Rok 2008 - Instytut Studiów Politycznych PAN

dr hab. Grzegorza Motykę.
3.1. Polska w latach II wojny światowej i po 1945 roku
W roku 2008 Zakład Najnowszej Historii Politycznej prowadził badania w dwóch kierunkach:
„Władza – strategie, struktury, ludzie” oraz „Społeczeństwo – przystosowanie i opór” zamykające się
chronologicznie w okresie 1944-1989.
W pierwszym zakresie na szczególną uwagę zasługują wymienione na wstępie sprawozdania
monografie i wydawnictwa źródłowe (Rozmowy na Zawracie, Marzec 1968, szereg artykułów w
tomie Od Piłsudskiego do Wałęsy), a także konferencja „PZPR jako machina władzy”, która
przyniosła znaczny postęp wiedzy w badaniach nad systemem politycznym PRL.
W drugim zakresie, prócz opublikowanego na przełomie 2007 i 2008 r. tomu Przystosowanie
i opór, wskazać należy publikacje relacji w tomach Niepokorni oraz Solidarność Region „Mazowsze”.
W roku sprawozdawczym ukończony został projekt „Centrum władzy politycznej w Polsce
1971-1980” (grant MSWiN), którym kierował prof. Paczkowski. W pracach uczestniczyła część
pracowników Zakładu.
Zakład współorganizował dwie wspomniane we wstępie konferencje „Europa Środkowo-
Wschodnia w Zimnej Wojnie 1945-1989” (wspólnie z IPN, Cold War International History Project,
EurhistXX – the European Network for Contemporary History) oraz „PZPR jako machina władzy”
(wspólne z IPN). Szczególne znaczenie konferencji polega m.in. na tym, że dzięki „rewolucji
archiwalnej”, która nastąpiła od lat 90. w następstwie udostępnienia masy zasobów archiwalnych z
czasów komunistycznych, nasza wiedza o Zimnej Wojnie, a zwłaszcza o jej wpływie na kraje Europy
Środkowo-Wschodniej i ich roli w tym konflikcie, znacznie się powiększyła. Tematy, które kiedyś
były domeną spekulacji, dziś można przedstawić w sposób źródłowo ugruntowany. Celem
konferencji było więc przedstawienie najnowszych badań w tej dziedzinie i umożliwienie dyskusji
nad wynikami badań w gronie wiodących specjalistów z różnych krajów.
Zespół pracowników przygotował też książkę jubileuszową z okazji 70-lecia urodzin prof.
Andrzeja Paczkowskiego, noszącą tytuł Od Piłsudskiego do Wałęsy.
3.2. Stosunki polsko-sowieckie (rosyjskie) i polsko-ukraińskie
Tematyką tą zajmuje się głównie Pracownia Dziejów Ziem Wschodnich II RP, którą kieruje
doc. dr hab. Grzegorz Motyka. W 2008 roku głównym przedmiotem badań były „Różne formy oporu
wobec systemu sowieckiego na terenach byłej II RP i ich odbicie w dyskusjach we współczesnej
historiografii polskiej i ukraińskiej”. W polu zainteresowania członków Pracowni znalazły się
przejawy oporu do upadku ZSRS, ze szczególnym uwzględnieniem okresu II wojny światowej i
pierwszych lat powojennych. Celem prowadzonych badań było uzyskanie możliwie spójnego obrazu
postaw ludności zamieszkującej te ziemie (Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Żydzi) wobec
systemu sowieckiego, ze szczególnym uwzględnieniem konspiracji i oporu zbrojnego.
Zespół Pracowni otrzymał grant MNiSW na realizację projektu badawczego
„Antykomunistyczne podziemia w latach 1944-1953 w Polsce i na ziemiach anektowanych przez
ZSRR (Litwa, Łotwa, Estonia, zachodnie obwody Ukrainy i Białorusi)”. Analiza porównawcza
programów, form działalności, metod zwalczania oraz współczesnej recepcji w historiografiach
narodowych”. Celem projektu jest wykonanie analizy porównawczej podziemia
antykomunistycznego przede wszystkim w Polsce, na Litwie i Ukrainie, w mniejszym stopniu na
Białorusi, Łotwie i w Estonii. Porównanie takie dotyczyć będzie zarówno genezy tych organizacji, ich
struktur i założeń ideowych, metod działania, jak i sposobów zwalczania, a także tego, w jaki
sposób ta problematyka jest ujmowana w historiografii tych państw oraz w Rosji.
Polem badań komparatystycznych jest obszar ziem anektowanych przez Związek Sowiecki
oraz tereny powojennej Polski. Cezury chronologiczne wyznaczają lata 1944-1953, a więc okres od