U.F.O UNIVERSITY - Albanian University

Nr. 1 DHJETOR 2010 

U.F.O UNIVERSITY 

UNIVERSITAS - FABREFACTA - OPTIME 

REVISTË SHKENCORE E U.F.O UNIVERSITY 

www.albanianuniversity.edu.al 

Nr. 1 

DHJETOR 2010 

1

KËSHILLI BOTUES 

Prof. dr. Hamit BORIÇI (Kryetar) 

ANËTARË 

Prof. dr. Afrim KARAGJOZI 

Prof. dr. Afrim TABAKU 

Prof. dr. Enver FAJA 

Prof. dr. Nesti KONDILI 

Prof. dr. Nuri ABDIU 

Prof. dr. Skënder DURRËSI 

Prof. as. dr. Gjon BORIÇI 

Prof. as. dr. Qamil TALKA 

Prof. as. dr. Viktor TOPULLI 

Dr. Çerçiz MINGOMATA 

Dr. Eriona KATRO 

Dr. Erion PICIRI 

Dr. Fatmir TARTALE 

REDAKSIA 

Prof.dr.Pavli Kongo Kryeredaktor 

Agron Pullumbi Redaktor përgjegjës 

ANËTARË 

Prof. dr. Afrim TABAKU 

Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj 

Prof. dr. Nuri ABDIU 

Prof. dr. Pirro CIPO 

Prof.as. Hasan JAHO 

Prof. as. Sopot CAMA 

Ma. Denis MARI 

Ma. Dorian KOÇI 

Ma. Jorida FRAKULLA 

Ma. Nuri XHEPA 

Arkitekt Athanas NDREÇKA 

DREJTORE PËR BOTIMIN 

Ma. Valbona NATHANAILI 

Korrektor gjuhësor 

Ma. Natasha LUSHAJ 

Faqosja 

Gledi KAPLLANAJ 

Besnik Frashni 

Ideja dhe kompozimi i kopertinës 

Agron PULLUMBI 

2 

ISSN 2220-461X 

e-mail: ufopress@yahoo.com 

nuri.xhepa@yahoo.com 

Përmbajtja 

EDITORIAL 

Duke hedhur hapin e parë promovues 

Prof.dr. Pavli KONGO 

ARTIKUJ, STUDIME DHE KËRKIME 

Përdorimi i flokëve si bioindikatorë të ekspozimit të fëmijëve ndaj elementeve gjurmë 

Prof.dr. Afrim TABAKU, UFO University 

Ndikimi i Bashkimit Evropian mbi disiplinën e konkurrencës 

Dr. Eriona KATRO, UFO University 

Zhvillimi i të drejtave natyrore 

Dr. Jorida XHAFAJ, UFO University 

Fenomeni i deideologjizimit partiak 

Ma. Roland LAMI, UFO University 

Fuqia e historisë 

Prof.as.dr. Gjon BORIÇI, UFO University 

Dy pamje të eseistikës së Nolit 

Prof.dr. Hamit BORIÇI, UFO University 

Kreditimi i ekonomisë shqiptare 

Msc. Ingrid KONOMI, UFO University 

Prof.asc. dr. Vjollca KARAPICI 

Imazhi i Shqipërisë dhe i shqiptarëve në veprat e udhëtarit dhe diplomatit 

anglez William Martin Leake 

Ma. Dorian KOÇI, UFO University 

Kriza globale, defiçiti buxhetor dhe problematika e politikave fiskale në Shqipëri 

Ma. Niko LERA, UFO University 

Zbatimi i provës së shpejtësisë së tretjes në katër formulime të ndryshme 

të tabletave të paracetamolit 

Prof.dr. Skënder DURRËSI, , UFO University 

Prof.as.dr. Bedri ABDULLAHU, Universiteti i Prishtinës 

Sistemet zgjedhore në Shqipëri 

Ma. Afrim KRASNIQI 

Psikologjia e turizmit 

Ma. Zhaneta LACAJ, Universiteti ”Luigj Gurakuqi”, Shkodër 

OPINIONE dhe KOMENTE 

Veprimtaria dhe prodhimtaria shkencore, tregues shumë i rëndësishëm për përcaktimin 

e rangut të një universiteti 

Prof.dr. Halil SYKJA, Universiteti i Tiranës 

Aspekte të procedimit penal në luftën kundër krimit ekonomik në këndvështrimin 

ndërkombëtar 

Dr. Fatmir TARTALE, UFO University 

Ma. Gerti TARTALE, Jurist 

Diplomacia (si një element i fuqisë së një shteti ) 

145 

M.Sc. Ermela HYSA, Departamenti i Shkencave Politike, U.F.O University 

ESSE, PUNIME TË STUDENTËVE 

Rivlerësimi arkitekturor dhe hapësinor i Muzeut historik kombëtar 

Olsi MINO, student i Departamentit të Arkitekturës, UFO University 

PROGRAME STUDIMORE DHE PLANE MESIMORE 

Probleme të organizimit e të cilësisë së kërkimit në universitete 

Prof.asoc.dr. Vaso QANO, Programi TEMPUS 

Ma. Nuri XHEPA, UFO University, 

Shërbimet publike, koncept teorik dhe përgjegjësi shoqërore 

Dr. Arlinda YMERAJ, UNICEF 

Procesi projektues në arkitekturën bashkëkohore 

Dr. Daniel GURALUMI, UFO University 

FIGURA, PERSONALITETE SHKENCORE 

Akademiku Bedri Dedja - mësues i mësuesve dhe profesor i profesorëve të fushës së tij 

Prof.dr. Nuri ABDIU, UFO University 

PROJEKTE TEKNIKA dhe TEKNOLOGJI 

E-learning 

Ma. Denis MARI, UFO University 

Biblioteka universitare 

Valbona NATHANAILI, UFO University 

JETA SHKENCORE 

Diplomat e para të arkitekturës të një universiteti jopublik "UFO University" 

207 

O PTI M E 

Prof.dr. Enver FAJA, UFO University 

Forum: Gjuha në media, marrëdhëniet mes medias dhe gjuhës shqipe 

211 

5 

10 

21 

28 

42 

53 

65 

75 

85 

3 

103 

106 

127 

131 

134 

151 

157 

170 

185 

193 

198 

202


EDITORIAL 

Duke hedhur hapin e parë promovues … 

Revista OPTIME, organ i Qendrës kërkimore-shkencore dhe zhvillimit të U.F.O University, del në dritë në 

vitin e gjashtë akademik të jetës së këtij institucioni të arsimit të lartë në Shqipëri. 

E shtymë në kohë promovimin e kësaj reviste shkencore, ndonëse gjatë këtyre viteve kemi zhvilluar dhe 

zhvillojmë pareshtur veprimtari studimore, kërkimore e shkencore. Tanimë çdo fakultet e departament ka 

krijuar traditën e organizimit të konferencave shkencore vjetore, ashtu si edhe Qendra jonë kërkimoreshkencore 

universitare, duke përftuar kështu pjekuri edhe në këtë formim dhe përgatitje shkencore e 

teknike. 

Revista OPTIME, sheh dritën e botimit në një kohë kur U.F.O University është rritur e zgjeruar me 7000 

studentë, me staf akademik prej 600 petagogë, me formim, përgatitje shkencore e teknike, të kualifikuar 

me grada e tituj shkencorë; me më shumë se 150 botime dhe përmbledhje të 20 konferencave shkencore nga 

U.F.O Press me përvojë në studime e kërkime shkencore kombëtare e ndërkombëtare. 

Revista OPTIME mbështetet dhe zbaton strategjinë e politikat zhvillimore të veprimtarisë komplekse 

akademike në procesin e mësimdhënies dhe të kërkimit shkencor të U.F.O University, duke u përpjekur t’u 

përgjigjet kërkesave dhe nevojave të tregut dhe shoqërisë sonë demokratike. Orientimi i saj i përgjithshëm 

synon promovimin e dimensioneve dhe standardeve evropiane në arsimin e lartë, veçanërisht në lidhje me 

zhvillimin e kurrikulës, të bashkëpunimit ndërinstitucional, të skemave të lëvizshme e programeve të 

integruara të studimit dhe të kërkimit shkencor. 

Revista OPTIME është e hapur dhe mirëpret bashkëpunimin e studiuesve dhe kërkuesve shkencorë nga 

institucionet e arsimit të lartë publike dhe private brenda e jashtë Shqipërisë. Ajo nxit dhe inkurajon për 

bashkëpunim studentë të ekselencës, me të dhëna, prirje e veprimtari konkrete në fushën e studimeve dhe 

kërkimeve shkencore. 

Në nisje të saj, revista OPTIME del një herë në 6 muaj dhe trajton problematikë e tematikë shumëplanëshe, 

në përshtatje me strukturat akademike të U.F.O University. 

Me regjistrimin e ISSN, revista "OPTIME" merr dimensione, vlerësime dhe promocione ndërkombëtare, 

si një botim dinjitoz, periodik shkencor universitar. 

Me atributet që përmbajnë regjistrimet e ISSN, rritet përgjegjësia jonë e Këshillit Botues dhe e 

redaksisë së revistës "OPTIME", për nivele e standarde cilësore; por njëherë motivohen bashkëpunëtorët 

tanë, studiues e krijues nga qarqet akademike e kërkimore-shkencore, ndëruniversitare dhe të 

institucioneve të fushave të ndryshme veprimtarive shkencore. 

Prof. dr. PAVLI KONGO 

Rektor i U.F.O University 

3

4 

EDITORIAL 

Making the promotional first step … 

The “Optima” magazine, organ of the UFO University Development and Scientific Research Center, sees 

the light at the sixth academic year of this high education institution in Albania. 

We have procrastinating the promoting of this scientific magazine, although during these years, it has 

developed and it is continuously developing research and scientific activities. 

Today, each faculty and each department has established the tradition to organize annual scientific 

conferences, as well as our University Scientific Research Center, deriving in this way maturing and 

technical and scientific preparation. 

The “Optima” magazine sees the light of the publication at the time when UFO University has increased 

and expanded with 7000 students, with an academic staff of 600 persons, with education, technical and 

scientific training, qualified with scientific degrees and titles, with more than 150 publications and summary 

of 20 scientific conferences of “Ufo Press”, experienced in international and national scientific studies and 

researches. 

The “Optima” magazine supports and applies the strategy and the development policies of the academic 

complex activity at the teaching process and of the UFO University, scientific research, trying to respond 

to all market and our democratic society demands and needs. Its general orientation is promoting the 

European standards and dimensions of the high education, particularly regarding to the curriculum 

development inter-institutional cooperation mobility schemes and scientific research and study programs. 

The “Optima” magazine is open and welcomes the scientific researches cooperation from different private 

and public high education institutions in Albania and outside. It encourages and promotes for collaboration 

students of excellence with concrete data as, trends and activities in the scientific researches and studies 

sector. 

In its initiative the “Optima” magazine is published every 6 months with different themes and problems in 

accordance with the UFO University academic structures. 

ISSN registration, the magazine "OPTIME" takes dimensions, international assessments and 

promotions, as a dignified publication, scientific periodical university. 

With attributes that contain records ISSN, increases our responsibility and Publishing Council of the 

team of the journal "OPTIME", for levels of quality standards, but once our affiliates motivated, creative 

researchers from academia and research, intercollegiate and institutions activities in various fields of 

science. 

Prof. Dr. Pavli Kongo 

Rector of U.F.O University 

O PTI M E


ARTIKUJ STUDIME DHE KËRKIME 

PËRDORIMI I FLOKËVE SI BIOINDIKATORË TË EKSPOZIMIT TË FËMIJËVE NDAJ 

ELEMENTEVE-GJURMË 

USE OF HAIR AS A BIOINDICATOR OF CHILDREN EXPOSURE TO TRACE ELEMENTS 

Abstract 

Aim: 

Material and methods: 

Results: 

Conclusions: 

Afrim TABAKU 

Faculty of Medical Sciences 

Department of Pharmacy 

U.F.O University, Tirana 

The study of children hair is an attractive method for assessing 

environmental exposure to trace elements and nutritional and 

bodily status for several essential elements, because it offers an 

easy and non-invasive way of obtaining material. Unlike other 

biological specimens (blood and urine) trace elements in hair 

p ossibly reflect long term exp osu re of ind ivid u als to su ch 

elem ents, correlating w ith a nu m ber of factors of genetic, 

nutritional and environmental origin. 

The aim of 7this survey was to estimate the hair content of four 

trace elements of nutritional interest (Zn, Cu, Fe, Mn) and of 

three toxic elements (Pb, Cd, Hg) in 75 children of pre-school 

age living in urban area of Tirana. 

Hair samples were taken in the occipital region close to the scalp. 

After washing, drying and diethyl ether treatment procedure, 

the samples were digested using wet digestion method , and 

trace elements content were determined by atomic absorption 

spectrometry 

The concentration of these trace elements resulted from this 

survey were Zn 130 50.4 g/ g, Cu 9.29 3.07 g/ g, Fe 27.22 

15.04 g/ g, Mn 1.23 0.59 g/ g, Pb 3.51 2.64 g/ g, Cd 0.105 

0.054, Hg 0.214 0.135 g/g. 

The results from the present survey show that the levels of trace 

essential elements in the hair of kindergarten children are within 

the limits reported generally in the literature, while the levels of 

heavy metals result higher. 

5

PËRDORIMI I FLOKËVE SI BIOINDIKATORË TË EKSPOZIMIT TË FËMIJËVE NDAJ 

ELEMENTEVE-GJURMË 

Hyrje 

Materiali dhe Metoda 

6 

Elementet-gjurm ë kanë vetinë të akumulohen në m ënyrë të 

veçantë në flokë, prandaj flokët konsiderohen si biomarkeri më 

i përshtatshëm për të vlerësuar ekspozimin e fëm ijëve nd aj 

mjedisit të jashtëm (Foo e bp 1997, Creason e bp 1975). 

Koh ët e fu n d it, an alizat e flokëve kan ë tërh equ r sh u m ë 

vëmend jen e opinionit shkencor botëror, për arsye se flokët 

shërbejnë si bioindikator i vlerësimit të gjendjes të popullatës, 

sid om os i fëm ijëv e (që ësh të p op u llata n ë rritje) m e 

mikroelemente. 

Deri më sot, ende nuk ka ndonjë lloj studimi, si për sa i përket 

ngarkesës së organizmit të fëmijëve me elemente-gjurmë, ashtu 

dhe rreth përmbajtjes së këtyre elementeve në ushqimin ditor të 

popullsisë në vendin tonë, përmbajtjes së tyre në ujin e pijshëm 

apo në ajër (atmosferë). 

Është vënë se floku shërben gjithashtu ed he si ind ikator i 

ekspozimit të popullatës dhe sidomos e punëtorëve ndaj metaleve 

të rënd a, që qarku llojnë në m jed isin e jash tëm d he atë të 

qendrave të punës (Guidotti e bp 2008, Paustenbach e bp 2006, 

WHO 1996, Nielsen 2000). 

Nivelet e elementeve-gjurmë në flokë, sidomos nivelet e metaleve 

të rënda, mund të zbulojnë impaktet afatgjata të urbanizimit 

dhe të industrializimit në grupe të caktuara të popullatës (Pereira 

e bp 2004). 

Studimi i flokëve të fëmijëve është një metodë tërheqëse për të 

vlerësuar ekspozimin mjedisor ndaj elementeve-gjurmë, si dhe 

statusin e gjendjes nutricionale për disa elemente esenciale, për 

arsye se ai ofron një m etod ë të lehtë d he jo traumatike për 

grumbullimin e materialit biologjik (Chatt & Katz 1988). 

Sot u jepet përparësi studimeve të niveleve të Bakrit dhe Zinkut, 

dy elemente shumë të rëndësishme në ushqimin e popullatës, si 

dhe të metaleve të rënda (Plumb, Kadmium dhe Mërkur), që 

njihen si ndotës të mjedisit si dhe për bashkëveprimet e tyre në 

organizëm (Goyer1997). 

Qëllim i i këtij p unim i është nxjerrja në p ah e ngarkesës në 

organizimin e fëmijëve të moshës parashkollore të qytetit të 

Tiranës, m e d isa nga elem entet-gju rm ë m ë të rënd ësishm e, 

përcaktimi i korrelacionit të elementeve ndërmjet tyre si dhe 

shkallën e ekspozimit të fëmijëve ndaj metaleve të rënda. 

Mostrat e flokëve janë marrë në regjionin oksipital në afërsi të 

skalpit. Mostrat u lanë me tretësirë të ngrohtë të sodium lauril 

sulfatit 1%, për 30 minuta me tundje të herëpashershme, pastaj 

janë trajtu ar 5 – 6 herë m e u jë të d estilu ar, jan ë th arë në 

O PTI M E

temperaturën e dhomës, janë trajtuar me aceton dhe pastaj janë 

th arë n ë term ostat, n ë tem p eratu rën 60 0 C, p ër 5 – 6 orë 

(Kavalleri 1983). 

Pas tharjes, mostrat e flokëve janë trajtuar me H N O 3 në një 

flakon Tefloni për 24 orë në temperaturën e dhomës, më pas 

temperatura është ngritur ngadalë, në 80 - 90 0 C dhe mostrat e 

trajtuara janë mbajtur në këtë temperaturë për 4 – 6 orë. 

Pas kësaj është shtu ar tretësirë 30% H 2 0 2 d he m ostrat janë 

ngrohur përsëri. Në çastin kur digjestioni i lëndëve organike ka 

marrë fund, tretësira e përftuar lihet të ftohet dhe hollohet me 

ujë të bidestiluar në volum 10 – 25 ml. Për Mërkurin mostrat 

janë trajtuar vetëm me HNO 3 (Kavalleri 1983) . 

Përqend rim et e elem entëve-gjurmë në flokë janë përcaktuar 

me teknikën e spektrometrisë, përkatësisht me absorbim atomik 

m e flakë ajër– acetilen p ër Bakrin , Zin ku n , H eku rin , m e 

atomizim elektrotermik për Plumbin, Kadmiumin, Manganin 

dhe me 

Përqendrimet mesatare të elementëve-gjurmë të vlerësuara në 

flokët e fëmijëve paraqiten në tabelën 1, krahasimet me të dhënat 

e citu ara n ë literatu rë d h e n d rysh im et n d ërm jet sekseve 

paraqiten në tabelat 2 d he 3, nd ërsa korrelacionet nd ërmjet 

elementeve paraqiten në tabelën 4 


Tab. 1 Përqendrimet e elementeve-gjurmë në flokë (mg/g peshë të thatë) 

REZULTATET DHE 

DISKUTIMI 

Elementet n Mesat. arit Mesat. gjeom. Mediana SD Diapazoni 

Zn 73 130.00 117.60 125.90 50.40 17.9 - 234.5 

Cu 75 9.29 

8.98 

8.66 3.07 5.75 - 30.1 

Fe 75 27.22 

23.96 25.42 15.04 

3.62 - 84.6 

Mn 

Pb 

74 

73 

1.23 

3.51 

1.08 

2.63 

1.19 

2.59 

0.59 

2.64 

0.27 - 3.01 

0.22 - 13.4 

Cd 71 0.105 

0.092 0.10 0.054 

0.017- 0.35 

Hg 66 0.214 

0.179 0.195 0.135 

0.025- 0.79 

Tab. 2 Krahasimi i të dhënave me ato të përshkruara në literaturë (mg/g peshë të thatë) 

Elementet Rezultatet tona Literaturë 

Zn 

130 mesat. aritm. 119.30 mesat.aritm. Ashraf 1994 

114.00 mesat.aritm. Schoiciro 1985 

118.00 mesat.aritm. Lombeck 1988 

117.57 mesat. gjeom. 84.30 mesat.gjeom. Paschal 1989 

Cu 

9.29 mesat. aritm. 15.30 mesat.aritm. Ashraf 1994 

8.98 mesat. gjeom. 18.80 mesat.gjeom Paschal 1989 

Fe 


Mn 


Pb 

2.63 mesat. gjeom. 1.44 mesat.gjeom. Paschal 1989 

Cd 

0.092 mesat. gjeom 0.16 mesat.geom. Paschal 1989 

7

Elementet 

8 

Zn 

Cu 

Fe 

Mn 

Pb 

Cd 

Hg 

Tab. 3 Krahasimi i të dhënave ndërmjet sekseve (mg/g peshë të thatë) 

Mesat. aritmetike Mesat. gjeometrike Percentile 90% - 10% 

Femër Mashkull Femër Mashkull Femër Mashkull 

132.30 123.90 116.70 119.80 203.6-65.30 158.9-73.40 

9.65 8.38 9.26 8.28 12.6-7.20 40.4-15.30 

27.61 26.21 24.53 22.56 43.3-13.80 40.4-15.30 

1.23 1.24 1.09 1.06 2.0-0.58 1.85-0.45 

3.24 4.15 2.53 2.87 5.64-0.87 8.78-0.63 

0.095 0.106 0.087 0.094 0.122-0.066 0.134-0.077 

0.205 0.233 0.178 0.172 0.258-0.121 0.302-0.091 

Tab. 4 Ekuacionet e regresioneve ndërmjet elementeve 

Ekuacionet r P 

[Cd] = 0.0232 [Pb] + 0.0596 

[Pb] = 0.2347 [Mn] + 2.6775 

[Fe] = 3.024 [Mn] + 10.903 

[Zn] = 8.670 [Pb] + 162.56 

0.6957 

0.6241 

0.5273 

-0.4658 

0.0000 

0.0000 

0.0001 

0.0001 

Floku është një ind shumë i përshtatshëm për vlerësim in e 

gjendjes së përgjithshme të elementeve gjurmë në organizmin e 

fëmijëve. 

Në tabelën 1, shihet se diapazoni i shpërndarjes së të dhënave 

është shumë i madh dhe se mesatarja gjeometrike është më afër 

medianës së mesatares aritmetike. Nga krahasimi i të dhënave 

të përftuara nga ky studim me ato të referuara në literaturë, 

konstatohet se mesatarja gjeometrike për Zinkun është më e 

madhe se ato të botuara në literaturë, mesataret aritmetike janë 

brend a lim iteve të literatu rës, nd ërsa nivelet e Bakrit janë 

konstatuar të jenë nën ato të përshkruara në literaturë. 

Për sa u përket niveleve të H ekurit, të d hënat e botuara në 

literatu rë lëvizin në ku fij m jaft të gjerë, kështu që është e 

pamundur të vlerësohet “një vlerë si nivel normal” (Ashraf 1994, 

Schoiciro 1985, Lom beck 1988, Paschal 1989, Krejpd o 1999, 

Sakai 2000, Tabaku dhe Cullaj 2003). 

N ga tabela 4, shihet se janë p ërftu ar korrelacione të m ira 

ndërmjet elementeve të përfshira në studim. 

N ga tabelat shihet se të d hënat e përftuara, për sa u përket 

përqendrimeve të metaleve të rënda, janë më të larta se ato të 

përshkruara në literaturë (Paschal 1989). 

N ga krahasim i i të d hënave nd ërm jet sekseve të fëm ijëve 

konstatohet se p ër elem entet esenciale nuk janë konstatuar 

d iferen ca sign ifikan te, n d ërsa p ër m etalet e rën d a jan ë 

konstatuar diferenca signifikante në favor të meshkujve. 

Rezultatet e këtij studimi tregojnë se nivelet e elementeve-gjurmë 

esenciale në flokë të fëm ijëve të m oshës parashkollore janë 

brend a limiteve të raportuara në literaturë, me përjashtim të 

O PTI M E

Bakrit, i cili është nën këta kufij, ndërsa nivelet e metaleve të 

rënda janë më të larta (Benes e bp 2003). 

Është m irë që ky lloj stu d im i të thellohet m ë shumë në të 

ardhmen, për të pasur një vlerësim sa më të mirë të niveleve të 

elem enteve-gju rm ë n ë flokët e fëm ijëve, në m ën yrë që të 

gjykohet më drejt për përmirësimin e gjendjes ushqyese dhe për 

të marrë masat e duhura për reduktimin e ndotjes së mjedisit 

nga metalet e rënda. 

1. Në përgjithësi nivelet e elementeve toksike kanë rezultuar 

mbi nivelet e përshkruara në literaturë. 

