Edukata - Erik Botime

Merita SHEME
Edukata
9
Libër mësuesi
1

SHTEPIA BOTUESE ERIK
Botues:
Dëshira SHEHU
Autor:
Merita SHEME
Redaktore përgjegjëse:
Anila KONOMI
Edukata Shoqërore 7 Libër Mësuesi
Botimi i parë, viti 2012
Arti grafik, studio grafike “ERIK” Botime:
Gjergji KOLLUMBI
Kopertina:
Blerina Balla DAUTI
Të gjitha të drejtat janë ekskluzivisht të rezervuara.
Ndalohet prodhimi, riprodhimi, shitja, rishitja, shpërndarja, kopjimi, fotokopjimi,
përkthimi, përhapja me çdo lloj forme apo mjeti, pa miratimin me shkrim nga Shtëpia
Botuese “ERIK”.
Botimet “ERIK”
Kont Urani, Nr. 25, Tiranë - Albania.
Tel.: 00355 4 2467762; 00355 4 2220645;
Cel.: 069 20 40 333; Cel.: 069 40 66 442
E-mail: erikbotime@mail.com, web: www.erikbotime.com
2

Përmbajtja
Kreu 1. Ç’është demokracia?
Mësimi 1.2 Sistemet demokratike..........................................................................................12
Mësimi 1.3 Tipat e demokracisë...........................................................................................14
Kreu 2. Faktorët që ndihmojnë, pengojnë demokracinë
Mësimi 2.1 Faktorët themelorë për trajtësimin e demokracisë ...........................................16
Veprimtari praktike I dhe II (orë të lira)
Roli që luan individi dhe shoqëria në demokracinë shqiptare.........................................18
Kreu 3. Funksionimi i demokracisë
Mësimi 3.8 Partitë politike. Roli i tyre...................................................................................20
Kreu 4. Pjesëmarrja qytetare
Mësimi 4.3 Pjesëmarrja në shoqërinë civile.......................................................................23
Test: ............................................................................................................................................26
Edukata Shoqërore 7 Libër Mësuesi
3

Parathënie
Të dashur mësimdhënës!
Edukimi qytetar është një proces i gjatë, i cili fillon që në fëmijëri,
e zgjat gjithë jetën. Pajisja me njohuri në këtë lëndë është si rezultat
i punës interaktive mes nxënësve, mësuesve, prindërve, shokëve e
shoqeve. Më shumë se çdo lëndë tjetër në lëndën e Edukimit qytetar
nxënësit bëhen më të pavarur dhe më praktikë, duke e kthyer kështu
këtë lëndë jo vetëm në marrjen e njohurive në teori, por edhe në sjellje
konkrete e praktike. Prandaj, përvetësimi i njohurive mbi temat nuk
mund të bëhet pa zhvillimin e ushtrimeve, pa vrojtime të drejtpërdrejta
nga jeta në familje e komunitet. Temat mësimore të këtij libri janë të
karakterit universal dhe i përkasin secilit qytetar në veçanti, secilit
grup apo komunitet në përgjithësi. Temat mësimore ofrojnë jo vetëm
njohuri, por nëpërmjet ushtrimeve dhe ilustrimeve me fotografi ofrohet
gjithashtu zbatimi në praktikë i teorisë. Detyrat e shtëpisë apo punët e
pavarura, diskutimet janë tregues i arritjeve ndërlëndore. Një dedikim
të veçantë kërkon zbatimi i rubrikës së Aktiviteteve, ku nxënësit me
njohuritë që kanë marrë mbi temat mësimore arrijnë të shtrijnë më
tej këtë informacion, të krijojnë dhe të shprehen njëkohësisht, por
mbetet përgjegjësi e mësuesve se si do të organizojnë realizimin e
objektivave mësimore.
Çfarë është Edukimi Qytetar?
Edukimi Qytetar është përgatitja e individëve për të marrë pjesë
si qytetarë aktiv. Qytetaria nuk është diçka që ndodh vetë. Ajo mund
të zhvillohet vetëm kur një numër i konsiderueshëm njerëzish, kanë
dëshirën të shërbejnë si qytetarë për të qeverisur veten e tyre. Edukimi
Qytetar nuk është vetëm të mësojmë si të jemi qytetarë të mirë tani,
por edhe si të praktikojmë qytetarinë tonë, dhe të jemi qytetarë më të
mirë në të ardhmen. Qytetaria jonë pasqyron se kush jemi, si jetojmë
me njëri-tjetrin Qytetarët ndryshojnë nga njëri-tjetri sipas kulturës,
besimit, gjinisë, pjesëmarrjes qytetare, përkatësisë komunitare etj. Në
një shoqëri demokratike qytetarët kanë përgjegjësinë kryesore për t’u
angazhuar në jetën publike. Edukimi Qytetar është i rëndësishëm, pasi
çdo shoqëri ka nevojë që njerëzit të kontribuojnë në mënyrë sa më
efektive, në rrugë të ndryshme, për një komunitet më të shëndoshë,
për një mjedis më të mirë dhe një zhvillim sa më të qëndrueshëm.
5

