AuGe także po trawieniu jonowym i następnie wygrzanie w 300°Cprzez 1 min. Wyniki badań elektrooptycznych wykazały dla elementówze struktury #4545 bardzo dużą oporność szeregową,uzyskano prądy niewystarczające do zaobserwowania rekombinacjiradiacyjnej. Przyczyną wysokiej oporności może być niskieprzewodnictwo okładki Al 0.7Ga 0.3As 0.05Sb 0.95typu n. Niewykluczonesą inne przyczyny, jak np utlenianie warstw w okresie i procesachprzed wykonywania kontaktów. Dla otrzymania poprawnychprzyrządów wymagana jest w tym przypadku weryfikacja i dalszaoptymalizacja technologii. Można ją przeprowadzić poprzez zastosowanieprekursora galu TEGa w warstwach z glinem w celuobniżenia zanieczyszczenia węglem i tlenem okładek i barier.PodsumowaniePrzedstawiono badania możliwości zastosowania technologiiMOCVD do wykonania struktur laserów zakresu 1,9…3 µm zezłączem I-go rodzaju na GaSb. Połączenie badań technologicznychz równoczesnymi symulacjami numerycznymi wykazało, żedziałające przyrządy są w zakresie dostępnych heterostruktur.W przypadku osiągnięcia prametrów poszczególnych warstw napoziomie najlepszych wyników podawanych w literaturze i zastosowaniaoptymalnej konstrukcji lasery powinny charakteryzowaćsię dobrymi właściwościami. Wobec prawie braku doniesieńw tej dziedzinie przy jednocześnie dużym potencjale praktycznymproblemu badania w tym zakresie są cenne.Większość wykorzystanych podłoży GaSb zostało otrzymanychz zakładu z-6 ITME kierowanego przez dr inż AndrzejaHrubana.Badania finansowane z projektu: „ZAAWANSOWANE TECHNO-LOGIE DLA PÓŁPRZEWODNIKOWEJ OPTOELEKTRONIKI POD-CZERWIENI”, PBZ-MniSW 02/I/2007.Literatura[1] Wang C.A. and H. K. Choi: Appl. Phys. Lett. 70 (7), 802 (1997).[2] Wang C.A.: J. Crystal Growth 272, 664–681 (2004).[3] Dimroth F., C. Agert, A.W. Bett: J. Crystal Growth 248 265 (2003).[4] Aardvark A., N.J. Mason, P.J. Walker: Prog. Crystal Growth andCharact. 35, 2–4, 207–241 (1997).[5] Giesen Ch., A. Szymakowski, S. Rushworth, M. Heuken, K. Heime: J.Crystal Growth 221, 450–455 (2000).[6] Biefeld R.M.: Materials Science and Engineering R 36, <strong>10</strong>5–142(2002).[7] Li S., Y. Jin, T. Zhou, B. Zhang, Y. Ning, H. Jiang, G.Yuan, X.Zhang,J.Yuan: J. Crystal Growth 156, 39 (1995).[8] Grasse C., R. Meyer, U. Breuer, G. Bohma, M.C. Amann: J. CrystalGrowth 3<strong>10</strong>, 4835–4838 (2008).[9] Agert C., P. Lanyi, A.W. Bett: J. Crystal Growth 225, 426–430(2001).[<strong>10</strong>] Lazzari J. L., E. Tournie, F. Pitard, A. Joullie, B. Lambert: Mater. Sci.Eng. B 9, 125 (1991).[11] Lin C., A.Z. Li: Journal of Crystal Growth 203, 511–515 (1999).Zjawiska fotoelektryczne w złożonych heterostruturachHgCdTe stosowanych w konstrukcjach niechłodzonychdetektorów podczerwienidr inż. WALDEMAR GAWRON, prof. dr hab. inż. Antoni RogalskiWojskowa Akademia Techniczna, <strong>Instytut</strong> Fizyki Technicznej, WarszawaPodstawową cechą nowej generacji fotodetektorów promieniowaniapodczerwonego jest efektywna praca detektorów bez koniecznościchłodzenia kriogenicznego. Detektory „HOT” (HigherOperation Temperature) są obecnie istotnym kierunkiem rozwojudetektorów na świecie, a te konstruowane z HgCdTe pracującebez chłodzenia kriogenicznego są polską specjalnością dobrzerozpoznawalną w świecie.W ramach grantu zamawianego PBZ- MNiSW 02/I/2007 pt.:„Zaawansowane technologie dla półprzewodnikowej optoelektronikipodczerwieni”, realizowane są dwa zadania: nr 5 pt.” Niechłodzonedetektory podczerwieni z HgCdTe” w VIGO System SA i nr6 pt.” Zjawiska fotoelektryczne w złożonych heterostrukturachHgCdTe stosowanych w konstrukcjach niechłodzonych detektorówpodczerwieni” w Instytucie Fizyki Technicznej, WojskowejAkademii Technicznej. Zadania te są ściśle ze sobą powiązanei wzajemnie się uzupełniają. Podstawowym ich celem było pokonanienierozwiązanych dotąd problemów związanych z teorią,konstrukcją i technologią detektorów promieniowania podczerwonegoz Hg 1–xCd xTe