2. Përqendrimet e elementeve me vlerë nutricionale në flokë 

në përgjithësi janë brend a niveleve të përshkruara në 

literaturë, me përjashtim të Bakrit, të cilat rezultuan nën 

këto limite. 

3. Për elem entet esenciale nuk u konstatu an d iferenca 

sinjifikative ndërmjet sekseve, ndërsa për metalet e rënda 

diferencat rezultuan sinjifikative. 

4. Gjatë këtij stu d im i u p ërftu an korrelacione të m ira 

ndërmjet elementeve të analizuara në flokët e fëmijëve. 


PËRFUNDIME: 

Bibliografia: 

1. Foo SC. Khoo NY, Heng A, Chua LH, Chia SE, Ong CN, Ngim CH, Jeyaratnam J. Metals in hair as biological indices for 

exposure. Int Arch Occup Environm Health 1993;65 (Suppl):S83-S86. 

2. Creason JP, Hinners TA, Bumgarner JE, Pinkerton C. Trace elements in hair, as related to exposure in metropolitan New York. 

Clin Chem 1975;21:603-612. 

3. Guidotti T.L., McNamara J, Moses M.S. The interpretation of trace element analysis in body fluids. Indian J Med Res 2008,128: 

524-532 

4. Paustenbach D, Galbraith D. Biomonitoring and biomarkers:exposure assessment will never be the same. Environ Health 

Persp 2006; 114 : 1143-9. 

5. WHO 1996 Trace elements in human nutrition and health. Geneva: World Health 

6. Organization. 

7. Nielsen FH. Possible essential trace elements. In Clinical Nutrition of the Essential Trace Elements and Minerals. eds Bogden 

JD, Klevay LM. Humana Press, New Jersey 2000;17-19 

8. Pereira R, Ribeiro R, and Goncalves F. Scalp hair analysis as a tool in assessing human exposure to heavy metals Sci Total 

Environ 2004, 327:81-92 

9. Chatt A, Katz S. A. Hair analysis: Applications in biomedical and environmental sciences 1988 

10. Goyer RA.. Toxic and essential metal interactions. Ann Rev Nutr 1997, 17:37-50 Kavalleri C. Determinazioni dei metali in tracce 

nel laboratorio clinico e tossicologico 1983, 150-151 

11. Ashraf W, Jaffar M, Khurshid A, Ehsan U. Age and sex-based comparative istrbution of selected metals in the scalp hair of an 

urban population from two cities in Pakistan. Environ. Pollution 1995, 87, 61–64 

12. Shoiciro T. A study on patterns of various trace elements in scalp hair of growing children and adolescence. Jpn. J. Hyg. 1985, 

40, 619 –626 

13. Lombeck I, Wilhelm M, Hafner D, Rolof K, Ohnesorge F.K. Hair zinc of young children from rural and urban areas in North 

Rhine-Westphalia, Federal Republic of Germany. Europian J. Pediat. 1988, 147:179-183 

14. Paschal D.C, DiPietro E. S, Philips D. L, Gunter E. W. Age dependance of metals in hair in a selected U. S. Population. Environ. 

Research 1989, 48, 17 – 28 

15. Krejpdo Z, Olejnik D,. Wójciak R.W, Gawêcki J. Comparison of Trace Elements in the Hair of Children Inhabiting Areas of 

Different Environmental Pollution 

16. Types Polish Journal of Environmental Studies 1999. (8), 4: 227-229 

9

Abstract 

10 

INFLUENCA E BASHKIMIT EVROPIAN NË DISIPLINËN E KONKURRENCËS 

EUROPEAN UNION’S INFLUENCE ON THE DISCIPLINE OF COMPETITION 

Eriona KATRO 


INFLUENCA E BASHKIMIT EVROPIAN NË DISIPLINËN E 

KONKURRENCËS 

Hyrje 

This article analyzes the transition of Albania in relation to the 

European Economic Constitution from the view point of free 

market and competition regulations. By analyzing the evolution 

of competition as a discipline in Albania, I aim at emphasizing 

the influence exerted by the European Union legislation in the 

field of free and fair com p etition w ith the p ersp ective of 

integrating the Albanian market into the European one. This 

p ersp ective brings to the fore the necessity of a norm ative 

harmonization in order to insure equal, safe, rational, efficient 

ru les that are vital to th e entrep reneu r system as w ell as 

functional to the economic growth and development. The article 

takes in and analyzes the reasons that led to the establishment 

of the first competition law, market conditions, the drawbacks 

and weaknesses of this law, the Stabilization and Association 

Process - Albania is currently a potential cand id ate country 

after the signing of the Stabilization and Association Agreement 

with the European Communities - as well as the changes in the 

field of competition that have come as a consequence of the 

new law on competition, which, as a matter of fact, is nearly 

approximated to the European legislation only in the formal 

w ay because it continues to contain m any am biguities. The 

article concludes with an evaluation of the similarities of the 

anti-trust laws in different Balkan countries, Albania included, 

which result to be in accordance to a common European model, 

constituted of Articles, 81 and on, to the Treaty on European 

Union as well as the norms deriving from them. 

Influ enca e Bashkim it Evrop ian në p rod him in norm ativ të 

vend eve ballkanike, 1 paraqet një d ukuri e cila merr vlera të 

theksuara, kur analizohet në profilin e disiplinës së tregut dhe 

1 Dukuria mund të përshkruhet duke e kualifikuar Bashkimin Evropian si prodhues të normave “norm - maker”, kundrejt vendeve ballkanike, të cilët 

janë huazuesit e normave, “norm - taker”. Në këtë sens shiko A. Björkdahl “Norm - maker and Norm - taker: Exploring the Normative Influence 

of the EU in Macedonia”, in Eur.For, Aff, Review, 2005, faqe 259. “The adoption of EU norms by the candidate countries can be considered as a 

process of socialization into the norm community of the EU. It has meant an intentional copying of the norms guiding the interaction of the EU member 

states and attempts to match them with local pre-existing normative structure”. 

O PTI M E

të konkurrencës. Këto tonalitete janë pasojë e drejtpërdrejtë e 

rëndësisë së veçantë që paraqet kushtetuta ekonomike e tregut, 2 

në kontekstin e zmadhimit progresiv të Bashkimit Evropian, i 

cili ka lind ur pikërisht mbi baza ekonomike, 3 m e qëllimin e 

krijimit të një tregu evropian të përbashkët, të bazuar mbi një 

konkurrencë reale mes ndërmarrjeve. 

Ky qëllim parësor i asaj organizate, që në evoluimin e saj, çoi në 

krijimin e BE-së, e cila, në statusin në aktual, vazhdon të ekzistojë 

dhe të jetë në qendër të vëmendjes. 

Rritja e shpejtë e trafiqeve tregtare dhe financiare, e flukseve të 

reja të investimeve dhe kapitaleve, qarkullimi i burimeve njerëzore 

d he, në p ërgjith ësi, lin d ja d he zhvillim i i vazh d u eshëm i 

marrëdhënieve ekonomike ndërmjet vendeve të Evropës së re dhe 

vendeve të Evropës së vjetër, janë faktorët kryesorë që kanë çuar 

në krijimin e një varësie reciproke ekonomike ndërmjet sistemeve 

ekonomike të këtyre vendeve. 4 Duhet të nënvizojmë se është 

pikërisht nga kjo varësi që nga rrjedh kushtëzimi reciprok i këtyre 

vend eve ku nd rejt njëri - tjetrit, nga i cili lind nevoja e një 

koordinimi të strategjive të prodhimit dhe shkëmbimit, nevoja e 

një sintonie në ciklet ekonomike, pra, e një konkurrence efektive. 

N ga ana ju rid ike, p ërvoja e Bashkim it Evrop ian na m ëson 

s e k ë t o llo j d u k u r is h s h o q ë r o h e n m e n jë n e v o jë t ë 

p ërgjithësu ar p ër harm onizim legjislativ, në m ënyrë që të 

m u nd të sigu rohen rregu lla u niform e, të sigu rta, m e baza 

r a cio n a lit e t i d h e t ë v le fs h m e , r r e g u lla je t ë s o r e p ë r 

nd ërm arrjet d he, m bi të gjitha, të finalizu ar në zhvillim in 

d he rritjen ekonom ike. 5 

Përsa i përket Shqipërisë, marrëdhëniet e para diplomatike dhe 

ekonomike me BE-në datojnë në vitin 1991, pikërisht në çastin 

fillestar dhe delikat të tranzicionit ekonomik dhe politik, kur 

nga një vetëp ërjashtim total p rej kontekstit nd ërkom bëtar, 

Sh qip ëria kalon te n ë m arrëd h ën ie in stitu cion ale m e n jë 

organizatë të tillë si BE-ja. 

Marrëveshja e parë, për shkëmbimet dhe bashkëpunimin tregtar 

dhe ekonomik është pasuar në kohë nga shumë marrëveshje të 

tjera, fryt i këmbënguljes e dëshirës së qeverisjes shqiptare për 

të stabilizu ar d he konsolid u ar d em okracinë, si d he p ër të 

promovuar progresin ekonomik dhe social, në perspektivën e 

hapjes së negociatave për një marrëveshje stabilizimi, e cila do 

2 Termi kushtetute ekonomike, shumë pak i përdorur nga zërat e doktrinës shqiptare, por shumë i njohur për doktrinat e vendeve perëndimore, e ka 

origjinën në doktrinën juspublicistike gjermane të periudhës pas Luftës së Parë Botërore dhe mund të interpretohet në tri mënyra. 

Në kuptimin e parë, është një lloj formule, e cila përmbledh të gjitha nenet e kushtetutës, që trajtojnë raportet ekonomike. Në këtë kuptim, 

në konceptin e kushtetutës ekonomike mund të futen edhe të gjtha ato rregulla, të cilat, edhe pse të përfshira në ligje të zakonshme, paraqesin rëndësi 

kushtetuese, siç mund të jenë ligjet për mbrojtjen e konkurrencës. 

Në kuptimin e dytë dhe, padyshim më të gjerë të interpretimit, termin “kushtetutë ekonomike” e identifikojmë jo vetëm me një analizë të 

Kushtetutës dhe të ligjeve të tjera, por edhe si analizë të ndryshimeve të opinionit publik. 

Ndërsa në mënyrën e tretë të interpretimit, më i gjerë se i mësipërmi, duhet të konsiderojmë edhe shumë aspekte administrative, me tendencën e 

vënies në dukje të hendekut që mund të ekzistojë ndërmjet Kushtetutës, në aspektin formal dhe legjislacionit e praktikës aplikuese. Vëmë re që kjo 

mënyrë konceptimi e ‘kushtetutës ekonomike’ i përmbledh të dyja interpretimet e tjera të këtij termi, të paraqitura me lart. Dhe është pikërisht ky lloj 

interpretimi që unë perqafoj, pasi mendoj se ‘kushtetuta ekonomike’ është një dukuri dinamike, gjithmonë në evoluim; ky term nuk mund të mjaftohet 

me konceptimin formal, por duhet të përmbledhë institute, rregulla e praktika që lidhen me ndërmarrjet dhe me raportet ekonomike, duke mos lënë 

jashtë edhe aspektet sociale dhe kulturore të ndërlidhura me të. 

3 Për një trajtim të gjerë të origjinës së Bashkimit Evropian, shiko Lorenzo Pace “I fondamenti di diritto europeo della concorrenza”, Romë 2005. 

4 Marcello Salerno, “Europeizzazione senza membership”, in ‘Rivista di Diritto pubblico europeo’, Itali 2007, nr.3 

5 Raportin midis zhvillimit të tregjeve dhe rregullave uniforme në fushën e konkurrencës e gjejmë të trajtuar nga R.Franceschelli, “Tregu në sensin 

juridik”, në “Jurisprudenca komunitare”, 1979, f. 501 e më tej. 


11

1.Tentativa e parë për të 

realizuar në Shqipëri një 

sistem mbrojtjeje të 

konkurrencës 

12 

të çonte më pas drejt evropianizimit të vendit. Nënvizojmë se 

integrimi evropian u shndërrua në një objektiv real dhe parësor 

në agjendat e të gjitha qeverive që pasuan, nga 1992 deri më 

sot, pavarësisht vështirësive të ndryshme të tipit ekonomik, social 

apo politik që kalonte ky vend i vogël, si pasojë e regjimit totalitar 

nga i cili dilte. 

Ten tativa e p arë p ër të realizu ar n jë sistem m brojtjeje të 

konkurrencës u realizua m e ligjin nr. 8044, d atë 17.12.1995, 

“Për konkurrencën”, i cili nuk kishte preced ent në sistemin 

shqiptar, por prezantohej si një normë e transplantuar, bazuar 

m bi një kriter organizim i të kund ërt si kund rejt atij të llojit 

totalitar, sipas të cilit strukturohej sistemi i përmbysur, ashtu 

dhe kundrejt ligjit të “më të fortit”, kriter i cili rregullonte tregun 

në ato vite të para tranzicioni. 

Miratimi i këtij ligji hapte një fazë të re në historinë e ndërhyrjes 

së administratës publike në fushën e aktiviteteve ekonomike. 

N d ërhyrja e legjislatorit u krye me parakushtin se një treg i 

vetërregulluar nuk mjaftonte, për të siguruar zhvillimin e rregullt 

të marrëdhënieve ekonomike, sepse ekzistonte një interes publik 

p ër n jë vep rim shtetëror, i cili d o të garan ton te p ikërisht 

zhvillimin e rregullt që mungonte. 

Arsyet që çuan në disiplinimin e tregut ishin kryesisht dy. 

Nga njëra anë, qëndronte dija, që qeveria po e fitonte pak nga 

pak, për pamjaftueshmërinë e mekanizmave rregullues të tregut, 

e pashmangshme për të mënjanuar efektet shtrembëruese të vetë 

tregut, e shoqëruar kjo dije me bindjen se një treg efecient është 

sinonim i një ekonomie të shëndetshme. 

Nga ana tjetër, kishte një impuls shumë të fortë që identifikohej 

me tendencën e përhapur drejt evropianizimit, që, siç e thashë 

më lart, kishte pushtuar Shqipërinë që nga viti 1991. Ligji nr. 

8044, lejonte së paku nga ana formale, barazim in e sistemit 

shqiptar me sistemet evropiane dhe atë të Amerikës së Veriut. 

Është e vërtetë që ky ligj p ërfaqësonte një fu shë m brojtjeje 

totalisht të huaj për sistemin shqiptar, por është shumë e vërtetë 

edhe që kjo lloj mbrojtjeje juridike rezultonte tërësisht në linjë 

m e p rocesin e tranzicionit ekonom ik, qëllim i i fu nd it d he 

thelbësor i të cilit ishte krijimi i një ekonomie tregu, të bazuar në 

një demokraci ekonomike, në pronën private dhe në veprimet e 

përgjegjshme të aktorëve në treg; në kornizën e së drejtës tregtare 

dhe politikave ekonomike kombëtare dhe ndërkombëtare. 

Ligji nr. 8044, pa diskutim, kishte rëndësinë e vet, përsa i përket 

disiplinimit të një fushe të re, siç ishte tregu, por njëkohësisht 

paraqiste mangësi dhe paqartësi të mëdha. 

Një nga dobësitë e tij ishte rrezja e ngushtë e zbatimit, pasi kësaj 

disipline nuk i nënshtroheshin shumë sektorë të klasifikuar si të 

një rënd ësie të veçantë, siç ishin: sektori ushqimor, sektori i 

shërbimeve publike, disa shoqëri transporti, bankat, shoqëritë e 

sigurimit dhe shoqëritë për të drejtat e autorit. 

E para nga sjelljet antikonkuruese në këtë ligj, e cila ka merituar 

vëmendjen e legjislatorit, është ‘pozita dominuese’, sepse kjo 

disiplinë ndjek në kompleks një objektiv antimonopolist, të bazuar 

O PTI M E

në objektiva të politikës ekonomike në favor të industrisë së vogël 

dhe të mesme, të konceptuara si të vetmet në gjendje të stimulonin 

dhe të prodhonin efekte pozitive në procesin e zhvillimit të tregut. 

Por kjo vëmendje e legjislatorit përkthehej në një formulë, e cila 

përbën një nga dobësitë e tjera të kësaj disipline, pasi nuk dënohej 

‘abu zim i m e p ozitën d om inu ese’, p or veç d ënohej ‘p ozita 

d om in u ese’ si e tillë. Kjo m ën yrë kon cep tim i e sjelljes 

antikonkurruese e dobësonte vetë konceptin juridik, sepse mbante 

qëndrim ndaj ‘pozitës dominuese’, pavarësisht nëse ajo çonte apo 

jo në shtrembërimin efektiv të tregut, pra, në kundërshtim me 

çka ndodhte në hapësirën evropiane. 

Pa diskutim, ky disiplinim i pozitës dominuese nuk kishte të bënte 

me një gabim apo pakujdesi të legjislatorit, përkundrazi, ishte e 

lidhur ngushtë dhe, njëkohësisht, gjente justifikim në situatën 

d elikate ekonomike në të cilën nd od hej vend i. N ë atë kohë, 

problemi i koncentrimit të tregut ishte dominues, por, në kushtet 

e një tregu të vogël dhe të një oferte të kufizuar, ku mund të 

veprojnë vetëm disa operatorë, ligjësimi i një operatori në pozitë 

dominuese do të shërbente si një mekanizëm shtrembërues i 

tregut. Edhe mënyra e rregullimit të marrëveshjeve kufizuese apo 

shtrembëruese të konkurrencës shfaqej tërësisht e ngurtë dhe e 

rregulluar ndryshe nga ajo e Bashkimit Evropian, pasi kjo mënyrë 

rregullimi nuk lejonte përjashtime nga ndalimi, duke i klasifikuar 

të gjitha marrëveshjet, që përmbushnin kriteret e parashikuara 

nga ligji, si shtrembëruese të tregut. 

Edhe ky parashikim i legjislatorit tentonte të godiste fort të gjitha 

abuzimet, që e kishin drejtuar tregun deri në çastin e hyrjes në 

fuqi të ligjit, duke synuar të stabilizonte mekanizmat e tij dhe të 

krijonte një kulturë konkurruese tek operatorët në treg. 

Sipas nesh, dy parashikimet e mësipërme ishin të drejta dhe të 

menduara mirë nga ana e legjislatorit, ndonëse në kundërshtim, 

në pamje të parë, me disiplinën evropiane, por, në realitet, në 

një linjë me krijimin e parakushtit të parë: “krijimi i një tregu të 

shëndetshëm” drejt integrimit të tregut shqiptar në atë evropian. 

Megjithatë, nënvizoj se disiplina e mësipërme zhvlerësohej tërësisht 

nga lënia në dorë të privatit e mundësisë së aktivizimit të procedurës 

hetimore pranë Drejtorisë së Konkurrencës. Vlen të nënvizohet se 

Drejtoria e Konkurrencës nuk e kishte fuqinë e duhur për të 

ndërmarrë një hetim me iniciativën e saj dhe, siç mund ta kuptoni 

fare mirë, kjo mangësi shumë e madhe në ligj përkthehej në heshtje 

dhe, ndoshta, mund edhe të quhet “vegjetim” i këtij autoriteti. 

N ëse p rivati d enonconte një sjellje antikonku ru ese, atëherë 

d rejtoria aktivizohej d he niste hetim in; në të ku nd ërt, ajo 

vegjetonte. Provë është dhe fakti se, deri në vitin 2000, nuk kemi 

asnjë vendim të kësaj drejtorie. 

Pra, ky ligj, pavarësisht parashikimeve të ngurta, nuk arrinte ta 

m bron te tregu n n ë m ënyrën e d u h u r n ga p raktikat 

antikonkuruese, të cilat në ato vite ishin të shumta. Një pikë tjetër 

e dobët e kësaj disipline, (edhe kjo në kundër-rrymë me çka ndodhte 

në hapësirën evropiane) ishte vënia e Drejtorisë së Konkurrencës 

nën varësinë e ministrit të Ekonomisë. Kjo lloj varësie cilësohet si 

dobësi, pasi mbrojtja efektive e tregut kërkon një autoritet tërësisht 

të pavarur, të painfluencueshëm nga interesat politike të çastit. 


13

2.Procesi i stabilizim – 

asociimit 

14 

Ligji nr. 8044, paraqiste edhe një sërë mangësish të tjera, qoftë 

të tipit procedural, qoftë të tipit substancial, të cilat nuk do të 

jenë objekt studimi në këtë punim. Çka përmendëm më sipër, 

rreth disiplinës së parë për mbrojtjen e konkurrencës, shërben 

p ër të evid en tu ar se ky ligj lin d te si rezu ltat i nevojës së 

disiplinimit të një tregu, stabilizimi i të cilit ishte kusht kryesor 

për zhvillim in e ekonomisë private në një vend të vogël, të 

sapodalë nga një regjim ku nuk kishte ekzistuar as minimumi i 

term ave rezid ualë të pronës private apo tregut, por, m bi të 

gjitha, ky ligj do të përbënte një hap të mëtejshëm drejt integrimit 

të mundshëm dhe të dëshiruar në tregun evropian, edhe pse 

mbartte një sërë mangësish dhe paqartësish. 

Ky ligj mbeti në fuqi deri në vitin 2003, me miratimin e ligjit nr. 

9121, datë 28.07.2003, “Për mbrojtjen e konkurrencës”. Në të 

njëjtën kohë, edhe marrëdhëniet BE - Shqipëri kishin evoluar 

d u ke iu afru ar gjithm on ë e m ë shu m ë nënshkrim it të n jë 

marrëveshjeje asociimi. 

Në vitin 1999, BE-ja paraqiti procesin e stabilizim-asociimit, si 

një strategji e përbashkët për pesë shtete të Evropës Juglindore, 6 

p ërfshirë ed he Shqip ërinë, 7 m e anë të së cilës p ërcaktohen 

drejtimet e një ndërhyrjeje afatgjatë d he me ambicie të mëd ha, 

që id entifikon, si qëllim kryesor të p olitikës së Bashkim it 

Ev r op ia n p ër r a jon in , 8 in teg r im in ev r op ia n të v en d ev e 

ballanike. 9 Objektivi i parë i këtij procesi është stabilizimi dhe 

krijimi i kushteve për një tranzicion sa më të butë në ekonominë 

e tregut, në perspektivën e objektivit përfundimtar, hyrja në 

BE. 

Ven d i yn ë, që m e p arash ikim in e d isip lin ës së p arë ‘p ër 

m brojtjen e konku rrencës’, ka tentu ar të realizojë p ikërisht 

objektivin e parë apo të ecte në rrugën e realizimit të tij, ed he 

pse në ato vite objektivi final apo hyrja në BE ishte shumë larg. 

BE-ja, nëpërmjet këtij procesi, pret që Shqipëria të përafrohet 

me vlerat d he modelin evropian, përsa u përket d emokracisë, 

ligjshm ërisë d he respektim it të të d rejtave të njeriut, si d he 

përafrimin me rregullat e një ekonomie tregu. Elementi kryesor 

i këtij procesi është Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, 10 e cila 

përqend rohet në respektimin e principeve d em okratike d he 

6 Që në vitin 1996, projekti mbi rajonin përcaktonte një kontekst për marrëdhëniet me pesë vendet e rajonit: Bosnje-Hercegovinën, Kroacinë, ish- 

Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Shqipërinë, ish-Republikën Federale të Jugosllavisë, që përfshinte atëherë Malin e zi, Serbinë dhe 

Kosovën (në bazë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurisë së Kombeve të Bashkuara). Objektivat e përcaktuar në vitin 1996, të mbështetur në 

zbatimin e Traktateve të Paqes së Dayton-it, Parisit dhe të Erdut, ishin: krijimi i një zone stabiliteti politik dhe prosperiteti ekonomik, falë rikthimit 

dhe mbrojtjes së demokracisë dhe të shtetit të së drejtës, falë respektit të pakicave kombëtare dhe të drejtave të njeriut, si dhe rivlerësimit të 

aktivitetit ekonomik(http://evropa.eu/scadplus/leg/it/lvb/r18003.htm). 