Zhvillimi i shprehive
1. Shprehitë themelore
shprehitë e të menduarit kritik
shprehitë e të qenit krijues dhe i efektshëm
shprehitë për të zgjidhur problemet
shprehitë për të vlerësuar
shprehitë për arsyetime dhe reflektime morale.
2. Shprehitë e veçanta që lidhen me sjelljen shoqërore
shprehitë pjesëmarrëse
shprehitë për të bashkëpunuar dhe për të punuar në grupe
shprehitë për të debatuar, për të negociuar dhe për të bërë
kompromise
shprehitë ndërkulturore
shprehitë për të parandaluar dhe për të zgjidhur konfliktet
shprehitë për të marrë përsipër përgjegjësi demokratike.
Kryesore për krijimin dhe ruajtjen e një mjedisi ndëraktiv të
mësuari në shkollë janë, gjithashtu:
të menduarit kritik: aftësia për të kërkuar, për të analizuar dhe për
të zgjedhur informacione, duke shfrytëzuar njohuritë ndërlëndore,
shprehitë e shumëfishta dhe qëndrimin kritik; aftësia për të marrë
vendime mbi bazën e të dhënave dhe për të ndryshuar qëndrimet si
rrjedhojë e argumenteve të vlefshme;
të menduarit krijues: aftësia për të zbuluar mënyra të reja
dhe të pazakonta për të grupuar faktet në kuadrin e një procesi
vendimmarrjeje, që shmang në maksimum përgjithësimet e tepruara,
paragjykimet dhe stereotipat;
të menduarit e prirur drejt sjelljeve shoqërore dhe shoqërisë: aftësia
për të analizuar faktet dhe problemet dhe për të bërë zgjedhje në
interes të nevojave të të tjerëve dhe të shoqërisë, në tërësi, duke luftuar
egocentrizmin dhe etnocentrizmin; aftësia për të komunikuar me të
tjerët dhe për të mësuar nga përvojat e ndryshme;
të menduarit e drejtuar nga e ardhmja: aftësia për të identifikuar,
për të kuptuar problemet dhe për të vlerësuar vendimet në dritën e
përvojave, që e ardhmja e synuar të jetë më e drejtë.
6

Synime të përgjithshme të lëndës së edukimit qytetar
Edukimi qytetar demokratik përmbledh në vetvete një tërësi
konceptesh e vlerash themelore që janë të përbashkëta për të gjithë
demokracitë moderne. Të kuptuarit si duhet i këtyre koncepteve,
vlerave dhe i marrëdhënieve të tyre në kushtet e ndryshimeve të
shpejta, si dhe i rreziqeve që bartin, është kushti paraprak për një
pjesëmarrje të efektshme dhe të përgjegjshme të qytetarëve në procesin
e rindërtimit demokratik.
Në mënyrë të veçantë ky programi synon:
- të aftësojë nxënësit të shpjegojnë organizimin dhe funksionimin
e shtetit si dhe lidhjet dhe pavarësinë ndërmjet pushtetit legjislativ,
ekzekutiv dhe gjyqësor;
- të aftësojë nxënësit të analizojnë rolin e partive politike në zhvillimet
aktuale shoqërore;
- të aftësojë nxënësit të vlerësojnë respektimin e të drejtave të
njeriut dhe plotësimin e detyrave qytetare si kusht për zhvillimin e
çdo komuniteti dhe forcimin e demokracisë;
- të aftësojë nxënësit të identifikojnë dhe të denoncojnë raste të
shkeljes së demokracisë në realitetin ku jetojnë;
- të aftësojë nxënësit të vlerësojnë rolin e shoqërisë civile dhe të
pjesëmarrjes qytetare për një qeverisje të drejtë dhe demokratike;
- të aftësojë nxënësit të zotërojnë shprehitë e nevojshme qytetare
për përmirësimin e jetës demokratike të shoqërisë;
- të aftësojë nxënësit për të shprehur kundërshtimet në rrugë
paqësore dhe efektive;
- të aftësojë nxënësit të zhvillojnë aftësitë vendimmarrëse;
- të përdorin burime të ndryshme informacioni për të marrë
vendime të drejta, për të nxjerrë konkluzione dhe për të vlerësuar
veprime apo qëndrime;
7

OBJEKTIVA SIPAS KAPITUJVE
KREU 1 Ç’ËSHTË DEMOKRACIA
Në fund të këtij kreu nxënësi/ja duhet të jetë i aftë:
• Të japë një përkufizim të demokracisë.
• Të dallojë konceptet e ndryshme për demokracinë.
• Të krahasojë pushtetet shtetërore që vlerësohen të ligjshme me
ata që vlerësohen si jo të tillë krahasuar me tiparet që burojnë nga
përcaktimi i demokracisë.
• Të dallojë tipat e ndryshme të demokracisë.
• Të listojë karakteristikat kryesore të demokracisë.
• Të dallojë argumentet që mbështesin dhe ata që i kundërvihen
demokracisë.
• Të mbajë dhe shprehë qëndrimin e tij ndaj demokracisë dhe
tipareve të saj.
• Të vlerësojë mendimet dhe qëndrimet e shokëve duke i krahasuar
me kërkesat e mendimit dhe veprimit demokratik.
• Të identifikojë, përshkruajë dhe diskutojë për elemente të
demokracisë në bashkësinë ku jeton dhe në realitetin shqiptar.
• Të vlerësojë praktikat e demokracisë në bashkësinë ku jeton dhe
në realitetin shqiptar.
KREU II FAKTORËT QË NDIHMOJNË, PENGOJNË
DEMOKRACINË
Në fund të këtij kreu nxënësi/ja duhet të jetë i aftë:
• Të përcaktojë disa nga faktorët që mbështesin dhe pengojnë
demokracinë.
• Të shprehë mendimin e tij lidhur me ekzistencën e faktorëve të
tillë në bashkësinë ku jetojnë dhe realitetin shqiptar në përgjithësi.
• Të japë një përcaktim lidhur me tiparet e realitetit në Shqipëri
që mund të rrezikojë demokracinë.
• Të identifikojë faktorët që ushqejnë lindjen dhe veprimin e
faktorëve që rrezikojnë demokracinë në Shqipëri.
• Të diskutojë për mundësinë e zvogëlimit të veprimit të faktorëve
që rrezikojnë demokracinë në Shqipëri.
KREU III
FUNKSIONIMI I DEMOKRACISË
Në fund të këtij kreu nxënësi/ja duhet të jetë i aftë:
• Të përshkruajë disa nga çështjet që duhet të zgjidhë demokracia.
• Të identifikojë çështjet që janë parësore për t’u zgjidhur nga
demokracia shqiptare në rrugën e forcimit të saj të mëtejshëm.
8

