ŚWIADEcTWA cHArAKTErYSTYKI ENErGETYczNEJ - Polska Izba ...

dawno, dawno temuWawel, Fot. A. Walanuswzniesiony z inicjatywy Zygmunta Staregopo spłonięciu w 1499 r. zamku gotyckiego.Przedsięwzięcie to podjął Zygmunt jeszczejako królewicz, sprowadzając w 1502 r.z Florencji architekta Francesco de la Lore,zwanego u nas Franciszkiem Włochem,i powierzając mu budowę rezydencji godnejwładców najpotężniejszego państwaówczesnej Europy.Z górą ćwierć wieku trwała budowa renesansowegoWawelu. Prowadzili ją budowniczowiei kamieniarze sprowadzeniz Italii. Jako siłę roboczą zatrudnianomiejscową ludność z okolic Krakowa i Śląska,a nawet jeńców tatarskich. W 1517 r.kierownictwo prac objął Bartolomeo Berecci,a w latach 1524–1529 sprawowałje Benedykt Sandomierzanin. Tak wielkiei długotrwałe przedsięwzięcie budowlanestało się również siłą napędową rozmaitychgałęzi lokalnej wytwórczości.Przemianom – w porównaniu ze średniowieczem– uległa technika budowlana.Stosowano rusztowania nowoczesnegotypu, często bardzo kunsztowne, zespołowąpracę murarzy oraz coraz więcejmaszyn opartych na działaniu wielokrążków,dźwigni, klinów i przekładni zębatych,napędzanych kołowrotami, kabestanami,a niekiedy kołami deptakowymi.Były to głównie dźwigi do transportu pionowegomateriałów. Wielokrążków i kołowrotówkorbowych użyto na przykład w 1521 r.do wciągnięcia na wieżę katedry wawelskiejdzwonu Zygmunta. Warto też wspomniećpróbę ujednolicenia wymiarów cegły podjętąprzez Zygmunta Augusta, który w bodajpierwszej polskiej normie budowlanej ustaliłje na 3 x 6 x 12 cali.W XVI w. powstało wiele renesansowychbudowli uważanych do dzisiaj za arcydziełaarchitektury, takich jak np. ratuszew Poznaniu, Sandomierzu czy Tarnowie,kamienice mieszczańskie w Krakowie,Gdańsku, Jarosławiu czy Kazimierzu. Wielemiast rozrosło się poza obręb dawnych,średniowiecznych murów, niektóre wzniosłyniebawem nowe, przestronniejszelinie obronne typu bastionowego, innerezygnowały z obwarowywania swoichprzedmieść. Ten proces przebudowy układuprzestrzennego miast oraz towarzyszącamu często rekonstrukcja poszczególnychbudowli, których gotycką surowość przesłanianopogodnymi renesansowymi fasadami,osiągnęły pełnię dopiero w pierwszejpołowie XVII w. Jednocześnie pod koniecXVI w. zaczęły powstawać w całości nowezałożenia urbanistyczne spełniające podstawowezasady renesansowe. Koronnymich przykładem jest Zamość, ufundowanyprzez kanclerza Jana Zamoyskiego – perłapolskiego renesansu. Miasto to wzniósłwedle wszelkich reguł sztuki i otoczyłfortyfikacjami bastionowymi architektz Padwy Bernardo Morando w latach1581–1586. Ważne renesansowe rezydencjemagnackie powstały też w Nieświeżui Książu Wielkim. Nowa architekturawywarła istotny wpływ na budowanew tym czasie dwory szlacheckie (zaczętom.in. stosować – na wzór włoski – układy54INŻYNIER BUDOWNICTWA