7 “Osservatorio Balcani: I paesi balcanisi e lÚnione europea. A che punto è líntegrazione”; a cura di Teresa Polara, Itali, 2001 

8 Relacioni i Komisionit mbi mundësinë e negocimit të një marrëveshje stabilizimi dhe asocimi me Shqipërinë, COM (1999), 599, 24 nëntor 1999. 

9 Çdo vend, i cili prezanton kandidaturën e tij për t’u bërë anëtar i BE-së, është i detyruar të respektojë kushtet e parashikuara në nenin 49 dhe 

principet e parashikuara në nenin 6, paragrafi 1, të Traktatit të Bashkimit Evropian. Në këtë kontekst, kriteret janë përcaktuar me rastin e Këshillit 

të Kopenhagenit, në vitin 1993 dhe janë përmirësuar më pas në Këshillin e Madridit, në vitin 1995. 

10 Më 12 qershor, në Luksemburg u nënshkrua teksti i plotë i marrëveshjes. Në të njëjtin moment u nënshkrua edhe marrëveshja e ndërmjetme mes 

BE-së dhe Republikës së Shqipërisë mbi tregtinë dhe bashkëpunimin tregtar, marrëveshje e cila ka qenë baza ligjore e të gjitha marrëdhënieve 

tregtare mes palëve, deri në hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, më 1 prill 2009. http://www.mie.gov.al/ 

O PTI M E

në zhvillimin e një ekonomie të tregut të lirë, për integrimin e 

ven d it n ë n jë treg të vetëm evrop ian , d u ke p arash iku ar 

m ekanizm at e d u hu ra d he objektiva të konkord u ara, d u ke 

realizuar me secilin nga 5 shtetet hapat e duhura dhe specifike 

për afrimin me BE-në. 

Nëpërmjet kësaj marrëveshje, Shqipëria impenjohet të përafrojë 

në mënyrë progresive legjislacionin e saj me atë komunitar, të 

kontribu ojë në krijim in e një hap ësire tregtie të lirë, d u ke 

realizu ar reform at e nevojshm e p ër arritjen e stand ard eve 

evrop ian e. N ë të, p alët im p en joh en të p ërforcojn ë liritë 

ekonomike, që janë në bazë të marrëveshjes, si dhe të aplikojnë 

principet e tregut të lirë. 

Por, për një vend kandidat, përkthimi i principeve në kritere 

konkrete, p ara se p rocesi i negocim it m bi konku rrencën të 

mbyllet, kërkon përmbushjen e dy elementeve: 

1) ekzistenca e një disipline legjislative mbi konkurrencën; 

2) ekzistenca e një autoriteti administrativ mirëfunksionues. 

Gjithashtu është e nevojshme të zhvillohet dhe një politikë e 

konkurrencës në linjë me acquis comunitar. Të dy këto elemente 

kanë filluar të realizohen, me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 9121, të 

vitit 2003, “Për mbrojtjen e konkurrencës”. 

Përsa i përket elem entit të p arë - realizim it të një d isip line 

legjislative - ligji i mësipërm, në një vlerësim të përgjithshëm, 

rezulton të jetë pothuajse i përafruar me legjislacionin evropian, 

duke u klasifikuar si një ligj modern. 

Ky ligj fr ym ëz oh et n ga ligji gjerm an p ër m brojtjen e 

konkurrencës, ed he pse m bart end e d ispozita që legjislatori 

gjerman i ka shfuqizuar me reformën e vitit 2005. Përsa u përket 

sjelljeve antikonkuruese, ky ligj, në përputhje m e d ispozitat 

substanciale të Traktatit Evropian, pra, nenet nga 81 deri 86, 

risjell tri kategoritë e sjelljeve antikonku ru ese të nd alu ara: 

marrëveshjet e ndaluara, abuzimin me pozitën dominuese dhe 

përqendrimet. 

Dispozitat normative që trajtojnë marrëveshjet e ndaluara janë 

nenet 4, 5, 6 d he 7, në të cilat parashikohen: marrëveshjet e 

ndaluara (neni 4), përjashtimi i marrëveshjeve horizontale (neni 

5), përjashtimi i marrëveshjeve vertikale (neni 6) dhe përjashtimi 

i marrëveshjeve të licencës (neni 7). 

Siç vihet re, në linjën e d isip linës kom u nitare d he nd ryshe 

nga ligji i m ëparshëm , parashikohet një sistem përjashtim i, i 

cili ësh t ë k om p eten cë ek sk lu z iv e e A u t or it et it t ë 

Konkurrencës, në rastet kur m arrëveshja e nd aluar sipas nenit 

4, p aragrafi 1, p lotëson d isa nga ku shtet e p ërcaktu ara në 

nenet 5, 6 d he 7. 

Përsa i përket pozitës dominuese, në dallim me ligjin e mëparshëm 

dhe në analogji të plotë me disiplinën evropiane, dënohet vetëm 

abuzimi me të nga ana e një ose më shumë ndërmarrjeve në treg. 

Parashikohen gjithashtu edhe një sërë veprimesh të kryera për 

arsye objektive, ligjore apo tregtare, të cilat nuk përbëjnë abuzim. 

Nënvizoj se neni 8 i këtij ligji përmban dhe kriteret në bazë të të 

cilave Autoriteti vlerëson nëse një apo më shumë ndërmarrje 


3.Ligji nr. 9121, datë 28.07. 

2003,“Për mbrojtjen e 

konkurrencës” 

15

16 

zotërojnë një pozitë dominuese në treg, kritere këto të cilat nuk 

janë të përfshira në asnjë dispozitë të legjislacionit evropian, por 

janë fryt i krijimtarisë së doktrinës juridike dhe ekonomike, si dhe 

të vendimeve të Komisionit dhe të Gjykatave të Komunitetit 

Evropian, duke luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e 

kulturës të së drejtës së konkurrencës. E nënvizoj këtë, për të vënë 

sërish në dukje tendencën e legjislatorit shqiptar ndaj uniformimit 

jo vetëm me legjislacionin evropian, por edhe me doktrinën dhe 

jurisprudencën evropiane. 

Edhe përsa u përket përqendrimeve, legjislatori ka shprehur të 

njëjtin koncept m e legjislatorin evropian, d uke konsid eruar 

“përqend rim e” të gjitha ato veprim tari të personave apo të 

ndërmarrjeve, që kanë për rrjedhojë ndryshimin në mënyrë të 

durueshme të kontrollit mbi një ndërmarrje. 

Ky ligj, është pothuajse i përafruar, por jo tërësisht i përafruar 

me legjislacionin evropian, pasi ed he pse legjislatori ynë ka 

pasur si qëllim primar përafrimin total të këtij legjislacioni, nuk 

e ka arritur plotësisht realizimin e këtij objektivi. Në fakt, shumë 

nga d ispozitat e tij rezultojnë të paqarta në formulim, d uke 

kriju ar hap ësira keqfu nksionim i d he d iskecioni nga ana e 

Autoritetit. Këto paqartësi, pasojë e mungesës së një kulture 

juridike dhe gjuhe juridike të pasur në këtë fushë, por, mbi të 

gjith a, p asojë e m u n gesës së vëm en d jes n ë h u azim in d he 

përkthimin e legjislacionit evropian, janë kryesisht të tipit formal 

dhe konsistojnë në keq hartimin e dispozitave. 

Përsa i përket anës materiale, pra, aspektit që na intereson në 

mënyrë të drejtpërdrejtë, nuk mund të mohohet se ky ligj paraqet 

n jë h a p të m ad h p ërp a ra n ë r ealizim in e p ër afrim it të 

legjislacionit tonë me atë evropian, duke kontribuar edhe në 

krijimin e një tregu të lirë. Megjithëse paqartësitë janë kryesisht 

formale, ato ndikojnë negativisht, pasi rezultojnë të paqarta për 

operatorët në treg, për vetë gjyqtarët si dhe për studiuesit e kësaj 

fushe. 

Në këtë shkrim, nuk mund të analizojmë të gjitha problemet 

dhe mangësitë që paraqet ligji nr. 9121, por do të ndalemi vetëm 

n ë trajtim in e p ërgjith sh ëm të d isa p rej d isp ozitave p ër 

m arrëveshjet e nd aluara. N uk pretend ojm ë që ky trajtim të 

konsiderohet si gjithëtrajtues, pasi nuk është ky qëllimi i tij, por 

ai duhet të shërbejë si shembull për të evidentuar, nga njëra 

anë, llojin e mangësive që mbart ligji dhe, nga ana tjetër, nevojën 

e një rishikimi, i cili do të çonte d rejt një përafrimi total me 

legjislacionin evropian. 

“Ndalimi i marrëveshjeve” zhvillohet në dy faza të ndryshme. 

Në fazën e parë vlerësohet, sipas nenit 4, paragrafi 1, 11 (fazë e 

domosdoshme), nëse një marrëveshje është ‘e ndaluar’ apo jo. 

Në rast se ajo rezulton të jetë një marrëveshje që ka si objekt ose 

si pasojë pengimin, kufizimin, shtrembërimin e konkurrencës 

në treg, atëherë do të kalohet në fazën e dytë, në të cilën nenet 

11 Neni 4, pika 1, 1, b, c, y, d, në analogji me nenin 81, pika 1, a, b, c, d, e të TKE-së, parashikon ndalimin e atyre marrëveshjeve që organet komunitare 

i cilësojnë si të ndaluara “per se“, pasi cilësohen si marrëveshje që kanë mundësi shumë të larta të prodhojnë efekte negative mbi konkurrencën. 

Ndërsa në pikën dy të nenit 4, në analogji me pikën 2 të nenit 81 të TKE-së, parashikohet që “të gjitha marrëveshjet e ndaluara, sipas pikës 1 së këtij 

neni dhe që nuk përjashtohen sipas nenit 5, 6, 7, janë të pavlefshme”. 

O PTI M E

thelbësore janë ato 5, 6 dhe 7 të ligjit, që parashikojnë kushtet e 

përjashtimit nga ndalimi, referuar përjashtimeve individuale. 

Pikërisht, një mangësi tjetër e këtij ligji konsiston në mënyrën e 

parashikimit të përjashtimeve. Legjislatori shqiptar ka tentuar 

të përmbledhë në tri dispozita atë çka legjislatori europian, në 

rregulloret e përjashtimit, e parashikon në një numër shumë të 

madh dispozitash, në mënyrë që ta bëjë sa më të qartë edhe për 

vetë operatorët në treg, se kur një marrëveshje përmbush kushtet 

e përjashtimit, d uke qenë se, pas miratimit të rregullores së 

m od ern izim it n r. 1/ 2003, jan ë n d ërm a rrjet ato që e 

vetëvlerësojnë nëse një marrëveshje i përmbush kushtet për t’u 

përjashtuar nga aplikimi i nenit 81(1) të TKE-së. 12 

Ndërsa legjislatori ynë, me një kufizim prej tri dispozitash, ka 

krijuar të gjitha hapësirat për krijimin e konfuzionit, si në punën 

e Autoritetit, si në punën e gjyqtarëve, ashtu edhe në vlerësimin 

dhe mundësinë e vetëklasifikimit të një marrëveshjeje si e ndaluar 

apo jo nga ana e operatorëve në treg. 

Për të thjeshtësuar ed he punën e Autoritetit, përsa i përket 

sistemit të përjashtimeve, do të ishte e udhës që, në një nen të 

vetëm , t’i njihet m und ësia Autoritetit të m iratojë rregullore 

përjashtimi nga zbatimi i nenit 4, pika 1, për kategori të caktuara 

marrëveshjesh, në rast se realizohen d isa kushte. N enet 5, 6 

dhe 7 mund të vazhdojnë të jenë pjesë e ligjit, por të rishihen 

dhe të ripërpunohen, së bashku me projekt-rregulloret, duke 

konsultuar rregulloret e përjashtimit të miratuara nga Komisioni 

Evropian. 

Gjithashtu, një ndërhyrje tjetër mund të bëhej me katër kushtet, 

në bazë të të cilave një marrëveshje mund t’i shpëtojë zbatimit 

të nenit 4, kushte të cilat parashikohen në paragrafin 2 të nenit 

5. Edhe këto kushte rezultojnë të hartuara (apo të përkthyera) 

keq, duke krijuar hapësira për shumë interpretime, pasi nuk 

kuptohet, p.sh., nga një sy jo ekspert i së drejtës së konkurrencës, 

se çfarë nënkuptohet në pikën b, të paragrafit 2 të nenit 5, me 

“p jesëm arrjen m ë të d rejtë n ë këtë p ërfitim n ga an a e 

konsumatorëve”. 

Legjislatori europian shprehet lidhur me të njëjtin kusht, në paragrafin 

3 të nenit 81 të TKE-së: “... duke u rezervuar konsumatorëve një pjesë të 

përshtatshme të përfitimeve që rrjedhin nga marrëveshja”. Pika C e paragrafit 

të dytë të nenit 5 i referohet “moskufizimit të ndjeshëm të konkurrencës si 

pasojë e marrëveshjes”. Ndërsa legjislatori evropian në lidhje me këtë 

kusht, shprehet në pikën b të paragrafit të tretë të nenit 81 të TKE-së, 

“marrëveshjet të cilat evitojnë t’u japin ndërmarrjeve mundësinë e eliminimit 

të konkurrencës, për një pjesë thelbësore të produkteve objekt të marrëveshjes”. 

Duket qartë që këto keqhartime apo paqartësi janë kryesisht të 

tip it form al, p asi n ga an a m ateriale vih et re, n ë m ën yrë 

pakundërshtueshme, që këto dispozita janë të përshtatura mirë 

dhe në linjë me dispozitat përkatëse evropiane. 

Edhe disa nga përkufizimet e përmbajtura në pikat 1, 2, 3 dhe 4 

të nenit 3, për rëndësinë që mbartin në zbatimin e së drejtës së 

konkurrencës, kanë nevojë për një rishikim, si p.sh., lidhur me 

marrëveshjet horizontale d he vertikale. Legjislatori shprehet; 

12 Në këtë mënyrë edhe ndërmarrjet bëhen më të përgjegjshme. 


17

4.Situata në vendet e tjera 

ballkanike 

18 

“si dhe praktikat e bashkërenduara ndërmjet ndërmarrjeve, të cilat 

veprojnë në të njëjtin nivel, pra, marrëveshje horizontale ose në nivele 

të ndryshme, pra, marrëveshje vertikale”. 

Është e nevojshme të bëhet një përkufizim më i saktë, në gjuhën 

shqipe, i marrëveshjeve horizontale dhe vertikale, duke qenë se 

vendi ynë gjendet në kushtet e një mungesë, thuajse totale, të 

doktrinës juridike në fushën e konkurrencës. 

Një nga mënyrat e zgjidhjes, të shumë nga problemeve të lidhura 

me keqinterpretimin e disa prej dispozitave të mësipërme, mund të 

jetë nëpërmjet akteve nënligjore, në të cilat legjislatori të specifikojë 

qartë, mënyrën e interpretimit të dispozitave problematike. 

Për të rikaluar tek risitë e ligjit nr. 9121, i cili pa diskutim ka 

edhe meritën e krijimit të autoritetit të parë të pavarur në fushën 

e konkurrencës – elementi i dytë i domosdoshëm në përkthimin 

e principeve në kritere konkrete në procesin e negocimit për 

konkurrencën. 

Duhet të kemi të qartë se një treg konkurrues kërkon që rregullat 

e konkurrencës të jenë të sigurta dhe të zbatohen në mënyrë 

teknike, sipas kritereve objektive. Është pikërisht kjo arsyeja që 

në modelin e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, autoriteti 

garant i konkurrencës është imagjinuar gjithmonë si institucion 

administrativ, i pavarur dhe i karakterizuar nga një kompetencë 

teknike e një niveli shumë të lartë. 

Në konceptin integrues të BE-së, ekzistenca e autoriteteve të 

p avaru ra si garan të të kon ku rren cës sh faqet si jetike p ër 

in stitu cion et evrop ian e, p asi krijon sistem e ad m in istrim i 

uniforme dhe të përbashkëta, d.m.th., teknike dhe të sigurta, 

d u ke lehtësuar procesin e afrim it të sistem eve ju rid ike d he 

integrimit administrativ. 

Në të vërtetë, përafrimi i legjislacionit kombëtar me atë europian 

në fushën e konkurrencës është një dukuri që vihet re edhe në 

vend et e tjera ballkanike, si Maqed onia, Kroacia, 13 Bosnjë- 

Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia. 14 Në kushtetutat e tyre këto 

vende i kushtojnë një vëmendje të veçantë ekonomisë së tregut, 

lirisë së veprimtarisë ekonomike si dhe pronës private. 15 

N ënvizoj se, nga njëra anë, mod eli komunitar i cilëson liritë 

ekonomike dhe, në veçanti, lirinë e veprimtarive ekonomike si 

principe bazë të disiplinës së konkurrencës 16 dhe, nga ana tjetër, 

principi i konkurrencës, sipas nenit 4, paragrafi 1, të Traktatit, 

prek tërë sistemin komunitar, duke u shndërruar në bazën e 

Kushtetutës Ekonomike Evropiane. Njohja në rang kushtetues 

i lirive ekonomike dhe i sistemit të ekonomisë së tregut përbën 

pikën e nisjes së disiplinës së konkurrencës në këto vende. 

13 Maqedonia dhe Kroacia kanë statusin e vendeve kandidate. Ndërsa të tjerat gëzojnë statusin e kandidatëve të mundshëm. 

14 Në rast se pranojmë që Bashkimi Evropian ka një ‘kushtetutë ekonomike’, atëherë mundemi ta shohim procesin e përafrimit me disiplinën e tregut, 

të vendeve ballkanike, si një nga shtyllat nëpërmjet të cilave po realizohet tranzicioni i këtyre vendeve drejt kushtetutës ekonomike evropiane. 

15 Neni 11, Kushtetuta e RSh.: “Sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, si dhe në ekonominë e tregut dhe 

në lirinë e veprimtarisë ekonomike”. 

16 G.Amato “Il mercato nella costituzione”, në Fletoret kushtetuese 1992, 17. R. Nania “Libertá economiche, Impresa e proprietá”, në R. Nania, 

P.Ridola “I diritti costituzionali”, Torino; Giapicchelli 2006. P. Ridola “Diritti di libertá e mercato nella costituzione europea”, në Fletoret kushtetuese, 

2000. 

O PTI M E

Gjithashtu, d isa prej këtyre vend eve kanë nënshkruar MSAtë 

17 d he d isa të tjera janë end e në një fazë negocimi. 18 N ë të 

gjitha marrëveshjet e stabilizim-asociimit parashikohen detyrime 

precize, me qëllim garantimin e lirive thelbësorë komunitare dhe 

resp ektim in e rregu llave kryesore të kon ku rren cës m es 

nd ërmarrjeve, 19 krijimin e autoriteve të pavarura, garantë të 

konkurrencës, duke iu referuar në mënyrë të hapur modelit të 

disiplinës së tregut të përcaktuar në nenet 81, 82, 86 dhe 87 të 

Traktatit të Bashkimit Evropian. 20 Duke konsideruar faktin se 

rrezikim i i p rocesit të in tegrim it evrop ian , p ërfsh irë d h e 

Shqipërinë, përbën për këto vende një nga sfidat kryesore, që 

d o të thotë rreziku i m oszbatim it të m u nd shëm të këtyre 

detyrimeve; kuptohet qartë se ç’lloj force mbartin në vetvete 

këto marrëveshje në adresimin e prodhimit normativ në fushën 

e konkurrencës. 

Të gjith a këto v en d e kan ë ligjet e tyre p ër m brojtjen e 

konkurrencës, 21 nga një analizë krahasuese e të cilave mund të 

nxjerrim në pah d isa elemente të pand ryshueshme, të cilat i 

japin jetë një modeli të përbashkët të disiplinës së tregut dhe të 

kon ku rren cës. Deklarim i i qëllim it të ligjit - “m brojtja e 

konku rrencës në treg”, m ënyra e rregu llim it të p raktikave 

abuzive, ngritja e autoriteteve garante të pavarura, me autonomi 

vendimi - janë kudo të rregulluara në të njëjtën mënyrë. 

Shqipëria, me anë të ligjit nr. 9121, d atë 28.07.2003, filloi të 

realizojë principet e tregut të lirë, me qëllim përmbushjen e 

d etyrim eve të p arashiku ara në Marrëveshjen e Stabilizim - 

Asociimit, me qëllim integrimin sa më të shpejtë në BE. 

Analiza krahasu ese m es ligjit shqip tar, ligjeve të vend eve 

ballkan ike d h e legjislacion it evrop ian , n xjerr n ë p ah n jë 

përfundim të lehtë: “Të gjitha këto ligje duken të hartuara sipas 

një modeli evropian, të përbërë nga neni 81 dhe nenet vijuese të 

Traktatit të BE-së, si dhe nga normat që rrjedhin nga to”. Duket 

qartë, drejtimi drejt të cilit lëvizin rregullat e tregut në vendet 

ballkanike është tashmë i përcaktuar. Detyrimet e marra me 

BE-në, në perspektivën e integrimit në Bashkimin Evropian, 

principet kushtetuese të bazuara mbi ekonominë e tregut të lirë, 

korn iza ligjore n ë fu sh ën e kon ku rren cës gjith n jë e m ë e 

përafruar me mod elin komunitar, janë të gjitha elemente që 

shprehin qartë objektivin e këtyre vendeve për integrimin në 

tregun evropian dhe përshtatjen me rregullat e tij. 


KONKLUZIONE: 

17 Aktualisht, kanë firmosur MSA-të: Republika e Maqedonisë më 26 mars 2001, Republika e Kroacisë më 29 tetor 2001 dhe Republika e Shqipërisë, 

më 12 qershor 2006. Kroacia, në nenin 49 dhe Serbia, në nenin 1 dhe 58, të kushtetutave të tyre, i bazojnë sistemet e tyre ekonomike mbi lirinë e 

ndërmarrjes dhe tregun e lirë. Edhe kushtetuta e Bosnje-Hercegovinës i referohet promovimit të rritjes ekonomike nëpërmjet mbrojtjes së pronës 

private dhe ekonomisë së tregut. Edhe Maqedonia radhit, midis principeve bazë, lirinë e tregut dhe të ndërmarrjes, neni 8. 

18 Bosnje-Hercegovina i ka nisur negociatat në nëntor të vitit 2005, ndërsa Serbia, së bashku me Malin e Zi, i kanë nisur në tetor të vitit 2005. 

19 Neni 16 dhe 61 i MSA Shqipëria; neni 15 dhe 59, MSA Maqedonia; neni 16 dhe 61 MSA Kroacia. 

20 Neni 71 MSA Shqipëria; neni 69 MSA Maqedonia; neni 70 MSA Kroacia. 

21 Kroacia e ka miratuar ligjin e saj të parë për mbrojtjen e konkurrencës në vitin 1995, Bosnja në vitin 2001, Maqedonia në vitin 2005. Ligjet për 

konkurrencën të Malit të Zi dhe të Serbisë të vitit 2005 kanë zëvëndësuar ligjin antimonopol të ish-Republikës së Jugosllavisë. 

19

Bibliografia : 

1. Björkdahl, “Norm - maker and Norm - taker: Exploring the Normative Influence of the EU in Macedonia”, in Eur.For, Aff, 

Review, 2005. 

2. Pace L.,I fondamenti di diritto europeo della concorrenza, Romë, Itali, 2005. 

3. Salerno M., “Europeizzazione senza membership”, Rivista di Diritto pubblico europeo, Itali, 2007, nr.3. 

4. Polara T., nën kujdesin, Osservatorio Balcani. I paesi balcanici e lÚnione europea. A che punto è líntegrazione. Itali. 2001. 

5. Amato G., Il mercato nella costituzione, në Fletoret kushtetuese 1992, 17. 

6. Nania R.,Libertá economiche, Impresa e proprietá, në R. Nania, P.Ridola, I diritti costituzionali, Torino; Giapicchelli 2006. 

7. Ridola P., Diritti di libertá e mercato nella costituzione europea, në Fletoret kushtetuese 2000. 

8. Pace L.,Diritto europeo della Concorrenza. Cedam. Padova 2007. 

9. Hall Derek, Albania in Europe: condemned to the periphery or beyond?, in Dawson A.H (edited by), The changing geopolitics 

of eastern Europe, Frank Cass, London 2002. 

