Program Nauczania - LektorKlett

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejPRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejOpis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnychProgram nauczania przyrody jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego przygotowaną przez MinisterstwoEdukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r.Jest on tak skonstruowany, że umożliwia harmonijną realizację zajęć przy uwzględnieniu różnego tygodniowegowymiaru czasu zajęć.Zapewnia pełną realizację celów kształcenia – wymagań ogólnych określonych w podstawie programowej:I. Zaciekawienie światem przyrody – uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentujepostawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi napytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja – uczeń przewidujeprzebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadzaobserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia,używając prawidłowej terminologii.III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej – uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczeji kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwowłasne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.IV. Poszanowanie przyrody – uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa narzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia – uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań,doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstoweji graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno--komunikacyjne.W programie opisano: szczegółowe cele edukacyjne, zakres treści programowych, procedury osiągania celów,sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, propozycje osiągnięć ucznia po każdej klasie oraz propozycjekryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.W klasie 4 zawarte są treści dotyczące przede wszystkim:sposobów obserwacji przyrody, bliższej i dalszej okolicy;•komórkowej budowy organizmów;•życia na lądzie i w wodzie.•W klasie 5 uczeń pozna:podstawowe wiadomości związane z budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka (także elementy•związane z rozmnażaniem i rozwojem człowieka);przykłady chorób człowieka i sposoby walki z nimi;•budowę i właściwości materii;•krajobrazy i przyrodę Polski;•formy ochrony przyrody w Polsce.•Program klasy 6 przewiduje omówienie zagadnień związanych z:optyką i akustyką;•planetą Ziemią i Układem Słonecznym;•położeniem kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej;•PRZYRODA Program nauczania 1

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejkrajobrazami i przyrodą różnych stref klimatycznych;•zagrożeniami i ochroną przyrody.•Kończąc naukę przyrody w szkole podstawowej, uczeń powinien być przekonany o jedności, spójności, ale takżeróżnorodności otaczającej go przyrody, dlatego w programie nauczania przyrody treści z zakresu biologii, geografii,fizyki i chemii zostały w sposób harmonijny połączone.Przy realizacji tego programu należy wziąć pod uwagę różne możliwości i potrzeby edukacyjne uczniów, kładącszczególny nacisk na dostosowanie metod i form pracy z uczniem, na stawianie indywidualnych wymagań uczniomo specjalnych potrzebach edukacyjnych. Rozwijanie umiejętności uczniów możliwe jest dzięki częstemu stosowaniumetod aktywizujących, w tym doświadczeń, eksperymentów i projektów. Bardzo ważną rolę w nauczaniu przyrodyodgrywają zajęcia terenowe – zarówno te dalsze, jak i bliższe (realizowane w otoczeniu szkoły). Umożliwiają onew pełni realizację podstawy programowej, która oprócz zakresu treści i umiejętności przedmiotowych określa zakresumiejętności ponad przedmiotowych (kluczowych):czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania•i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualnyi moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa;myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu•codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych;myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych•dotyczących przyrody i społeczeństwa;umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie;•umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także•w celu wyszukiwania i korzystania z informacji;umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich•zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;• umiejętność pracy zespołowej.Od roku szkolnego 2012/2013 uczniowie będą dziećmi o rok młodszymi, dlatego należy właściwie dobierać przykładyilustrujące zjawiska i procesy przyrodnicze, zaczynając od tych znanych już dziecku po coraz trudniejsze i bardziejabstrakcyjne.SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA, TREŚCIPRZYRODNICZE ORAZ PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓWZAPROPONOWANE Z PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE POZIOMY KLASKLASA 4CO TO JEST PRZYRODA I JAK JĄ OBSERWOWAĆ?Szczegółowe cele edukacyjne:umiejętność nazywania i rozpoznawania składników krajobrazu;•umiejętność opisywania zasad prawidłowego uczenia się, warunków i miejsca sprzyjającego nauce;•umiejętność poprawnego planowania zajęć ucznia;•umiejętność postrzegania przyrody za pomocą zmysłów;•poprawne posługiwanie się przyrządami stosowanymi w badaniach przyrodniczych;•umiejętność prowadzenia obserwacji i dokumentacji w formie schematycznego rysunku lub opisu.•Zakres treści programowych:przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu, zależności między nimi;•zasady prawidłowego uczenia się, warunki i miejsce uczenia się; zasady planowania zajęć ucznia w ciągu dnia•i tygodnia;PRZYRODA Program nauczania 2