pracujących bez chłodzenia kriogenicznego.Wyniki badań uzyskane w ramach zadania 6 były prezentowanena wielu konferencjach naukowych i przedstawiane w wielupracach [1–12]. W niniejszej pracy przedstawiamy w skrócie najważniejszeosiągnięcia będące efektem realizacji tych badań.Technologia wzrostu warstwEpitaksja ze związków metaloorganicznych MOCVD (MetalorganicChemical Vapour Deposition) jest drugą technologią niskotemperaturowejepitaksji HgCdTe – obok epitaksji z wiązekmolekularnych (MBE) – umożliwiającą otrzymanie heterostrukturHgCdTe, niezbędnych dla nowych przyrządów pracujących bezchłodzenia kriogenicznego.28Odpowiednio zaprogramowane epitaksjalne struktury detekcyjnez HgCdTe otrzymywane były w układzie MOCVD typuAIX 200 wchodzącego w skład laboratorium MOCVD (wspólnejinwestycji VIGO System SA i Wojskowej Akademii Technicznej.W procesie wzrostu stosowane były 2-calowe podłoża GaAso orientacji (<strong>10</strong>0). Wzrost heterostruktur HgCdTe na niedopasowanychpodłożach GaAs był poprzedzany osadzeniem buforowejwarstwy CdTe. Szczegółowo technologia wzrostu warstwHgCdTe metodą MOCVD została opisana w pracach [13–16].Najbardziej krytycznym etapem wzrostu warstw HgCdTe metodąMOCVD na podłożu GaAs jest zarodkowanie warstwy buforowejCdTe nającej ma za zadanie, między innymi niwelowaćwpływ niedopasowania GaAs i HgCdTe. Duże niedopasowaniesieciowe między CdTe i GaAs powoduje, że na podłożachGaAs o orientacji (<strong>10</strong>0) można uzyskać warstwy CdTe o orientacji(<strong>10</strong>0) i (111). W ramach prowadzonych prac udało się,w sposób powtarzalny opanować technologię otrzymywaniana podłożu GaAs o orientacji (<strong>10</strong>0), warstw buforowych CdTea na nich HgCdTe o orientacji (111). Zdjęcie takiej warstwyz warstwą buforową CdTe(111)B wraz z morfologią powierzchnitakiej warstwy buforowej przedstawione zostały na rys. 1.Pomimo, że rysunek ten uwidacznia nieregularną budowę, którawskazuje na dużą gęstość defektów i może być związanaz bliźniakowaniem, charakterystycznym dla tej orientacji [17],taka powierzchnia warstw buforowych CdTe(111)B jest wystarczająca,aby uzyskać na nich 15 µm grubości heterostrukturyHgCdTe (rys. 2) z nierównościami powierzchni poniżej 80 nmi o parametrach fotoelektrycznych wymaganych do konstrukcjidetektorów podczerwieni.Jednym z kluczowych zagadnienień, z punktu widzeniatechnologii wysokotemperaturowych detektorów podczerwieni<strong>Elektronika</strong> <strong>10</strong>/<strong>2011</strong>
Rys. 1. Zdjęcie epiwarstwy z warstwą buforową CdTe(111)B na podłożu GaAs o orientacji (<strong>10</strong>0) oraz morfologia jej powierzchniFig. 1. Photo of CdTe buffer layer on GaAs substrate and surface morphology of CdTe(111)B buffer on GaAs(<strong>10</strong>0) substrateRys. 2. Morfologia powierzchni warstwy HgCdTeFig. 2. Surface morphology of HgCdTe layersz HgCdTe jest kontrola domieszkowania akceptorowego i donorowegowarstw. Naszym podstawowym zadaniem było uzyskaniewyższych koncentracji akceptorów i donorów, szczególniew roztworach stałych o większej zawartości CdTe. Ma to fundamentalneznaczenie w technologii detektorów pracującychw wysokich temperaturach ze względu na to, że te silnie domieszkowaneobszary pełnią kluczową rolę (np. w obszarachprzykontaktowych) w konstrukcji detektorów. Najefektywniejszymsposobem kontroli domieszkowania jest wyznaczeniekrzywych kalibracyjnych dla precyzyjnie określonych warunkówwzrostu i w tym kierunku były prowadzone badania. Określenietych krzywych jest szczególnie istotne przy wzroście złożonychheterostruktur. Jednak ich wyznaczenie to proces kosztowny(wymagający przeprowadzenia dużej ilości procesów wzrostu)i mozolny. Opanowanie technologii wzrostu warstw domieszkowanychz HgCdTe jest możliwe jedynie wówczas, gdy zostanieopanowana najpierw technologia wzrostu dobrej jakości warstwniedomieszkowanych o niskim poziomie niekontrolowanychdomieszek. Prace związane z osadzaniem warstw domieszkowanychjak i niedomieszkowanych były więc prowadzonerównolegle. W ramach tych badań przeprowadzono procesypozwalające określić poziom niekontrolowanych domieszektypu n, szacowanym na ~(2–3)×<strong>10</strong> 15 cm –3 . Niskie tło domieszkowew uzyskanych warstwach zostało potwierdzone pomiaramiwysokich czułości fotorezystorów i długich czasów życia. Tłodomieszkowe typu n na poziomie ~(2–3)×<strong>10</strong> 15 cm –3 lub niższymumożliwia otrzymanie detektorów o bardzo dobrych parametrach.