10. Tosato - Bellodi. Il nuovo diritto europeo della concorrenza, Giuffré, Milano,2004. 

11. Fattori - Todino. La disciplina della concorrenza in Italia. Il Mulino, Bologna, 2004. 

12. Ligji 8044, datë 17.12.1995 “Mbi konkurrencën”. 

13. OECD Global Forum on competition; challenges/obstacles faced by competition authorities in achieving greater economic 

development through the promotion of competition, kontribut nga Shqipëria, 13 shkurt 2004. 

14. Ligji nr. 9121 datë 28.07. 2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”. 

15. Ubertazzi L.C.,Commentario breve al diritto della concorrenza, Cedam, Padova 2004. 

16. Aurelio Papalardo, Il Diritto comunitario della concorrenza, 2007, Utet Giuridica, Milano. 

17. Van Bael & Bellis; Il Diritto comunitario della concorrenza, 2009, Giappichelli, Torino. 

20 

O PTI M E


ZHVILLIMI I TË DREJTAVE NATYRORE 

DEVELOPMENT OF NATURAL RIGHTS 

Jorida XHAFAJ 

UFO University 

It is said that the right is the soul of justice, meaning that it is 

the sustainable state of terminology in the society even though 

the right represents an unbroken tradition, which intent to set 

the right as the currency of its price. The history of the society 

itself is a test to show the continues intentions of the idea for 

justice in the society. These are verified by a number of legal 

positions and institutions of law, shown in different time and 

places but in the same manner and in essence they have wanted 

to express the idea of justice in the norms of positive law. 

While the basis of the validity of law is hidden in the inner world 

of people, the right derives from the reasoning of human mind, 

in which is rooted the principle of natural law and in this context 

law s are ratified as m an d atory an d are sp read again by 

awareness, inspiration of the natural law. Mostly what can be 

observed from the history of law is its uninterrupted tendency 

to rea ch th e ju stice th r ou gh its in stitu tion s an d legal 

mechanisms. 

Vetë historia e shoqërisë njerëzore është një provë për të treguar 

synimet e pandërprera të idesë për drejtësi ne jetën e saj. Këto i 

vërtetojnë një sërë pozitash juridike dhe institute të së drejtës, 

të cilat jan ë sh faqu r d he vep rojn ë në kohë e n ë ven d e të 

ndryshme dhe që në thelb të tyre kanë dashur të shprehin idenë 

për drejtësi. 

Por, si u shfaq nevoja për drejtësi në shoqërinë njerëzore, si lindi 

drejtësia në të dhe si zhvillohet ajo për të zënë vendin e një mekanizmi 

thelbësor në këtë proces? 

Për t’ju përgjigjur këtyre pyetjeve le të kujtojm ë historinë e 

Robinson Kruzo-s; i cili u gjend i vetëm pas një përmbytjeje në 

një ishull të panjohur dhe të pabanuar, në të cilin jetoi plotësisht 

i vetëm. 

Abstract 

ZHVILLIMI I TË DREJTAVE NATYRORE 

21

1 Hayek, F. A. Legal positivism and the separation of Law and morals, 1958. 

2 Ceko Torbov, Historia dhe teoria e së drejtës, fq 46 -94 

22 

Në rrethana të tilla, natyrisht, për të nuk mund të ekzistonin të 

drejta dhe detyrime, të cilat janë në thelb të shfaqjes së jetës 

shoqërore. 

Të drejtat, që zotëron një njeri i ndarë nga njerëzit dhe shoqëria, 

janë të d rejtat natyrore, rregullat morale dhe besimi, të cilat 

përcaktojnë edhe jetën e tij për sa kohë do të jetë i vetëm 1 . 

Në vazhdim të ilustrimit shfaqet ne ishull Premti - njeriu që 

shfaqi elem ent të ri në ishull d he që për Robinsonin çoi në 

krijimin e shoqërisë. Menjëherë për të do të shfaqen detyrime të 

reja, detyrime të cilat nuk janë juridike - ata mund të ndihmojnë 

njëri tjetrin në vështirësi dhe rast sëmundjeje, por në të tilla 

raste vlejnë dhe zbatohen rregullat e ndërgjegjësimit moral të 

secilit prej tyre. 

Lind pyetja; Çfarë do të ndodhte nëse këta dy njerëz do të cenonin 

jetën e njëri tjetrit dhe çfarë marrëdhëniesh do të krijoheshin midis 

tyre nëse do të cenonin lirinë vetjake, apo sendet e fituara nga secili 

me pune të lirë? 

Kjo situ atë nuk p arashtron të nevojshm e vetëm zbatim in e 

detyrimeve morale midis njëri–tjetrit, por tashmë detyrimet e 

njërës palë parapërcaktojnë edhe pretendimet e palës tjetër për 

t’u vendosur çdo marrëdhënie në gjendjen e mëparshme e për 

të kthyer sendin e marrë pa të drejtë. 

P r eten d im et d h e d etyrim et t ë k ët ij llo ji n u k ja n ë t e 

prejard hura. Ato nuk apelojnë për nd jenja njerëzore tek secili 

prej nesh, por qënd rojnë në them elin e kërkesave të m irëfillta 

p ër d r ejt ësi e k u q ëllim i i t ë cila v e, ësh t ë b a r a z ia n ë 

m arrëd hëniet recip roke. 

Pozitat e reja e vendosën Robinsonin dhe Premtin përballë një 

ndërgjegjësimi të ri mbi pozitat e përgjithshme duke përftuar 

parime, të cilat shtrihen në m arrëd hëniet m id is njerëzve në 

shoqëri - p arim e, të cilat rregullojnë këto m arrëd hënie m bi 

rregullat morale dhe që përcaktojnë se cila sjellje është e drejtë 

dhe cila jo. 

Aftësia e n jeriu t p ër të m end u ar, natyrshëm , nu k është e 

mjaftueshme të gjykojë mbi të drejtën, pa gabuar në të gjitha 

rastet jetësore. 

Sh faqja e id esë p ër të d rejtën n atyror e, si sh p r eh je e 

ndërgjegjshme e rregullit të vendosur në shoqëri, vjen në një 

çast më të vonë, atëherë kur njeriu u ngrit mbi shqisat e tij për 

të vërejtur botën pavarësisht prej tyre. 

Si fillim , njeriu jeton m bështetur vetëm m bi mund ësitë d he 

aftësitë e tij e pa patur njohuri rreth rregullimit normativ të 

jetës shoqërore, pa qenë nevoja e këtyre mundësive. Pikërisht 

ajo që me përshtypjen e parë konsiderohet dhe shihet si rregull, nuk 

mund të jetë gjë tjetër vetëm një sjellje e përsëritur 2 . 

Ku r p ërp iqem i të gjejm ë thelbin e norm ave, që rregu llojnë 

marrëdhëniet në shoqëri, në fakt arrijmë në rrënjët e drejtësisë, 

O PTI M E

që përcakton edhe kufijtë e lirisë së veprimit për anëtarët e një 

grupi shoqëror, prej të cilave në shoqëri lindin dhe zhvillohen 

marrëdhënie të ndërsjellta midis anëtarëve të saj. 

Ndjesia për drejtësi apo sistemi i vlerave, përcaktojnë kufijtë e çdo 

subjekti në marrëdhëniet e tij empirike, të cilat janë nga ana tjetër 

pashmangshmërisht të përshtatura me diversitetin dhe pafundësinë 

e interesave tek secili prej tyre 3 . 

Thelbi i sistemit të normave, gjithnjë sipas parimit të drejtësisë 

përcakton pikërisht këtë parim si kërkesën bazë në vullnetin e 

su bjekteve. Gjith ashtu ky sistem p ërcaktohet p rej n evojës 

p r aktike p ër të n d arë sferat e lirisë së çd o su bjekti n ë 

marrëdhëniet e ndërsjellta midis tyre. Pikërisht, do të ishte e 

padrejtë ti jepej liri e pakufizuar kujtdo në marrëdhëniet me të 

tjerë sepse e drejta natyrore konsiderohet kërkesë dhe kusht 

për drejtësinë, si edhe ndalim ndaj ndërfutjes në sferën e veprimit 

të një subjekti. 

Në shoqërinë e hershme, fusha e veprimit është përcaktuar prej 

qenies fizike të individit dhe prej të mirave të përfituara prej 

punës individuale, ku më së shumti në këtë fushë mund të futen 

edhe anëtarët e familjes së çdo individi. 

Në mbështetje të kësaj ideje, Zhan Zhak Ruso në veprën e tij; 

“Në lidhje me marrëveshjen shoqërore” thotë: - Shoqëria e vetme, 

më e hershme dhe natyrore është familja. Edhe në të fëmijët ngelen të 

lidhur me prindërit deri në çastin që kanë nevojë për mbrojtje ... 

Edhe nëse vazhdojnë të jenë të lidhur, kjo ndodh jo për faj të natyrës, 

por si rezultat i vullnetit që mban familjen të ngritur mbi një 

marrëveshje, ndaj familja është edhe forma e parë e shoqërive politike: 

babai është simboli i drejtuesit, ndërsa fëmijët simbol i popullit ... .” 4 

Në zhvillimin historik të njerëzimit bien në sy forma të reja të 

jetës në shoqëri, ku sfera e mbrojtur e çdo individi zgjerohet 

d he thellohet gjithnjë e m ë tep ër. Është e m jaftu eshm e të 

riku jtojm ë rolin e p azëven d ësu esh ëm të m arrëvesh jes n ë 

m arrëd hëniet sh oqërore, p ër të ku p tu ar d he id en ë e vetë 

ndryshimeve, që kanë ardhur në marrëdhëniet e ndërsjella të 

subjekteve, në përcaktimin e sferave të tyre të veprimit gjithnjë 

mbi parimet e së drejtës. 

Parimet, që përfaqësojnë bazën, themelin e mendimit natyror 

në sistemin e së drejtës përkufizohen përgjithësisht si një tërësi 

normash, të cilat, prej natyrës së tyre qënd rojnë në lid hje të 

n gu sh të ed h e m e n orm at e m irëfillta m orale. Kjo lid h je 

përcaktohet prej rrethanave, përderisa ato rregullojnë sjelljen e 

individëve, duke i konsideruar ata si qenie të ndërgjegjshme e 

me vullnet të lirë. 

Ekzistenca juridike e këtyre normave përcaktohet prej karakterit 

të tyre, të cilat me qëllim rregullimin e marrëdhënieve shoqërore, 

u përcakton edhe të drejtat subjekteve ndaj të cilëve veprojnë. 

Gjithashtu ajo lid het pashm angshm ërisht d he në m ënyrë të 

3 GeorgiBojcev “Filozofia e së drejtës“ 

4 Zhan Zhak Ruso “Kontrata Sociale” 


23

5 Devlin, The Enforcement of Morals 

24 

d rejtpërdrejtë me kërkesën për t’u zbatuar prej te tjerëve, të 

cilët në këto pozita janë të detyruar t’i përgjigjen kësaj kërkese. 

Kjo karakteristikë e veçantë e normave të së drejtës është edhe 

tipari i tyre dallues, i cili i diferencon qartësisht prej normave të 

m oralit, pavarësisht faktit që norm at e m oralit d he e d rejta 

qëndrojnë pandashmërisht të lidhura 5 . 

Të gjitha normat e së drejtës natyrore dhe së drejtës pozitive 

janë nga natyra e tyre norma sociale, por duke pasur parasysh 

që ekzistojnë edhe norma të tjera që rregullojnë sjelljen e njerëzve 

në shoqëri kuptohet që jo të gjitha normat sociale janë norma të 

së drejtës. Prej kësaj rrjedh se zbatimi i tyre në jetën shoqërore 

është i nevojshëm, por ky nuk është një tipar i mjaftueshëm 

diferencues për një normë të së drejtës. Normat të së drejtës 

natyrore janë norma juridike sepse kanë për bazë një kërkesë 

racionale për drejtësi. Nga ana tjetër këto norma ndryshojnë në 

thelb prej normave të moralit. Kështu, është tjetër gjë të mos 

n d ih m osh n jë të afërm n ë n evojë d h e ësh të tjetër gjë të 

përvetësosh sendet e tij personale. Si në rastin e parë edhe në 

rastin e dytë kryhet diçka e padëshiruar, që në këndvështrimin 

e norm ave m orale kem i d içka të p am oralshm e, nd ërsa në 

kën d vësh trim in e së d rejtës n atyrore - p ërveçse d içka të 

pamoralshme, kemi edhe diçka të padrejtë. E thënë nd ryshe 

midis të dyja llojeve të normave kemi ndryshim jo vetëm sasior, 

por edhe cilësor. 

Ndryshe prej normave të moralit, normat juridike rregullojnë 

marrëdhëniet shoqërore duke vënë përballë pretendimet dhe 

detyrimet e anëtarëve të shoqërisë në varësi të ndërsjellët, duke 

dalluar qartë në to të drejtën. 

Moszbatimi i normave të së drejtës natyrore është edhe cënim i 

parimeve kryesore, të drejtimeve të drejtësisë. Këto parime, duke 

u mbështetur edhe në këndvështrimin e Premtit dhe Robinsonit 

mund të përkufizohen edhe si parime të barazisë, mbi të cilat 

në rast përplasjeje të interesave çdo personi i njihen të drejtat 

dhe i përcaktohen detyrimet e të tjerëve ndaj tij për respektim. 

Pyetjes se deri ku shtrihen të drejtat e individit në lidhje me një 

tjetër, i përgjigjet parimi i respektimit të të drejtave të tjetrit, 

përm bajtja e të cilit ngrihet pikërisht m bi ato rregulla të së 

drejtës, të cilat mbrojnë barazinë e individëve. Atëherë kur në 

m a rrëd h ën ie m e të tjerë kër kojm ë bazën ose arsyen e 

pretendimeve ndaj tyre, në të njëjtën kohë përcaktojmë edhe 

detyrimet, që u përgjigjen këtyre pretendimeve të udhëhequr 

m ë së shumti p rej së d rejtës, d he kjo në fakt d o të thotë të 

mendohet mbi të drejtën natyrore. 

Ç’farë do të ndodhë nëse e drejta natyrore nuk është garanci e 

mjaftueshme për përmbushjen e kërkesave për drejtësi? 

Rënd ësia e d rejtësisë si parim rregullues shprehet vetëm në 

njohjen e karakterit juridik të rregullimit të marrëdhënieve me 

karakter nd rysh ëm sh oqëror. Drejtësia krijon ku sh tet p ër 

organizimin dhe zhvillimin të shoqërisë dhe si rrjedhojë vendos 

O PTI M E

m od elin e sjelljeve në shoqëri. Mad je në m ënyrë, që jeta në 

shoqëri të zhvillohet është e nevojshme edhe një element tjetër i 

rëndësishëm për të arritur dhe për të pritur prej anëtarëve të 

shoqërisë të përshtatin sjelljet e tyre me normat e së drejtës. Ky 

element bazohet tek pushteti, i cili në vetvete përfaqëson masat 

sh trën gu ese të p a rash iku ara d h e të n ev ojsh m e, që të 

sanksionohet moszbatueshmëria e tyre. 

Parë në një tjetër këndvështrim, zbatimi i normat e së drejtës të 

krijon kond itat e nevojshm e p ër vlefshm ërinë e vep rim eve 

jurid ike të kryera prej subjekteve të së d rejtës d he njohjen e 

pasojave që vijnë prej tyre. 

Elementi i pushtetit mund të përmbushë dhe të realizojë me 

sukses qëllimin e tij duke përcaktuar saktë dhe qartë normat, të 

cilat do të zbatohen në një marrëdhënie konkrete, në përcaktimin 

e kërkesave dhe pretendimeve të subjekteve në të dhe kështu në 

total, të mund të rregullojë jetën në shoqëri duke përcaktuar 

kufijtë e lirisë së veprimit të çdo subjekti në marrëdhëniet e tij 

me të tjerët. Këto norma gjithashtu, do të kufizojnë edhe lirinë 

e vep rim it, nëse ajo bëhet shkak p ër të cënu ar barazinë në 

shoqëri. Gjithnjë në përputhje me kërkesat e së drejtës natyrore 

për drejtësi stimulohet përcaktimi dhe mirë funksionimi i lidhjes 

midis të drejtave dhe detyrimeve të subjekteve dhe balancimit 

të tyre. 

Sistemi i normave d etyruese që pushteti krijon përfaqësojnë 

rregullin ligjor të shoqërisë, ndryshe thënë përfaqësojnë të drejtën 

pozitive. Sado i vështirë të konsiderohet ky sistem rregullash 

për çdo qytetar, që të njihet ai me detyrimet dhe ndalimet që i 

përcaktohen, ajo që ngelet e padiskutueshme është që e drejta 

pozitive është absolutisht e nevojshme për jetën e shoqërisë. Duke 

shtuar, synimi kryesor i sistemit është ruajtja e kushteve për një 

kooperim social efektiv dhe demokratik, mbi bazën e respektimit të 

ndërsjellët të qytetarëve, të vështruar si të lirë dhe të barabartë. 6 

Mendimi mbi të drejtën natyrore nuk është një motor drejtues 

dhe i mjaftueshëm në mekanizmin e vështirë të jetës aktuale 7 . 

Edhe procesi i hartimit të akteve të ndryshme, që shërbejnë si 

burim i së d rejtës d he që në vetvete përfaqësojnë të d rejtën 

pozitive mbështet mbi këtë mendim. Nuk ka organ ligjvënës, që 

të mbështetet në veprimtarinë e tij vetëm mbi “detyrimin moral”, 

“sjellje të moralshme” “drejtësi” apo “mirëbesim”, institute këto 

të së drejtës natyrore. Ky organ është dashur të pranoj gjithnjë 

se, pavarësisht të gjitha përpjekjeve, ai nuk ka mundur asnjëherë 

të parashikoj në normat juridike të gjitha rastet jetësore, që do 

të thotë se në rregullimin e marrëdhënieve në shoqëri e drejta 

pozitive m bështet në nd ihmesën e mend im in filozofik të së 

drejtës natyrore. Ky i fund it apelon vazhd imisht për drejtësi 

dhe ndalimin e refuzimit të tij në mënyrë të njëanshme 8 . 

6 Jon Rawls (2007) “ Justice as fairness: a restatment” 

7 Jon Rawls, J. A Theory of Justice. Cambridge, 1971 

8 Finnis, John, Natural Law and Natural Rights, (Oxford, 1980). 


25

9 Hayek, F. A. Legal positivism and the separation of Law and morals, 1958 

10 Dworkin, Taking Rights Seriously (ch.10) 

26 

N ë këtë m ënyrë eksp erienca na m ëson se jeta shoqërore e 

rregulluar juridikisht mbështetet pashmangshmërisht në normat 

e së d rejtës pozitive, nd ërkohë që prej juristëve kërkohet të 

përshtatin zbatimin e sistemit juridik në kohë dhe në hapësirë 

d u ke u shoqëru ar prej kriterit id eal të së d rejtës natyrore - 

drejtësisë dhe së mirës 9 . 

Me id enë për d rejtësi, e cila është e p ërkufizu ar teorikisht, 

ndërgjegjësimi i njerëzve për drejtësi përcakton edhe parametrat 

e fuqisë detyruese të normave të së drejtës pozitive, të cilat në të 

njëjtën kohë për hir të këtij fakti përputhen me të për të qenë 

objektivisht të vlefshme. Praktikisht raporti mid is të d rejtës 

pozitive dhe së drejtës natyrore vendosen në një rrafsh të tillë, 

që nëp ërm jet së d rejtës p ozitive d he nëp ërm jet zbatim it të 

rregullave juridike sipas hipotezave jetësore, kërkohet sigurimi 

dhe ruajta e së drejtës kur kjo shfaqet e nevojshme, me fuqinë e 

pushtetit të organizuar në shoqëri. Duke e nisur prej ekzistencës 

racionale të së drejtës, sistemi i saj nuk mundet të parashikoje 

rregulla konkrete për rregullimin marrëdhënieve shoqërore. Nga 

ana tjetër përshtatjen e kërkesave të shumëllojshm e të jetës 

shoqërore dhe ndryshimeve në të i mbart si mision e drejta 

pozitive. 

Sa herë që flitet për të drejtën pozitive kuptimi i drejtësisë dhe 

të drejtës shkrihen edhe pse shumë shpesh këto dy institute i 

ndajmë nga njëri tjetri për të përcaktuar thelbin e dy përmasave 

pashmangshmërisht të lidhura, por edhe të ndryshme. Në fakt 

e drejta pozitive është termi historik për të identifikuar idenë 

p ër d rejtësi p a qenë në fakt vetë e d rejta. Shp esh here ne 

ngatërrojmë ligjshmërinë me drejtësinë pikërisht sepse nuk bëjmë 

ndryshim midis të drejtës ligjore dhe ligjit të së drejtës. 

Thuhet se e drejta është shpirti i drejtësisë, i cili përfaqëson një 

traditë të pashkëputur e synimit për të vendosur të drejtën si 

monedhën e çmimit të saj 10 . 

Më së shumti ajo që mund të vërehet prej historisë e së drejtës 

është tend enca e saj e pand ërp rerë për të arritur d rejtësinë 

n ëp ërm jet in stitu cion e d h e m ekan izm ave të saj ju rid ikë. 

Ndërkohë që, shfaqet si i pamjaftueshëm karakteri kalimtar i 

së drejtës pozitive, duke qenë se nuk ka të drejtë pozitive që 

ekziston si shprehje e mirëfilltë e idesë natyrore për drejtësi. 

Megjithatë, pavarësisht karakterit të saj të përkohshëm gjurmët 

dhe rëndësia e së drejtës pozitive në shoqëri është aq e madhe 

sa m u ngesa e saj d o ta bën të p am u nd u r bashkëjetesën në 

shoqëri. 

Në praktikë pavarësisht pasqyrimit të karakterit të përkohshëm, 

i cili përcillet edhe tek normat e së drejtës pozitive, këto të fundit 

janë shprehje e mendimit juridik apo ndjesisë për drejtësi në 

botën e brendshme të njerëzve. Gjithashtu këto norma janë edhe 

të nevojshme për çd o rend jurid ik, të cilat ligjvënësi është i 

detyruar të përcaktojë, pikërisht sepse pas përcaktimit të tyre 

O PTI M E

d o të jetë i m u n d u r rregu llim i n ë n jë n ivel të caktu ar i 

shumëllojshmërisë së marrëdhënieve shoqërore. 

Si një tjetër konkluzioni kësaj analize klasifikohet edhe fakti se, 

baza e vlefshmërisë të së drejtës fshihet në botën e brendshme 

të njerëzve, e drejta rrjedh prej arsyetimit të mendjes njerëzore, 

në të cilën rrënjoset parimi i së drejtës natyrore d he në këtë 

kuptim ligjet sanksionohen si të d etyrueshëm d he përhapen 

përsëri prej ndërgjegjësimit, frymëzimi i së drejtës natyrore. 

1. Finnis, John, Natural Law and Natural Rights, (Oxford, 1980). 

2. Zhan Zhak Ruso, Kontratat sociale. 

3. Marmor, Andrei, Positive Law & Objective Values (Oxford, 2001). 

4. Barry, The Liberal Theory of Justice 

5. Devlin, The Enforcement of Morals 

6. Gough, The Social Contract 

7. Hart, Law, Liberty and Morality 

8. Hayek, F. A. Legal positivism and the separation of Law and morals, 1958. 

9. Kelsen, The Pure Theory of Law 

10. Kukathas & Pettit, Rawls: A Theory of Justice and its Critics 

11. Mitchell, Law, Morality and Religion in a Secular Society 

12. Rawls, J. A Theory of Justice. Cambridge, 1971. 

13. Green, Leslie, ‘The Concept of Law Revisited’, 94 Michigan Law. Rev., (1996) 

14. Kelsen, Hans, General Theory of Law and State (Wedberg trans.), (New York, Russell & Russell, 1945, 1961). 

15. Raz, Joseph, ‘Law, Authority and Morality’, in his Ethics In The Public Domain, (Oxford, 1994). 


Bibliografia: 

27

Çfarë kuptojmë me ideologji? 

