ÐẶC ÐIỂM NGÔN NGỮ - VĂN HOÁ CỦA ÐỊA DANH CÓ ... - Trang chủ

j) Các địa danh có nguồn gốc tiếng Cơtu còn được đặt theo phương thức chuyển hoá.Đặc điểm này phản ánh nét phổ biến và dễ thấy trong cách định danh của các địa danh củanhững vùng miền khác nhau. Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy các địa danh thường đượcchuyển hoá theo các phương thức sau:* Chuyển hoá giữa các địa danh thuộc cùng một loại hình địa danh, chẳng hạn, núi BơLạch(parleech)- khe Bơ Lạch(parleech); đồi Cha Lét(charlét)- đầm Cha Lét(charlét); núi TreLinh(charléenh)- sông Che Linh(charléenh),…* Chuyển hoá giữa các địa danh khác loại hình địa danh với nhau. Phương thức chuyểnhóa này thường là từ địa danh chỉ đối tượng địa lí tự nhiên chuyển hóa thành địa danh cư trúhànhchính. Chẳng hạn, núi A Sáp - thôn A Sáp; đồi A So- thôn A So, núi Ba Lạch- thôn BaLạch, núi Ta Lu- thôn Ta Lu; núi A Tin- thôn A Tin; khe Ta Rình- thôn Ta Rinh;…* Chuyển hoá từ thành tố chung A(danh từ chung) thành thành tố B(tên riêng, tức địadanh). Phương thức này phổ biến ở địa danh Hán Việt và thuần Việt, cũng như địa danh tiếngdân tộc khu vực Tây Nguyên và Tây Bắc. Chúng tôi nhận thấy các địa danh có nguồn gốc tiếngdân tộc ở Thừa Thiên Huế nói chung, tiếng Cơtu nói riêng ít được hình thành bằng lối định danhchuyển hoá này, chỉ bắt gặp ở một vài trường hợp tiêu biểu, chẳng hạn, thành tố chung Cô(cóoh:núi, đồi), Tôm(toom: suối, khe) được chuyển hoá thành tên riêng trong các địa danh tiếng Pacô-Taôi như: suối Toom Rôn, khe Tu Tôm, núi Cô Ca Va Đụt, núi Cô Ta Koong. Trong địa danh cónguồn gốc tiếng Cơtu, chúng tôi chỉ tìm thấy một trường hợp danh từ chung Bol(núi, đỉnh)chuyển hoá thành tên riêng(địa danh) như: núi Bol Drui, núi Bol Dol, núi Bol Prion.3. ĐẶC ĐIỂM VĂN HÓA ĐƯỢC PHẢN ÁNH QUA ĐỊA DANH CÓ NGUỒN GỐCTIẾNG CƠTU3.1. Địa danh, trước hết, là một hiện tượng ngôn ngữ. Nó là những “khối ngôn ngữ kí sinh”được dùng để định danh các đối tượng địa lí. Nhưng địa danh được sinh ra cùng văn hoá, pháttriển cùng văn hoá, do vậy, nó cũng là một hiện tượng văn hoá. Địa danh không chỉ thực hiệnchức năng cơ bản là định danh sự vật, cá thể hoá đối tượng mà còn thực hiện chức năng phảnánh. Mỗi địa danh đều ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể nên nó phản ánh nhiều mặt xãhội xung quanh. Đây cũng có thể quan niệm là chức năng xã hội của địa danh. Ngoài ra, địadanh còn biểu hiện đặc điểm văn hoá ngôn ngữ của cộng đồng. Mỗi địa danh hay một lớp địadanh đều gắn với văn hoá của cộng đồng hay từng khu vực cụ thể. Nói như A.V.Superanskaja,nhà địa danh học người Nga, địa danh chính là “những tấm bia bằng ngôn ngữ độc đáo về thờiđại của mình” 6 . Theo đó, nghiên cứu địa danh tiếng Cơtu, chúng ta biết thêm về các đặc điểmvăn hoá của tộc người Cơtu trên địa bàn Thừa Thiên Huế trên cả ba phương diện: không gianvăn hoá, thời gian văn hoá và chủ thể văn hoá của vùng đất mà địa danh chào đời.3.2. Không gian văn hoá của địa danh có nguồn gốc tiếng Cơtu ở Thừa Thiên Huế thể hiệnqua các phương diện: đặc điểm địa hình tự nhiên, thế giới thực vật, thế giới động vật gắn vớivùng đất chứa địa danh.Về đặc điểm địa hình tự nhiên, địa danh có nguồn gốc tiếng Cơtu phản ánh qua cách địnhdanh theo đặc điểm địa thế, hình dáng, vị trí riêng của một vùng đất. Qua các địa danh, chúng tabiết thêm về những thông tin thú vị về địa lí tự nhiên tỉnh Thừa Thiên Huế, đặc biệt vùng caonguyên Trung Trường Sơn. Cư dân các dân tộc thiểu số chủ yếu định cư ở miền Tây Thừa ThiênHuế, với đặc điểm địa hình núi non hiểm trở, nhiều đèo nhiều suối nằm chênh vênh giữa núirừng heo hút. Đặc điểm địa lí tự nhiên nổi bật này được phản ánh rõ nét qua nghĩa của các địa6Dn theo: Lê Trung Hoa(2006), a danh hc Vit Nam, Nxb Khoa hc xã hi, H Ni, tr.52.