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej• określenie czynników warunkujących życie w wodzie;• rozpoznawanie wybranych gatunków roślin i zwierząt żyjących w wodzie;• przedstawienie na schemacie zależności pokarmowych występujących w jeziorze.ŻYCIE NA LĄDZIESzczegółowe cele edukacyjne:rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin i zwierząt najbliższej okolicy;•umiejętność rozpoznawania wybranych gatunków drzew na podstawie prostego klucza graficznego;•umiejętność wyodrębniania i charakteryzowania warunków życia w różnych warstwach lasu;•świadomość globalnej i lokalnej skali zagrożenia środowiska przyrodniczego;•przekonanie o wpływie działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego;•świadomość znaczenia działań proekologicznych.•Zakres treści programowych:• życie na lądzie – różnorodność środowisk życia, czynniki warunkujące życie na lądzie;• charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach (lasu, pola, łąki); ich przystosowania dożycia na lądzie;• organizmy samożywne i cudzożywne;• warstwowa budowa lasu;• budowa, funkcjonowanie i przegląd wybranych gatunków: mchów i paproci, roślin nagonasiennychi okrytonasiennych, grzybów i porostów;• wpływ działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego (zanieczyszczenia powietrza, gleb,wód);• codzienne zachowania i nawyki ludzi mające wpływ na stan środowiska; działania proekologiczne;• działalność człowieka mająca wpływ na zmiany w środowisku przyrodniczym oraz na zdrowie człowieka.Procedury osiągania celów:opisywanie krajobrazu najbliższej okolicy;•rozpoznawanie wybranych pospolitych gatunków roślin i zwierząt środowiska lądowego (lasu, łąki i pola);•wskazywanie wpływu warunków abiotycznych panujących w różnych warstwach lasu;•rozpoznawanie wybranych gatunków mchów, paproci, roślin nasiennych, grzybów i porostów;•określenie znaczenia roślin w życiu i gospodarce człowieka;•obserwacja stanu zanieczyszczenia powietrza, wód, gleb w najbliższym otoczeniu;•świadomość wpływu codziennych zachowań ludzi na stan środowiska w najbliższej okolicy;•opracowanie listy przykładowych działań mających pozytywny i negatywny wpływ na zmiany w najbliższym•środowisku przyrodniczym.KLASA 5JAK JEST ZBUDOWANY I JAK DZIAŁA MÓJ ORGANIZM?Szczegółowe cele edukacyjne:umiejętność rozróżniania i nazywania narządów i układów narządów człowieka;•określanie zależności w funkcjonowaniu różnych narządów;•rozumienie potrzeby prowadzenia zdrowego stylu życia, dbania o własne zdrowie;•określanie sposobów zmniejszania hałasu i dbania o wzrok;•umiejętność udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w nagłych sytuacjach;•• umiejętność wzywania służb ratunkowych.Zakres treści programowych:budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem: odżywiania, krążenia krwi,•oddychania, ruchu, reakcji na bodźce;charakterystyka układu pokarmowego;•składniki pokarmowe i ich funkcje: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i sole mineralne;•podstawowe zasady prawidłowego odżywiania się;•PRZYRODA Program nauczania 5

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejpodstawowe zasady postępowania z produktami spożywczymi (termin przydatności do spożycia,•przechowywanie, przygotowywanie posiłków);charakterystyka układu krwionośnego; wpływ stylu życia i odżywiana na stan zdrowia człowieka (profilaktyka•chorób serca);charakterystyka układu oddechowego; proces oddychania komórkowego procesem wyzwalania energii•z pokarmów;charakterystyka układu ruchu; znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia; zasady•udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej przy: stłuczeniach, zwichnięciach, złamaniach, skaleczeniach,krwotokach, ukąszeniach i użądleniach; zasady wzywania pomocy w różnych sytuacjach;charakterystyka układu nerwowego i narządów zmysłów; rola zmysłów człowieka w odbieraniu wrażeń ze•środowiska zewnętrznego; zasady ochrony narządów wzroku i słuchu człowieka.Procedury osiągania celów:• rozróżnianie i przyporządkowywanie poszczególnych narządów do właściwych układów narządów człowieka;• zaplanowanie posiłków w ciągu jednego dnia i tygodnia z uwzględnieniem zasad prawidłowegoodżywiania się;• analizowanie wartości odżywczych wybranych pokarmów;• przygotowanie zestawu produktów spożywczych, które powinny uzupełniać dietę każdego ucznia (owoce,warzywa, napoje niegazowane) i takich, których należy unikać (chipsy, fast foody);• przeprowadzenie doświadczenia identyfikującego tlen jako czynnik niezbędny do procesu spalania;• przygotowanie wyposażenia apteczki na wycieczkę szkolną;• ćwiczenia w pomiarze tętna przed wysiłkiem fizycznym i po nim;• zaplanowanie różnorodnych form aktywnego i biernego odpoczynku dla ucznia klasy 5;• ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej przy krwotoku z nosa, złamaniu, skręceniu,skaleczeniu;• ćwiczenia w formułowaniu komunikatu wzywającego karetkę pogotowia;• określenie sposobów ograniczenia nadmiernego hałasu w klasie lub szkole.JAK POWSTAJE I JAK ROZWIJA SIĘ KAŻDY Z NAS?Szczegółowe cele edukacyjne:• umiejętność charakteryzowania etapów rozwoju człowieka od zapłodnienia do narodzin;• umiejętność charakteryzowania etapów rozwoju człowieka od etapu noworodkowego do dorosłości i starości;• umiejętność rozróżniania i definiowania różnych typów dojrzałości: biologicznej (fizycznej), psychiczneji społecznej;• kształtowanie postawy szacunku dla życia człowieka;• kształtowanie postawy szacunku dla ludzi starszych.Zakres treści programowych:• charakterystyka układu rozrodczego człowieka;• charakterystyka etapów rozwojowych człowieka: zarodkowy, płodowy, noworodkowy, niemowlęcy,poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości;• zmiany zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania;• dojrzałość biologiczna (fizyczna), psychiczna i społeczna człowieka;• podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania.Procedury osiągania celów:• rozpoznawanie i nazywanie na podstawie zdjęć lub opisu etapów rozwoju człowieka.JAK BYĆ ZDROWYM I CO WARTO WIEDZIEĆ O CHOROBIE?Szczegółowe cele edukacyjne:poznanie i klasyfikacja najczęściej występujących chorób;•dostrzeganie zależności między trybem życia, profilaktyką a częstotliwością zachorowań;•uwrażliwianie na potrzeby osób chorych, niepełnosprawnych, starszych;•kształtowanie postawy człowieka asertywnego;•uświadomienie zagrożeń w miejscach nauki i wypoczynku oraz podczas drogi do domu i szkoły.•PRZYRODA Program nauczania 6

