PRZYRODA Program nauczania w szkole podstawowej - LektorKlett

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejPRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejOpis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnychProgram nauczania przyrody jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego przygotowaną przez MinisterstwoEdukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r.Jest on tak skonstruowany, że umożliwia harmonijną realizację zajęć przy uwzględnieniu różnego tygodniowegowymiaru czasu zajęć.Zapewnia pełną realizację celów kształcenia – wymagań ogólnych określonych w podstawie programowej:I. Zaciekawienie światem przyrody – uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentujepostawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi napytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja – uczeń przewidujeprzebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadzaobserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia,używając prawidłowej terminologii.III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej – uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczeji kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwowłasne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.IV. Poszanowanie przyrody – uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa narzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia – uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań,doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstoweji graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno--komunikacyjne.W programie opisano: szczegółowe cele edukacyjne, zakres treści programowych, procedury osiągania celów,sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, propozycje osiągnięć ucznia po każdej klasie oraz propozycjekryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.W klasie 4 zawarte są treści dotyczące przede wszystkim:sposobów obserwacji przyrody, bliższej i dalszej okolicy;•komórkowej budowy organizmów;•życia na lądzie i w wodzie.•W klasie 5 uczeń pozna:podstawowe wiadomości związane z budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka (także elementy•związane z rozmnażaniem i rozwojem człowieka);przykłady chorób człowieka i sposoby walki z nimi;•budowę i właściwości materii;•krajobrazy i przyrodę Polski;•formy ochrony przyrody w Polsce.•Program klasy 6 przewiduje omówienie zagadnień związanych z:optyką i akustyką;•planetą Ziemią i Układem Słonecznym;•położeniem kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej;•PRZYRODA Program nauczania 1

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejkrajobrazami i przyrodą różnych stref klimatycznych;•zagrożeniami i ochroną przyrody.•Kończąc naukę przyrody w szkole podstawowej, uczeń powinien być przekonany o jedności, spójności, ale takżeróżnorodności otaczającej go przyrody, dlatego w programie nauczania przyrody treści z zakresu biologii, geografii,fizyki i chemii zostały w sposób harmonijny połączone.Przy realizacji tego programu należy wziąć pod uwagę różne możliwości i potrzeby edukacyjne uczniów, kładącszczególny nacisk na dostosowanie metod i form pracy z uczniem, na stawianie indywidualnych wymagań uczniomo specjalnych potrzebach edukacyjnych. Rozwijanie umiejętności uczniów możliwe jest dzięki częstemu stosowaniumetod aktywizujących, w tym doświadczeń, eksperymentów i projektów. Bardzo ważną rolę w nauczaniu przyrodyodgrywają zajęcia terenowe – zarówno te dalsze, jak i bliższe (realizowane w otoczeniu szkoły). Umożliwiają onew pełni realizację podstawy programowej, która oprócz zakresu treści i umiejętności przedmiotowych określa zakresumiejętności ponad przedmiotowych (kluczowych):czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania•i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualnyi moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa;myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu•codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych;myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych•dotyczących przyrody i społeczeństwa;umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie;•umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także•w celu wyszukiwania i korzystania z informacji;umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich•zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;• umiejętność pracy zespołowej.Od roku szkolnego 2012/2013 uczniowie będą dziećmi o rok młodszymi, dlatego należy właściwie dobierać przykładyilustrujące zjawiska i procesy przyrodnicze, zaczynając od tych znanych już dziecku po coraz trudniejsze i bardziejabstrakcyjne.SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA, TREŚCIPRZYRODNICZE ORAZ PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓWZAPROPONOWANE Z PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE POZIOMY KLASKLASA 4CO TO JEST PRZYRODA I JAK JĄ OBSERWOWAĆ?Zakres treści programowych:przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu, zależności między nimi;•zasady prawidłowego uczenia się, warunki i miejsce uczenia się; zasady planowania zajęć ucznia w ciągu dnia•i tygodnia;poznawanie przyrody za pomocą zmysłów człowieka; przyrządy stosowane w badaniach przyrodniczych:•lupa, mikroskop, lornetka; obserwacje przyrodnicze oraz sposoby ich dokumentowania (schemat, rysunek,opis doświadczenia).Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• rozpoznaje i nazywa składniki krajobrazu;PRZYRODA Program nauczania 2

