Rok 2008 - Instytut Studiów Politycznych PAN

położenia społecznego tej potencjalnej nowej warstwy: wykształcenie (wyższe i średnie), wiek
(średni), położenie materialne (dobre lub bardzo dobre), ustabilizowane życie rodzinne, niektóre
zbliżone cechy pochodzenia społecznego (np. tradycje działalności społecznej w rodzinie),
pochodzenie „stąd” (zasiedzenie w środowisku lokalnym i związana z tym „rozpoznawalność” w tym
środowisku). Wraz z wejściem na tory zawodowej (w rozumieniu: długotrwałej, zabierającej
najwięcej czasu) działalności samorządowo-politycznej, wszystkie te osoby wykonują zbliżone role
społeczne i zajmują zbliżone miejsce w hierarchicznie ujmowanej strukturze. Istotnym elementem
decydującym o weryfikacji lub falsyfikacji hipotezy będzie zbadanie ciągłości pozostawania w sferze
samorządowo-politycznej. Szczególnie ważne będą okresy wyznaczone porażkami wyborczymi: co
działo się z działaczami/politykami, gdy ich ugrupowanie (partia, komitet wyborczy) poniosło
wyborczą porażkę? Jeśli okaże się, że dominuje wzór odejścia do wcześniejszych prac/zawodów lub
wycofania się z aktywności politycznej, będzie to argument przeciwko hipotezie. Jeśli okaże się, że
dominuje wzór pozostawania w orbicie samorządowo-politycznej (np. poprzez podejmowanie prac w
urzędach gminy, miasta, czy powiatu, w innych placówkach samorządowych, w partiach
politycznych), co można interpretować jako przeczekanie do następnych wyborów, będzie to
argument za przyjęciem hipotezy.
Należy podkreślić, że ewentualna weryfikacja hipotezy o formowaniu się nowej warstwy
będzie świadczyła o uformowaniu się warstwy „w sobie”, a nie warstwy „dla siebie”, jeśli wolno
posłużyć się znanym Marksowskim rozróżnieniem. Orzekanie o warstwie „dla siebie” wymaga badań
nad grupową świadomością i solidarnością, a tego typu danymi dysponujemy tylko wyrywkowo.
Druga perspektywa to socjologia polityki i teoria elit, a zwłaszcza zagadnienie oligarchizacji
władzy. Między profesjonalizacją polityki a oligarchizacją polityki istnieje cienka granica. Nie
będziemy w stanie dać ostatecznej odpowiedzi, ale będziemy w stanie sugerować kierunki dalszych
poszukiwań. Czy fakt, że – zasadniczo rzecz biorąc – ci sami ludzie pozostają w lokalnej „klasie
politycznej”, krążąc między gminami, miastami a powiatami, raz w roli radnych, raz w roli
urzędników, innym razem w roli burmistrzów czy wójtów jest dowodem profesjonalizowania się
lokalnej polityki czy dowodem jej oligarchizowania się?
Zadanie 6.6. Studia nad delegitymizacją w epoce rozpadu
(Prof. dr hab. Andrzej Paczkowski, doc. dr hab. Andrzej Friszke, doc. dr hab. Dariusz Stola, doc. dr
hab. Paweł Machcewicz, dr Marcin Zaremba, dr Paweł Sowiński)
Streszczenia opracowań powstałych w ramach Zadania 6.6.:
1. Przeszłość i tradycja jako obszar starcia (prof. Andrzej Paczkowski)
Państwo komunistyczne dużą wagę przykładało do oparcia swojej prawomocności
(legitymizacji) na dowodzie, iż jest ono zakorzenione zarówno w ideologii, jak i w tradycji
narodowej. Dążyło zarazem do eliminacji z obiegu publicznego tych odwołań do przeszłości, które
były dysfunkcjonalne lub wręcz wrogie. Nigdy się to całkowicie nie udało, ale do 1977 r. cenzura
skutecznie strzegła tematów tabu (najważniejsze dotyczyły polityki sowieckiej wobec Polski w
latach II wojny światowej).
Powstanie zorganizowanej opozycji spowodowało – szczególnie po pojawieniu się
„Solidarności” – przełamanie monopolu PZPR, a znaczna część wydawnictw niezależnych dotyczyła
właśnie przeszłości. Podejmowano w ten sposób próbę delegitymizacji systemu i dyskredytacji
polityki historycznej PZPR. W odpowiedzi kierownictwo partii podjęło szereg działań mających na
celu zarówno polemikę z wypowiedziami opozycji, jak i pewnego „amortyzowania” przez
inspirowanie partyjnych historyków, aby przejmowali niektóre problemy podnoszone przez opozycję
(tzw. białe plamy). Jednak najważniejsze z nich (zbrodnia katyńska, traktat Ribbentrop-Mołotow
etc.) nie mogły być podjęte bez Związku Sowieckiego, toteż w maju 1987 r. powołano wspólną
komisję partyjnych historyków, która miała zająć się nimi. Jednak opór sowieckiego kierownictwa –
a osobiście Gorbaczowa – spowodował, iż inicjatywa ta spaliła na panewce: Moskwa nie chciała
oficjalnie uznać prawdy o zbrodni katyńskiej (uczyniono to dopiero w 1990 r.). Jak wynika z badań