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejZakres treści programowych:definicja stanu choroby;•charakterystyka wybranych grup chorób: zakaźne (bakteryjne i wirusowe), pasożytnicze, grzybice, zatrucia•pokarmowe, wrodzone, alergie, nowotworowe, układu krążenia;charakterystyka problemów osób niepełnosprawnych;•profilaktyka chorób;•negatywny wpływ alkoholu, nikotyny, środków psychoaktywnych na życie i zdrowie człowieka;•czynniki wpływające na samopoczucie ucznia w szkole i w domu;•zasady zdrowego stylu życia (znaczenie odpoczynku, snu, odżywiania się, aktywności ruchowej, planowania•zajęć);• zachowania asertywne;• zasady bezpiecznego zachowania się w domu, szkole, w drodze do szkoły;• charakterystyka zagrożeń związanych z wypadkami drogowymi, pożarami, niewypałami, fajerwerkami,kąpielą w miejscach niedozwolonych, uprawianiem sportów zimowych;• zasady bezpiecznego używania różnorodnych środków chemicznych obecnych w domu, posługiwania sięurządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu i wody.Procedury osiągania celów:• rozpoznawanie podstawowych chorób na podstawie ich opisu, identyfikowanie źródeł zakażenia;• określenie sposobów eliminowania czynników negatywnie wpływających na samopoczucie ucznia;• określenie i stosowanie zasad higieny osobistej;• określenie katalogu zasad zdrowego stylu życia;przyjmowanie postaw asertywnych w przypadku presji otoczenia;•wykazanie negatywnego wypływu używek na życie człowieka;•określenie katalogu zasad bezpiecznego zachowania w różnych sytuacjach.•JAK ZBUDOWANA JEST MATERIA I JAKIE MA WŁAŚCIWOŚCI?Szczegółowe cele edukacyjne:poznanie kilku rodzajów ruchu, wpływu sił na ruch i prędkość;•obserwacja zjawisk elektrycznych i magnetycznych w przyrodzie;•poznanie zastosowania różnych maszyn prostych w życiu człowieka;•poznanie budowy materii;•dostrzeganie różnorodności substancji i mieszanin w życiu codziennym człowieka;•poznanie właściwości ciał stałych, cieczy i gazów;•poznanie istoty procesu dyfuzji;•dostrzeganie wpływu temperatury na stan skupienia substancji;•znajomość właściwości różnorodnych substancji;•znajomość sposobów rozdzielania substancji;•znajomość podstawowych przemian chemicznych spotykanych w życiu człowieka.•Zakres treści programowych:• różne rodzaje ruchu;• prędkość jako droga przebyta w czasie;• siły tarcia, oporu powietrza i wody;• zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie; właściwości magnesów, oddziaływania magnetyczne;zasada działania kompasu;• źródła i odbiorniki prądu elektrycznego;• maszyny proste w życiu człowieka;• drobinowy model budowy materii;• trzy stany skupienia ciał; właściwości ciał stałych, cieczy i gazów;• dyfuzja w cieczach i gazach;• rozszerzalność cieplna ciał stałych, cieczy i gazów;• substancje proste i złożone oraz ich właściwości;• metale i niemetale;• przewodniki i izolatory ciepła;• sprężystość, kruchość i plastyczność ciał.PRZYRODA Program nauczania 7