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejopisuje zasady prawidłowego uczenia się, wskazuje warunki i miejsce sprzyjające nauce;•poprawnie planuje własne zajęcia;•postrzega przyrodę za pomocą zmysłów;•posługuje się przyrządami stosowanymi w badaniach przyrodniczych;•prowadzi obserwacje w klasie i w terenie;•jest wnikliwym obserwatorem przyrody;•dokumentuje przeprowadzone obserwacje w formie schematycznego rysunku lub opisu;•rozumie istotny wpływ ruchu, odżywiania i snu na zdrowie człowieka.•Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:lekcja w terenie, podczas której uczniowie poznają charakterystyczne cechy i elementy krajobrazu;•wykazanie wpływu złych warunków i nieodpowiedniego miejsca uczenia się na zdrowie i samopoczucie•na podstawie obserwacji;znajomość zasad uczenia się, wprowadzanie ich w szkole i w domu – burza mózgu;•właściwe planowanie zajęć ucznia klasy 4 w ciągu dnia i tygodnia – ćwiczenia;•obserwacje przyrody za pomocą zmysłów;•obserwowanie różnych obiektów przyrodniczych za pomocą przyrządów przyrodniczych;•ćwiczenia pokazujące właściwości ogniskujące lupy;•przeprowadzanie prostych obserwacji przyrodniczych i na ich podstawie wyciąganie wniosków;•prowadzenie i dokumentowanie w różny sposób obserwacji przyrody – szkic, rysunek, dzienniczek obserwacji,•zielnik.Zakres treści programowych:pogoda i jej składniki; obserwacje pogody; przyrządy meteorologiczne;•zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;•kierunki świata: główne i pośrednie; sposoby wyznaczania kierunków w terenie (kompas i gnomon);•wędrówka Słońca nad widnokręgiem w ciągu dnia i roku; zmiany miejsc wschodu, górowania i zachodu•Słońca w różnych porach roku;uprawa roślin i hodowla zwierząt jako obiektów obserwacji przyrodniczych; rozpoznawanie roślin trujących•lub szkodliwych dla życia człowieka; zasady postępowania z nimi.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• wyznacza kierunki główne i pośrednie;• przeprowadza obserwację wędrówki Słońca nad widnokręgiem;• planuje i prowadzi uprawy roślin ozdobnych i hodowle zwierząt domowych;• jest systematyczny i odpowiedzialny w prowadzeniu hodowli zwierząt domowych ;• formułuje wnioski z obserwacji przyrodniczych;• rozpoznaje rośliny trujące lub szkodliwe dla człowieka i właściwie z nimi postępuje;• obserwuje i dokumentuje fazy wzrostu rośliny.Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:• obserwacja pogody, przeprowadzenie doświadczenia wykazującego istnienie powietrza i ciśnieniaatmosferycznego – obserwacje;• prowadzenie i dokumentowanie obserwacji zjawisk atmosferycznych – ćwiczenia;• dostrzeganie wpływu stanu pogody na samopoczucie ludzi – burza mózgów, obserwacja;• budowanie na podstawie instrukcji prostego wiatromierza i przeprowadzanie obserwacji z jegowykorzystaniem – ćwiczenia praktyczne;• prowadzenie kalendarza pogody;• prowadzenie obserwacji Słońca, dostrzeganie zależności miedzy wysokością Słońca, długością dniaa temperaturą powietrza w ciągu roku;• wyznaczanie (różnymi sposobami) w terenie kierunków głównych i pośrednich – lekcja w terenie;• uprawa i pielęgnowanie roślin ozdobnych, obserwowanie i dokumentowanie wszystkich faz rozwoju rośliny;• planowanie i prowadzenie hodowli zwierząt domowych;• opracowanie kodeksu postępowania z roślinami trującymi lub szkodliwymi dla człowieka – plakat, ulotka.PRZYRODA Program nauczania 3

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejCO TO SĄ ORGANIZMY ŻYWE? CO JE ŁĄCZY, A CO DZIELI?Zakres treści programowych:komórkowa budowa organizmów – podobieństwa i różnice w budowie; podstawowe czynności życiowe•organizmów: rozmnażanie, wzrost i rozwój, odżywianie (samo- i cudzożywność), oddychanie, wydalanie, ruch;• zależności pokarmowe zachodzące między organizmami – łańcuchy i sieci pokarmowe.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• wie, że organizmy zbudowane są z komórek;• wskazuje podobieństwa i różnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej;• charakteryzuje przystosowania wybranych organizmów do warunków życia;• nazywa zależności pokarmowe między organizmami;• przedstawia łańcuchy pokarmowe na schemacie lub modelu.• obserwacja mikroskopowa wybranych preparatów komórek roślinnych i zwierzęcych;• wykonywanie preparatów mikroskopowych, np. z cebuli, paproci, moczarki kanadyjskiej – ćwiczeniapraktyczne;• dokumentowanie przeprowadzonych obserwacji w formie rysunków;• obserwowanie i określanie cech przystosowujących organizmy do warunków życia – lekcja w terenie, filmprzyrodniczy;• obserwowanie różnic w sposobach odżywiania się organizmów samożywnych i cudzożywnych;• przedstawianie prostych łańcuchów i sieci pokarmowych na schemacie lub modelu.JAK POZNAWAĆ BLIŻSZĄ I DALSZĄ OKOLICĘ?Zakres treści programowych:orientacja w terenie (plan, mapa);•czytanie mapy (legenda);•opis miejsca zamieszkania lub szkoły z wykorzystaniem planu lub mapy topograficznej;•obliczanie odległości na mapie za pomocą podziałki liniowej oraz odległości rzeczywistej w terenie;•różne rodzaje map: hipsometryczna, konturowa, polityczna, turystyczna, tematyczna;•sposoby dokonywania pomiarów wysokości i odległości w terenie z wykorzystaniem taśmy mierniczej oraz na•podstawie szacowania;• formy wklęsłe i wypukłe w terenie i na mapie poziomicowej.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:posługuje się planem, mapą;•oblicza odległość rzeczywistą w terenie oraz odległość na mapie za pomocą podziałki liniowej;•identyfikuje znaki na mapie z obiektami w terenie;•rozróżnia wklęsłe i wypukłe formy terenu na mapie poziomicowej.•narysowanie planu drogi do domu lub szkoły – wykonanie szkicu, rysunku;•orientowanie planu i mapy w terenie – ćwiczenia w terenie;•obliczanie odległości za pomocą podziałki liniowej na mapie i odległości w rzeczywistości – ćwiczenia•praktycznećwiczenie czytania planu najbliższej okolicy lub miasta, mapy turystycznej miasta lub Polski;•dobór odpowiedniego rodzaju mapy do wykonywanego zadania – praca z atlasem przyrodniczym;•pomiar odległości i wysokości w terenie – ćwiczenia praktyczne;•rozpoznawanie i nazywanie form ukształtowania terenu w najbliższej okolicy domu i szkoły – zajęcia•w terenie.ŻYCIE W WODZIEZakres treści programowych:stany skupienia wody;•obieg wody w przyrodzie (zjawiska: parowania, skraplania, topnienia, zamarzania-krzepnięcia);•życie w wodzie; czynniki warunkujące życie w wodzie;•charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w rzece lub jeziorze; ich przystosowania do życie w wodzie;•• zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym.PRZYRODA Program nauczania 4