• Të diskutojë për rolin e institucioneve demokratike në realitetin
shqiptar.
• Të vlerësojë veprimtarinë e institucioneve në Shqipëri duke i
krahasuar me qëllimet dhe vlerat e demokracisë.
• Të përshkruajë strukturën e qeverisjes në demokraci.
• Të dallojë elemente demokratike ose jo demokratike në
funksionimin e pushtetit dhe të degëve të ndryshme të tij në Shqipëri.
• Të shprehë mendimin e tij për zgjidhjen e problemeve që lidhen
me përmirësimin e funksionimit të demokracisë.
• Të përcaktojë rolin e individëve në demokraci dhe të gjykojë për
rolin e individëve në shoqërinë shqiptare në drejtim të zhvillimit ose
pengimit të proceseve demokratike.
• Të listojë kritere për të gjykuar mbi politikën publike në
demokraci.
• Të përshkruajë rolin e partive politike në demokraci dhe
marrëdhëniet ndërmjet institucioneve qeveritare dhe partive politike.
• Të përshkruajë rolin e shoqërisë civile në demokraci.
• Të përshkruajë rolin e zgjedhjeve në demokraci.
• Të diskutojë për rëndësinë e zbatimit të procedurave të drejta të
votimit.
• Të diskutojë për rëndësinë e tolerancës politike dhe të pranimit të
rezultateve të zgjedhjeve (dhe të humbjes së zgjedhjeve) demokratike.
KREU IV
PJESËMARRJA QYTETARE
Në fund të këtij kapitulli nxënësi/ja duhet të jetë i aftë:
• Të diskutojë për rëndësinë e pjesëmarrjes qytetare në demokraci.
• Të diskutojë për rëndësinë që ka të qenit qytetar i informuar për
cilësinë e pjesëmarrjes qytetare.
• Të përshkruajë disa nga rrugët e realizimit të pjesëmarrjes qytetare
në demokraci.
• Të diskutojë për mundësitë dhe rrugët e rritjes së pjesëmarrjes
qytetare në realitetin ku jeton (lagje, shkollë, fshat, qytet etj.).
9

STRUKTURA E LËNDËS SIPAS PROGRAMIT
35 javë x 1 orë = 35orë
Njohuri të reja = 27 orë
Orë të lira = 8 orë
Nr KAPITULLI
ORE
KAP
OBJEKTIVAT
TEMA MËSIMORE PËR ÇDO ORË MËSIMI
MATERIALI
BURIMOR
1
I.1 Të japin një përkufizim të demokracisë.
Ç’është demokracia?
2 KREU I. I.2 Të dallojnë konceptet e ndryshme për demokracinë. Sistemet demokratike Teksti.
3 Ç’ËSHTË I.3 Të krahasojnë pushtetet shtetërore që vlerësohen të Tipat e demokracisë
DEMOKRACIA
ligjshme me ata që vlerësohen si jo të tillë krahasuar
4 I.4 Kushtet e demokracisë. Materiale
( 5orë )
me tiparet që burojnë nga përcaktimi i demokracisë.
5 I.5 Të dallojnë tipat e ndryshme të demokracisë. Zgjedhim demokracinë. Pse?
interneti
Të listojnë karakteristikat kryesore të demokracisë.
6
Faktorët themeltarë të demokracisë
7 II.2 Faktorët që mbështesin e pengojnë demokracinë.
8 II.3 Tiparet e shoqërisë
KREU II. FAKTORËT
QË NDIHMOJNË,
PENGOJNË
DEMOKRACINË(4orë
II.1 Të përcaktojnë disa nga faktorët që mbështesin dhe
pengojnë demokracinë.
Të shprehin mendimin e tyre lidhur me ekzistencën
e faktorëve të tillë në bashkësinë ku jetojnë dhe
realitetin shqiptar në përgjithësi.
9 II.4 Individi si anëtar i shoqërisë
10
III.1 Të përshkruajnë disa nga çështjet që duhet të Si funksionon demokracia
11 III.2 zgjidhë demokracia.
Institucionet demokratike
Të diskutojnë për rolin e institucioneve në
12 III.3 Ndarja e funksioneve të pushtetit
KREU III -
demokraci
13
FUNKSIONIMI I
III.4 Të vlerësojnë veprimtarinë e institucioneve në Teoritë mbi raportet e funksioneve ekzekutive e
DEMOKRACISË
demokraci.
gjyqësore
14 III.5 Të përshkruajnë strukturën e qeverisjes në Roli i individit në demokraci
15 III.6 demokraci.
Debati publik dhe demokracia Teksti.
( 12 orë )
16 III.7 Të shprehin mendimin e tyre për zgjidhjen e Vendimmarrje demokratike
17 III.8 problemeve që lidhen me përmirësimin e
Partitë politike roli i tyre
funksionimit të demokracisë
18 III.9 Të përcaktojnë rolin e individëve në demokraci dhe Zgjedhjet në demokraci
19 III10 Përfaqësimi në zgjedhje
10

III11 të gjykojnë për rolin e individëve në drejtim të
zhvillimit ose pengimit të proceseve demokratike.
Të përshkruajnë rolin e shoqërisë civile në
demokraci.
20
21 III12 Fushatat elektorale
Fushatat elektorale Materiale
interneti
22 KREU IV
PJESËMARRJA
QYTETARE
(6orë)
IV.1 Të diskutojnë për rëndësinë e pjesëmarrjes qytetare në
demokraci;
Të diskutojnë për rëndësinë që ka të qenit qytetar i
informuar për cilësinë e pjesëmarrjes qytetare;
Të përshkruajnë disa nga rrugët e realizimit të
pjesëmarrjes qytetare
Pjesëmarrja e qytetare në demokraci
23
24 IV.2 Rëndësia e mirinformimit
25 IV.3 Pjesëmarrja në shoqërinë civile
26 IV4 Pjesëmarrja në partitë politike
27 IV.5 Protestat dhe demonstratat
IV.6 Përgjegjësitë ndaj qytetarëve të tjerë
28
1
Ore e lirë
29 2
30 3 Ore e lirë
31 Orë të lira 4 Orë të lira
Ore e lirë
32 5 Ore e lirë
33 6 Ore e lirë
34 7 Ore e lirë
35 8 Ore e lirë
11