Łatwiejsza sytuacja występuje w przypadku domieszkowaniadonorowego. Podstawową domieszką jest jod, a jako jego źródłostosowano metalorganikę jodową (EI – etylojod). Dla wąskoprzerwowegoHg 1–xCd xTe (x < 0,35) domieszkowanie jodem nienastręcza większych problemów w szerokim zakresie poziomudomieszkowania i zostało ono wcześniej opanowane. Należałojedynie rozwiązać problem dla większych zawartości CdTe(większa przerwa energetyczna). Im większa zawartość CdTetym wymagane jest wyższe domieszkowanie, a tym samym pojawiająsię większe problemy. Silnie domieszkowane warstwytypu n o szerokiej przerwie energetycznej konieczne są w złożonychheterostrukturach; ich właściwości są kluczowe w konstrukcjiwysokotemperaturowych fotowoltaicznych detektorówpodczerwieni [7, 12]. Warstwy te odgrywają również istotną rolęjako warstwy podkontaktowe. Rozszerzenie zakresu domieszkowaniajodem na materiał bardziej szerokoprzerwowy umożliwiłoudoskonalenie konstrukcji, a więc i wzrost parametrówdetektorów i było na bieżąco wykorzystane w rozwiązaniachopracowanych w ramach zadania 5. Do badań nad domieszkowaniemakceptorowym wykorzystywano nowy prekursor arsenowyw postaci źródła metaloorganicznego TDMAAs, zastępującwcześniej stosowany arsenowodór (AsH 3), a otrzymanewyniki porównano z rezultatami uzyskanymi podczas stosowaniaarsenowodoru. Parametry domieszkowania akceptorowegozależą od przeznaczenia warstwy. Potrzebne są warstwy słaboi silnie domieszkowane (1×<strong>10</strong> 15 do 1×<strong>10</strong> 18 cm –3 ). W ramachbadań przeprowadzono procesy kalibracyjne domieszkowaniaakceptorowego warstw HgCdTe polegające na zastosowaniuw kolejnych procesach wzrostu różnych dawek TDMAAs począwszyod 0,14 ppm aż do 20 ppm. Uzyskano łatwą kontrolędomieszkowania akceptorowego w zakresie od 7×<strong>10</strong> 15 cm –3do 1×<strong>10</strong> 17 cm –3 . W celu uzyskania poziomu domieszkowaniaakceptorowego powyżej 1×<strong>10</strong> 17 cm –3 zmieniano stosunek ciśnieńparcjalnych II/VI podczas procesu osadzania. Uzyskanowzrost koncentracji akceptorów do poziomu 3×<strong>10</strong> 17 cm –3 [4,7],oraz przesunięto zakres składu do 0,5 przy którym uzyskujesię koncentracje akceptorów na poziomie 2×<strong>10</strong> 17 cm –3 . Ponadto,porównanie wyników pomiarów czasu życia metodą zaniku fotoprzewodnictwaw warstwach HgCdTe domieszkowanych akceptorowoprzy użyciu TDMAAs i AsH 3wskazuje, że czas życianośników w warstwach domieszkowanych przy użyciu TDMAAsjest wyraźnie większy w stosunku do warstw domieszkowanychAsH 3[4,7].Iloczyn R 0ANajwarzniejszy parametr detektorów podczerwieni, jakim jestwykrywalność znormalizowana, jest zdeterminowany przeziloczyn R 0A [18]. Z tego też powodu na rys. 3 przedstawionoiloczyn R 0A w funkcji długości fali detektorów wykonanychz warstw domieszkowanych AsH 3i TDMAAs zmierzony w temperaturze230K. Iloczyn R 0A jest o blisko rząd wielkości większydla struktur domieszkowanych z użyciem TDMAAs w stosunkudo struktur domieszkowanych AsH 3w całym prezentowanymzakresie długości fali 3…7 µm. Przyczyną wzrostu iloczynu R 0Ajest nie tylko zastosowanie TDMAAs, ale również udoskonaleniejakości krystalicznej warstw HgCdTe, technologii kontaktów,procesingu detektorów i architektury detektorów, czyli wszystkichbadań realizowanych w ramach zad. 5 i 6 projektu PBZ-MNiSW 02/I/2007.<strong>Elektronika</strong> <strong>10</strong>/<strong>2011</strong> 29