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejSzczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• identyfikuje i nazywa różne stany skupienia wody;• omawia obieg wody w przyrodzie;• wymienia czynniki warunkujące życie w wodzie;• charakteryzuje przystosowania organizmów do życia w wodzie i zależności występujące między nimi.przeprowadzanie doświadczeń obrazujących zjawiska zmian stanów skupienia wody (parowanie, skraplanie,topnienie, zamarzanie-krzepnięcie);• określenie czynników warunkujących życie w wodzie – burza mózgów;• rozpoznawanie wybranych gatunków roślin i zwierząt żyjących w wodzie – praca z atlasami i kluczami dooznaczania gatunków;• przedstawienie na schemacie zależności pokarmowych występujących w jeziorze – wykonywanie plakatów,szkiców.ŻYCIE NA LĄDZIEZakres treści programowych:• życie na lądzie – różnorodność środowisk życia, czynniki warunkujące życie na lądzie;• charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach (lasu, pola, łąki); ich przystosowania dożycia na lądzie;• organizmy samożywne i cudzożywne;• warstwowa budowa lasu;• budowa, funkcjonowanie i przegląd wybranych gatunków: mchów i paproci, roślin nagonasiennychi okrytonasiennych, grzybów i porostów;• wpływ działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego (zanieczyszczenia powietrza, gleb,wód);• codzienne zachowania i nawyki ludzi mające wpływ na stan środowiska; działania proekologiczne;• działalność człowieka mająca wpływ na zmiany w środowisku przyrodniczym oraz na zdrowie człowieka.Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów::opisywanie krajobrazu najbliższej okolicy – obserwacja;•rozpoznawanie wybranych pospolitych gatunków roślin i zwierząt środowiska lądowego (lasu, łąki i pola) –•praca z atlasami, kluczami do oznaczania gatunków, zajęcia terenowe;wskazywanie wpływu warunków abiotycznych panujących w różnych warstwach lasu – obserwacja, lekcja w•terenie;rozpoznawanie wybranych gatunków mchów, paproci, roślin nasiennych, grzybów i porostów;•określenie znaczenia roślin w życiu i gospodarce człowieka – praca z materiałami źródłowymi;•obserwacja stanu zanieczyszczenia powietrza, wód, gleb w najbliższym otoczeniu – ćwiczenia praktyczne,•terenowe;świadomość wpływu codziennych zachowań ludzi na stan środowiska w najbliższej okolicy – metaplan,•metoda puzzli;• opracowanie listy przykładowych działań mających pozytywny i negatywny wpływ na zmiany w najbliższymśrodowisku przyrodniczym – burza mózgów, kula śniegowa, mapa pojęciowa.KLASA 5JAK JEST ZBUDOWANY I JAK DZIAŁA MÓJ ORGANIZM?Zakres treści programowych:budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem: odżywiania, krążenia krwi,•oddychania, ruchu, reakcji na bodźce;charakterystyka układu pokarmowego;•składniki pokarmowe i ich funkcje: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i sole mineralne;•podstawowe zasady prawidłowego odżywiania się;•podstawowe zasady postępowania z produktami spożywczymi (termin przydatności do spożycia,•przechowywanie, przygotowywanie posiłków);PRZYRODA Program nauczania 5

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejcharakterystyka układu krwionośnego; wpływ stylu życia i odżywiana na stan zdrowia człowieka (profilaktyka•chorób serca);charakterystyka układu oddechowego; proces oddychania komórkowego procesem wyzwalania energii•z pokarmów;charakterystyka układu ruchu; znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia; zasady•udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej przy: stłuczeniach, zwichnięciach, złamaniach, skaleczeniach,krwotokach, ukąszeniach i użądleniach; zasady wzywania pomocy w różnych sytuacjach;charakterystyka układu nerwowego i narządów zmysłów; rola zmysłów człowieka w odbieraniu wrażeń ze•środowiska zewnętrznego; zasady ochrony narządów wzroku i słuchu człowieka.Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów::• rozróżnianie i przyporządkowywanie poszczególnych narządów do właściwych układów narządów człowieka– ćwiczenia, pokaz;• zaplanowanie posiłków w ciągu jednego dnia i tygodnia z uwzględnieniem zasad prawidłowegoodżywiania się – drzewko decyzyjne, burza mózgów;• analizowanie wartości odżywczych wybranych pokarmów – metoda układanki;• przygotowanie zestawu produktów spożywczych, które powinny uzupełniać dietę każdego ucznia (owoce,warzywa, napoje niegazowane) i takich, których należy unikać (chipsy, fast foody) – kalambury;• przeprowadzenie doświadczenia identyfikującego tlen jako czynnik niezbędny do procesu spalania;• przygotowanie wyposażenia apteczki na wycieczkę szkolną;• ćwiczenia w pomiarze tętna przed wysiłkiem fizycznym i po nim;• zaplanowanie różnorodnych form aktywnego i biernego odpoczynku dla ucznia klasy 5 – mapa pojęciowa;• ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej przy krwotoku z nosa, złamaniu, skręceniu,skaleczeniu;• ćwiczenia w formułowaniu komunikatu wzywającego karetkę pogotowia;• określenie sposobów ograniczenia nadmiernego hałasu w klasie lub szkole – projekt.JAK POWSTAJE I JAK ROZWIJA SIĘ KAŻDY Z NAS?Zakres treści programowych:• charakterystyka układu rozrodczego człowieka;• charakterystyka etapów rozwojowych człowieka: zarodkowy, płodowy, noworodkowy, niemowlęcy,poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości;• zmiany zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania;• dojrzałość biologiczna (fizyczna), psychiczna i społeczna człowieka;• podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania.Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów::• rozpoznawanie i nazywanie na podstawie zdjęć lub opisu etapów rozwoju człowieka – ćwiczenia.JAK BYĆ ZDROWYM I CO WARTO WIEDZIEĆ O CHOROBIE?Zakres treści programowych:• definicja stanu choroby;charakterystyka wybranych grup chorób: zakaźne (bakteryjne i wirusowe), pasożytnicze, grzybice, zatrucia•pokarmowe, wrodzone, alergie, nowotworowe, układu krążenia;charakterystyka problemów osób niepełnosprawnych;•profilaktyka chorób;•negatywny wpływ alkoholu, nikotyny, środków psychoaktywnych na życie i zdrowie człowieka;•czynniki wpływające na samopoczucie ucznia w szkole i w domu;•zasady zdrowego stylu życia (znaczenie odpoczynku, snu, odżywiania się, aktywności ruchowej, planowania•zajęć);zachowania asertywne;•zasady bezpiecznego zachowania się w domu, szkole, w drodze do szkoły;•charakterystyka zagrożeń związanych z wypadkami drogowymi, pożarami, niewypałami, fajerwerkami,•kąpielą w miejscach niedozwolonych, uprawianiem sportów zimowych;• zasady bezpiecznego używania różnorodnych środków chemicznych obecnych w domu, posługiwania sięurządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu i wody.PRZYRODA Program nauczania 6