Kreu
1
Ç’është demokracia?
Mësimi 1.2
Sistemet demokratike
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të listojë disa nga të karakteristikat e demokracive të tipit liberal
dhe jo liberal.
- të përshkruajë çfarë pritet nga demokracitë e tipit joliberal.
- të analizojë karakteristikat e demokracive të tipit liberal dhe jo
liberal.
Fjalët kyçe: Sistem politik; Demokraci liberale; Demokraci joliberale.
Metoda e përdorur: PNP
STRUKTURA E MËSIMIT
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve
P
Rrjeti i diskutimit
Nxitja e diskutimit
Organizimi i
nxënësve
Gjithë klasa
N
P
Tabela e dijeve
Stuhi mendimesh
Paraqitja grafike e
Punë në dyshe
informacionit
Përmbledhje pohim/
mbështetje Punë në grup
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi (përgatitja për të nxënët)
Prezantohen nxënësit me temën e re Sistemet demokratike, si dhe me temën e diskutimit.
Diskutim: “Unë kuptoj me termin demokraci ndarjen e barabartë të shanseve për të dobëtin dhe
të fortin”.
Ndërtimi i njohurive (përpunim i përmbajtjes)
Krijohet tabela ku do të shënohen karakteristikat e demokracive të tipit liberal dhe jo liberal.
12

Demokraci liberale
Mbështesin teorinë e individit në
qendër të shoqërisë, për to përparësitë
i jepen individit në raport me shoqërinë
dhe sistemi politik duhet të dalë nga
individi në bashkëpunim me individët e
tjerë të lirë, ndërsa institucionet mbrojnë
të drejtat ekonomike, politike e personale.
Të drejtat ekonomike
1. Sipërmarrje e lirë ekonomike;
2. Liria e pronës private;
3. Mbrojtje e ekonomisë së tregut.
Demokraci joliberale
Në qendër veprimet kolektive të individëve
në tërësi. Këto sisteme kanë për qëllim të përmirësojnë
jetën, në mënyrë të përgjithshme të
shoqërisë, duke mbrojtur interesat e të drejtat e
shoqërisë si një e tërë në raport me të drejtat e
individëve në veçanti.
Synimi i tyre është të mbrojnë e pranojnë të
drejtat publike pa lënë mënjanë dhe të drejtat e
shprehjes së individit e të drejtën e jetës private.
Çfarë pritet nga demokracitë joliberale?
1. rritje e qëndrueshmërisë së marrëdhënieve
shoqëri – qeveri;
2. rritje e sigurisë dhe e mirëqenies së popullsisë;
3. zhdukje e pabarazisë në shoqëri;
4. rritje e edukimit moral të shoqërisë;
Demokracia qoftë ajo e tipit liberal, apo ajo e tipit joliberal, duhet të jenë harmonizim i
elementeve të përbashkëta, të cilat çojnë në përsosmërinë e sistemeve politike në interes të
individëve si pjesë e shoqërisë dhe në përsosmërinë e saj.
Përforcimi (konsolidimi i të nxënit)
Mësuesja drejton pyetje dhe pret përgjigje nga të gjithë nxënësit.
Stuhi mendimesh:
- Si ndikon individi në demokracitë e tipit liberal?
- Nga se varet zhvillimi i demokracisë liberale?
- Çfarë pritet nga demokracitë joliberale?
Detyrë
Analizoni: Çfarë pritet nga demokracitë joliberale?
Mendimet tuaja mund t’i hidhni në fletore në trajtën e një eseje.
13

Mësimi 1.3
Tipat e demokracisë
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të përshkruajë disa nga tipat e demokracisë.
- të tregojë karakteristikat e demokracive.
- të krahasojë tipat e demokracisë.
Fjalët kyçe: Demokraci parlamentare, demokraci presidenciale.
Metoda e përdorur: PNP
STRUKTURA E MËSIMIT
Fazat e
strukturës
P
Strategjitë mësimore
Stuhi mendimesh
(Breinstorming)
Veprimtaritë e
nxënësve
Organizimi i
nxënësve
Nxitja e
diskutimit Gjithë klasa
N
Hartë e konceptit
Mbajta e
shënimeve
Individuale
P
Veprimtari
Përshkrim
informacioni
Gjithë klasa
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi: (Përgatitja për të nxënët)
Mësuesi u kërkon nxënësve të mendojnë rreth demokracisë parlamentare e demokraci
presidenciale:
u jepet 3’-5’ kohë për të menduar rreth karakteristikave të përgjithshme të demokracisë
parlamentare e demokracisë presidenciale. Për të nxitur nxënësit që të thonë idetë e tyre mësuesi
u drejton pyetjet:
- Ç’kuptoni me demokraci parlamentare e demokraci presidenciale?
- Diskutohen idetë e nxënësve. Më pas përcaktohen llojet e tipave të demokracisë.
Ndërtimi i njohurive: (Përpunim i përmbajtjes)
Ndërtohet harta e koncepteve për tipat e demokracisë.
14

Demokracia e
Drejtpërdrejtë
Demokracia
Përfaqësuese
Tipat e Demokracisë
Demokraci
Presidenciale
Demokracia e
Përzier
Pasi është ndërtuar harta e koncepteve listohen tiparet e secilës prej tipave.
Përforcimi:
Veprimtari: Ndahet nxënësit në katër grupe. Secili grup përfaqëson një tip demokracie.
Më pas diskutohet mbi karakteristikat e secilës.
Vlerësimi i nxënësve:
Nxënësit të vlerësohen për shprehitë e tyre gjatë etapave të orës së mësimit. Merret
parasysh dhe se si nxënësit përdorin konceptet, faktet në diskutim dhe se si e përdorin
informacionin e grumbulluar.
15

