Shkarko publikim ne PDF - Media Print

LINJANjeriu dhe biosfera Linja C3 ■ Tregoni cili është indi kryesor që përbën këto organedhe struktura të trupit tonë: kockat, zemra, mukoza ebrendshme e stomakut, gjaku.4 ■ Përshkruani nivelet e ndryshme të organizmit të trupittonë dhe sillni shembuj.EpidermaShtresa brinoreQime8 C2. Lëkura - një organtejet i ndërlikuarLëkura, me sipërfaqen e saj tërësore prej rreth 2 m 2 ,është organi më i shtrirë i trupit tonë. Ajo kryen funksioneshumë të rëndësishme: na mbron nga agjentët infektues,nga rrezet e diellit dhe nga stresi mjedisor;ndihmon në rregullimin e temperaturës trupore dhendalon dehidratimin. Lëkura është edhe organ shqisor,pasi përmban receptorë për të kapur ngacmimet qëvijnë nga mjedisi i jashtëm (ndryshimet e temperaturësdhe të tensionit, dhembjet, prekjen).Lëkura ka një strukturë të ndërlikuar, në të cilënmund të dallojmë tri pjesë kryesore (FIGURA 3).■ Epiderma (nga greqishtja derma = lëkurë dhe epi =mbi) është shtresa e jashtme, që përbëhet nga një indqë formohet nga shtresa të ndryshme qelizash të sheshta,të ngjashme me pllakat e dyshemesë (epitelishumështresor). Në sipërfaqe, epiteli formon njështresë brinore që na mbron nga sulmi i bakterevedhe kufizon humbjet e ujit, pasi është e ngopur menjë lëndë rezistente dhe të padepërtueshme, që ështëkeratina. Shtresa brinore përbëhet nga qeliza tëvdekura që shkëputen dhe për këtë arsye duhet tëripërtërihen vazhdimisht; zbokthi formohet pikërishtnga luspa të qelizave të vdekura që shkëputen.Shtresa më e thellë, që quhet gjerminative, përbëhetnga qeliza të gjalla që shumohen në mënyrë aktive,duke i shtyrë qelizat më të vjetra që ndodhen lart përnga jashtë. Në këtë shtresë të epidermës gjenden qelizatqë janë përgjegjëse për prodhimin e melaninës,pigmenti i errët që, në varësi të sasisë së tij, i jepngjyrë të ndryshme lëkurës dhe e mbron trupin ngarrezet e diellit ultravjollcë.■ Derma, që gjendet nën epidermë, përbëhet nga njëind lidhor dhe është e pasur me fibra elastike, që i japinelasticitet të madh lëkurës. Për ta kuptuar këtëmjafton të kujtojmë se sa mund të shtrihet barku i njëgruaje shtatzënë! Në dermë gjenden edhe kapilarët egjakut, receptorët ndijorë, folikulat e qimeve, gjëndrate djersës që prodhojnë djersën dhe gjëndratdhjamore që prodhojnë dhjamin (sebum), një substancëvajore që lubrifikon lëkurën. Aty ku epidermadhe derma puqen gjendet një shtresë e valëzuar, eformuar nga fryrje të vogla dhe të dala. Këto strukturashfaqen në sipërfaqen e duarve dhe të këmbëvedhe përbëjnë ato që quhen gjurmët e gishtërinjve.Gjurmët e gishtërinjve janë një mjet për identifikiminpersonal, sepse nuk ekzistojnë dy individë, asbinjakët homozigotë (identikë), që t’i kenë të njëjta.■ Nën dermë gjendet hipoderma (nga greqishtja hipo=mbi dhe derma = lëkurë) që formohet nga indiDermaHipodermaEnëte gjakutGjëndrae djersësQelizayndyroreShtresagjerminativeMuskulGjëndradhjamoreFolikuli qimesFibra nervoredhe receptorë❚ Figura 3 Vizatim i një prerjeje të tërthortë të lëkurës, në tëcilën është i dukshëm shtresëzimi i indeve dhe struktura e ndërlikuare brendshme; duket shumë mirë një qime me folikulën evet dhe gjëndrat dhjamore, një gjëndër e djersës dhe rrjeti i imëti qarkullimit të gjakut.lidhor, ku janë të pranishme qeliza dhjamore të pasurame dhjamë, që kanë si funksion izolimin termikdhe krijimin e një rezerve të energjisë.Lëkura së bashku me qimet, flokët dhe thonjtë formonaparatin tegumentar.❚ ■ 1 ■ Cilat janë funksionet kryesore të lëkurës?2 ■ Cilat janë pjesët kryesore që përbëjnë lëkurën? Çfarëështë shtresa mbirëse? Po shtresa brinore? Nga se përbëhetzbokthi?3 ■ Cilat janë strukturat që gjenden në dermë?3. Një termostat i frytshëmLëkura, me receptorët e vet për të ngrohtin dhe të ftohtin,kapilarët e gjakut dhe gjëndrat e djersës, jep një ndihmesëtë madhe në rregullimin e temperaturës së trupit,që duhet mbajtur e qëndrueshme, rreth 37°C. Le tëshohim se si funksionon “termostati ynë”.■■Nëse trupi mbinxehet, kapilarët e gjakut tëlëkurës zgjerohen (zgjerimi i enëve të gjakut) nëmënyrë që një sasi më e madhe gjaku të mbërrijë nësipërfaqe (FIGURA 4a); gjëndrat prodhojnë mëshumë djersë, që duke avulluar ulin nxehtësinë etrupit. Në këto kushte rritet edhe ritmi i frymëmarrjespër të çliruar nxehtësi me ajrin e thithur. Lëkurahumbet nxehtësi deri sa trupi kthehet në temperaturëne duhur.Nëse trupi ftohet, kapilarët e gjakut të sipërfa-