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejwłaściwości różnorodnych substancji i ich zastosowania;•mieszaniny jednorodne i niejednorodne;•sposoby rozdzielania mieszanin (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie);•roztwory wodne, rozpuszczanie i krystalizacja;•czynniki wpływające na rozpuszczanie (temperatura i topnienie);•przemiany odwracalne (topnienie, krzepnięcie) i nieodwracalne (ścinanie białka i korozja);•czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura), parowanie i skraplanie (temperatura, ruch•powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);wpływ czynników atmosferycznych i gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji; wpływ substancji•i ich mieszanin na życie roślin.Procedury osiągania celów:wyznaczanie doświadczalnie prędkości swojego ruchu (marszu, biegu);•wskazanie przykładów zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i w życiu codziennym•człowieka;• przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących elektryzowanie się ciał;• przeprowadzanie doświadczeń ilustrujących właściwości i oddziaływanie magnesów względem siebiei różnych substancji;• wykonanie prostego kompasu;• przeprowadzenie ćwiczenia na dobieranie odbiorników do źródeł prądu elektrycznego z uwzględnieniemnapięcia elektrycznego;• opracowanie instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;• zbudowanie prostego obwodu elektrycznego i doświadczalne sprawdzenie przewodzenia prądu elektrycznegoprzez różne ciała (substancje);• wskazanie przykładów zastosowania maszyn prostych przez człowieka;• określanie właściwości substancji i ich mieszanin (woda, cukier, sól kuchenna, ocet, sok cytrynowy);• porównanie masy ciał o tej samej objętości wykonanych z różnych substancji;• porównanie własności metali i niemetali, przewodników i izolatorów;• podanie przykładów substancji i ich właściwości, z których wykonane są przedmioty codziennego użytku;• badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (np. sól kuchenna, cukier, kreda, olej);• przeprowadzenie doświadczenia ilustrującego proces dyfuzji w gazach i cieczach;• przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;• wyjaśnienie zasady działania termometru cieczowego;• badanie wpływu różnych czynników na szybkość tworzenia roztworów wodnych (mieszanie, temperatura,rozdrobnienie substancji);• krystalizacja soli z roztworu nasyconego;• obserwowanie skutków procesu korozji, ścinania białka;• przeprowadzenie doświadczenia wykazującego wpływ substancji (np. soli kuchennej, octu, detergentów) nawzrost i rozwój roślin; dokumentowanie przeprowadzonego doświadczenia.CO KAŻDY POLAK WIEDZIEĆ POWINIEN?Szczegółowe cele edukacyjne:poznanie położenia Polski w Europie, państw sąsiadujących z Polską;•dostrzeganie charakterystycznych cech krajobrazu Polski;•umiejętność rozpoznawania skał i gleb w najbliższej okolicy;•dostrzeganie zależności między grubością warstwy próchniczej a żyznością gleby;•umiejętność obserwowania zjawisk zachodzących w ciekach wodnych;•dostrzeganie zróżnicowania przyrodniczego Polski i jego wartości.•Zakres treści programowych:położenie Polski w Europie; państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;•formy ukształtowania terenu i krainy geograficzne Polski;•występowanie skał i gleb w Polsce;•szata roślinna Polski; główne rzeki i jeziora Polski;•rodzaje wód powierzchniowych.•PRZYRODA Program nauczania 8

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejProcedury osiągania celów:lokalizowanie na mapie Europy Polski i jej sąsiadów; stolice państw europejskich;•wskazywanie na mapie hipsometrycznej nizin, wyżyn, gór, głównych rzek i jezior Polski;•rozpoznawanie przykładów skał i gleb najbliższej okolicy;•wyjaśnienie wpływu organizmów glebowych i próchnicy na żyzność gleby;•rozpoznawanie rodzajów wód powierzchniowych;•obserwowanie zjawisk zachodzących w ciekach wodnych (kierunek, prędkość przepływu wody, rozróżnianie•prawego i lewego brzegu);• charakteryzowanie wybranych krajobrazów Polski, lokalizowanie ich na mapie Polski.CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? POBRZEŻA I POJEZIERZASzczegółowe cele edukacyjne:poznanie walorów przyrodniczych, turystycznych i przemysłowych rejonu pobrzeży i pojezierzy Polski;•poznanie budowy glonów;•dostrzeganie wpływu turystyki oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze;•zbieranie i analizowanie informacji o wybranych rejonach Polski.•Zakres treści programowych:• cechy krajobrazu nadmorskiego;• warunki życia w Morzu Bałtyckim;• występowanie i przystosowania glonów do życia w morzu; znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarceczłowieka;• charakterystyczne zwierzęta Bałtyku;• przyroda pobrzeży a życie ludzi w tym rejonie Polski; gospodarka, przemysł i walory turystyczne Gdańska;• zanieczyszczenia wód Bałtyku;• cechy krajobrazu pojezierzy;• glony słodkowodne – przystosowania glonów do życia;• osobliwości przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego i Suwalskiego, atrakcje turystyczne tego rejonu Polski.Procedury osiągania celów:charakteryzowanie krajobrazu pobrzeży i pojezierzy;•opisywanie walorów turystycznych Gdańska;•identyfikowanie cech krajobrazów pobrzeży i pojezierzy na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu.•CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? NIZINY I WYŻYNYSzczegółowe cele edukacyjne:poznanie walorów przyrodniczych, turystycznych i przemysłowych rejonu nizin i wyżyn Polski;•dostrzeganie wpływu turystyki oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze nizin i wyżyn;•zbieranie i analizowanie informacji o wybranych rejonach Polski.•Zakres treści programowych:• cechy krajobrazu nizin;• Nizina Mazowiecka, Nizina Śląska, Nizina Podlaska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne, gospodarkai przemysł;• walory przyrodnicze Puszczy Białowieskiej;• cechy krajobrazu wyżyn;• Wyżyna Śląska – krajobraz przemysłowy, degradacja środowiska przyrodniczego, Wyżyna Lubelska –krajobraz rolniczy, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne wyżynywapiennej;• walory turystyczne Krakowa.Procedury osiągania celów:charakteryzowanie krajobrazu nizin i wyżyn Polski;•opisywanie walorów turystycznych Warszawy i Krakowa;•identyfikowanie cech krajobrazów nizin i wyżyn na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu.•PRZYRODA Program nauczania 9