28 

FENOMENI I DEIDEOLOGJIZIMIT PARTIAK 

THE PHENOMENON OF PARTY DEIDEOLOGJIZIMIT 

Ma. Roland LAMI 


N ëpërm jet botës së id eve aktorët politikë gjejnë e nd ërtojnë 

rrugën e tyre dhe kuptojnë mjedisin social. Ideologjia drejton 

veprimin politik d he vend os parametrat e vlerësimit të këtij 

veprimi. 

Termi ‘ideologji’ është krijuar nga mendimtari francez Claude 

Destu tt d e Tracy, në fu nd të sheku llit të XIX-të. Sip as tij, 

ideologjia është shkenca e ideve dhe e origjinës së tyre. Ai besonte 

se është e mundur të zbulohet objektivisht prejardhja e ideve 

dhe se kjo shkencë e ideve do të gëzonte të njëjtën saktësi dhe 

status si shkencat natyrore. 

Ideologjitë politike kanë dy dimensione: përcaktimi i qëllimeve 

që shprehin se si shoqëria duhet të funksionojë dhe përzgjedhja 

e metod ave që shprehin mënyrat më të përshtatshme për të 

arritu r id ealet e p ërcaktu ara në fu sha të tilla si: ekonom ia, 

edukimi, kujdesi shëndetësor, kodi i punës, sistemi i drejtësisë, 

siguria sociale, mirëqenia shoqërore, tregtia, emigrimi, mjedisi, 

feja etj. 

Për të klasifiku ar id eologjitë p olitike e, p ër rrjed hojë ed he 

politikat që prodhohen prej këtyre ideologjive ka disa mënyra. 

Pjesa më e madhe e studiuesve kanë arritur në një konsesues, 

përsa i përket klasifikimit të ideologjisë, duke i ndarë në politika 

të majta dhe të djathta. 

Ky klasifikim daton që nga koha e Revolucionit Francez, kur 

anëtarët e Asamblesë Kombëtare kundër monarkisë uleshin në 

të majtë, nd ërsa ata që e m bështesnin uleshin në të d jathtë. 

Kuptimi i së majtës dhe së djathtës ndryshon ndërmjet vendeve 

të ndryshme dhe kohëve të ndryshme, por, sipas një prirjeje të 

përgjithshme të ideologjive, mund të bëjmë një dallim së majtës 

dhe së djathtës. 

Liberalizmi dhe socializmi janë ideologji të ndërtuara nga një 

ndërthurje interpretimesh të koncepteve politike. Mbi bazën e 

konceptimit të ndryshëm dhe rëndësisë së ndryshme që u japin 

këtyre koncepteve, bëhet dallimi midis liberalëve të djathtë dhe 

socialistëv e të m a jtë. Liberalët klasikë d h e n eoliber alët 

fokusohen në rolin qendror të lirisë dhe në kufizimin e qeverisë 

dhe të forcës shtrënguese të shtetit. Liria dhe drejtësia lidhen 

me mbrojtjen e tregut të lirë d he të pronës private. Liberalët 

dalin në mbrojtje të një qeverisjeje minimale dhe funksionimit 

të tregut të lirë (Heywood, 2008). 

O PTI M E

Socializmi vendos si përparësi barazinë sociale dhe lë në plan 

të dytë lirinë. Një nga pikat kryesore ku socializmi bie ndesh me 

liberalizmin është edhe çështja e ndërhyrjes së shtetit në ekonomi 

si dhe madhësia e qeverisjes. Përveç diskutimeve në rrafshin 

teorik, ekziston një ndryshim mes liberalizmit dhe socializmit 

edhe në rrafshin e politikëbërjes. Ndërkohë që socialistët dalin 

në mbrojtje të shtetit social dhe komponentëve të tij, liberalizmi 

është për një qeverisje sa më minimale (Newman, 2005). 

Pavarësisht këtyre dallimeve ideologjike të paraqitura në planin 

teorik, shumë autorë të tjerë kanë parashikuar ose përshkruar 

fundin e ideologjive. Termi “fundi i ideologjisë” mund të jetë hasur 

së pari në shkrimet e eseistit e romancierit francez Albert Kamy, 

në kritikat e tij për socialistët francezë. Vite më vonë, një profesor 

i Harvardit, Stuart Hughes, e rimori këtë koncept në esenë e tij 

“Fundi i ideologjisë politike”. Më vonë, Seymour Martin Lipset 

argu m en toi se p roblem et p olitike th em elore të zh villim it 

industrial nuk ngrenë më debate apo konflikte ideologjike, por 

një formulim më të mprehtë të këtij koncepti e ka dhënë Daniel 

Bell, në librin e tij “Fundi i ideologjisë.” 

Ideologjitë e vjetra të shekullit të XIX-të, janë sosur, të minuara 

nga tm erri i komunizmit sovjetik d he suksesi i kapitalizmit 

liberal. Bell-i shp rehet se; “pasionet e vjetra janë shuar” d he 

radikalizmi i vjetër politiko ekonomik e ka humbur kuptimin e 

vet. Sip as tij, situ ata d u ket e qartë; “Koha e ideologjive ka 

mbaruar”. 

Gjithashtu, një tjetër skeptik, Francis Fukuyama, riformuloi në 

mënyrë më të zbukuruar propozimin e fundit të ideologjisë. Në 

një artikull që i paraprin librit “The End of History and the Last 

Man”, Fukuyama shprehet se “triumfi i Perëndimit dhe ideve 

perëndimore është i dukshëm në sosjen totale të alternativave 

të mundshme ndaj liberalizmit perëndimor”. Në fakt, ky është 

ed he argu m enti i Bell-it, fitorja e kap italizm it d he sosja e 

alternativave ideologjike. 

Faktikisht, kompleksiteti teknik dhe ekonomik në rritje kanë bërë 

të domosdoshme sjelljen pragmatike, zgjidhjet larg ideologjive 

d he largim in nga u top itë shoqërore. Shoqëritë ind u striale 

perëndimore janë zhvilluar në një shoqëri të nivelizuar shtresash 

të mesme, me marrëdhënie relativisht të homogjenizuara, ku 

ballafaqimet ideologjike e kanë humbur mjaft rëndësinë e tyre. 

Në vështrimin politik, prirja shfaqet në përshtatjen e partive 

socialdemokrate apo socialiste ndaj konsensusit liberal-kapitalist 

në demokracitë perëndimore dhe në braktisjen përfundimtare 

të trashëgimisë së tyre marksiste-leniniste. Por, në krahun tjetër, 

statistikat sigu rojnë të d h ëna kon krete rreth tregu esve të 

matshëm të pabarazive ekonomike e shoqërore d he, në këto 

kushte, ndërhyrja e qeverisë për zbutjen e këtij hendeku bëhet i 

domosdoshëm. Në këto rrethana, ideologjia e majtë ka nevojë 

të artikulohet dhe të implementohet (Newman, 2005). 

Fakti që debatet mbi lirinë, barazinë, solidaritetin social, 

detyrimet politike, drejtësinë dhe moralitetin politik vazhdojnë 

të jenë të hapura, nuk tregon për fundin e ideologjisë; ndoshta, 

shp esh konvergjenca id eologjike ngatërrohet m e fu nd in e 

ideologjive, pasi fundi i ideologjive do të ishte fundi i politikës. 


29

Influencat nga jashtë: 

Globalizimi, BE dhe NATO 

30 

E gjithë kjo frymë e përgjithshme nuk mund të mos ketë ndikime 

në kontekstin shqiptar d he në strukturimin e programeve të 

partive politike. Pavarësisht këtij fakti, realiteti social, politik 

dhe ekonomik e sjell debatin për çështjen e ideologjizimit të 

partive politike në një rrafsh teorik dhe praktik shumë specifik, 

ndërkohë që influencat globale bëhen faktorë të problematikave 

shqiptare. 

Në një vështrim shumëdimensional, “rendi i ri botëror’’ është 

m ë p ak p olitik sesa ekon om ik, p asi faktorët ekon om ikë 

vazhdojnë të kenë gjithnjë e më shumë një rëndësi parësore, në 

arenën ndërkombëtare, në krahasim me faktorët e tjerë socialp 

olitikë. In stitu cion et n d ërkom bëtare, të n gritu ra p ër ta 

garantuar këtë proces, kanë rritur influencën e tyre në funksion 

të përmbushjes së qëllimeve që i kanë vendosur vetes. Në një 

farë mënyre, “qeverisja globale” është bërë e ndjeshme në të gjithë 

botën. 

Në samitin e Zhvillimit të Mijëvjeçarit, në shtator të vitit 2000, 

nga 147 kryetarë shtetesh dhe qeverish u miratua “Deklarata e 

M ijëvjeçarit”, m e qëllim angazhim in p ër arritjen e një sërë 

objektivave deri në vitin 2015. 

Objektivat e Zhvillim it të Mijëvjeçarit (OZhM), synonin të 

garantonin disa të drejta themelore të njeriut, si: të drejtën për 

arsimim, kujdes shëndetësor, strehim dhe siguri. Në këtë kuadër, 

p arlam enti shqip tar, në korrik 2003, m iratoi rezolu tën p ër 

OZhM-të, e cila përforconte detyrimin e qeverisë për të raportuar 

rregullisht në parlament për progresin e arritur me OZhM-të. 

N ë këto kushte, të gjitha forcat politike janë të d etyruara të 

angazhohen në përmbushjen e detyrimeve që diktojnë OZhMtë, 

pavarësisht se cila forcë politike është në pushtet. Pra, si Partia 

Socialiste, ashtu ed he Partia Demokratike, tashmë e kanë të 

paracaktuar agjendën e reformave. 

N ga an a tjetër, Fon d i Mon etar N d ërkom bëtar d h e Ban ka 

Botërore kanë vite që janë përfshirë direkt në çështjet e qeverisjes, 

me anë të projekteve të ndryshme të fokusuara në monitorimin, 

në asistencën teknike dhe financiare të institucioneve shqiptare. 

Të d etyru a ra të n d jekin u d h ëzim et e Fon d i M on etar 

Ndërkombëtar dhe Bankës Botërore, qoftë edhe për shkak të 

varësisë nga pikëpamja ekonomike dhe financiare, pavarësisht 

se cila forcë politike ka qenë në pushtet, qeverive u është dashur 

të ndjekin udhëzimet dhe rekomandimet e tyre, duke krijuar 

lu h atje id eologjike h erë m ajtas d h e h erë d jath tas. Mad je, 

shpeshherë, agjenda ekonomike është përcaktuar kryesisht nga 

influenca e këtyre institucioneve ndërkombëtare, më tepër se 

nga problematika me të cilën përballet vendi apo nga platformat 

ideologjike të partive. 

Një influencë tjetër negative, në drejtim të profilizimit ideologjik, 

lidhet me integrimin e Shqipërisë në strukturat europiane dhe 

euroatlantike. Më konkretisht, në qershor të vitit 2006, Shqipëria 

nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit (MSA) me BEnë, 

me synim anëtarësimin e saj të plotë në Bashkim Europian. 

Procesi i MSA-së, përveç aspektit politik, përfaqësonte edhe një 

O PTI M E

platformë të pastër reformash për arritjen e standardeve të BEsë 

në çdo aspekt të jetës politike, ekonomike dhe sociale. Qëllimi 

i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit ishte vendosja e stabilitetit 

politik dhe ekonomik të vendit kandidat. Pikërisht për këtë arsye, 

kjo m arrëveshje përm bante d etyrim e asim etrike në favor të 

Bashkimit Europian. Shqipëria duhet të arrinte rezultate të larta 

në shumë drejtime, kryesisht në harmonizimin e legjislacionit 

të brendshëm me standardet e BE-së, duke adaptuar tërësisht 

80.000 faqet e “acquis communitaire”. 

E gjithë kjo procedurë ka një natyrë më tepër administrative e 

teknike sesa id eologjike. Ky proces, nga vet natyra, e bën të 

parënd ësishme id eologjinë d he i shuan d allimet programore 

ndërmjet partive, duke i nxitur ato më shumë të garojnë mbi 

n jë p r ogram që lid h et m e koh ëzgja tjen d h e ritm in e 

teknikaliteteve të p rocesit të integrim it, sesa m e orientim et 

ideore, për rrugëzgjidhjet e çështjeve të ndryshme me natyrë 

social - ekonomike. 

Ky asp ekt ilu stroh et m ë së m iri n ë p rogram in e qeverisë 

shqiptare të periudhës 2005-2009, në të cilën, lidhur me proceset 

integruese, theksohet: “Për arritjen e këtij synimi, programi i 

qeverisë d o të zbatohet në përputhje me kërkesat e procesit 

integru es, d u ke i d hënë p ërp arësi atyre d rejtim eve që janë 

evid entuar qartësisht si parësore d he m ë problem atike nga 

vlerësim et p eriod ike të bëra m e objektivitet nga Kom isioni 

Europian’’. 1 

Ndërsa në programin qeveritar 2009 - 2013, kryeministri Berisha 

deklaron se; kjo do të jetë “qeveria e integrimit” dhe shpall si 

kryep rioritet nd ërm arrjen e reform ave që d ikton BE-ja. Ky 

paragraf dëshmon sesa pak besnike janë partitë ndaj parimeve 

të veta ideologjike dhe se funksionet e ideologjisë, në drejtimin 

apo formulimin e politikave, janë krejtësisht të parëndësishme, 

për shkak të paracaktimit të agjendave qeveritare të imponuara 

nga lart. 

Në këto rrethana, BE-ja i ka kufizuar shumë alternativat mbi 

atë çka shteti apo qeveritë mund të bëjnë si dhe rrugët për arritjen 

e rezu lta tev e. M od eli i sh tetit që bazoh et n ë “acquis 

communitaire” është ai i një shteti bu rokratik norm ash d he 

standardesh, që rregullojnë tregun; jo vetëm atë ekonomik, por 

edhe tregun politik. Komisionerët dhe shtetet pjesëmarrëse të 

BE-së janë të mendimit se ajo që ata eksportojnë nuk është një 

“model shteti”, por janë thjesht praktikat më të mira teknike, të 

cilat, në fakt, mbulojnë tërë fushat e politikave publike. Këtu 

nuk ka aspak vend të flitet për ndonjë ideologji apo ndonjë rol 

të saj. 

Është m ë se e qartë se, ato që p ërshtaten m e p rioritetet e 

parapërcaktuara janë programet e forcave të ndryshme politike 

d h e jo e ku n d ërta, p ra, n u k jan ë p rogram et p olitike që 

përcaktojnë prioritetet bazë të qeverive. Në këto kushte, forcat 

politike e kanë të parapërcaktuar rrugën që do të ndjekin dhe 

nuk u mbetet gjë tjetër veçse të konkurrojnë mbi bazat e aftësisë 

m en axh eriale d h e jo të n d on jë vizion i id eologjik. Partitë 

1 Fjalim i mbajtur nga Kryeministri Berisha në parlament, 25 dhjetor 2005 


31

Influencat nga brenda - Struktura 

sociale 

32 

rivalizojnë në lidhje me faktin se cili është menaxheri më i mirë 

e më efikas dhe jo mbi bazën e përmbajtjes së politikave publike 

(Fuga, 2000). 

M os organizimi i grupeve të interesi / dizintegrimi i lidhjeve 

shoqërore. 

Në teorinë e konkurrimit të partive, ndër të tjera, politologët 

shpjegojnë se partitë vazhdimisht perceptohen si struktura që 

përafrojnë njerëzit me opinione politike të ngjashme. Kryesisht 

në liberal demokracitë, diferencat ndërmjet partive qëndrojnë 

në planin e ideologjive që ato prezantojnë. Madje, Down-i arrin 

në konklu zionin se vetëm ato p arti, të cilat m bështeten në 

id eologji të caktu ara, m u n d t’i rezistojn ë koh ës d h e 

konkurrencës politike. 

Por, pavarësisht këtij këndvështrimi, autorë të tjerë e vendosin 

theksin jo shumë tek ideologjizimi, sesa tek taktikat pragmatiste 

të partive për të maksimizuar votat e elektoratit. 

Në këtë kontekst, kanalizohen dy linja arsyetimi. 

Linja e parë, e gjykon ndërtimin e ideologjizimit të mbështetur 

tek disa tipare karakterizuese të partive që nga themelimi, edhe 

pse kushtet në të cilat janë themeluar mund të kenë ndryshuar. 

Linja e dytë, m e natyrë konku rru ese, e gjykon zhvillim in e 

id eologjiv e sh u m ë d in am ike, si p asojë e ten ta tiv ave të 

vazhd ueshm e p ër t’u përshtatu r m e op inionet d he vlerat e 

mbështetësve të tyre potencialë. 

Siç kuptohet, diferenca ndërmjet dy linjave qëndron në faktin 

se sa reaguese dhe të ndjeshme shihen partitë, në raport me 

opinionet e votuesve dhe ndryshimet në to. 

Fakti që ideologjia bazohet tek identiteti i grupimeve të caktuara 

shoqërore dhe mbartet prej tyre, është mjaft domethënës, kur 

trajtojmë mënyrën se si e kanë krijuar identitetin e tyre grupet 

sh oqër ore gja të p eriu d h ës p ostkom u n iste d h e sa kan ë 

influencuar ato tek partitë politike. 

Në p eriud hën p ostkom u niste u kriju an gru p e të nd ryshm e 

sh oqërore, të d ala (sh këp u tu ra) n ga m asa h om ogjen e e 

zgjedhësve, karakteristikë kjo e periudhës së kaluar komuniste, 

d rejt një m ase heterogjene d he p a form ë (Fu ga, 2003). Ky 

riformësim, i ndodhur si rrjedhojë e disa proceseve të ndryshme 

me natyrë ekonomike, sociale dhe politike, krijoi një shtresëzim 

shoqëror dinamik dhe në ndryshim të vazhdueshëm. Pikërisht, 

ky d inamizëm ka qenë një ind ikator mjaft i rënd ësishëm që 

duhej kuptuar, pasi ai ka ndikuar (ndikon) si tek sjellja e grupit, 

ashtu edhe tek fluiditeti i parimeve të partive kryesore. 

Një nga komponentët ndikues në fluiditetin e shtresëzimit social 

dhe i lëvizjeve brenda grupit, lidhet me lëvizjet demografike nga 

zonat rurale drejt atyre urbane, njëkohësisht, drejt vendeve të 

tjera jashtë Shqipërisë. Këto lëvizje demokratike kanë ndikuar në 

ridimensionimin e marrëdhënieve shoqërore, duke na dhënë një 

pamje kaotike, pasi, siç dihet, shoqëria vazhdon të jetë në kërkim 

O PTI M E

të asaj që, në gju hën d u rkheim iane, d o të p ërku fizohej si 

“solidaritet organik”. Si rrjedhojë e migrimit të brendshëm, u bë e 

mundur shkëputja e një pjese të madhe të popullsisë nga format 

e mëparshme të jetesës, që sot përballet me forma të tjera të jetese 

dhe, në të tilla rrethana, grupet vazhdojnë të mos i atribuojnë 

vetes ndonjë identitet të qartë në “botën e re” ku po jetojmë. 

Kështu, ato (ata) janë “as…, as….” apo “edhe…, edhe...”, duke e 

pasur të vështirë të integrohen dhe të socializohen me të tjerët (Fuga, 

2008). Sigurisht, kjo krizë identiteti krijon vështirësi në stabilizimin 

e standardeve morale dhe sociale, si dhe në identifikimin e tyre. 

Nga ana tjetër, gjendja e atyre që vazhdojnë të migrojnë nga zonat 

rurale në ato urbane është më e dizintegruar, nga pikëpamja e 

agregimit, në lidhje me interesat e përbashkëta. Organizimi i tyre 

shoqëror ka një profil mjaft të ulët. 

Pavarësisht këtyre lëvizjeve masive të shfaqura gjatë tranzicionit, 

sipas të dhënave të publikuara nga INSTAT-i, 2 rezulton gati 50% 

e popullsisë vazhdon të jetojë në zona rurale. Pjesa dërrmuese e 

kësaj popullsie ndjek një model bujqësor të mbështetur kryesisht 

tek prodhimi, njëherësh, në sasi shumë të vogla, edhe tek një 

blegtori aspak intensive. Organizimi i tyre në bazë të interesave 

të përcaktuara mirë e të dallueshme nuk është i dukshëm, pasi 

zhvillimi bujqësor nuk është në nivelet e duhura, gjendje e cila, 

po të ishte ndryshe, do të krijonte mundësi për solidaritet, përmes 

id entitetit të lid hur me këtë funksion në shoqëri. Kjo bën të 

përballemi me një situatë ku, në rang kombëtar, të mos kemi ende 

nd onjë kom u nitet ferm erësh, i aftë të artiku lojë në m ënyrë 

koherente interesat e veta dhe të shërbejë si grup interesi për të 

ndikuar në interesin e tyre mbi politikën, në përgjithësi apo për 

politika të veçanta. Është pikërisht ky nivel i ulët i rendimentit i 

bujqësisë së sotme, e cila ngërthen gjithë krizën e saj (Fuga, 2004). 

Në po këtë nivel të ulët organizmi shoqëror qëndrojnë edhe grupet e 

interesit në zonat urbane. Shkalla e organizmit dhe e bashkëpunimit 

të bizneseve, për shkak të stadit të zhvillimit në të cilin ndodhen, 

ende nuk ua mundëson konsolidimin e interesave të përbashkëta, 

as edhe kultivimin e kulturës në mbrojtje të këtyre interesave. 

Një rol të rëndësishëm, në formësimin e politikave të ndryshme 

dhe në ruajtjen e një koherence ideologjike, do të luante sigurisht 

edhe një shoqëri civile e organizuar mirë Ajo përfshin gjithë gamën 

e organizatave të quajtura tradicionalisht “grupe interesash” dhe 

jo vetëm OJQ-të, por ed he bashkimet profesionale, shoqatat 

profesionale, dhomat e tregtisë, fetë, grupet studentore, shoqëritë 

kulturore, klubet sportive dhe grupe joformale komuniteti. 

Shumë grupe të shoqërisë civile janë të përkushtuara pas kauzës 

së tyre të veçantë, por nuk janë të interesuara për balancimin e 

aspiratave të tyre brenda së mirës më të gjerë publike. Është 

diskutuar shumë rreth ndikimit të pjesëmarrjes së shoqërisë civile 

në cilësinë e qeverisjes. Lidhur me këtë, De Toqueville-i e lidh 

forcën e demokracisë në SHBA me përhapjen dhe fuqinë e “një 

mijë tipave të ndryshme shoqatash qytetare”. 

Zbatimi i parimeve bazë të demokracisë do të kërkonte një debat 

të fortë të p olitikës p u blike, gatishm ëri nd aj kërkesave të 

2 Shqipëria në shifra, 2009 


33

Gjendja ekonomike e sociale e 

vendit 

3 http:web.worldbank.org. 5 janar 2009 

34 

qytetarëve dhe ndaj pranimit të inputeve të shoqërisë civile. Në 

vend të kësaj, shteti ka ngurruar ta përfshijë shoqërinë civile si 

një partner. Herë pas here shoqëria civile është parë si rival, si 

në kuptimin e pushtetit dhe të influencës, ashtu edhe në atë të 

ndihmës së jashtme, të marrë nga kanale që tradicionalisht kanë 

qenë fushë ekskluzive e qeverisë. Kështu, duke mos pranuar 

sh oqër in ë civ ile, qev er itë kan ë d ësh tu ar n ë z batim in e 

mekanizmave që do të institucionalizonin llogaridhënien dhe 

do të krijonin besimin e publikut, për pasojë, edhe besnikërinë 

ndaj grupeve të ndryshme të interesit. Zbatimi i kuadrit ligjor 

d he vështirësitë në p roced u rat e regjistrim it d he licencim it 

cilësohen si dy nga pengesat kryesore të angazhimit të shoqërisë 

civile në ecurinë ekonomike e sociale. Duke nisur që nga zbatimi 

i ligjeve, regjistrimi e licencimi, gjetja e burimeve financiare, 

shprehja e lirë e mendimit e deri tek negocimi, ka ende shumë 

punë për të bërë. Në këtë përfundim ka arritur Banka Botërore, 

p ërm es rap ortit të p u bliku ar p rej saj, “Mjed isi ligjor d h e 

rregu llator p ër shoqërinë civile d he angazhim in qytetar në 

Shqipëri”. 3 

E gjithë kjo gjendje dhe faktorë të tillë, si: mungesa e shtresave 

dhe grupimeve shoqërore me identitet të qartë, mosorganizimi 

dhe mosartikulimi i grupeve të interesit dhe roli i ngushtë i OJFve 

n ë form ësim in e p olitikave ap o p rogram eve, ka sjellë 

mungesën e ideologjizimit. Kjo sepse nuk janë grupet, identitetet 

apo interesat e tyre që mund të shërbejnë si bazë për pozicionimin 

parimor të politikës, por shërbejnë thjesht si konsumatorë të 

politikës. 