Kreu
2
Faktorët që ndihmojnë, pengojnë demokracinë
Mësimi 2.1
Faktorët themelorë për trajtësimin
e demokracisë
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të identifikojë faktorët themelorë të demokracisë;
- të përcaktojë disa nga faktorët që mbështesin dhe pengojnë
demokracinë;
- të vlerësojë ndikimin që ka struktura shoqërore dhe kultura
në zhvillimin e demokracisë.
Fjalët kyçe: Faktorë historik, gjeografik.
Metoda e përdorur: PNP
STRUKTURA E MËSIMIT
Fazat e
strukturës
Strategjitë mësimore
Veprimtaritë
e nxënësve
Organizimi
i nxënësve
P
Stuhi mendimesh
(Breinstorming)
Nxitja e diskutimit
Gjithë klasa
N
Diagrami piramidal
Mbajta e shënimeve
Individuale
P
Rrjeti i diskutimit
diskutim informacioni
Gjithë klasa
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi: (Përgatitja për të nxënët)
Jep mendimin tënd
“Fryma e demokracisë nuk mund të sillet nga jashtë. Ajo duhet të vijë nga brenda”.
Mahatma Gandi
Diskutohet mbi thënien e mësipërme.
Ndërtimi i njohurive: (Përpunim i përmbajtjes)
Ndërtohet diagrami piramidal, si më poshtë, me përcaktimin e faktorëve themelorë për
trajtësimin e demokracisë.
16

Faktorët themelorë për trajtësimin e demokracisë
Shtrirja gjeografike Përvoja historike Struktura shoqërore
e kultura.
Pozicioni gjeografik
mund të jetë mundësi
ose mangësi për kombin.
Këtu përfshihen shtrirja
gjeografike, burimet ekonomike,
raporti me fqinjët.
Por këta faktorë nuk kanë
rol themeltar përcaktues.
Ndikimi i përvojës historike
gjithashtu ndikon në vendosjen
e sistemit politik. Një popull me
ndryshime graduale të formave e
sistemeve të qeverisjes e ka më të
lehtë të vendosë llojin e qeverisjes,
pasi ai e ka krijuar përvojën për të
bërë zgjedhjen e duhur. Një popull
pa përvoja qeverisjeje ose me qeverisje
të ndryshueshme, priret të
ndryshojë sistemin për ta zëvendësuar
me një më të mirë.
Struktura shoqërore,
kultura, arsimi janë faktorë
që ndikojnë në mënyrë
themeltare në llojin e sistemit
të vendosur.
Përforcimi: (Konsolidimi i të nxënit)
Diskutoni mbi rolin që luajnë faktorët gjeografikë e historikë në zhvillimin e demokracisë.
17

2
Veprimtari praktike I (orë të lira)
Roli që luan individi dhe shoqëria në
demokracinë shqiptare
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të përcaktojë rolin e tij si të domosdoshëm në demokraci;
- të bëjë dallimin e rolit të individi me atë të shoqërisë në tërësi
në zhvillimin e demokracisë;
- të rendisë disa nga mënyrat e përfshirjes së tij në ndihmë të
zhvillimit të demokracisë.
Mjete mësimore: letër A4, videoprojektor, laptop, foto të ndryshme.
Organizimi i orës së parë mësimore
Ndahet klasa në dy grupe, ku secili nga grupet ka detyrat e mëposhtme:
Grupi I: Të tregojë rolin që luan individi në zhvillimin e demokracisë.
Grupi II: Të përcaktojë rolin që luan shoqëria në zhvillimin e demokracisë.
Udhëzohen nxënësit për ndryshimet dhe të përbashkëtat që kanë detyrat e tyre.
Intervista: Përcaktohen temat e intervistave si dhe grupet e njerëzve që do të
intervistohen.
Organizimi i orës së dytë mësimore
Përmbledhje e materialeve të punuara nga nxënësit.
Krijimi i videove të ndryshme gjatë intervistave paraqitet në klasë si dhe
diskutohet mbi përfundimet e nxjerra.
18

2
Veprimtari praktike II (orë të lira)
Roli që luan individi dhe shoqëria në
demokracinë shqiptare
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të rendisë të drejtat themelore;
- të analizojë rëndësinë që ka zbatimi i të drejtave të njeriut
në demokraci;
- të ndërtojë këndin e të drejtave të tij në klasë.
Mjete mësimore: tabak, bojëra, gërshërë, ngjitëse etj.
Organizimi i orës mësimore
Hapi I: Renditja e të drejtave themelore në demokraci.
Nxiten nxënësit të japin për secilën nga të drejtat e renditura paraqitjen
grafike me anë të fotove, vizatimeve etj.
Krijimi i këndit të të drejtave
Punimet e nxënësve paraqiten duke u vendosur përbri dhe e drejta
themelore e përcaktuar.
Lojë me role
- Situata të ndryshme ku thyhen të drejtat e njeriut.
- Si i mbrojmë ne këto të drejta?
19

Kreu
3
Funksionimi i demokracisë
Mësimi 3.8
Partitë politike. Roli i tyre
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të identifikojnë partitë politike si elementi përbërës i demokracisë;
- të rendisin llojet e partive politike;
- të vlerësoni rolin e partive politike në sistemin demokratik.
Fjalët kyçe: Ideologjik, Orientimit ideologjik, Konform
Metoda e përdorur: PNP
STRUKTURA E MËSIMIT
Fazat e
strukturës
Metodat mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve
P Imagjinatë e drejtuar Të lexuarit ndërveprues Punë në dyshe
N Paraqitja grafike Ndërtimi i shprehive studimore Punë në grupe të vogla
P Rrjeti i diskutimit Nxitja e diskutimit Punë në grupe të vogla
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Imagjinatë e drejtuar
Parapërgatiten nxënësit për të përdorur imagjinatën dhe ju sugjeroj: Imagjinoni veten
tuaj sikur jeni anëtarë të një partie politike. Çfarë motivesh do t`ju shtynin të ishit anëtarë
të saj? Çfarë roli do të luanit në këtë parti? Kush do ishte e reja që do të sillnit ju në të.
Nxënësve ju lihet pak çaste të imagjinojnë e më pas të shkëmbejnë mendimet me njëritjetrin.
Pyeten nxënësit se çfarë vunë re në imagjinatën e tyre, duke i përmbledhur mendimet
e tyre në grupe bashkëpunuese ose dyshe, dhe përshkruajnë se çfarë kanë përfytyruar kur
lexojnë tekstin.
Përmbledhja e imagjinatës së nxënësve:
Çfarë motivesh do t`ju shtynin të ishit anëtarë të saj;
Roli që do të luanit në këtë parti;
Të rejat që do të sillnin në parti.
20