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejCO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? GÓRYSzczegółowe cele edukacyjne:poznanie walorów przyrodniczych, turystycznych i przemysłowych rejonu gór Polski;•dostrzeganie wpływu turystyki oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze gór;•zbieranie i analizowanie informacji o wybranych rejonach Polski.•Zakres treści programowych:cechy krajobrazu gór niskich (Góry Świętokrzyskie), gór wysokich (Tatry);•klimat, przyroda, osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej Tatr, Karpat, Gór Świętokrzyskich;•wpływ rozwoju turystyki i przemysłu na przyrodę gór.•Procedury osiągania celów:charakteryzowanie krajobrazu gór Polski;•opisywanie walorów przyrodniczych i turystycznych wybranych górskich miejscowości;•identyfikowanie cech krajobrazów gór niskich i wysokich na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu;•analizowanie pięter roślinności w Tatrach.•JAK CHRONIĆ PRZYRODĘ?Szczegółowe cele edukacyjne:kształtowanie postawy wrażliwego przyrodnika;•poznanie różnorodnych form ochrony przyrody w Polsce.•Zakres treści programowych:• formy ochrony przyrody w Polsce: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody,użytki ekologiczne, gatunkowa ochrona roślin.Procedury osiągania celów:• przygotowanie plakatów, albumów, ulotek ukazujących przyrodę chronioną w Polsce w różnej formie.KLASA 6JAK WIDZIMY I SŁYSZYMY?Szczegółowe cele edukacyjne:• poznanie wybranych zjawisk optycznych i akustycznych.Zakres treści programowych:naturalne i sztuczne źródła światła w przyrodzie;•podstawowe zjawiska optyczne (odbicie i załamanie światła);•pryzmat i rozszczepienie światła;•rozchodzenie się światła;•źródła dźwięku;•rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych.•Procedury osiągania celów:badanie prostolinijnego rozchodzenia się światła (• camera obscura);• przeprowadzanie doświadczeń ukazujących zjawiska odbicia i załamania światła;przeprowadzanie doświadczeń ukazujących rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;•dostrzeganie i podawanie przykładów konieczności stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa•ludzi.MIEJSCE ZIEMI WE WSZECHŚWIECIESzczegółowe cele edukacyjne:• poznanie Ziemi jako planety, jej położenia w Układzie Słonecznym.PRZYRODA Program nauczania 10

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejZakres treści programowych:heliocentryczna teoria Mikołaja Kopernika;•planety Układu Słonecznego;•Ziemia – jej kształt i rozmiary; globus modelem Ziemi;•działanie siły grawitacji;•obiegowy i obrotowy ruch Ziemi; zmiany dnia i nocy oraz pór w ciągu roku.•Procedury osiągania celów:określanie kształtu Ziemi z wykorzystaniem globusa;•wykazywanie zależności między ruchem obrotowym Ziemi a zmianami dnia i nocy;•wykazywanie zależności między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.•LĄDY I OCEANYSzczegółowe cele edukacyjne:poznanie położenia kontynentów i oceanów na Ziemi;•przystosowania organizmów do życia w morzach i oceanach oraz jeziorach;•ukazanie roli wody w życiu planety, jaką jest Ziemia;•umiejętność lokalizowania obiektu geograficznego na mapie lub globusie;•poznanie najważniejszych informacji na temat powstania życia na Ziemi oraz skutków wielkich odkryć•geograficznych.Zakres treści programowych:położenie kontynentów i oceanów na globusie i mapie świata;•określanie położenia obiektów na mapie świata względem równika i południka zerowego;•życie oceanu – strefy życia w morzu, przystosowania organizmów do życia na różnej głębokości;•ukształtowanie dna morskiego;•powstanie życia na Ziemi;•wielkie odkrycia geograficzne – wyprawy Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.•Procedury osiągania celów:określanie położenia wybranych obiektów geograficznych na mapie świata;•rozpoznawanie wybranych gatunków morskich organizmów na podstawie zdjęć, atlasów itp.;•określanie przystosowań do życia wybranych gatunków morskich organizmów;•charakteryzowanie skutków wielkich odkryć geograficznych.•JAKIE KRAJOBRAZY SPOTKA ODKRYWCA ŚWIATA?Szczegółowe cele edukacyjne:poznanie zróżnicowania klimatycznego i krajobrazowego Ziemi;•umiejętność charakteryzowania różnorodności przyrodniczej Ziemi;•umiejętność analizy wykresów temperatury i opadów;•umiejętność rozpoznawania i charakteryzowania przystosowań organizmów do życia w wybranych strefach na Ziemi;•• ukazanie zależności między różnymi elementami środowiska przyrodniczego;• dostrzeganie wpływu działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego Ziemi.Zakres treści programowych:warunki klimatyczne, charakterystyczne cechy krajobrazu, rośliny i zwierząt, osobliwości przyrody, rozwój•turystyki, rolnictwa i przemysłu, życie ludzi w: wilgotnym lesie równikowym, na sawannie, gorącej pustyni,nad Morzem Śródziemnym, w górach wysokich, lesie liściastym strefy umiarkowanej, na stepie, w tajdze,tundrze i na pustyni lodowej;• wpływ zanieczyszczenia środowiska na życie na Ziemi.Procedury osiągania celów:lokalizowanie na mapie świata i na globusie stref klimatycznych i krajobrazowych Ziemi;•rozpoznawanie na ilustracjach, zdjęciach różnych krajobrazów świata;•rozpoznawanie i identyfikowanie charakterystycznych dla danego regionu świata roślin i zwierząt,•z wykorzystaniem albumów, kluczy do oznaczania gatunków;PRZYRODA Program nauczania 11