Vlerësimi i gjendjes ekonomike e sociale të vendit shërben si 

input për politikat e çdo qeverie dhe, njëkohësisht edhe si sistem 

feedbacku për rezultatet e tyre. Problemet ekonomike e sociale 

në Shqipëri kanë pasur ndikim të padiskutueshëm, në mënyrën 

se si janë hartuar politikat e ndryshme dhe në llojin e politikave 

të n d ërm arra. N d ikim i d u ket qartë ed h e n ë d im en sion in 

ideologjik të politikave. Ky ndikim në ideologji është i dukshëm 

tek kampi i djathtë dhe i majtë, duke qenë se impakti i këtyre 

faktorëve e ka bërë të djathtën të devijojë drejt së majtës apo të 

majtën të devijojë drejt së djathtës. Kështu, fakti që e djathta 

ndërmerr dhe zbaton politika të majta apo që e majta zbaton 

politika të djathta i dedikohet, përveç të tjerash, edhe gjendjes 

jo të mirë ekonomike e sociale të vendit. 

Tranzicioni i Shqipërisë, me synim demokracinë dhe ekonominë 

e tregut të lirë, provoi të ishte më i vështirë nga sa u parashikua 

fillimisht nga shqiptarët. Në stadin aktual të zhvillimit të vendit 

në rrugën e ekonomisë së tregut, si rezultat i ndryshimeve të 

shpejta dhe të gjithanshme social - ekonomike dhe nën trysninë 

e d u ku rive të tilla, që bash kësh oqërojn ë tran zicion in , si: 

p ap u nësia, varfëria, flu kset e larta të em igracionit, rritja e 

kriminalitetit dhe tronditja e vlerave tradicionale, sollën rritjen 

e prekshmërisë sociale për shtresa dhe grupe të ndryshme të 

O PTI M E

p op u llsisë. Preksh m ëria sociale, e kon cep tu ar si rrezik i 

margjinalizimit dhe përjashtimit social, u ndërthur dhe u ushqye 

nga varfëria ekonomike. 

Varfëria, si d ukuri shumëdimensionale, qënd roi në rrënjë të 

mjaft problemeve sociale të shfaqura në periudhën e tranzicionit. 

Ajo prodhoi përjashtim social dhe krijoi terrenin për rritjen e 

shkallës së riskut, të margjinalizimit dhe të izolimit social të 

grupeve të pafavorizuara të shoqërisë. 

‘Grupet e pafavorizuara dhe në risk’ të shoqërisë d he ‘varfëria’ 

vazhdojnë të përfaqësojnë dy kategori të ndërthurura, që ushqejnë 

njëra-tjetrën. Varfëria ekonomike reflektohet në problemet sociale 

me të cilat ballafaqohen sot të moshuarit e vetmuar, pensionistët, 

fëmijët e rrugës, të paaftët, të rinjtë e papunë d he me sjellje 

kriminale, viktimat e drogës, gratë kryefamiljare, fëmijët e përfshirë 

në forma të ndryshme të punës, braktisja e shkollës etj. Varfëria 

duket se ka një dimension rajonal dhe gjeografik. Kjo gjë konstatohet 

në të gjitha raportet e publikuar nga BB, BERZH-i dhe PNUD-i. 

Sipas statistikave dhe anketimeve të ndryshme, të publikuar nga 

institucione kombëtare dhe ndërkombëtare, rezulton se 10% e 

familjeve në qytet shpenzojnë katër herë më shumë se 90% e 

familjeve të tjera, duke krijuar kështu një minishtresë të pasur 

shqiptare. Nga ana tjetër, gjysma e shpenzimeve të familjeve 

shkon ende për ushqime, ndërkohë që arsimimi dhe shpenzimet 

shëndetësore janë në fund të listës së shpenzimeve. 4 

Vrojtim et e realizu ara nxjerrin në p ah n jë fakt tashm ë të 

pranuar gjerësisht nga shoqëria shqiptare: polarizimin e fortë 

midis shtresave të ndryshme sociale. 

Kjo gjendje ekonomike e sociale është terreni që shërben si input 

për ndërmarrjen e politikave të ndryshme nga ana e qeverisë. 

Kështu, ndikimi i rrethanave ekonomike e sociale ka qenë mjaft i 

fortë në mënyrën e qeverisjes së të dyja kampeve politike kryesore 

në vendin tonë. Ky efekt është më i dukshëm tek qeverisja e Partisë 

Demokratike, e cila, megjithëse si forcë politike d eklarohet e 

djathtë, ka ndërmarrë politika të shumta që kanë dëshmuar të 

kundërtën, duke e bërë kontradiktor pozicionimin e saj ideologjik. 

Kështu në “Colloquium Liberal”, që p araqiste tezat p ër një 

qeverisje të d jathtë liberale, në një foru m d ebati p olitik e 

akad em ik, kryetari i Partisë Dem okratike, z. S. Berisha, në 

mënyrë kontroversiale shprehet: “Shqipëria, për rrethanat e saj, 

nuk mund të ketë një qeveri që të mos kujdeset për të papunët, që të 

mos kujdeset për të moshuarit ... . Vizioni ynë është një qeveri që do 

t’i përmbahet liberaldemokracisë, por me një vetëpërmbajtje të madhe, 

duke vlerësuar rast pas rasti e hap pas hapi ecurinë e reformave, për 

të mos lejuar një dëm që mund të rëndojë në të ardhmen e vendit dhe 

që do të vështirësonte shumë realizimin e vetë reformave”. 5 Ky lloj 

artikulimi nuk ngjan aspak si artikulimi i një lideri të djathtë, 

p avarësish t se sh p aloset n ë ku ad rin e p ërp jekjeve p ër të 

riideologjizuar të djathtën shqiptare. 

Gjithashtu edhe rivali i tij politik, z. Edi Rama, gjatë fushatës së 

vitit 2009, shprehet se Partia Socialiste, nëse vjen në pushtet, do 

të ndërmarrë një sërë reformash të rëndësishme për liberalizimin 

4 Dokument i Bankës Botërore.Shqipëria,Ristrukturimi i shpenzimeve publike.vol II. 2006. Tiranë 

5 Colloquium Liberal. 2005, Fq.20 


35

Prirjet populiste (politikat 

populiste) 

Personalizimi i politikës 

36 

e tregut, si dhe se nuk do të ndryshojë politikën fiskale të ndjekur 

nga qeveria ‘Berisha’, p or, p ërku nd razi, d o ta thellojë këtë 

reformë, në adresë të uljes së mëtejshme të barrës fiskale për 

biznesin. Pra, kuptohet qartë se qeverisja e djathtë dhe opozita 

e majtë njohin një sërë kufizimesh, si rrjedhojë e rrethanave 

specifike ekonomike e sociale të Shqipërisë. 

Një faktor që ndikon në zbehjen e rolit të ideologjisë në Shqipëri 

është edhe populizmi. Populizmi nuk është një ideologji, duke qenë 

se nuk është ndonjë çelës që ndihmon në interpretimin e botës dhe 

as nuk mund të përkthehet në programe, norma dhe institucione. 

Për më tepër, çdokush që etiketohet si populist nuk e mbron kurrë 

këtë përkatësi, ndryshe nga çfarë ndodh me çdo ideologji tjetër. 

Populizmi është një lloj strategjie apo retorike politike me konture 

jo të mirëpërcaktuara. 

Populizmi është një retorikë politike që i thjeshtëzon problemet 

në maksimum dhe ofron zgjidhje sipërfaqësore për problemet. 

Politikani populist e prezanton veten si një njeri të zakonshëm, 

që i kupton njerëzit ndryshe nga elitat e korruptuara, të paafta 

për të qeverisur. Populistët, në përgjithësi, imagjinojnë një botë 

të thjeshtë, në të cilën konceptet e ndërlikuara të ekonomisë së 

tregu t d h e sh tetit ligjor sh p esh p ërbëjn ë n jë p en gesë p ër 

plotësimin e nevojave urgjente të shoqërisë. Idetë e tyre janë 

zakonisht të thjeshta. 

Në qoftë se e keqja janë disa zyrtarë të lartë të korruptuar, qeveria 

d uhet t’i zëvend ësojë ata m e të tjerë. N ë qoftë se çm im et e 

energjisë janë të larta, shteti duhet t’i “ngrijë” ato. Në qoftë se 

ka inflacion, shteti duhet të ndërhyjë për rritjen e rrogave dhe 

pensioneve. Në qoftë se ka papunësi, shteti duhet t’i punësojë 

të papunët. Në qoftë se kreditë janë me interesa të larta, shteti 

duhet të vendosë një tavan për to. Në qoftë se importet rrezikojnë 

prodhimin vendas, shteti duhet të vendosë barriera ndaj tyre. 

N d rysh e n ga të gjith a id eologjitë e n joh u ra, p op u lizm i i 

konsideron parimet apo idetë e përgjithshme si të pamjaftueshme 

për zgjidhjen e problemeve dhe përpiqet të gjejë “rrugën e vet të 

re”në çdo rast. Megjithatë, edhe një populist ka planin e tij, një 

plan ky i bazuar tek utilitarizmi, oportunizmi e pragmatizmi. Ai 

ka mjaft ndikim kur përdoret kundër diçkaje apo kundër dikujt 

konkretisht. 

Elemente të populizmit në Shqipëri gjejmë në të dyja kampet 

politike. Herë më të theksuara e herë më pak, prirjet populiste 

kanë lu ajtu r n jë rol të konsid eru eshëm në kom p likim in e 

panoramës ideologjike në vend. Mjafton t’i referohemi fushatës 

së fundit, për të identifikuar dozat e larta të populizmit tek të 

dy liderët e partive kryesore. 

N ë Shqipëri, gjatë gjithë periud hës së tranzicionit, d ukuri të 

p ersonalizim it të p olitikës janë shfaqur në m ënyrë m jaft të 

th eksu ar. Politika m bizotëroh et n ga d ebatet d h e aku zat 

recip roke m bi baza p erson ale, m ë tep ër se n jë p ërballje 

alternativash të përcaktuara mirë e koherente për qeverisjen, 

O PTI M E

nga secili krah. Sigu risht, kjo d inam ikë ka zbehu r rolin e 

ideologjisë, sepse, në fakt, ka zbehur vetë rolin e funksionin e 

p rogram ev e p olitike, të cilat teorikish t frym ëzoh en n ga 

ideologjitë përkatëse. 

Si rrjedhojë e personalizmit të politikës, në nivele të nd ryshme 

kemi shmangien apo rrëshqitjen e interesit dhe vëmendjes nga 

program et politike d he nga id eologjia, d uke u përqend ruar 

tek ind ivid i, si subjekt politik, tek jeta e tij private dhe elemente 

që, në fakt, nu k janë p arësore p ër p olitikën. Kjo është një 

patologji e politikës, që do të mund të evitohej nëse politikanët 

d o të p ërqen d roh esh in tek p rogram et p ërkatëse m e bazë 

id eologjike. Ky fakt u ilustrua në zgjedhjet e lokale të 2007-ës 

dhe ato të përgjithshme të 2009-ës, në të cilat, përqendrimi i 

vëmendjes ishte më shumë tek familja e kryeministrit apo jeta 

personale e lid erit të PS-së se sa tek përmbajtja e programeve. 

Me të d rejtë, d isa analistë e vlerësuan këtë tip fushate si ‘ala 

Presidenciale’. 

Politika e personalizuar, në nivelin e komunikimit politik, është 

një vorbull, ku të gjithë akuzojnë të gjithë me argumente “ad 

hominem”. Të përd orësh argumente “ad hom inem ”, është të 

kritikosh apo të sulmosh personalisht propozuesin e një argumenti, 

në përpjekje për të diskredituar vetë argumentin (Pirdeni, 2008). 

Këto argumente nuk janë të vlefshme nga pikëpamja e logjikës 

formale, po gjithsesi kanë një ndikim mjaft të madh në mënyrën se 

si masa i percepton ngjarjet apo aktorët politikë. Me këtë lloj logjike, 

“tjetri” nuk është thjesht një kundërshtar politik, por ai armiqësohet, 

duke vënë në dyshim integritetin e tij dhe jo atë të alternativës që 

përfaqëson. 

Gjithashtu , p rocesi i kom u nikim it p olitik vazhd on të jetë i 

personalizuar dhe i mediatizuar. Mbulimi i madh nga mediat e 

kthen imazhin e tyre në nivelet e superstarëve të lajmeve, ku 

gjith n jë d u h et ataku ar ku n d ërsh tari. Ata e d in ë m irë se 

telespektatori i gjerë e ka të vështirë ta ndjekë në argumentet 

profesionale, prandaj priret drejt një “përkthimi” ideologjik dhe 

propagandistik të çështjeve. 

Përpara kamerës politikani duhet të flasë, të vishet, të marrë 

ato pozicione trupore e ‘të ulet’, pak a shumë siç e kërkon teknika 

televizive. Për pasojë, imazhi i tij ka prirje të standardizohet, të 

bëhet njësh, pavarësisht nëse është politikan i majtë apo i djathtë. 

Të keqen e pëson telespektatori, i cili e ka të vështirë të dallojë 

ngjyresat politike dhe personalitet e ndryshme njerëzore prapa 

një paraqitje virtuale të standardizuar. Ai shpesh dëgjon nga të 

gjithë të njëjtin zhargon politik të kufizuar, bazuar në fjalët 

“korrupsion”, “demokraci”, “ekonomi tregu”, “integrim 

euroatlantik” etj. (Fuga, 2005). 

Çd o forcë p olitike, që vjen n ë p u shtet, ka një p rogram të 

qeverisjes, i cili përbën ofertën e saj politike dhe, ndër të tjera 

është ed he një hartë koncep tuale pasqyruese e vlerave d he 

p ikëp am jeve të forcës së vet p olitike. Program i i qeverisë 

pasqyron filozofinë me të cilën do të qeveriset gjatë viteve të 

m and atit. Forca të nd ryshm e p olitike kanë koncep tim e të 


Hendeku ndërmjet programit 

dhe qeverisjes 

37

Fragmentarizmi i partive 

politike 

6 Programet elektorale të PD dhe PS për zgjedhjet e 2009-ës. 

38 

ndryshme të problemeve dhe, njëkohësisht, ofrojnë edhe zgjidhje 

të n d rysh m e. Ky ësh të n jë n ga d im en sion et kryesore ku 

ideologjia do të duhej t’u jepte identitet forcave politike. 

Në teori, e majta dhe e djathta kanë konceptime të ndryshme, 

në rad hë të p arë, p ër p roblem et e, rrjed him isht, ed he p ër 

zgjid h jet që p rop ozojn ë m e an ë të p rogram it qev erisës. 

Praktikisht, në Shqipëri nuk ndodh kështu. Ofertat politike të 

së majtës dhe së djathtës ndryshojnë pak ose aspak, po ashtu 

edhe konceptimi i problemeve. Në këtë mënyrë, po të analizosh 

programet e qeverisë socialiste dhe asaj demokratike, pa lexuar 

në fillim se cilës forcë politike i përkasin, është pothuajse e 

pamundur të bësh dallimin e tyre nga pikëpamja ideologjike. 

Socialistët nuk ngurrojnë të mendojnë djathtas, ndërkohë që edhe 

d em okratët nu k ngu rrojnë të m end ojnë m ajtas. Kjo sjellje 

shpjegohet deri diku me situatën makroekonomike të vendit si 

dhe me prirjen e partive për të maksimizuar votat. 

Në programet e qeverive socialiste dhe demokrate spikat një 

inkoherencë e theksuar ideologjike nga çështja në çështje dhe, 

gjithashtu, vihet re një dominim i mendimit pragmatist e tejet 

teknik në çështjet themelore. 

Kështu, në sajë të inkoherencës, nëse fillimisht tek programi i 

demokratëve kemi një qëndrim djathtist, në vazhdim të të njëjtit 

program gjejmë një ligjërim dhe një ofertë krejt të majtë. Nga 

ana tjetër, programi i socialistëve luhatet nd ërmjet ligjërimit 

m ajtist, që gjithsesi nu k është shu m ë i theksu ar, ligjërim it 

pragmatist dhe, për më tepër, edhe atij djathtist. 6 Kështu, në një 

analizë të thjeshtë të pozicionimit ideologjik të demokratëve dhe 

socialistëve, në lidhje me ofertën e tyre për të qeverisur, vihen re 

njëherazi konceptime dhe zgjidhje të pastra teknike e pragmatike, 

ku linjat e nd arjes mes së majtës dhe së djathtës nuk janë të 

dukshme; një kontroversialitet ideologjik, si pasojë e të cilit, e 

majta mendon e vepron djathtas, ndërsa e djathta, majtas dhe, 

gjithashtu, një konvergjencë id eologjike, e cila, në fakt, nuk 

paraqitet në trajtën e konsensusit të palëve. Megjithëse këtu u 

paraqitën vetëm disa shembuj ilustrues, duket qartë se të tilla 

janë ofertat politike në një situatë deideologjizimi. 

Lloji i sistemit elektoral të një vend i nd ikon d rejtpërd rejt në 

ndërtim in e id eologjive, si d he në përfaqësim et partiake në 

parlament. Ky raport, ndërmjet sistemit dhe konsolidimit apo 

zbehjes së ideologjisë, ilustrohet edhe në rastin e Shqipërisë. 

Bazuar në aplikimin e sistemin proporcional rajonal, ne kemi 

kabinete koalicioni dhe opozita koalicioni, të cilat konkurrojnë 

kryesisht në aksin majtas - djathtas. Sipas këtij modeli, partitë e 

mëdha, si PD dhe PS, duket se kontribuojnë drejtpërdrejt në 

diversitetin ideologjik, në raport me partitë e vogla, për shkak 

të peshës elektorale. 

Id eologjitë në këtë rast thjesht lehtësojnë lid hjen nd ërm jet 

p artive, d u ke shërbyer si bazë p ër të id entifiku ar p ikat e 

përbashkëta dhe dallimet ndërmjet tyre, në aspektin programor. 

O PTI M E

Por nu k janë vetëm id eologjitë që m u nd ësojnë nd ërtim in e 

aleancave brenda dy akseve kryesore politike. Në thelb, garanci 

për sigurimin e mazhorancave në parlament janë peshat e tyre 

elektorale, të cilat i kushtëzojnë partitë politike në mënyrën e 

përzgjedhjes së aleatit si dhe për format e bashkëpunimit. 

Konkretisht, d y p artitë e m ëd ha, PD d he PS, d etyrohen të 

ndërtojnë koalicione me parti të vogla, por, në anën tjetër, edhe 

partitë e vogla nuk arrijnë të përfaqësohen në parlament, nëse 

nuk bëhen p jesë e aleancave m e p artitë e m ëd ha. N ë këto 

rrethana, përllogaritja e numrave dhe lëvizjet pragmatiste zbehin 

ideologjitë dhe identitetet, si pjesë dalluese e këtyre partive. Pra, 

partitë detyrohen të racionalizojnë veprimet e tyre, në funksion 

të p ërfaqësim it në p arlam ent d he në qeverisje, p avarësisht 

kostove në planin ideologjik. 

Kjo frymë pragmatiste e ndërtimit të koalicioneve padyshim 

influencon në konfiguracionin e qeverisë dhe të parlamentit. 

Aktu alisht, në kabinetin qeveritar d he në p arlam ent kem i 

p ër fa q ësu es të sp ek tr it të m a jtë d h e të d ja th të. Ky tip 

koalicioni m und të rrezikojë qënd rueshm ërinë e qeverisë d he 

cilësinë e vend im m arrjes, jo vetëm për shkak të numrave në 

p arlam ent të shu m icës, p or ed he p ër arsye të nevojës p ër 

m brojtjen e interesave të elektoratit që përfaqësojnë. Qeveria, 

në këtë rast, nuk është e lirë të ad aptojë çd o lloj politike që 

d ëshiron, për arsye se anëtarët e partive të vogla i pengojnë 

ato politika që shkojnë kund ër vullnetit d he preferencave të 

tyre. 

Në këto rrethana, lind nevoja që, çdo projekt-ligj i paraqitur në 

p arlam ent p ër m iratim , d u het të konsu ltohet m ë p arë m e 

kryetarët e gru p eve p arlam entare, p ër shkak të ru ajtjes së 

ekuilibrave brenda koalicionit. Tashmë “imponimi” i drejtimit 

të qeverisë i lë vend in “negocimit”, si ku sht i m barëvajtjes 

qeveritare dhe parlamentare. Çdo tentativë për ta injoruar këtë 

procedure ka gjasa të krijojë probleme si në parlament, ashtu 

d he në qeverisje. N ë këto kushte, id eologjitë e tentuara nga 

partitë u nënshtrohen përllogaritjeve pragmatiste. 

Ideologjia është një element bazë për politikën, sepse, pikërisht, 

në sajë të funksioneve të saj marrin kuptim alternativat d he 

ofertat politike. 

Në Shqipëri, në fakt, lidhja e politikës me ideologjinë nuk është 

e fortë dhe funksionet e saj nuk realizohen. Kompleksiteti politik 

i ven d it p ërsh kohet n ga m u n gesa e p ozicionim it të saktë 

id eologjik, n ga in koh er en ca d h e kon trov er sialiteti n ga 

pikëpamja ideologjike. Konceptet e së majtës dhe së djathtës në 

vendin tonë duhet të merren me rezervë, duke qenë se kjo lloj 

n d arjeje id eologjike n u k resp ektohet asp ak. Ajo forcë, që 

p ërfaqëson të m ajtën, nu k ngu rron të kap ërcejë d jathtas e, 

njëkohësisht, forca që përfaqëson të djathtën shpesh vepron në 

mënyrë majtiste. Përveç këtyre kapërcimeve nga ana e partive, 

ësh të m jaft e d u ksh m e ed h e n jë qasje p ragm atiste n d aj 

problemeve. 


Konkluzione: 

39

40 

Në përpjekje për të analizuar shkaqet e kësaj situate, në këtë punim 

janë analizuar shtatë faktorë kryesorë, të cilët janë: 

1. Globalizimi; 

2. Integrimi euro-atlantik; struktura sociale; 

3. Mosorganizimi i grupeve të interesit/ disintegrimi i 

lidhjeve shoqërore; 

4. Gjendja ekonomike e sociale e vendit; 

5. Prirjet populiste, politikat populiste; 

6. Personalizimi i politikës; 

7. Fragmentarizimi i tregut politik. 

Procesi i globalizimit dhe ai i integrimit europian janë faktorë 

që ndikojnë në mënyrë të ngjashme edhe në vende të tjera të 

ngjashm e, nd ërkohë që faktorët e tjerë kanë një d inam ikë 

kontekstuale. Kështu, si rrjedhojë e procesit të globalizimit, roli 

i ideologjisë në qeverisjen e forcave të ndryshme politike në vend 

është ulur ndjeshëm, duke qenë se politika u është përshtatur 

kërkesave d h e logjikës së “tregu t global” , p a besn ikëri 

ideologjike. 

Gjithashtu, procesi i integrimit euro-atlantik si një proces më 

tepër administrativ - teknik sesa politik ka një ndikim thelbësor 

në të gjithë veprimtarinë politike në Shqipëri. Ky proces e bën 

të parëndësishme ideologjinë dhe i shuan dallimet programore 

m id is p artiv e, d u ke i n xitu r d rejt n jë p ragm atizm i të 

domosdoshëm, mbi bazën e cilit partitë garojnë në lidhje me 

kohëzgjatjen dhe ritmin e teknikaliteteve të procesit të integrimit. 