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejSzczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• nazywa i klasyfikuje najczęściej występujące choroby człowieka;• dostrzega zależności między trybem życia, profilaktyką a częstotliwością zachorowań;• jest wrażliwy na potrzeby osób chorych, niepełnosprawnych, starszych;• jest asertywny;• dostrzega zagrożenia w miejscach nauki i wypoczynku oraz podczas drogi do domu i do szkoły.• rozpoznawanie podstawowych chorób na podstawie ich opisu, identyfikowanie źródeł zakażenia – pracaz tekstem;• określenie sposobów eliminowania czynników negatywnie wpływających na samopoczucie ucznia – burzamózgów;• określenie i stosowanie zasad higieny osobistej;• określenie katalogu zasad zdrowego stylu życia – ulotki, plakat;• przyjmowanie postaw asertywnych w przypadku presji otoczenia – drama;• wykazanie negatywnego wypływu używek na życie człowieka – dyskusja;• określenie katalogu zasad bezpiecznego zachowania w różnych sytuacjach – drama.JAK ZBUDOWANA JEST MATERIA I JAKIE MA WŁAŚCIWOŚCI?Zakres treści programowych:• różne rodzaje ruchu;• prędkość jako droga przebyta w czasie;• siły tarcia, oporu powietrza i wody;zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie; właściwości magnesów, oddziaływania magnetyczne;•zasada działania kompasu;źródła i odbiorniki prądu elektrycznego;•maszyny proste w życiu człowieka;•drobinowy model budowy materii;•trzy stany skupienia ciał; właściwości ciał stałych, cieczy i gazów;•dyfuzja w cieczach i gazach;•rozszerzalność cieplna ciał stałych, cieczy i gazów;•substancje proste i złożone oraz ich właściwości;•metale i niemetale;•przewodniki i izolatory ciepła;•sprężystość, kruchość i plastyczność ciał.•właściwości różnorodnych substancji i ich zastosowania;•mieszaniny jednorodne i niejednorodne;•sposoby rozdzielania mieszanin (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie);•roztwory wodne, rozpuszczanie i krystalizacja;•czynniki wpływające na rozpuszczanie (temperatura i topnienie);•przemiany odwracalne (topnienie, krzepnięcie) i nieodwracalne (ścinanie białka i korozja);•czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura), parowanie i skraplanie (temperatura, ruch•powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);wpływ czynników atmosferycznych i gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji; wpływ substancji•i ich mieszanin na życie roślin.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:zna rodzaje ruchu, wpływ sił na ruch i prędkość;•obserwuje zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie;•podaje przykłady zastosowań różnych maszyn prostych w życiu człowieka;•zna model drobinowy budowy materii;•dostrzega różnorodność substancji i mieszanin w życiu codziennym człowieka;•charakteryzuje właściwości ciał stałych, cieczy i gazów;•definiuje proces dyfuzji;•dostrzega wpływ temperatury na stan skupienia substancji;•PRZYRODA Program nauczania 7

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejcharakteryzuje właściwości różnorodnych substancji;•podaje różne sposoby rozdzielania substancji;•podaje przykłady podstawowych przemian chemicznych spotykanych w życiu człowieka;•stosuje zasady bezpieczeństwa przy obchodzeniu się z substancjami chemicznymi;•stosuje zasady bezpieczeństwa podczas przeprowadzania doświadczeń i eksperymentów.•wyznaczanie doświadczalnie prędkości swojego ruchu (marszu, biegu) – zajęcia praktyczne;•wskazanie przykładów zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i w życiu codziennym•człowieka – burza mózgów;• przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących elektryzowanie się ciał;• przeprowadzanie doświadczeń ilustrujących właściwości i oddziaływanie magnesów względem siebiei różnych substancji;• wykonanie prostego kompasu;• przeprowadzenie ćwiczenia na dobieranie odbiorników do źródeł prądu elektrycznego z uwzględnieniemnapięcia elektrycznego;• opracowanie instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi – plakat;• zbudowanie prostego obwodu elektrycznego i doświadczalne sprawdzenie przewodzenia prądu elektrycznegoprzez różne ciała (substancje);• wskazanie przykładów zastosowania maszyn prostych przez człowieka – burza mózgów;• określanie właściwości substancji i ich mieszanin (woda, cukier, sól kuchenna, ocet, sok cytrynowy)– doświadczenia;• porównanie masy ciał o tej samej objętości wykonanych z różnych substancji – ćwiczenia;• porównanie własności metali i niemetali, przewodników i izolatorów – ćwiczenia;• podanie przykładów substancji i ich właściwości, z których wykonane są przedmioty codziennego użytku– mapa pojęciowa;• badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (np. sól kuchenna, cukier, kreda, olej);• przeprowadzenie doświadczenia ilustrującego proces dyfuzji w gazach i cieczach;• przeprowadzenie doświadczeń ilustrujących rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;• wyjaśnienie zasady działania termometru cieczowego;• badanie wpływu różnych czynników na szybkość tworzenia roztworów wodnych (mieszanie, temperatura,rozdrobnienie substancji) – doświadczenia;• krystalizacja soli z roztworu nasyconego – doświadczenia;• obserwowanie skutków procesu korozji, ścinania białka – obserwacja;• przeprowadzenie doświadczenia wykazującego wpływ substancji (np. soli kuchennej, octu, detergentów)na wzrost i rozwój roślin; dokumentowanie przeprowadzonego doświadczenia.CO KAŻDY POLAK WIEDZIEĆ POWINIEN?Zakres treści programowych:położenie Polski w Europie; państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;•formy ukształtowania terenu i krainy geograficzne Polski;•występowanie skał i gleb w Polsce;•szata roślinna Polski; główne rzeki i jeziora Polski;•• rodzaje wód powierzchniowych.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• określa położenie Polski w Europie, państw sąsiadujących z Polską w Europie;• charakteryzuje cechy wybranych krajobrazów Polski;• rozpoznaje i nazywa skały i gleby w najbliższej okolicy;• dostrzega zależności między grubością warstwy próchniczej a żyznością gleby;• obserwuje zjawiska zachodzące w ciekach wodnych;• dostrzega zróżnicowanie przyrodnicze Polski;• jest wnikliwym obserwatorem przyrody.• lokalizowanie na mapie Europy Polski i jej sąsiadów; stolice państw europejskich – praca z mapą;• wskazywanie na mapie hipsometrycznej nizin, wyżyn, gór, głównych rzek i jezior Polski – praca z mapą;• rozpoznawanie przykładów skał i gleb najbliższej okolicy – lekcja w terenie;• wyjaśnienie wpływu organizmów glebowych i próchnicy na żyzność gleby – dyskusja;PRZYRODA Program nauczania 8