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejwyciąganie wniosków na podstawie analizy wykresów temperatur i opadów oraz map tematycznych;•wykonanie plakatu, albumu, prezentacji multimedialnej lub ulotki opisujących wybrany rejon świata.•JAK W ŚRODOWISKU LĄDOWYM ROZWIJA SIĘ ŻYCIE?Szczegółowe cele edukacyjne:umiejętność rozpoznawania wybranych gatunków zwierząt, wyróżnianie gatunków chronionych;•umiejętność prowadzenia obserwacji wybranych gatunków zwierząt;•poznanie przystosowań zwierząt do życia w środowisku wodno-lądowym, lądowym, do opanowania•środowiska powietrznego;• określenie znaczenia zwierząt w przyrodzie i życiu człowieka.Zakres treści programowych:charakterystyka, przystosowania w budowie, różnorodność bezkręgowców i kręgowców: płazów, gadów,•ptaków i ssaków;znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka;•ochrona zwierząt.•Procedury osiągania celów:obserwowanie wybranych gatunków zwierząt pod kątem ich przystosowań do warunków życia;•rozpoznawanie na podstawie zdjęć, kluczy do oznaczania gatunków oraz nazywanie przykładów zwierząt•należących do bezkręgowców i kręgowców;• wykonanie plakatu przedstawiającego przystosowania danego zwierzęcia do warunków środowiska, w którymżyje.CO GROZI NASZEJ PLANECIE I JAK JĄ CHRONIĆ?Szczegółowe cele edukacyjne:świadomość wpływu codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego świata;•podsumowanie wiadomości o integralności elementów środowiska przyrodniczego;•przekonanie o celowości działań podejmowanych przez różnorodne organizacje przyrodnicze i ekologiczne na•świecie.Zakres treści programowych:wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze;•ochrona zasobów przyrody;•zasady zrównoważonego rozwoju;•alternatywne źródła energii;•organizacje działające na rzecz ochrony przyrody.•Procedury osiągania celów:obserwacja i określenie stanu środowiska przyrodniczego: zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby;•określenie wpływu codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego;•• podanie przykładów działań podejmowanych przez organizacje działające na rzecz ochrony przyrody.SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIAProgram zakłada osiągnięcie celów kształcenia i wychowania, biorąc pod uwagę różnorodne warunki funkcjonowaniaszkół, warunki pracy ucznia i nauczyciela. Do najważniejszych należą:liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu;•liczebność klas;•zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły;•korelacja z innymi przedmiotami.•Liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu – liczba godzin przeznaczona na zajęcia z przyrodyw trzyletnim cyklu nauczania nie może być mniejsza niż 240 godzin (według informacji podanych przez MEN), a zatemw szkołach będzie możliwa sytuacja różnego przydzielenia liczby godzin na poszczególne klasy przeznaczonychna realizacje zajęć z przyrody. Program może być realizowany w dwóch lub trzech wariantach:PRZYRODA Program nauczania 12