Ndërtimi i njohurive (përpunim i përmbajtjes)
Ndërtohet diagrama piramidale si më poshtë me përcaktimin e faktorëve themelorë për
trajtësimin e demokracisë.
Sipas shkallës së organizimit
Sipas fushëhyrjes politike
Sipas qëndrimit ndaj
sistemit politik
Sipas funksionit në
sistemit politik
Sipas orientimit ideologjik
Llojet e partive politike
· Parti të votuesve: numri i votuesve është shumë më i madh se sa
numri i anëtarëve të një partie.
· Parti të anëtarëve: kanë një shkallë të lartë organizimi.
· Popullore: përpiqen t’i përfshijnë interesat dhe nevojat e të gjitha
grupeve të popullsisë.
· Të interesave: ndaj interesave të grupeve të veçanta për shembull
sociale, dhe nuk synojnë arritjen e votave nga të gjitha pjesët e
popullsisë.
· Konform ndaj sistemit: pohojnë pajtueshmërinë me sistemin
politik duke vepruar në të dhe angazhohen për stabilizimin e rendit
politik, për përmirësimin e tij.
· Kundërshtare të sistemit: nuk pranojnë parimet e sistemit përkatës.
· Parti në pushtet kanë qenë të suksesshme në zgjedhje dhe
përbëjnë qeverinë deri në zgjedhjet e ardhshme.
· Parti opozitare: kanë humbur në zgjedhje dhe përbëjnë opozitën
në Parlament.
· Parti nacionaliste: duke i refuzuar rregullat demokratike
predikojnë mendim nacionalist.
· Parti konservatore: ato paraqiten skeptike ndaj risive dhe
ndryshimeve.
· Parti Liberale: thirren në të drejtat e lirisë së individit dhe
theksojnë pathyeshmërinë e shtetit juridik.
· Parti Komuniste: pretendojnë, pavarësisht nga mendimi i
shumicës së popullsisë, arritjen e rolit udhëheqës si pararojë e progresit
shoqëror dhe propagandojnë diktaturën e proletariatit.
· Parti Social Demokrate: synojnë arritjen e rendit politik të
bazuar mbi drejtësi sociale dhe barazi të gjerë sociale të njerëzve dhe
angazhohen në rend të parë për të dobëtit në aspektin ekonomik.
Përforcimi: (Konsolidimi i të nxënit) Rrjeti i diskutimit
Pasi janë përmbledhur njohuritë dhe idetë zhvillohet një diskutim në grupe mbi:
thënien e Zhan Pol Sartrit: “Partia mund të jetë gjithmonë vetëm një mjet. Dhe gjithmonë
ekziston vetëm një qëllim: pushteti”. Sa pajtoheni me mendimin e tij?
Caktohen nxënësit të punojnë në dyshe për të nxjerrë anët kundërshtuese dhe u
kërkohet t’i argumentojnë ato. Pasi analizohet thënia, nxirren anët kundërshtuese dhe
21

argumentohen ato. Nxënësit japin idetë e tyre të diskutuara më parë me njëri-tjetrin,
duke pranuar vërejtjet apo sugjerimet e të tjerëve. Pasi nxënësit shkëmbejnë pikëpamje
dhe i shkruajnë ato në rrjetin e diskutimit, shkruajnë anët kundërshtuese në JO dhe
anët pohuese në PO. Diskutohet për të arritur në një përfundim të përbashkët.
Vlerësimi i nxënësve:
Nxënësit u vlerësuan në bazë të pjesëmarrjes së tyre gjatë veprimtarive
të mësipërme, nga mënyra se si demonstruan shprehitë e të menduarit,
identifikimit të burimeve të informacionit, si dhe paraqitjeve grafike gjatë
etapës së dytë.
NGA PËRVOJA:
Kjo temë mësimore mund të realizohet dhe me anë të metodave mësimore si Di-
Dua të di- Mësova, Lexim / Përmbledhje në dyshe dhe Shkrim i shpejtë.
22

Kreu
4
Pjesëmarrja qytetare
Mësimi 4.3
Pjesëmarrja në shoqërinë civile
Në përfundim të
mësimit nxënësit
do të jenë të aftë:
- të identifikojë rolin e shoqërisë civile në demokraci.
- të përcaktoni rëndësinë e pjesëmarrjes në shoqërinë civile
për zhvillimin e demokracisë.
- të diskutoni mbi rolin e shoqërisë civile.
Fjalët kyçe: Organizata joqeveritare, organizata jofitimprurëse.
Metoda e përdorur: PNP
STRUKTURA E MËSIMIT
Fazat e
strukturës
P
N
P
Metodat mësimore
Di-dua të
di-mësova plus
Di-dua të
di-mësova plus
Rrjeti i diskutimit
Veprimtaritë e
nxënësve
Organizimi
i nxënësve
Diskutimi i ideve Punë në dyshe
Të lexuarit
ndërveprues
Ndërtimi i
shprehive studimore
Punë në grupe
të vegjël
Punë në dyshe
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi: (Përgatitja për të nxënët) Di-dua të di-mësova plus
Paraqitet organizuesi grafik prej tri kolonash, i cili përdoret në dërrasën e zezë e
në fletë pune më pas.
Shkruhet tema e re: “Pjesëmarrja në shoqërinë civile”. U kërkohet nxënësve të
thonë atë që dinë apo mendojnë për temën e re dhe i shënojmë në kolonën e parë
D- Çfarë dimë.
23