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej• rozpoznawanie rodzajów wód powierzchniowych – obserwacja;• obserwowanie zjawisk zachodzących w ciekach wodnych (kierunek, prędkość przepływu wody, rozróżnianieprawego i lewego brzegu);• charakteryzowanie wybranych krajobrazów Polski, lokalizowanie ich na mapie Polski – praca z mapą.CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? POBRZEŻA I POJEZIERZAZakres treści programowych:• cechy krajobrazu nadmorskiego;• warunki życia w Morzu Bałtyckim;• występowanie i przystosowania glonów do życia w morzu; znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarceczłowieka;• charakterystyczne zwierzęta Bałtyku;• przyroda pobrzeży a życie ludzi w tym rejonie Polski; gospodarka, przemysł i walory turystyczne Gdańska;• zanieczyszczenia wód Bałtyku;• cechy krajobrazu pojezierzy;• glony słodkowodne – przystosowania glonów do życia;• osobliwości przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego i Suwalskiego, atrakcje turystyczne tego rejonu Polski.Sposoby osiągania celów/Zalecane metody osiągania celów:charakteryzowanie krajobrazu pobrzeży i pojezierzy – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja•multimedialna;• opisywanie walorów turystycznych Gdańska – opracowanie folderu turystycznego;• identyfikowanie cech krajobrazów pobrzeży i pojezierzy na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu.CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? NIZINY I WYŻYNYZakres treści programowych:• cechy krajobrazu nizin;• Nizina Mazowiecka, Nizina Śląska, Nizina Podlaska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne, gospodarkai przemysł;• walory przyrodnicze Puszczy Białowieskiej;• cechy krajobrazu wyżyn;• Wyżyna Śląska – krajobraz przemysłowy, degradacja środowiska przyrodniczego, Wyżyna Lubelska –krajobraz rolniczy, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – położenie, walory przyrodnicze, turystyczne wyżynywapiennej;• walory turystyczne Krakowa.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• opisuje walory przyrodnicze, turystyczne i przemysłowe rejonu nizin i wyżyn Polski;• dostrzega wpływ ruchu turystycznego oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze;• zbiera i analizuje informacje o wybranych rejonach Polski.• charakteryzowanie krajobrazu nizin i wyżyn Polski – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacjamultimedialna;opisywanie walorów turystycznych Warszawy i Krakowa – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja•multimedialna;• identyfikowanie cech krajobrazów nizin i wyżyn na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu.CO WARTO WIEDZIEĆ O PRZYRODZIE POLSKI? GÓRYZakres treści programowych:cechy krajobrazu gór niskich (Góry Świętokrzyskie), gór wysokich (Tatry);•klimat, przyroda, osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej Tatr, Karpat, Gór Świętokrzyskich;•wpływ rozwoju turystyki i przemysłu na przyrodę gór.•Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• opisuje walory przyrodnicze, turystyczne i przemysłowe rejonu gór Polski;PRZYRODA Program nauczania 9

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejdostrzega wpływ ruchu turystycznego oraz rozwoju przemysłu na środowisko przyrodnicze.•zbiera i analizuje informacje o wybranych rejonach Polski.•charakteryzowanie krajobrazu gór Polski – plakat, album, ulotka, opis, referat, prezentacja multimedialna;•opisywanie walorów przyrodniczych i turystycznych wybranych górskich miejscowości – opracowanie folderu•turystycznegoidentyfikowanie cech krajobrazów gór niskich i wysokich na podstawie zdjęć, ilustracji, opisu;•analizowanie pięter roślinności w Tatrach – schemat, film przyrodniczy.•JAK CHRONIĆ PRZYRODĘ?Zakres treści programowych:• formy ochrony przyrody w Polsce: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody,użytki ekologiczne, gatunkowa ochrona roślin.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• prezentuje postawę „wrażliwego” przyrodnika;charakteryzuje różnorodne form ochrony przyrody w Polsce.•przygotowanie plakatów, albumów, ulotek ukazujących przyrodę chronioną w Polsce w różnej formie.•KLASA 6JAK WIDZIMY I SŁYSZYMY?Zakres treści programowych:naturalne i sztuczne źródła światła w przyrodzie;•podstawowe zjawiska optyczne (odbicie i załamanie światła);•pryzmat i rozszczepienie światła;•rozchodzenie się światła;•źródła dźwięku;•rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych.•Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• zna wybrane zjawiska optyczne i akustyczne;• dba o bezpieczeństwo swoje i innych uczestników ruchu ulicznego.• badanie prostolinijnego rozchodzenia się światła ( camera obscura) – doświadczenie;• przeprowadzanie doświadczeń ukazujących zjawiska odbicia i załamania światła;przeprowadzanie doświadczeń ukazujących rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;•dostrzeganie i podawanie przykładów konieczności stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa•ludzi – dyskusja, pokaz.MIEJSCE ZIEMI WE WSZECHŚWIECIEZakres treści programowych:heliocentryczna teoria Mikołaja Kopernika;•planety Układu Słonecznego;•Ziemia – jej kształt i rozmiary; globus modelem Ziemi;•działanie siły grawitacji;•• obiegowy i obrotowy ruch Ziemi; zmiany dnia i nocy oraz pór w ciągu roku.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:identyfikuje Ziemię jako planetę, określa jej położenie w Układzie Słonecznym.•określanie kształtu Ziemi z wykorzystaniem globusa – ćwiczenia;•wykazywanie zależności między ruchem obrotowym Ziemi a zmianami dnia i nocy – ćwiczenia, obserwacja;•wykazywanie zależności między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku – obserwacja.•PRZYRODA Program nauczania 10