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej• wariant I: klasa 4 – 2 godziny, klasa 5 – 3 godziny, klasa 6 – 3 godziny;• wariant II: klasa 4 – 3 godziny, klasa 5 – 3 godziny, klasa 6 – 2 godziny;• wariant III: klasa 4 – 3 godziny, klasa 5 – 3 godziny, klasa 6 – 3 godziny (przy założeniu dodania jednej,dodatkowej godziny z tzw. godzin do dyspozycji dyrektora szkoły).Średnio w ciągu jednego roku szkolnego są 33 tygodnie przeznaczone na zajęcia lekcyjne, a zatem nauczycielzrealizuje ten program w całości, mając jeszcze do dyspozycji część lekcji na dodatkowe powtórki, ćwiczenia lubkonkursy.Liczebność klas – optymalną liczbę uczniów w klasie określa się na 24. Umożliwia ona zarówno efektywną pracęindywidualną ucznia, jak i pracę w zespołach uczniowskich podczas lekcji. Nauczyciel powinien wyjątkowo staraniedobrać metody i formy pracy umożliwiające w przystępny sposób przyswojenie przez uczniów określonego programemzakresu treści i umiejętności. Dobre zaplanowanie i zrealizowanie lekcji przez nauczyciela jest drogą do sukcesuucznia. Jest to zadanie szczególnie trudne, jeśli grupa uczniów w klasie jest bardzo liczna.Program ten zakłada realizację zadań, przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń w sposób indywidualny, a takżew zróżnicowanych liczebnie zespołach uczniowskich.Zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły – przedstawiany program nauczania przyrody jest możliwydo zrealizowania praktycznie w każdej szkole, bez względu na to, jakie jest jej wyposażenie w pomoce dydaktyczne.Zdecydowana większość ćwiczeń i doświadczeń związana jest z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku,dostępnych w każdym domu i szkole. Do niektórych z ćwiczeń wykorzystać należy przyrządy, które stanowią raczejstandardowe wyposażenie każdej szkoły, np. optyczne (lupa, mikroskop), miernicze (taśma miernicza) lub pomiarowe(termometr, barometr).Przy realizacji treści programowych nauczyciel powinien uwzględnić także warunki środowiska przyrodniczegonajbliższej okolicy oraz zainteresowania uczniów, umożliwiając rozwój postawy badawczej dzieci.Korelacja z innymi przedmiotami – w programie uwzględniono korelację treści między różnymi przedmiotami,szczególnie z matematyką. Stanowi to bardzo ważny element przygotowania ucznia do sprawdzianu kompetencji poklasie 6 oraz do konkursów matematyczno-przyrodniczych.Program proponuje, w jaki sposób osiągać określone w podstawie programowej cele kształcenia i wychowania,ale ostateczną decyzję podejmie nauczyciel, który ma najlepsze rozeznanie w pracy z konkretną grupą ucznióww warunkach swojej szkoły.OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIAUczeń kończący klasę 4 powinien umieć:• obserwować przyrodę, stosując podstawowe przyrządy służące prowadzeniu obserwacji;przeprowadzać i dokumentować proste doświadczenia i obserwacje;•stosować podstawowe zasady opieki nad prowadzonymi hodowlami roślin i zwierząt domowych;•wyjaśnić, czym jest komórka oraz że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek;•posługiwać się mikroskopem optycznym;•prowadzić obserwacje preparatów mikroskopowych;•wymienić podstawowe czynności życiowe organizmów;•wymienić i wyznaczać w terenie główne kierunki świata;•posługiwać się planem, mapą;•stosować skalę liniową (podziałkę);•omówić obieg wody w przyrodzie;•omówić warunki panujące na lądzie i w wodzie;•opisać przystosowania wybranych organizmów do życia na lądzie lub w wodzie;•dokonać pomiaru wysokości i odległości w terenie;•charakteryzować skały i gleby występujące w najbliższej okolicy;•PRZYRODA Program nauczania 13

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej• wykazać wpływ próchnicy na żyzność gleby;• rozpoznawać wybrane gatunki roślin, zwierząt i grzybów;• wykazać rolę roślin, zwierząt, grzybów w przyrodzie i życiu człowieka;• budować i przedstawić graficznie przykłady zależności pokarmowych występujących między organizmamiw różnych środowiskach;• dostrzegać wpływ własnych działań na stan przyrody.Uczeń kończący klasę 5 powinien:• umieć nazwać i określić położenie najważniejszych narządów w ciele człowieka;• znać i stosować zasady prawidłowego odżywiania się, zasady higieny osobistej;• umieć opisać najważniejsze etapy rozwoju człowieka;• znać zasady oraz umieć udzielić pomocy przedmedycznej w nagłych wypadkach;• umieć wezwać pogotowie ratunkowe w nagłym wypadku;• umieć charakteryzować źródła oraz sposoby zapobiegania wybranym chorobom człowieka;• być przekonanym o negatywnym wpływie używek na zdrowie i życie człowieka;• być asertywnym;• określać prędkość jako drogę przebytą w czasie;• umieć opisać budowę materii;• umieć rozpoznać substancje i mieszaniny substancji w najbliższym otoczeniu;• określić właściwości wybranych substancji i mieszanin;• poznać przykłady zjawisk elektrycznych i magnetycznych;• umieć zbudować prosty obwód elektryczny;• umieć wskazać Polskę na mapie Europy, podać nazwy państw sąsiadujących z Polską;• umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranychregionów Polski;• znać podstawowe formy ochrony przyrody w Polsce;• reprezentować postawę wrażliwego na potrzeby przyrody człowieka.Uczeń kończący klasę 6 powinien:• znać zasadę działania camera obscura, przeprowadzić proste doświadczenia ilustrujące rozchodzenie sięświatła i dźwięku;umieć określić miejsce planety Ziemi w Układzie Słonecznym;•wiedzieć, kim był i czego dokonał Mikołaj Kopernik;•umieć wyjaśnić rolę badań i odkryć naukowych;•umieć określić, jak działa siła grawitacji i jakie są tego konsekwencje;•wiedzieć, że zmiany pór roku oraz zmiany dnia i nocy to skutki obrotowego i obiegowego ruchu Ziemi;•umieć wskazać położenie lądów i oceanów na globusie;•umieć określić położenie wybranych obiektów geograficznych na mapie lub globusie;•umieć scharakteryzować warunki życia w morzu;•umieć podać przystosowania wybranych organizmów do życia w morzach i oceanach;•umieć wykazać zależność szaty roślinnej i zwierzęcej danego regionu świata od warunków klimatycznych•występujących na danym terenie;umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranych•regionów świata;• rozpoznawać wybrane regiony świata na podstawie ich opisu i zdjęć;• rozpoznawać wybrane gatunki zwierząt (bezkręgowców i kręgowców) z wykorzystaniem prostych kluczyi atlasów;• umieć scharakteryzować przystosowania płazów do wodno-lądowego trybu życia;• umieć scharakteryzować przystosowania gadów do lądowego trybu życia;• umieć scharakteryzować przystosowania ptaków do lotu;• umieć opisać różnorodność w przystosowaniach ssaków do życia w różnorodnych środowiskach;• umieć podać przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu działalności ludzi na stan środowiskaprzyrodniczego świata;• umieć omówić zasady zrównoważonego rozwoju.PRZYRODA Program nauczania 14