Këta janë d y faktorë të cilët në një farë mënyre d alin jashtë 

përgjegjësisë së drejtpërdrejtë të politikëbërësve në vend, duke 

qenë se paraqiten gjerësisht në formën e një rruge të paracaktuar 

ed he për vetë ata. N ga ana tjetër, faktorët e tjerë janë tejet 

kontekstualë dhe e parashtrojnë procesin e deideologjizimit si 

një proces ku ndikojnë njëkohësisht si elitat, ashtu edhe votuesit 

në masë të gjerë. 

Pra, nga njëra anë mungesa e ideologjizimi shihet si një fenomen 

i shkaktuar në masë të madhe nga pragmatizmi dhe prioritetet 

e elitës dhe, nga ana tjetër edhe roli i masës, kultura politike, 

sjelljet e tyre votuese dhe gjendja e tyre si bazë për inputin e 

proceseve politike kanë ndikimin e tyre. Si rrjedhim, procesi i 

mungesës se ideologjizimit buron nga një trysni e dyfishtë ku, 

gjithsesi, rolin më të madh e luajnë elitat, nëpërmjet ofertave të 

tyre politike. 

O PTI M E

1. Bell. D., The End of Ideology. Harvard University Press 2000. 

2. Biberaj. E. Shqipëria në tranzicion, Tiranë, ORA 2001. 

3. Colloquium Liberal, 2005. Teza për një qeverisje të djathtë liberale, DITA 2000. 

4. Ellis.B. Fopp.R. Ideology: from Marx to Mannheim and postmodernism. University of South Australia. 

5. Freeden.M., Ideology: A Very Short Introduction. Oxford. Oxford University Press 2003. 

6. Freeden. M., Reassessing Political Ideologies . London Routledge 2001. 

7. Fuga.A., Majtas jo djathtas,Tiranë,ORA 2003. 

8. Fuga. A., Shoqëria periferike,Tirane, Ora 2000. 

9. Fuga.A., Lexime në komunikim.Tiranë, Ora 2005. 

10. Fuga, A., Rrota e mundimit, Tiranë, Dudaj 2008. 

11. Gaus G. F., Political concepts and political theories, Usa, Westview press 2000. 

12. Heywood.A., Political ideologies, An introduction, New York, Palgrave Macmillan 2007. 

13. Mair .P., The West Europian Party System, Oxford, Oxford University Press 1990 . 

14. Newman. M., Socializmi, një hyrje e shkurtër, Tiranë, Ideart 2005. 

15. Steger M. B., Globalization: A Very Short Introduction. Oxford University Press 2003. 

16. Dokument i Bankës Botërore, “Shqipëria, ristrukturimi i shpenzimeve publike”, vol. II. Tiranë 2006. 

17. “Shqipëria dhe objektivat e mijëvjeçarit”, HDPC, Tiranë 2002. 

18. Gazeta Standard, Tirane, 09. prill 2008, fq. 3-4. 

19. www.undp.org.al, parë për herë të fundit më 20.12.2009. 

20.www.imf.org, parë për herë të fundit më 18.12.2009. 

21.http://web.worldbank.org, parë për herë të fundit më 10.01.2010. 

22.http://www.keshilliministrave.al/, parë për herë të fundit më 22.06.2009. 

23.www.undp.org.al, parë për herë të fundit më 06.04.2009. 


Bibliografia: 

41

Abstract 

FUQIA E HISTORISË 

1 White House Years, Henry Kissinger (New York 1979), fq. XVI. 

42 

FUQIA E HISTORISË 

THE POWER OF HISTORY 

Prof. as.dr. Gjon BORIÇI 


Wh en a h istorian is stu d yin g th e h istory of p olitics an d 

international relations and diplomacy the most necessary thing 

to do is to know how to avoid being partial. In history, the facts 

speak by themselves. The historian should present them in the 

way they are. History is a powerful science and as such has the 

privilege of bringing numerous facts for humanity, because facts 

are overlapped. The duty of the historian is to know making the 

selection of facts presenting the best values by their selection. Being 

partial in history and in politics or diplomacy means to abandon 

the principles. The one who caries the duty of writing the history 

should not present it as an act of patriotism or nationalism a did 

the German historians after the Treaty of Versailles which helped 

the raise of the Germany’s aggressiveness from the international 

relations point of view. History doesn’t worth writing if it would 

make no sense. For history having no sense it’s impossible because 

this science is compound from an unstoppable line of events 

which precedes human legality. The historian has the duty to 

make clear for his age that the diplomats prevent the invisible 

things that with the help of lawmakers become visible. 

Pushteti është jetëshkurtër, d ija është e përjetshm e. Kur një 

historian merret me çfarë ka ndodhur në shekujt e mëparshëm, 

problemi kryesor është të gjejë material të mjaftueshëm për t’iu 

përshtatur epokës së marrë në studim. Ndërsa, kur një historian 

merr përsipër të shkruajë rreth marrëdhënieve ndërkombëtare 

dhe diplomacisë, problemi kryesor është të mos e marrë me vete 

rrjedha e ngjarjeve, por të jetë gjithnjë i vetëdijshëm për atë që 

ka ndërmend të arrijë. 

Studiuesi i aftë dhe objektiv i marrëdhënieve ndërkombëtare 

d h e i d ip lom acisë, p ara n jë gru m bu lli p rej m ijëra faqesh 

dokumente të çfarëdo periudhe, do t’i duhet një kohë relativisht 

e gjatë për sistemimin e materialeve dhe, më pas, për të bërë 

përmbledhjen e tyre, në mënyrë të tillë, që të jetë e kuptueshme 

për publikun e interesuar. 1 

O PTI M E

Në studimin e këtyre fushave, studiuesi i denjë nuk bie asnjëherë 

në kurthin e emocionit apo të seleksionimit të njëanshëm të 

dokumenteve. Marrëdhëniet ndërkombëtare, si edhe diplomacia, 

kanë lindur prej historisë. Njerëzimi ndër shekuj është përplasur 

gjithmonë kudo fort në luftën për ide. Ideve që u kanë rezistuar 

më shumë kohërave, padyshim studiuesi u “qepet” fort pas, për 

të kuptuar rëndësinë e tyre në rrjedhat e shekujve. 

N ë vend in tonë është shkruar shumë pak për marrëd hëniet 

ndërkombëtare dhe diplomacinë dhe niveli i njohjes së kësaj 

fushe është akoma në hapat e para. 

Fu qia intelektuale është p ad yshim forca që i kthen gjërat e 

pamundura në të mundura. Gjatë të gjithë historisë njerëzore 

janë ndeshur pareshtur fuqia e dijes dhe forca e injorancës dhe 

e paditurisë. 

Për të arritur kulturën, që njerëzim i gëzon sot, janë d ashur 

sakrifica të panumërta. 2 

Në çdo kohë, çdo shtetar, nëpërmjet dokumenteve të shkruara, 

ka lënë gjurmë në çështjen ku është përqendruar vëmendja e 

tij. Për rrjedhojë, ngulmimi i studiuesit për të pasur sa më shumë 

informacion pengohet nga situata komunikative që dëshiron të 

ndeshë, në mënyrë që të hedhë dritë mbi të kaluarën. 3 

Diplomacia, si art i komunikimit, për të arritur në stadin aktual, 

ka kaluar etapa të shumta zhdërvjellësimi, duke qenë profesion 

tepër i lakmuar, por shumë pak i vlerësuar. Kjo gjë vlen më 

tep ër p ër vend et end e në stad in fillestar të p ërfshirjes në 

bashkësinë ndërkombëtare, pasi kanë përjetuar një izolim të 

gjatë. 

Fuqia komunikative e një diplomati vlen dyfishin e komunikimit të 

një gazetari. Ky i fundit mendon vetëm për çastin, pa pyetur për 

rrjedhojat më pas. Një diplomat pyet më shumë për pasojat, që mund 

të shkaktojë komunikimi i tij. Fuqia intelektuale dhe profesionale e 

një diplomati varet shumë nga njohuritë historike që ka marrë. Është 

pothuajse e pamundur për një njeri të jetë diplomat i pranueshëm, 

pa qenë historian. Me këtë nuk dua të them se rruga për t’u bërë 

diplomat i mbyllet çdo begraund-i tjetër profesional, por historia është 

shkenca e parë e njerëzimit. Njohja e historisë njerëzore është themeli 

i çdo diplomati të suksesshëm dhe profesionist. 4 

Nga hulumtimi i mijëra faqeve, ajo çka më së shumti bije në sy 

është se çd o d oku m ent i shkruar nga njerëzit e m ëd henj të 

politikës dhe diplomacisë është parë me syrin e vetëmbrojtjes. 

Kjo është një humbje e madhe për vlerat e një hulumtimi, por 

gjithsesi është e pranueshme. 

Çasti i p ërgjegjsh m ërisë n ë p olitikë d h e d ip lom aci ësh të 

thellësisht i fshehtë, veçanërisht për një akad emik. 5 Nëse një 

stu d iu esi i jep et m u n d ësia të m erret m e p olitikë ap o m e 

diplomaci, atëherë ai është i shtrënguar të kalojë nga reflektimet 

tek vend immarrja. N jë studiuesi politikan i d uhet të mësojë 

menjëherë ndryshimin mes iniciativës dhe politikës. 6 

2 The Conservative Papers, Melvin Laird (Chicago 1964), fq. 55. 

3 Uncertain Greatness, Roger Morris (New York 1977), fq. 97. 

4 Diplomacia, Henry Kissinger (Tiranë 1999), fq. 17. 

5 White House Years, Henry Kissinger (New York 1979), fq. 54. 

6 Years of Upheavel, Henry Kissigner (New York 1982), fq 40. 


43




10 Years of Upheavel, Henry Kissinger (New York 1982), fq. 65. 

44 

Për n jë stu d iu es të p ërfsh irë n ë p olitikë n u k ësh të m ë e 

mjaftueshme d uartrokitja e një mend imi të d hënë. Është më 

tepër sesa e domosdoshme fuqia e tij bindëse nga një veprim i 

ndërmarrë. Për historianin e përfshirë në diplomaci problemet 

nuk janë më teorike. Interlokutorët e tij nuk janë më akademikë, 

por vende sovrane dhe disa prej tyre kanë fuqinë dhe aftësinë 

të jenë më të përparuar në pikësynimet e tyre. 

Çdo historian i kthyer në shtetar është pjesërisht i burgosur i 

nevojës për veprim ose jo. 7 Ai përballet me një rreth veprimi, të 

cilin nuk e ka krijuar vetë, ndeshet me të vërteta historike që 

nuk mund t’i ndryshojë. Është iluzive të mendohet dhe, madje, 

të supozohet se, në shumicën e rasteve, udhëheqësit bëhen më 

të fshehtë dhe më të përmbajtur. Rrallëkush nga udhëheqësit 

nuk e fsheh përvojën e vet, madje, të pakët janë ata që synojnë 

të lënë gjëra të shkruara. 8 

N jë d iplom at d he politikan i vërtetë është ai që, para se t’i 

nënshtrohet zyrës së politikës, ka grumbulluar kapital intelektual 

të mjaftueshëm, të cilin i duhet ta konsumojë gjatë gjithë jetës 

së tij politike. Politikanët nuk kanë shumë kohë për t’u menduar. 

Ata duhet të veprojnë edhe në bazë të njohurive të tyre gjatë 

jetës jashtë politikës. Është i çuditshëm, por i vërtetë, fakti se 

çdo figurë politike gjendet përpara dilemës së vazhdueshme për 

të sh p ëtu ar veten n ga n jë zgjed h je e gabu ar d h e p ër t’iu 

përshtatur trysnisë së rrethanave. 

Nëse një diplomati do t’i duhet të mësojë ndonjë gjë nga historia, 

duhet të dijë se në diplomaci nuk mund të ketë paqe pa ekuilibër 

të forcave. Gjithashtu, nuk mund të ketë d rejtësi, po nuk u 

njohën kufijtë e vetëpërmbajtjes. 

Në d iplomaci, asnjë komb nuk mund të jetë i drejtë, po nuk 

zbatoi të drejtat e tij të moralshme, duke hequr dorë nga revanshi 

për t’u hakm arrë për d içka që mund t’i ketë nd od hur në të 

kaluarën. 9 

Kur një akad em ik përfshihet në p olitikë e, aq m ë tepër një 

historian, duhet ta përshkojë përkushtimi ndaj moralit, sikur të 

kishte kohë të gjatë në politikë. Nëse politika apo diplomacia 

shikohen nga jashtë, nuk ka dallim të kuptueshëm ndërmjet së 

mirës dhe së keqes. Por, nëse angazhimi është i plotë, atëherë 

vija n d arëse n d ërm jet tyre d u h et të jetë m ë tep ër sesa e 

dallueshme. Një udhëheqës politik e ka shumë të vështirë ta 

dallojë vijën ndarëse, nëse nuk ka kaluar një kohë të gjatë në 

politikë. Rrallë herë ndodh që një udhëheqës e kupton në kohën 

e d u hu r d allim in nd ërm jet së m irës d he së keqes në këtë 

profesion. 10 

Q ëllim i i n jë h istorian i, ku r stu d ion d ip lom acin ë d h e 

m arrëd h ën iet n d ërkom bëtare ësh të që të arsyetojë p ërtej 

maksimumit të tij në këtë shkencë. 

Objektivi i një politikani në këto fusha është caktimi i qëllimeve 

dhe shmangia e katastrofave. Për njerëzimin është e nevojshme 

të dijë, brenda caqeve të caktuara, se cila ishte gjëja e mirë që u 

O PTI M E

ë dhe, në masë të kufizuar, çfarë u shmang. I çuditshëm është 

fakti se, ndërmjet një historiani dhe një shtetari, debati nuk ka 

asnjëherë fu nd . N jë gjë është shu m ë e sigu rt: p a filozofinë 

historike, politika nuk mund të ketë standarde; por, pa dëshirën 

për të hedhur dritë mbi errësirën dhe pa ndërmarrjen e rreziqeve 

të pranueshme politike, njerëzimi nuk mund të njohë asnjëherë 

paqen. 11 

Historia, për sa kohë njerëzimi do të ketë jetë, nuk njeh pushim 

e as plakje. Të gjitha shoqëritë e njohura njerëzore gjatë shekujve 

kanë kaluar periudha rënieje. Shumë nga këto shoqëri nuk janë 

ringritur më. 

Përgjegjshmëria më e madhe e një politikani është t’i shpallë 

luftë të fortë periudhave të tranzicionit. Një politikan i denjë 

nuk e ka asnjëherë të nevojshme të kërkojë pa pushim të ardhura, 

deri në skajet e përjetësisë. Atëherë ai nuk quhet më politikan, 

por thjesht simbol i korrupsionit. 

Atë çfarë një politikan nuk duhet asnjëherë të anashkalojë dhe 

të h arrojë, ësh të se h istoria m betet arm iku m ë i m ad h i 

permanencës së gjatë të pushtetit). Por asnjë udhëheqës nuk 

është i prirë të dorëhiqet. Këtu është edhe dallimi më i madh 

nd ërmjet historianit d he udhëheqësit. H istoriani nuk e njeh 

institucionin e dorëheqjes, pasi, nëse do ta bënte një gjë të tillë, 

d o të q u h ej i d ësh tu a r . N ëse n jë p olitikan , n u k e n jeh 

institucionin e dorëheqjes, mund të thuhet se jeta e tij politike 

është thjesht një pluhur, që do të shpërndahet nga puhia më e 

lehtë. 

Arti i të qenit politikan dhe diplomat qëndron në të kuptuarin e 

rrymave të historisë. Një politikan i madh mund të jetë i zgjuar, 

por, mbi të gjitha, duhet të jetë i tillë në çdo kohë. Ai nuk duhet 

ta m arrë ku rrë një sfid ë si d içka p ersonale. Sfid a m u nd të 

konsiderohet e tillë, nëse përballohet në ekip, ndaj një ekipi tjetër. 

Sfida personale në politikë dhe në diplomaci konsiderohet jo e 

d enjë. 

N ë m arrëd h ën iet n d ërkom bëtare jeta ësh të n jë betejë e 

pafundme intelektuale e që duhet patjetër të karakterizohet nga 

bashkimi dhe jo nga ndarja. Gjithashtu, ato duhet karakterizuar 

nga liria dhe jo nga dominimi. Ky është një nga misionet më të 

m ëd ha të p olitikanit d he të d ip lom atit, nëse d o të m betet 

gjithmonë njerëzor dhe universal në mësimet e historisë. 12 

Sot, dilema e një politikani është çështja për të mbajtur paqen 

brenda atdheut të tij. Frika ndaj trazirave dhe luftës kthehet në 

një armë, e cila, para se të veprojë, e mbështjell politikanin me 

forcën e të menduarit. Politikani i ngjason gjithmonë ekuilibristi 

m bi litarin e tend osu r në lartësi. Që të m os bjerë, e ka të 

nevojshme të mos shikojë poshtë, duke ecur përpara. 

Në çdo periudhë të rëndësishme të historisë botërore, fuqia e 

mendimit të lirë ka njohur madhështinë e njerëzve të mëdhenj, 

sepse dëshira për të pasur liri bëhej shekull pas shekulli më e 

fu qish m e. N ë ep okat e rën d ësish m e h istor ike, sistem et 

ndërkombëtare më të qëndrueshme janë ngritur prej njerëzve 

të ditur. 


12 Memoirs, Charles de Gaulle (Paris 1970), fq. 140. 


45

13 What is History, E.H. Carr (Londër 1986), fq. 7. 

46 

Çdo udhëheqës mëson nga përvoja e popullit të vet. Askush 

nuk mund ta quajë veten politikan apo diplomat, nëse nuk ka 

nxjerrë konkluzionet e duhura nga historia e popullit të vet. Në 

çdo kohë, çdo popull ka kaluar një “trafik” të rënduar ndërmjet 

të kaluarës d he së tashm es, për të përgatitur sa m ë m irë të 

ardhmen. Problemi me të ardhmen është se askush nuk mund 

të dijë se çfarë e pret. Historia, si shkenca e parë e njerëzimit, ka 

përparësinë se të mëson të jesh i përgatitur ndaj të papriturave 

të së ardhmes. Drita e së tashmes nuk është element bazë në 

histori, për të pasur një ide të qartë për të ardhmen. 

Çdo sistem politik, i lindur prej diplomacisë, ka dalë nga përvoja 

e së kaluarës, duke risjellë në vëmendje gabimet e saj. Të dish të 

kaluarat politike gjatë shekujve të historisë do të thotë të jesh 

njohës i hollë i kësaj të fundit. 

Nuk është e vërtetë që historiani mund ta bëjë historinë. Historia 

e krijon historianin. E vetmja gjë, që një historian mund të bëjë, 

është të paraqesë me filozofinë e duhur atë që ka ndodhur gjatë 

shekujve, d uke balancuar objektivat përcaktues, me guximin 

për të tejkaluar shkaqet e njohjes së fenomeneve. 13 

N d ërth u rja e sh kaqev e n ë h istori ia v ësh tir ëson p u n ën 

historianit, duke e vënë përballë përgjegjësisë së të vërtetës. 

Ku r n jë h istorian m erret m e h istorin ë e p olitikës d h e të 

diplomacisë, e para gjë që duhet të bëjë është të dijë t’i shmanget 

mbajtjes së një krahu (ane) të caktuar. Në histori, faktet flasin 

vetë për vetveten. 

Historiani nuk d uhet të bëjë gjë tjetër, veçse t’i paraqesë ato 

ashtu siç janë zhvilluar. Historia është shkencë e fuqishme dhe, 

si e tillë, ka privilegjin të sjellë fakte të panumërta për njerëzimin, 

sepse faktet janë të mbivendosura. Detyra e historianit është të 

d ijë të p araqesë vlerat m ë të m ira të fakteve h istorike të 

mbledhura, pas seleksionimit të tyre. 

Të qenit i njëanshëm në histori, aq më tepër në politikë dhe në 

diplomaci, do të thotë të braktisësh parimet e shenjta. Ai, që 

merr përsipër të shkruajë historinë, nuk duhet ta paraqesë këtë 

si ndonjë akt patriotizmi apo nacionalizmi, siç bënë historianët 

gjermanë, pas sistemit të Versajës, të cilët ndihmuan në ngritjen 

e agresivitetit gjerman në marrëdhëniet ndërkombëtare. 

Historia nuk do t’ia vlente të shkruhej, nëse nuk do të kishte 

kuptim. Për historinë, të mospasurit kuptim është e pamundur, 

p asi kjo sh ken cë p ërbëh et n ga n jë rrjed h ë e p an d alsh m e 

ngjarjesh, që i p araprijnë ligjshm ërisë njerëzore. H istoriani, 

p ërveç të tjerash, ka p ër d etyrë të bëjë të qartë ep okën e 

nd ërhyrjes së ligjit, në mënyrë që d iplomatët t’u paraprijnë 

gjërave të padukshme, të cilat duhet të bëhen të dukshme nga 

ana e ligjvënësve. 

Në shumicën e ngjarjeve politike historianët, politikanët dhe 

diplomatët i kanë parë ngjarjet me syrin e fitimtarëve. Traditat 

politike të vendeve të ndryshme të botës janë parë me syrin e 

përvojave të vendeve përkatëse. Asnjë udhëheqës vendi, në çdo 

cep të botës, nuk mund ta anashkalojë përvojën e popullit të tij. 

Por paevitueshmëria historike në politikë d he d iplomaci një 

O PTI M E

aspirant politik thjesht mund të mësojë si të manovrojë, por 

aspak sesi të shmanget. Të dish të identifikosh alternativat në 

rrjedhat e politikës dhe të diplomacisë do të thotë të jesh njohës 

i hollë i ngjarjeve historike. 

Askush nuk mund të quhet historian, nëse insiston se i duhet 

shmangur asaj që ka ndodhur në të kaluarën. Nëse një gjë e 

tillë nd odh, atëherë d uhet hequr dorë nga përgjegjshmëria e 

moralshme për veprimet e nevojshme të kryhen në të tashmen. 

Detyra kryesore e një historiani është të shpjegojë d he jo të 

gjykojë, sepse historianët i shohin gjërat e së tashmes me syrin e 

së kaluarës. Ngjarjet në histori, edhe pse në disa raste mund të 

jenë të padukshme, ndjekin njëra-tjetrën. Ajo që e bën të shquar 

një historian është shpjegimi logjik i kalimit nga një fakt tek 

tjetri. Ngjarjet historike, që kanë lënë gjurmë në shekuj, vihen 

në lëvizje nga vullneti i njerëzve të mëdhenj. Një historian u 

shkon pas ngjarjeve, në mënyrë që të nxjerrë të vërtetën se ç’i 

shtyu njerëzit e mëdhenj të vepronin në mënyrën që vepruan. 

H istoria ripërsërit vetveten në form a të nd ryshm e. Ku r kjo 

ndodh, dalin në pah shumë paqartësi dhe dyshime, që shërbejnë 

si kujtesë për të mos u nxituar në veprimet e nevojshme në të 

ardhmen. Historia është shkencë e përgjegjshme dhe, si e tillë, 

kërkon h istorian ë të p ërcaktu ar qartë n ë sh p jegim in e 

fenomeneve të saj. Shpjegimi i fenomeneve historike nuk ka të 

bëjë shu m ë m e shkaqet, sesa m e p ërgjegjësinë ind ivid uale. 

Historia, si shkencë, nuk e di se ç’rrjedhë do të marrë e sotmja. 

Ngjarjet e rëndësishme që përcaktojnë rrjedhat e historisë janë 

produkt i mentaliteteve njerëzore. Në një kuptim më të thjeshtë, 

historia nuk mund të quhet shkencë që jeton falë “aksidenteve” 

njerëzore. Elementi njerëzor në histori është ai që mban gjallë 

rrymat e historisë. Historia është e fuqishme, pasi në të bën pjesë 

i gjithë njerëzimi, që nga lindja e tij. 

Në shpjegimin politik, historia shihet më së shumti si shkencë 

që jep drejtime të caktuara ku duhet të përqendrohet politika. 