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejLĄDY I OCEANYZakres treści programowych:położenie kontynentów i oceanów na globusie i mapie świata;•określanie położenia obiektów na mapie świata względem równika i południka zerowego;•życie oceanu – strefy życia w morzu, przystosowania organizmów do życia na różnej głębokości;•ukształtowanie dna morskiego;•powstanie życia na Ziemi;•wielkie odkrycia geograficzne – wyprawy Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.•Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• określa położenie kontynentów i oceanów na Ziemi;• charakteryzuje przystosowania organizmów do życia w morzach i oceanach oraz jeziorach;• określa rolę wody w życiu planety, jaką jest Ziemia;• rozumie potrzebę odpowiedzialnego korzystania z zasobów wody na Ziemi;• określa położenie obiektu geograficznego na mapie lub globusie;• podaje najważniejsze informacje na temat powstania życia na Ziemi oraz skutki wielkich odkryćgeograficznych.• określanie położenia wybranych obiektów geograficznych na mapie świata – praca z mapą;• rozpoznawanie wybranych gatunków morskich organizmów na podstawie zdjęć, atlasów itp.;• określanie przystosowań do życia wybranych gatunków morskich organizmów – plakat, mapa pojęciowa;• charakteryzowanie skutków wielkich odkryć geograficznych – dyskusja.JAKIE KRAJOBRAZY SPOTKA ODKRYWCA ŚWIATA?Zakres treści programowych:warunki klimatyczne, charakterystyczne cechy krajobrazu, rośliny i zwierząt, osobliwości przyrody, rozwój•turystyki, rolnictwa i przemysłu, życie ludzi w: wilgotnym lesie równikowym, na sawannie, gorącej pustyni,nad Morzem Śródziemnym, w górach wysokich, lesie liściastym strefy umiarkowanej, na stepie, w tajdze,tundrze i na pustyni lodowej;• wpływ zanieczyszczenia środowiska na życie na Ziemi.Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:opisuje zróżnicowanie klimatyczne i krajobrazowe Ziemi;•charakteryzuje różnorodność przyrodniczą Ziemi;•analizuje wykresów temperatury i opadów, wyciąga wnioski;•rozpoznaje organizmy i charakteryzuje ich przystosowania do życia w wybranych strefach na Ziemi;•wskazuje zależności między różnymi elementami środowiska przyrodniczego;•dostrzega wpływ działalności człowieka na stan środowiska przyrodniczego Ziemi.•lokalizowanie na mapie świata i na globusie stref klimatycznych i krajobrazowych Ziemi – praca•z mapą;rozpoznawanie na ilustracjach, zdjęciach różnych krajobrazów świata;•rozpoznawanie i identyfikowanie charakterystycznych dla danego regionu świata roślin i zwierząt,•z wykorzystaniem albumów, kluczy do oznaczania gatunków;wyciąganie wniosków na podstawie analizy wykresów temperatur i opadów oraz map•tematycznych;• wykonanie plakatu, albumu, prezentacji multimedialnej lub ulotki opisujących wybrany rejon świata.JAK W ŚRODOWISKU LĄDOWYM ROZWIJA SIĘ ŻYCIE?Zakres treści programowych:charakterystyka, przystosowania w budowie, różnorodność bezkręgowców i kręgowców: płazów, gadów,•ptaków i ssaków;znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka;•ochrona zwierząt.•PRZYRODA Program nauczania 11

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejSzczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:• rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt, rozróżnia gatunki chronione;• obserwuje wybrane gatunki zwierząt;• charakteryzuje przystosowania zwierząt do życia w środowisku wodno-lądowym, lądowym, do opanowaniaśrodowiska powietrznego;• omawia znaczenie zwierząt w przyrodzie i życiu człowieka;• jest wrażliwy na potrzeby zwierząt.• obserwowanie wybranych gatunków zwierząt pod kątem ich przystosowań do warunków życia – zajęciaw terenie, film przyrodniczy;• rozpoznawanie na podstawie zdjęć, kluczy do oznaczania gatunków oraz nazywanie przykładów zwierzątnależących do bezkręgowców i kręgowców;• wykonanie plakatu przedstawiającego przystosowania danego zwierzęcia do warunków środowiska,w którym żyje.CO GROZI NASZEJ PLANECIE I JAK JĄ CHRONIĆ?Zakres treści programowych:wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze;•ochrona zasobów przyrody;•zasady zrównoważonego rozwoju;•alternatywne źródła energii;•organizacje działające na rzecz ochrony przyrody.•Szczegółowe cele kształcenia i wychowania:Uczeń:dostrzega wpływ codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego świata;•postrzega elementy środowiska przyrodniczego jako spójną całość;•jest przekonany o celowości działań podejmowanych przez różnorodne organizacje przyrodnicze i ekologiczne•na świecie.obserwacja i określenie stanu środowiska przyrodniczego: zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby;•określenie wpływu codziennych czynności ludzi na stan środowiska przyrodniczego – drzewko decyzyjne;•podanie przykładów działań podejmowanych przez organizacje działające na rzecz ochrony przyrody•– dyskusja.SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIAProgram zakłada osiągnięcie celów kształcenia i wychowania, biorąc pod uwagę różnorodne warunki funkcjonowaniaszkół, warunki pracy ucznia i nauczyciela. Do najważniejszych należą:liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu;•liczebność klas;•zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły;•korelacja z innymi przedmiotami.•Liczba godzin przydzielona na zrealizowanie programu – liczba godzin przeznaczona na zajęcia z przyrodyw trzyletnim cyklu nauczania nie może być mniejsza niż 290 godzin, a zatem w szkołach będzie dominować sytuacjatypowa przydzielenia liczby godzin na poszczególne klasy przeznaczonych na realizacje zajęć z przyrody.Program może być realizowany w dwóch lub trzech wariantach: klasa 4 – 3 godziny, klasa 5 – 3 godziny, klasa 6– 3 godziny.Średnio w ciągu jednego roku szkolnego jest 33–35 tygodni przeznaczonych przeznaczone na zajęcia lekcyjne,a zatem nauczyciel zrealizuje ten program w całości, mając jeszcze do dyspozycji część lekcji na dodatkowe powtórki,ćwiczenia lub konkursy.Liczebność klas – optymalną liczbę uczniów w klasie określa się na 24. Umożliwia ona zarówno efektywną pracęindywidualną ucznia, jak i pracę w zespołach uczniowskich podczas lekcji. Nauczyciel powinien wyjątkowo staraniedobrać metody i formy pracy umożliwiające w przystępny sposób przyswojenie przez uczniów określonego programemzakresu treści i umiejętności. Dobre zaplanowanie i zrealizowanie lekcji przez nauczyciela jest drogą do sukcesuucznia. Jest to zadanie szczególnie trudne, jeśli grupa uczniów w klasie jest bardzo liczna.PRZYRODA Program nauczania 12