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejPropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniaOcena jest nieodzownym elementem procesu uczenia się/nauczania. Powinna ona dać informację nie tylko o bieżącychosiągnięciach ucznia, ale pokazać poszerzenie wiedzy i umiejętności w ciągu roku szkolnego. Bardzo istotnąrolę odgrywa także samoocena i ewaluacja.Nauczyciel rozpoczynając pracę w klasie 4, powinien znać już rezultaty badania wyników uczniów po klasie 3 lubtzw. diagnozy wstępnej, tym samym powinien mieć informację, co uczeń umie i z czym ma problemy. Nieodzownymelementem oceny jest także obserwacja pracy i zaangażowania ucznia podczas zajęć.Najważniejszymi formami bieżącego sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia są przede wszystkim: testy sprawdzającewiedzę i umiejętności z działu tematycznego, tzw. kartkówki (krótkie formy sprawdzenia wiedzy i umiejętnościz 2–3 ostatnich lekcji), odpowiedzi ustne, praca ucznia na lekcji lub podczas zajęć terenowych, zadania domowekierowane do wszystkich uczniów oraz do grupy uczniów zainteresowanych przyrodą. Zadania testowe powinnybyć przygotowane zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego i powinny uwzględniać różne typy zadań otwartychi zamkniętych.Istotną rolę oprócz samej oceny odgrywa jej uzasadnienie oraz analiza sukcesów i porażek ucznia. W procesiedydaktycznym ocena powinna odgrywać rolę motywującą ucznia do dalszego wysiłku, nie może być jedynie liczbą.Prawidłowe ocenianie jest warunkiem osiągania postępu w uczeniu się.Przykłady zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności ucznia1 Uporządkuj i wpisz w odpowiednie miejsca na schemacie wymienione poniżej elementy przyrody (0–6 pkt).Elementy przyrody: woda, powietrze, człowiek, roślina, skała, zwierzę.PRZYRODAOŻYWIONANIEOŻYWIONA1 2 1 23 32 Uzupełnij tabelę (0–4 pkt).Nazwa składnika pogodyNazwa przyrządu do jego pomiarutemperaturadeszczomierzwiatrbarometrPRZYRODA Program nauczania 15

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej3 Na podstawie danych oblicz średnią temperaturę dobową (0–2 pkt).Godzina 7.00 13.00 19.00 1.00Temperatura 5°C 13°C 4°C 2°CObliczenia:Wynik:Odpowiedź: Średnia temperatura dobowa wynosi4 Korzystając z przedstawionej mapy pogody i jej legendy, uzupełnij tekst prognozy pogody (0–7 pkt).Polska znajduje się pod wpływem rozległego niżu znad Skandynawii. Przeważać będą wiatry z kierunku ............................ .Najwyższa temperatura powietrza wystąpi w Polsce zachodniej i wyniesie ......................................... °C. Najzimniej będziew Polsce ........................................., gdzie temperatura obniży się nawet do –10°C. W Polsce południowo-zachodniej wystąpią....................................... . W Polsce północno-zachodniej niebo będzie ...................................... przez cały dzień. W Polsce wschodnieji ......................................... będzie słonecznie i bez opadów.5 Na rysunku przedstawiono wysokość Słońca w różnych porach roku i oznaczono liczbami od 1 do 3. Rozpoznaj,jakie to pory roku i uzupełnij tabelę (0–8 pkt).123PRZYRODA Program nauczania 16

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejNumerrysunkuNazwa pory rokuPora rokuzaczyna sięW tym dniu Słońcewschodzi naW tym dniu Słońcezachodzi na1północnymwschodziepółnocnym zachodzie2 jesień3 22 grudnia6 Podkreśl zdania, które są prawdziwe (0–4 pkt).A. W pierwszym dniu lata dzień jest najkrótszy, a noc najdłuższa.B. 21 marca dzień jest równy nocy.C. 22 czerwca dzień jest najdłuższy, a noc najkrótsza.D. Zimą dzień trwa tak długo jak noc.E. Wiatr to poruszające się powietrze.F. Wraz ze zmianą wysokości Słońca w ciągu roku zmienia się temperatura powietrza na Ziemi.Propozycja kryteriów oceny osiągnięć uczniówNiełatwo jest stworzyć system oceniania i nie istnieje jeden uniwersalny. Nie ma też gotowej odpowiadającejwszystkim skali oceniania. Dlatego też sposób oceny osiągnięć ucznia z przyrody, czyli tzw. przedmiotowy systemoceniania (POS), powinien być skorelowany i spójny z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.Podany poniżej sposób przeliczania wartości procentowej punktów na poszczególne oceny jest bardzo popularnywśród nauczycieli i stanowi jedynie propozycję do rozważenia:0–30% – ocena niedostateczna;31–50% – ocena dopuszczająca;51–69% – ocena dostateczna;70–87% – ocena dobra;88–95% – ocena bardzo dobra;96–100% – ocena celująca.PRZYRODA Program nauczania 17