Ndërtimi i njohurive: (Përpunim i përmbajtjes)
Ndërkohë që nxënësit lexojnë informacionin e ri ju kërkohet të regjistrojnë pyetjet
duke i shkruar në kolonën e dytë D-Çfarë dua të di, këtu shtohen dhe idetë e mësuesit.
Pasi identifikohen pyetjet udhëzohen nxënësit të kategorizojnë njohuritë dhe
pyetjet e tyre, duke filluar nga: rëndësia e pjesëmarrjes në shoqërinë civile, roli i saj,
marrëdhëniet e anëtarëve me shoqërinë.
Pasi kanë përfunduar leximin e temës së re përqendrohemi te kolona e tretë.
Pyeten nxënësit për informacionin e ri që mësuan duke ju përgjigjur pyetjeve që
ndodhen në kolonën e dytë Dua të di.
Nxënësit në mënyrë të pavarur plotësojnë kolonën e tretë, Mësova + në fletoren
e tyre.
Organizuesi grafik paraqitet si më poshtë:
D – D – M plus
Perandoria franceze dhe rënia e saj
DI DUA TË DI MËSOVA +
Që individët bëjnë
pjesë në komunitete të
ndryshme
Roli i qytetarëve është
i rëndësishëm si anëtarë të
shoqërisë.
Njerëzit të ndihen më
të dobishëm si pjesë e
shoqërisë.
Çfarë është
shoqëria civile?
Pse individët
bëhen pjesë e organizatave
jo qeveritare
apo jofitimprurëse?
Pse njerëzit ndihen
më të dobishëm
si pjesë e shoqërisë?
Shoqëria civile në thelb ka pjesëmarrjen
aktive të individit, kontributin e tij për një
shoqëri më të hapur dhe të drejtë.
2. Qytetarët marrin pjesë në organizatat
e nivelit lokal duke ndikuar direkt në
përmirësimin e jetës së komunitetit. Çdo
qytetar kur merr pjesë në një organizatë
ka dëshirë të dëgjohet, të ndihet pjesë e
komunitetit apo shoqërisë civile, për të
realizuar e për të mbrojtur të drejtat e tij.
3. Aktivizimi i shoqërisë civile
përcakton objektiva e qëllime për zgjidhjen
e problemeve. Problemet duke u shtruar
nga shoqëria civile bëhen më të prekshme
se sa në rastet kur i paraqet një individ i
vetëm.
Përforcimi: (Konsolidimi i të nxënit) Vija e vlerës
Diskutimi i thënies së F. Rangeon
“Para se të jetë një koncept ose ide, shoqëria civile evokon pikë së pari një bashkësi vlerash pozitive:
autonominë, përgjegjësinë, marrjen në konsideratë nga individë të vetvetes dhe të problemeve të tyre”.
24

Vlerësimi i nxënësve:
Nxënësit u vlerësuan për të nxënët e përmbajtjes, kuptimin e ideve, të menduarit dhe aftësinë
për të mbajtur një qëndrim, duke e arsyetuar atë, kryesish gjatë etapës së tretë.
NGA PËRVOJA:
Përdorimi i metodës Di-dua të di-mësova plus aftësoi nxënësit për të strukturuar mësimin,
zhvilloi të menduarin, si dhe krijoi lirshmëri për të pyetur e gjetur përgjigjen për pyetjet. Kjo
orë mësimi mund të realizohet edhe duke përdorur metoda si: Veprimtaria e leximit të drejtuar
( VLD) dhe Mbajtja e strukturuar e shënimeve.
25

TEST
Plotësoni:
1. Sot demokracia ngrihet mbi parimin se: 3 pikë
_________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2. Demokracitë e tipit liberal: 1 pikë
a) kanë për qëllim të përmirësojnë jetën, në mënyrë të përgjithshme të shoqërisë
b) përparësitë i jepen individit në raport me shoqërinë
c) mbrojnë e pranojnë të drejtat publike
3. Çfarë kërkon demokracia si vendimmarrje? 2 pikë
1.______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2.______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Në demokraci njerëzit: 1 pikë
a) nuk i japin të drejtën e ushtrimit të pushtetit politik në emrin e tyre zyrtarëve dhe
institucioneve, që japin llogari para tyre;
b) në mënyrë të vazhdueshme, i japin të drejtën e ushtrimit të pushtetit politik në emrin e
tyre zyrtarëve dhe institucioneve, që japin llogari para tyre;
c) kërkojnë të thonë fjalën e tyre në çdo institucion në mënyrë të drejtpërdrejtë për probleme
të ndryshme.
5. Demokracitë mund të jenë të tipit: 2 pikë
1. ________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
6. Cilat janë teoritë që lidhen me tipat e demokracisë? 3 pikë
1. _______________________________________________________________
2. _______________________________________________________________
3.________________________________________________________________
7. Tipari themelor i demokracisë së drejtpërdrejtë është ushtrimi i pushtetit në
mënyrë të drejtpërdrejtë nga populli…
1 pikë
a) për të gjitha çështjet që lidhen me organizimin dhe funksionimin e shoqërisë;
b) jo për të gjitha çështjet që lidhen me organizimin dhe funksionimin e shoqërisë;
c) për çështjet më jetike që lidhen me organizimin dhe funksionimin e shoqërisë.
26