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejProgram ten zakłada realizację zadań, przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń w sposób indywidualny, a takżew zróżnicowanych liczebnie zespołach uczniowskich.Zainteresowania uczniów i baza dydaktyczna szkoły – przedstawiany program nauczania przyrody jest możliwydo zrealizowania praktycznie w każdej szkole, bez względu na to, jakie jest jej wyposażenie w pomoce dydaktyczne.Zdecydowana większość ćwiczeń i doświadczeń związana jest z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku,dostępnych w każdym domu i szkole. Do niektórych z ćwiczeń wykorzystać należy przyrządy, które stanowią raczejstandardowe wyposażenie każdej szkoły, np. optyczne (lupa, mikroskop), miernicze (taśma miernicza) lub pomiarowe(termometr, barometr).Przy realizacji treści programowych nauczyciel powinien uwzględnić także warunki środowiska przyrodniczegonajbliższej okolicy oraz zainteresowania uczniów, umożliwiając rozwój postawy badawczej dzieci.Korelacja z innymi przedmiotami – w programie uwzględniono korelację treści między różnymi przedmiotami,szczególnie z matematyką. Stanowi to bardzo ważny element przygotowania ucznia do sprawdzianu kompetencji poklasie 6 oraz do konkursów matematyczno-przyrodniczych.Program proponuje, w jaki sposób osiągać określone w podstawie programowej cele kształcenia i wychowania,ale ostateczną decyzję podejmie nauczyciel, który ma najlepsze rozeznanie w pracy z konkretną grupą ucznióww warunkach swojej szkoły.OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIAUczeń kończący klasę 4 powinien umieć:• obserwować przyrodę, stosując podstawowe przyrządy służące prowadzeniu obserwacji;• przeprowadzać i dokumentować proste doświadczenia i obserwacje;• stosować podstawowe zasady opieki nad prowadzonymi hodowlami roślin i zwierząt domowych;• wyjaśnić, czym jest komórka oraz że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek;• posługiwać się mikroskopem optycznym;• prowadzić obserwacje preparatów mikroskopowych;• wymienić podstawowe czynności życiowe organizmów;• wymienić i wyznaczać w terenie główne kierunki świata;• posługiwać się planem, mapą;• stosować skalę liniową (podziałkę);• omówić obieg wody w przyrodzie;• omówić warunki panujące na lądzie i w wodzie;• opisać przystosowania wybranych organizmów do życia na lądzie lub w wodzie;• dokonać pomiaru wysokości i odległości w terenie;• charakteryzować skały i gleby występujące w najbliższej okolicy;• wykazać wpływ próchnicy na żyzność gleby;• rozpoznawać wybrane gatunki roślin, zwierząt i grzybów;• wykazać rolę roślin, zwierząt, grzybów w przyrodzie i życiu człowieka;• budować i przedstawić graficznie przykłady zależności pokarmowych występujących między organizmamiw różnych środowiskach;• dostrzegać wpływ własnych działań na stan przyrody.Uczeń kończący klasę 5 powinien:umieć nazwać i określić położenie najważniejszych narządów w ciele człowieka;•znać i stosować zasady prawidłowego odżywiania się, zasady higieny osobistej;•umieć opisać najważniejsze etapy rozwoju człowieka;•znać zasady oraz umieć udzielić pomocy przedmedycznej w nagłych wypadkach;•umieć wezwać pogotowie ratunkowe w nagłym wypadku;•PRZYRODA Program nauczania 13

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej• umieć charakteryzować źródła oraz sposoby zapobiegania wybranym chorobom człowieka;• być przekonanym o negatywnym wpływie używek na zdrowie i życie człowieka;• być asertywnym;• określać prędkość jako drogę przebytą w czasie;• umieć opisać budowę materii;• umieć rozpoznać substancje i mieszaniny substancji w najbliższym otoczeniu;• określić właściwości wybranych substancji i mieszanin;• poznać przykłady zjawisk elektrycznych i magnetycznych;• umieć zbudować prosty obwód elektryczny;• umieć wskazać Polskę na mapie Europy, podać nazwy państw sąsiadujących z Polską;• umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranychregionów Polski;• znać podstawowe formy ochrony przyrody w Polsce;• reprezentować postawę wrażliwego na potrzeby przyrody człowieka.Uczeń kończący klasę 6 powinien:• znać zasadę działania camera obscura, przeprowadzić proste doświadczenia ilustrujące rozchodzenie sięświatła i dźwięku;umieć określić miejsce planety Ziemi w Układzie Słonecznym;•wiedzieć, kim był i czego dokonał Mikołaj Kopernik;•umieć wyjaśnić rolę badań i odkryć naukowych;•umieć określić, jak działa siła grawitacji i jakie są tego konsekwencje;•wiedzieć, że zmiany pór roku oraz zmiany dnia i nocy to skutki obrotowego i obiegowego ruchu Ziemi;•umieć wskazać położenie lądów i oceanów na globusie;•umieć określić położenie wybranych obiektów geograficznych na mapie lub globusie;•umieć scharakteryzować warunki życia w morzu;•umieć podać przystosowania wybranych organizmów do życia w morzach i oceanach;•umieć wykazać zależność szaty roślinnej i zwierzęcej danego regionu świata od warunków klimatycznych•występujących na danym terenie;umieć scharakteryzować walory krajobrazowe, przyrodnicze, turystyczne oraz rozwój przemysłu wybranych•regionów świata;• rozpoznawać wybrane regiony świata na podstawie ich opisu i zdjęć;• rozpoznawać wybrane gatunki zwierząt (bezkręgowców i kręgowców) z wykorzystaniem prostych kluczyi atlasów;• umieć scharakteryzować przystosowania płazów do wodno-lądowego trybu życia;• umieć scharakteryzować przystosowania gadów do lądowego trybu życia;• umieć scharakteryzować przystosowania ptaków do lotu;• umieć opisać różnorodność w przystosowaniach ssaków do życia w różnorodnych środowiskach;• umieć podać przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu działalności ludzi na stan środowiskaprzyrodniczego świata;• umieć omówić zasady zrównoważonego rozwoju.PRZYRODA Program nauczania 14

