznych” i „quasi-megalitycznych”, aplikowane następnie w zasięgu Niżu (Pomorze
Środkowe – Łupawa, Pomorze Zachodnie – Krępcewo, Wielkopolska – Zberzyn)
oraz Starowysoczyzn (Małopolska, a ostatnio także i Dolny Śląsk).
Historia rozwoju tychże strategii była przedmiotem kilku prac: omówień w trybie
periodyzacji myśli metodycznej oraz zaleceń normatywnych. Wymienić należy zwłaszcza
prace Waldemara Chmielewskiego (1952) oraz Dobrochny Jankowskiej (1974 – zapis
szerszej, środowiskowej dyskusji). Zestaw ów uzupełniają artykuły „metodyczne” dotyczące
głównie sposobów identyfikacji napowierzchniowej: procedur weryfikacji tezy
o wysoce ograniczonym (enklawowym) zasięgu grobowców megalitycznych (Kośko
1976; Kokowski 1980).
Generalnie, polskie doświadczenia metodyczne wiązać można w cykl trzech procedur:
Leona Kozłowskiego (por. zastosowania: Świerczynek, Iłowo; Kozłowski 1921), Konrada
Jażdżewskiego w kooperatywie ze Stanisławem Madajskim (...) (por. Leśniczówka,
Wietrzychowice, Sarnowo, Gaj; Jażdżewski 1936; Chmielewski 1952 ) oraz Lidii
Gabałówny (Sarnowo – gdzie miałem zaszczyt terminować w roku 1968; Gabałówna
1968; 1969a; 1969b).
Znane mi niżowe ich wersje respektują głównie drugą z wymienionych procedur,
przy wybiórczej aplikacji założeń trzeciej (którą – moim zdaniem – uznać winniśmy za
normatywną dla aktualnych wykopaliskowych prac badawczych nad „przejawami megalityzmu”).
1. Czas i formy „megalityzmu” oraz początki jego ewidencji terenowej
(badawczo-konserwatorskiej)
1.1. Kujawskie przejawy „megalitów” odnotowywano dotychczas w kontekście trzech
taksonów: kultury pucharów lejkowatych (KPL), kultury amfor kulistych (KAK)
oraz kultur protobrązowych (iwieńskiej i grupy Dobre). Na tle aktualnie rozpoznanej
45