8. Demokracia përfaqësuese ka si tipar themelor ushtrimin e pushtetit nga
ana e popullit me anë të:
1 pikë
a) deputetëve të zgjedhur nga votimi i shtetasve që kanë mbushur moshën
b) organeve dhe institucioneve të zgjedhura prej tij
c) kryeministrit të emëruar nga partia që fiton shumicën në zgjedhje
9. Renditni të mirat e demokracisë në funksion të individit dhe shoqërisë. 4 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
10. Faktorët e përgjithshëm që përcaktojnë modelin e një demokracie janë: 1 pikë
a) historia, kultura, mosha e popullsisë;
b) kultura, mosha e popullsisë, historia;
c) historia, mjedisi natyror, kultura.
11. Parimet e përbashkëta politike, angazhimi i gjerë në përdorimin e mjeteve institucionale
për marrjen e vendimeve dhe zgjidhjen e problemeve, pluralizmi politik, barazia e qytetarëve
në statusin e tyre politik si tipare që çojnë drejt demokracisë, përbëjnë:
1 pikë
a) politika dhe vlera shoqërore;
b) norma dhe vlera shoqërore;
c) vullnet për kompromis.
12. Struktura shoqërore, si tipar që çon drejt demokracisë është: 1 pikë
a) ekzistenca e një klase të mesme të zhvilluar, edhe pse ka hendeqe të skajshme të pasurisë
dhe të varfërisë, mundësia e shfrytëzimit të njohurive dhe burimeve teknologjike;
b) ekzistenca e një klase të mesme të zhvilluar, mungesa e hendeqeve të skajshme të pasurisë
dhe të varfërisë, mundësia e shfrytëzimit të njohurive dhe burimeve teknologjike;
c) ekzistenca e klasave të pasura të zhvilluara duke pasur hendeqe të skajshme të pasurisë
dhe të varfërisë, mundësia e shfrytëzimit të njohurive dhe burimeve teknologjike.
13. Demokracia parlamentare është formë qeverisjeje ku 1 pikë
a) zakonisht nuk ka kryeministër
b) presidenti nuk ka të drejtë ta shpërbëjë parlamentin
c) vendimet politike merren nga parlamenti
27

14. Tregoni 3 nga cilësitë e karakterit personal, që nxisin sjellje dhe shprehi të
pjesëmarrjes qytetare.
3 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
15. Shkruani 3 qëndrime ndaj të tjerëve, që nxisin veprime qytetare të suksesshme
në një mjedis demokratik.
3 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
16. Listoni 3 qëndrime ndaj çështjeve publike që janë në favor të të mirës së
përgjithshme.
3 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
17. Parlamenti kryen këto funksione 1 pikë
a) ligjvënës, zgjedhor, kontrollues, kundërshtar i opozitës, në shërbim të popullit
b) ligjvënës, kontrollues, zgjedhor, artikulues, formimit të vullnetit
c) ligjvënës, zgjedhor, kontrollues, vendos drejtësi dhe paqe sociale
18. Cilat janë tre llojet e institucioneve? 4 pikë
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
19. Përgjegjësia që duhet të ndahet ndërmjet institucioneve të ndryshme të një
sistemi politik është për
3 pikë
_______________________________________________________________________
20. Vullnetin e popullit në veprim e përfaqëson 1 pikë
a) funksioni ligjvënës;
b) funksioni ekzekutiv;
c) funksioni gjyqësor.
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-10 11-16 17-22 23-28 29-33 34-37 38-40
28

Test
1.Demokracia ka në qendër :
mbrojtjen e ekonomisë së tregut;
zhdukjen e pabarazisë në shoqëri;
vendimmarrjen.
1 pikë
2. Demokracitë e tipit liberal sigurojnë: 1 pikë
a) lirinë e pronës private;
b) rritje e edukimit moral të shoqërisë;
c) rritje të qëndrueshmërisë së marrëdhënieve shoqëri – qeveri.
3. Demokracia përfaqësuese parlamentare zbatohet në: 1 pikë
a) SHBA;
b) Britaninë e Madhe dhe Gjermani;
c) Zvicër.
4. Të mirat e demokracisë janë: 1 pikë
Prodhon vetëkënaqësinë e frenon të renë në politikë;
Siguron lirinë dhe drejtësinë e shoqërisë;
Fsheh e justifikon pushtetet e fshehta.
5. Funksioni gjyqësor ushtrohet nga: 1 pikë
a) Gjykatat;
b) Parlamenti;
c) Kryeministri.
6. Pushteti ekzekutiv ka rol të rëndësishëm në demokraci pasi është: 1 pikë
a) hartues i ligjit;
b) zbatues i ligjit;
c) miraton ligjet.
7. Për të qenë të mirinformuar qytetari duhet: 1 pikë
të marrë të mirëqenë çdo informacion;
të kontrollojë saktësinë e informacionit që kërkon.
8. Plotësoni fjalinë:
Veprimtaria e institucioneve duhet t`u shërbejë vlerave dhe parimeve të sistemit
demokratik, duke u bazuar ___________________.
1 pikë
29

9. Plotësoni fjalinë:
Debati është procesi i gjykimit të çështjeve __________________________________
të përgjithshëm.
1 pikë
10. Gjeni se ideja e kujt është “Detyrat e pushtetit janë të kufizuara dhe mjetet
e përdorura të qeverisë nuk duhet të jenë të pakufizuara. Pushteti duhet ndarë për këtë
arsye në bartës të ndryshëm: në legjislativ (parlamenti), si instancë ligjvënëse; ekzekutiv,
si instancë zbatuese; në federativ, kompetent për sigurinë e jashtme. Dy pushtetet e
fundit janë në duart e monarkut dhe të qeverisë së tij. I tërë pushteti, kufijtë e tij i
gjen në pajtimin e qytetarëve. Pushteti që është kundër të drejtës së pacenueshmërisë së
individit dhe pronës së tij, është tirani dhe nxit rezistencën.
______________________
2 pikë
11. Shpjegoni termat: 2 pikë
Demokraci_____________________________________________
Elitë__________________________________________________
12. Klasifikoni vendimmarrjet në bazë të sasisë së personave që marrin
vendimet:
a) _________________________________________
b) _________________________________________
c) ___________________________________________
3 pikë
13. Renditni faktorët e rritjes së anëtarëve në një parti politike: 2 pikë
________________________________
________________________________
________________________________
14. Përcaktoni faktorët themelorë të demokracisë. 4 pikë
a) ___________________________________
b) ___________________________________
c) ___________________________________
d) ___________________________________
15. Krahasoni demokracinë e drejtpërdrejtë me demokracinë përfaqësuese. 6 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
30

16. Argumentoni faktorët që ndikojnë në zhvillimin e demokracisë. 6 pikë
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-8 9-13 14-18 19-23 24-28 29-31 32-34
31