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejPropozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniaOcena jest nieodzownym elementem procesu uczenia się/nauczania. Powinna ona dać informację nie tylko o bieżącychosiągnięciach ucznia, ale pokazać poszerzenie wiedzy i umiejętności w ciągu roku szkolnego. Bardzo istotnąrolę odgrywa także samoocena i ewaluacja.Nauczyciel rozpoczynając pracę w klasie 4, powinien znać już rezultaty badania wyników uczniów po klasie 3 lubtzw. diagnozy wstępnej, tym samym powinien mieć informację, co uczeń umie i z czym ma problemy. Nieodzownymelementem oceny jest także obserwacja pracy i zaangażowania ucznia podczas zajęć.Najważniejszymi formami bieżącego sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia są przede wszystkim: testy sprawdzającewiedzę i umiejętności z działu tematycznego, tzw. kartkówki (krótkie formy sprawdzenia wiedzy i umiejętnościz 2–3 ostatnich lekcji), odpowiedzi ustne, praca ucznia na lekcji lub podczas zajęć terenowych, zadania domowekierowane do wszystkich uczniów oraz do grupy uczniów zainteresowanych przyrodą. Zadania testowe powinnybyć przygotowane zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego i powinny uwzględniać różne typy zadań otwartychi zamkniętych.Istotną rolę oprócz samej oceny odgrywa jej uzasadnienie oraz analiza sukcesów i porażek ucznia. W procesiedydaktycznym ocena powinna odgrywać rolę motywującą ucznia do dalszego wysiłku, nie może być jedynie liczbą.Prawidłowe ocenianie jest warunkiem osiągania postępu w uczeniu się.Przykłady zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności ucznia1 Uporządkuj i wpisz w odpowiednie miejsca na schemacie wymienione poniżej elementy przyrody (0–6 pkt).Elementy przyrody: woda, powietrze, człowiek, roślina, skała, zwierzę.PRZYRODAOŻYWIONANIEOŻYWIONA1 2 1 23 32 Uzupełnij tabelę (0–4 pkt).Nazwa składnika pogodyNazwa przyrządu do jego pomiarutemperaturadeszczomierzwiatrbarometrPRZYRODA Program nauczania 15

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowej3 Na podstawie danych oblicz średnią temperaturę dobową (0–2 pkt).Godzina 7.00 13.00 19.00 1.00Temperatura 5°C 13°C 4°C 2°CObliczenia:Wynik:Odpowiedź: Średnia temperatura dobowa wynosi4 Korzystając z przedstawionej mapy pogody i jej legendy, uzupełnij tekst prognozy pogody (0–7 pkt).Polska znajduje się pod wpływem rozległego niżu znad Skandynawii. Przeważać będą wiatry z kierunku ............................ .Najwyższa temperatura powietrza wystąpi w Polsce zachodniej i wyniesie ......................................... °C. Najzimniej będziew Polsce ........................................., gdzie temperatura obniży się nawet do –10°C. W Polsce południowo-zachodniej wystąpią....................................... . W Polsce północno-zachodniej niebo będzie ...................................... przez cały dzień. W Polsce wschodnieji ......................................... będzie słonecznie i bez opadów.5 Na rysunku przedstawiono wysokość Słońca w różnych porach roku i oznaczono liczbami od 1 do 3. Rozpoznaj,jakie to pory roku i uzupełnij tabelę (0–8 pkt).123PRZYRODA Program nauczania 16

PRZYRODAProgram nauczania w szkole podstawowejNumerrysunkuNazwa pory rokuPora rokuzaczyna sięW tym dniu Słońcewschodzi naW tym dniu Słońcezachodzi na1północnymwschodziepółnocnym zachodzie2 jesień3 22 grudnia6 Podkreśl zdania, które są prawdziwe (0–4 pkt).A. W pierwszym dniu lata dzień jest najkrótszy, a noc najdłuższa.B. 21 marca dzień jest równy nocy.C. 22 czerwca dzień jest najdłuższy, a noc najkrótsza.D. Zimą dzień trwa tak długo jak noc.E. Wiatr to poruszające się powietrze.F. Wraz ze zmianą wysokości Słońca w ciągu roku zmienia się temperatura powietrza na Ziemi.Propozycja kryteriów oceny osiągnięć uczniówNiełatwo jest stworzyć system oceniania i nie istnieje jeden uniwersalny. Nie ma też gotowej odpowiadającejwszystkim skali oceniania. Dlatego też sposób oceny osiągnięć ucznia z przyrody, czyli tzw. przedmiotowy systemoceniania (POS), powinien być skorelowany i spójny z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.Podany poniżej sposób przeliczania wartości procentowej punktów na poszczególne oceny jest bardzo popularnywśród nauczycieli i stanowi jedynie propozycję do rozważenia:0–30% – ocena niedostateczna;31–50% – ocena dopuszczająca;51–69% – ocena dostateczna;70–87% – ocena dobra;88–95% – ocena bardzo dobra;96–100% – ocena celująca.PRZYRODA Program nauczania 17