Dituria e së kaluarës në histori përcakton rrugën nga duhet ecur 

për t’ju përafruar të ardhmes. 14 Historia, si shkencë, qëndron 

edhe si përmbushësh i detyrimeve shoqërore, por asnjëherë nuk 

duhet ngatërruar termi ‘histori’ me termin ‘mit’ në shoqëri. Një 

shoqëri kërkon më shumë mite dhe shembuj për t’u ndjekur 

sesa të vërteta historike, por këtë nuk mund ta arrijë pa ndihmën 

e historianëve. Ata i hetojnë shkaqet e së kaluarës, në mënyrë 

që të kenë mundësi t’i shpjegojnë shoqërisë atë çfarë ka ndodhur. 

Nuk mund të ketë asnjë justifikim intelektual për fshehjen e 

shkaqeve të së kaluarës, nëse këto të fundit nuk i vijnë për shtat 

epokës reale. Në histori, asgjë nuk do të mund të injorohet, sepse, 

kur themi se njerëzimi mëson nga historia, kjo do të thotë se ai 

m ëson n ga d ësh tim et n ë h istori. Por vetë h istoria ësh të 

parashikuese shumë e d obët e zhvillimeve të së ard hmes, e 

sh kaqev e q ë d o të n d od h in ; ajo n u k ësh të sh ken ca e 

parashikimeve, por e fakteve të ndodhura. Një historian duhet 

të ketë aftësinë që, fuqinë e ngjarjeve të shkuara, ta përshtatë 

me kohën që jeton. 

14 Judgements on History, J. Burckhardt (Londër 1959), fq. 158. 


47

15 The great tradition, F.R. Leavis (New York 1948), fq 2. 

48 

Megjithatë, historianëve u lejohet të nxjerrin hipoteza, por nuk 

u lejohet të bëjnë konfirmimin e tyre, pasi kjo i bën të dalin 

kundër evidencave historike. Të qenit objektiv është një metodë 

e dobishme në punën e përditshme të historianit. Objektiviteti 

në histori rrjedh nga vëzhgimi i kujdesshëm dhe nga logjika e 

saktë në argumentimin e shkaqeve historike të ndodhura në të 

kaluarën. Kriteret për të arritur përsosmërinë e argumentimit 

historik nuk mund të jenë empirike. Vështrimi në brendësi i 

ngjarjeve të ndodhura në epoka të caktuara jep vlerësimin më 

të saktë sesi mund të jetë e ardhmja, në dritën e fakteve të së 

shkuarës. Të dish të parashikosh të ardhmen u përket më shumë 

politikanëve dhe diplomatëve, por këta të fundit nuk do të mund 

ta bëjnë këtë, pa e vendosur veten në faktet e së shkuarës, që 

kan ë p rod h u ar të tash m en , d u ke d h ën ë n jë sh kën d ijë n ë 

projektimin e së ardhmes. E shkuara është fillimi i punës për të 

konsoliduar të tashmen, në përgatitje të së ardhmes. Politikanët 

dhe d iplomatët e mëdhenj, që kanë lënë gjurmë në historinë 

botërore, kanë qenë gjithnjë të prirë të vështrojnë pak më tutje 

se e tashm ja. Ata nu k kanë guxu ar asnjëherë të përm end in 

publikisht fjalën “e ardhmja”, veçse vetëm në brendësi të vetvetes. 

Ky fakt, ka pasur një shkak të fortë. 

Është e ditur se, në politikë dhe diplomaci, synimi është gjëja e 

fundit që tregohet. Politikanët e suksesshëm, edhe kur e kanë 

arritur synimin, nuk e kanë bërë me dije për të tjerët. Arritja e 

synimit të caktuar në politikë dhe diplomaci mund të sjellë efekte 

negative ose pozitive, në varësi të aleatëve dhe të kundërshtarëve 

që kanë marrë pjesë në këtë “betejë” intelektuale. Lenini, filozofi 

i madh i komunizmit, nuk mund të thuhet se ishte një politikan 

i zoti, p asi ishte i p arashiku eshëm d he i p ërket m ë shu m ë 

filozofisë politike “do të kishte qenë”, por jo asaj të Stalinit, që 

thoshte “është”. Politikanët nuk i duan faktet që mund të sjellë e 

nesërmja dhe këtu shumica e tyre dështon. Të dish të presësh 

është element thelbësor në politikë, por të ngutesh në deklarata 

është vetëvrasje politike. 

Në diplomaci dhe në politikë askush nuk mund t’i përgjigjet 

pyetjes se; “Si mundet që diçka e ndodhur dikur dukej e drejtë, ndërsa 

tani çështja në fjalë paraqitet gabim?”. 15 

Politikanët dhe diplomatët e suksesshëm ngrihen mbi kufizimet 

e kohës së tyre, duke e projektuar vetveten në një të ardhme, e 

cila, n ë a rtiku lim in e d u h u r të arsyes, i tejkalon ed h e 

p arashikim et e tyre. N ëse d o të ketë vërtet p olitikanë d he 

diplomatë të përmasave të tilla (që kanë ekzistuar me të vërtetë), 

historianët d o ta kenë m ë të lehtë të shkruajnë historinë, të 

bindur për pikënisjen e tyre intelektuale politike. 

Një historian nuk i shpëton dot ndikimit të kohës së tij. Ky fakt 

është një nga mallkimet më të mëdha për çdo studiues të kësaj 

fushe. Historianët janë të tipave të ndryshëm, sepse kanë lindur 

dhe janë rritur në epoka të ndryshme, në familje të ndryshme 

dhe në shoqëri të ndryshme. Për këtë arsye, ata janë të gjithë 

individualistë në tendencat e tyre. Historianët, në vetvete, janë 

gjithnjë të mbrujtur me një bagazh intelektual dhe politik, të 

O PTI M E

cilin e arkivojnë për ta mbrojtur ndaj tendencave rrezikuese të 

ard h u ra n ga të tjerët. Bu rim i i sh ken cës p ër ta ësh të kjo 

“arshivë” diturie, e cila edhe mund të këtë njëanshmëri, por 

kurrsesi injorancë. Kërkimi historik, për historianin është një 

ndërveprim ndërmjet studiuesit dhe materialeve në një rrugë të 

vetme, në të cilën historiani është aktiv, kurse materialet pasive. 

Çdo historian e ka të nevojshme ta ketë një teori të vetën, sepse 

askush nuk mund të quhet historian, nëse nuk ka një teori ku të 

bazohet. Teoria e tij nuk është asnjëherë e tashmja, por gjithnjë 

e shkuara. Në të tashmen mundet thjesht të përmirësojë teoritë 

e së sh ku arës, n ë m ën yrë që teoria e së tash m es të gjejë 

përmirësim nga një historian i së ardhmes. Historia është shkencë 

n ë lëvizje d h e, si e tillë, gjithnjë p asu rohet, rrjed him isht, 

forcohet. Ajo nuk është element i ekuilibrit të forcave në politikë, 

por të mëson sesi të ndërtosh nga përvojat e së kaluarës një 

ekuilibër të forcave. Kur merr guximin të shkruash historinë, 

vih esh gjith m on ë p ërp ara fakteve su bjektive që kërkojn ë 

hulumtim të saktë. Popujt, në çdo kohë, kanë marrë forma dhe 

përmasa ndryshme. Në varësi të tyre, janë ndërtuar filozofit 

politike të shteteve të botës. 

Historianët, me ndihmën e historisë, i kanë përmbledhur këto 

forma e përmasa, duke i dhënë një ngjyrim vërtetësie jetesës në 

botë. Jetesa në botë është më mirë të shkruhet nga një historian 

filozof, i cili di të dallojë faktet që kanë dominuar një sistem 

marrëdhëniesh. Aplikimi i shkencës filozofike në mbledhjen e 

fakteve e bën më tërheqëse historinë në studimin e saj. 

Që nga mbarimi i Luftës së Parë Botërore, impakti materialist 

në konceptimin e historisë, në themelin e shkrimeve historike, 

ka qenë shumë i fortë. Në mënyrë të padiskutueshme, dikush 

mund të thotë se të gjitha punët serioze, lidhur me historinë, 

kanë pasur një ndikim nga më të fortët ose, e thënë ndryshe, 

fitu esit. Simptoma e këtij fenomeni ka të bëjë mbi të gjitha me 

vetëkënaqësinë e fitimtarit, manovrat diplomatike, argumentimet 

konstitucionale dhe intrigat politike. I gjithë ky argument mund të 

merret si i besueshëm, nëse kemi të bëjmë me teori të besueshme. 

Çdo konflikt politik, diplomatik apo ushtarak gjatë shekujve të 

historisë ka të bëjë me një teori të mbrojtur dhe të argumentuar 

nga ana filozofike. Shpjegimi teorik i konflikteve në histori ka të 

bëjë me përplasjen e natyrës njerëzore në të gjithë diversitetin e 

saj, në mënyrë që të arrihet një ekuilibër historik i stabilizuar. 

Çd o epokë, siç ka politikanët d he d iplomatët e saj, ka ed he 

historianët e saj. Thelbi i çdo epoke të madhe në histori është 

ajo çfarë historianët e brezave të mëvonshëm hulumtojnë dhe 

mësojnë pikërisht për kohën e shkuar. E tashmja duket se nuk 

u përket historianëve. Çdo punë historike, sa më e vjetër të jetë, 

aq më shumë vlera ka. Eksplorimi i ngjarjeve, nga më shumë se 

një mendje njerëzore, i bën faktet më tërheqëse dhe serioziteti i 

studiuesve arrin nivele superiore, për t’ju afruar sa më pranë së 

vërtetës historike. 

Për historianin, saktësia e paraqitjes të fakteve historike nuk është 

detyrë por, virtyt. 16 Të lavdërosh një historian për saktësinë e tij 

16 Lectures on modern history, Acton (Londër 1906), fq. 33. 


49

17 Marx-Engels, Gesamtausgabe, I, iii, fq. 625, 

18 Jugement on History and on Historians, J. Burckhardt (1959), fq. 180. 

50 

është njëlloj si të lavdërosh një arkitekt për llogaritë e sakta në 

ndërtimin e një objekti. Saktësia është kusht i domosdoshëm në 

punën e historianit, por jo thelbi i funksionit të tij. Përveç durimit 

në hulumtimin e fakteve, atij nuk i kërkohet asgjë tjetër. Historia 

në vetvete është në çdo kohë bashkëkohore. Kjo do të thotë se e 

kaluara shihet me sytë e së tashmes dhe në dritën e problemeve 

të paraqitura. Detyra e historianit nuk është të regjistrojë, por të 

vlerësojë. E kaluara që studion historiani, nuk është e vdekur, 

por, në disa raste, rron edhe në të tashmen. Një veprim i kryer në 

të kaluarën është i vdekur në të tashmen, por jo për historianin, i 

cili e risjell në të tashmen, falë vlerësimit të tij shkencor. 

Çdo pjesë e historisë është mendim, që historiani e shpall në 

rezultatet e studimit të tij. Nga shumë studiues, historia paraqitet 

si përvojë e historianit; pra se, ta shkruash historinë, është e 

vetmja rrugë për ta bërë atë. Në histori dituria vlen më shumë 

se gjithçka; por ajo vlen, nëse është i vlefshëm qëllim i. Për 

historianin, një qëllim i d enjë është ed he reflektimi i saktë i 

natyrës së njeriut. Në çdo ngjarje me rëndësi historike, për të 

cilën ia vlen të shkruhet në librat e historisë, njeriu dhe vepra e 

tij kanë qenë gjithnjë pjesë e zhvillimit. 

Pjesëmarrja e njeriut në histori është pjesëmarrje e historianit 

në fakte. Marrëdhënia historian-fakte është dhënie dhe marrje. 

Çdo ditë e punës së historianit është një reflektim për çka është 

duke menduar dhe shkruar. Ai ndodhet gjithnjë nën trysninë e 

fakteve dhe faktet nën trysninë e tij. Është e çuditshme, por e 

vërtetë, se asnjëri nga të dy nuk mundet të marrë përparësinë. 

H istoriani pa fakte është i pavlerë d he pa rrënjë. Faktet, pa 

historianin, janë të vdekura dhe të pakuptimta. 

Çfarë na qenka, pra, historia dhe pse është kaq e fuqishme? 

Historia është një proces ndërveprues ndërmjet historianit dhe 

fakteve të tij dhe një dialog i pafund, ndërmjet së tashmes dhe 

së shkuarës. Historiani është pjesë e historisë. Puna e tij fillon 

kur e përcakton veten në vizionin e së shkuarës, për arsye se të 

gjitha gjërat që kanë ndodhur tani, kanë ndodhur edhe në të 

shkuarën, në një formë të caktuar dhe do të ndodhin edhe në të 

ard h m en , p o n ë n jë form ë të caktu ar. Para se të stu d iojë 

historinë, historiani duhet të studiojë vetveten. Ai është produkt 

i historisë, i shoqërisë ku jeton dhe, nga ky fakt, historia jeton 

dhe mishërohet në të. 

Në vizionin e Engelsit, historia nuk bën asgjë, s’ka pasuri dhe 

nu k bën asnjë betejë. Është njeriu i cili jeton, bën gjithçka, 

posedon gjithçka dhe lufton. 17 Historia është e lidhur edhe me 

politikën dhe, sipas fjalëve të një tjetër filozofi, Vlad imir Iliç 

Leninit, politika fillon aty ku janë masat, jo atje ku janë mijëra, 

por atje ku janë miliona. Ai është vendi ku fillon politika e vërtetë. 

N ë një tjetër pohim , historia është p araqitja e fakteve të së 

kaluarës, që ia vlejnë të studiohen në të tashmen. E kaluara 

është e lexueshme vetëm në dritën e së tashmes. Ne mund ta 

kuptojmë të tashmen vetëm në dritën e së kaluarës. 18 

O PTI M E

Ja pesë arsye që vërtetojnë fuqinë e historisë: 

1. Historia merret në mënyrë ekskluzive vetëm me shkencën 

historike në përgjithësi dhe në veçanti; 

2. Historia jep mësime që gabimet e së shkuarës të mos 

përsëriten në të tashmen dhe, aq më pak, në të ardhmen; 

3. Historia nuk parashikon, por të jep mundësinë të japësh 

parashikime; 

4. Historia nuk është domosdoshmërish subjektive, sepse nga 

natyra njeriu vëzhgon vetveten; 

5. Historia, si shkencë përfshin elemente të fesë dhe të moralit. 

Sigurisht, nga të gjitha këto elemente, më i domosdoshëm është 

elementi i dytë. Mësimet e historisë, në shumicën e rasteve, janë 

përgjithësuese. I aftë është ai historian ose politikan që nxjerr 

elementin e përveçëm nga të përgjithshmet. Të mësuarit nga 

historia nu k është asnjëherë një p roces i thjeshtë. Të jesh i 

përgatitur për të tashmen, në dritën e së shkuarës, do të thotë 

ta kesh mësuar të shkuarën në dritën e së tashmes. Funksioni i 

historisë është të promovojë një kuptim të plotë e të përpiktë të 

së shkuarës dhe së tashmes, nëpërmjet ndërveprimit të të dyjave. 

H istoria është lëvizje d he lëvizja sjell krahasim in. Ja, përse 

historianët janë të p rirë ta shp rehin gjykim in e tyre m oral 

nëpërmjet mënyrës krahasuese të gjërave që kanë ndodhur në 

shekujt e historisë. Shpjegimi i dukurive historike është elementi 

më i vështirë në këtë shkencë, sepse çdo grup shoqëror në histori 

është përpjekur ta përshkruajë çdo gjë me syrin e vetëmbrojtjes, 

duke lartësuar vlerat e veta dhe duke përbuzur vlerat e grupeve 

kundërshtare. 

Historian serioz mund të quhet ai person, i cili njeh kushtet 

historike të përplasjes së vlerave d he i sqaron këto vlera në 

objektivitetin e p and alshëm të historisë. H istoria është një 

shkencë e pavarur dhe, si e tillë, gjykimin e ka të pamëshirshëm. 

Jo p ak herë ka nd od hu r që elem enti ‘fakt’ është m bajtu r i 

fshehur, për hir të një interesi të caktuar, por pavarësia e historisë 

e ka nxjerrë në pah elementin e fshehtë, pasi një grup tjetër i 

interesuar e ka bërë atë publik. 

Bota e historianit është njëlloj si ajo e një shkencëtari në shkencat 

ekzakte. Nuk është një fotokopje e botës reale, por një model, i 

cili përfshin objektivitetin dhe zotërimin e tij. Historiani vepron 

në përvojën e së shkuarës, për aq sa i lejohet dhe ia lejon vetes 

interpretimin objektiv, nga i cili mund të nxjerrë konkluzionet e 

duhura, për ta kthyer udhërrëfimin e së shkuarës në një veprim 

të gjerë. 

H istoria ësh të sh ken cë që zh villoh et së bash ku m e jetën 

njerëzore. Progresi historik matet me breza. Që nga koha kur 

historia ka filluar të shkruhet, përshkrim i i karakteristikave 

kohore është baza e zhvillimit shoqëror në histori. Historia, në 

një kuptim tjetër, është edhe përcjellja e aftësive të fituara nga 

një brez në tjetrin. Njerëzit që shkruajnë historinë, historianët, 

e imagjinojnë të shkuarën, duke kujtuar të tashmen. Vetëm e 

shkuara mund të japë çelësin e interpretimit të së tashmes dhe, 

kështu, historianët mund të jenë objektivë në të shkruarit e 


51

Bibliografia: 

1. White House Years, Henry Kissinger (New York 1979), fq. xvi . 

2. The Conservative Papers, Melvin Laird (Chicago 1964), fq. 55. 

3. Uncertain Greatness, Roger Morris (New York 1977), fq. 97. 

4. Diplomacia, Henry Kissinger (Tiranë 1999), fq. 17. 

5. White House Years, Henry Kissinger (New York 1979), fq. 54. 

6. Years of Upheavel, Henry Kissigner (New York 1982), fq. 40. 




10. Years of Upheavel, Henry Kissinger (New York 1982), fq. 65. 


12. Memoirs, Charles de Gaulle (Paris 1970), fq. 140. 

13. What is History, E.H. Carr (Londër 1986), fq. 7. 

14. Judgements on History, J. Burckhardt (Londër 1959), fq. 158. 

15. The great tradition, F.R. Leavis (New York 1948), fq. 2. 

16. Lectures on modern history, Acton (Londër 1906), fq. 33. 

17. Marx-Engels; Gesamtausgabe I, iii, fq. 625. 

18.Jugement on History and on Historians, J. Burckhardt (1959), fq. 180. 

52 

historisë. Vetëm në këtë mënyrë, e kaluara hedh dritë mbi të 

tashmen dhe e tashmja hedh dritë mbi të kaluarën. 

Historia është një horizont i gjerë ku fillesat e saj i ka me jetën 

njerëzore. Ajo është ndarja e njeriut nga natyra, si pasojë e zgjimit 

të ndërgjegjes dhe është beteja e gjatë e tij, në të ushtruarit e arsyes, 

për të kuptuar mjedisin që na rrethon dhe se si duhet t’i përshtatemi 

atij. 

O PTI M E


DY PAMJE TË ESEISTIKËS SË NOLIT 

TWO ASPECTS OF NOLI’S ESSAYISTICS 

Prof. as.dr. Hamid BORIÇI 


In this paper we are trying to investigate Fan Noli’s essaystics 

from two different points of view: one as a literary criticism and 

the other as a publicist writing. It is critical to social, cultural 

and scientific issu es. There are tw o d irections that w e can 

consid er Fan N oli, w ithou t any exaggeration, as a brilliant 

thinker-aesthete and as a political and social thinker. 

N oli’s essaystics is so w id e. It starts w ith his speeches and 

introductions, his idea-aesthetic literary compositions and then 

it went on with his series of articles as literary and scientific 

criticism (“Shakespeare in danger”, “Arrogant Schubert” etc ) and 

further on with his critical articles far from literary, such as: 

politics, philosophy, social, scientific and cultural. 

From this point of view even his essay “Leon Tolstoy the predictor 

of Lenin”, as a p ap er fu nd am entally of scientific character, 

contains the most essential traits of an essay. Professor Rexhep 

Qosja evaluates it as an original work written by a genuine artist 

and scientist. 

In his introd u ctions, his literary w ork and jou rnalism in a 

qualitative crescendo, Fan Noli distinguishes as an art critic in a 

clear id ea-political p osition. Artfu lly he penetrates into the 

profound and wide Shakespearian world, (“Othello”, “Macbeth”, 

“Jul Caesar”) and captures the unyielding spirit of Ibsen (“The 

people’s enemy” and “Mrs. Ingra of Ostrot”). He investigates into 

“ Rubaiyat” of Om ar Khayyam and in the “Don Quizote on 

Mache” by Miguel Cervantes. Due to his intuit as a literary creator 

and political publicist, he reveals and portraits aesthetic concepts, 

p u ts forw ard s norm s and m oral p rincip les of the society, 

embodied in his introductions and critical, literary and scientific 

articles, which already have been entered into the golden treasury 

of the world literature, even as models of literary publicity. 

During the facts analysis and of the historical-social phenomena, 

in his portraying of the different co-acting characters, Fan Noli 

searches and displays his ideas, his own experience, which he 

elaborates them in his conscience as a democrat. 

Are Noli’s introductions the only essays or also his other writings, 

which more or less are considered as publicity? Let us take and 

start from a concrete example: It is his article “An answer to the 

Sun”, which has 27 sub-titles, short fragments of 6 lines, up to 2 

Abstract 

53

DY PAMJE TË ESEISTIKËS SË NOLIT 

54 

pages of a book, where each fragment has in itself a meaning, 

bu t at the sam e tim e, each fragm ent has an overall logical 

connection. 

That article “An answer to the Sun” is as a whole an active and 

vivid polemics of Noli to Konica. Some particular stems, such as 

that sub-title “Is that fair?”, are from the top to the bottom, a 

d ebate, a confrontation, presented in the form of a political 

pamphlet. 

* * * 

In the Albanian essaystics, N oli, becau se of his sharp p en, 

because of his keen m ind , because of his intuit of a literary 

politician and sociologist, took his position as one of the main 

founders of it. By his series of essays, he opens new gates to the 

field of literary criticism, of culture and sociology, but at the 

same time, in the practical field, he also orientated the concept 

of an essay, as a from of writing, publicity, literary and scientific 

articles, which captures and explains themes and problems or 

p articu lar issu es of p articu lar literary, cu ltu ral, social and 

philosophical values. 

Atdhetari, burri i shtetit e demokrati, poeti, publicisti e oratori i 

shquar, përkthyesi e historiani Fan S. Noli (l882-l965), hapat e 

parë në publicistikë i hodhi në gjysmën e dytë të vitit l905, nën 

nd ikim in e shtypit atd hetar të Egjiptit ku emigroi së pari. I 

frym ëzuar nga p ublicistët atd hetarë Athanas Tashko e Jani 

Vruho, ai publikoi në fletoren Drita të Sofjes disa artikuj polemikë 

në gjuhën greke, në mbrojtje të çështjes shqiptare. 

Edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku emigroi në maj të 

vitit l906, në fillim merret me gazetari. Që në themelimin e gazetës 

Kombi, Sotir Peci e afron Nolin si ndihmës redaktor e kujdestar 

të përgjithshëm të së përjavshm es. Fan N oli botoi në Kombi 

sh u m ë artiku j m e p seu d on im et Ali baba Qyteza, Th om a 

Mavromati e Ton Elinikotaton Ghmnasiarhis (drejtor gjimnazi 

grek). Më 31 maj l907 Noli largohet nga Kombi. Kështu, vitet 

l905-l907 përbëjnë fazën e parë ose, siç e quante Noli, periudhën 

e sprovës së karrierës gazetare. 

Faza e dytë e veprimtarisë publicistike të Nolit shtrihet deri më 

l933, p as d orëzim it p rift, m ë l908, tashm ë ed he si botu es e 

drejtues i organeve të shtypit. Noli është themelues e botues i së 

përkohshmes shqipe Dielli, numri i parë së cilës doli më l5 shkurt 

l909. Përveç 30 numrave të parë (l5 shkurt - 22 tetor l909), ai do 

ta rim arrë d rejtim in e fletores ed h e n ë tetor l9l0, d u ke e 

mbarështruar atë deri në korrik të vitit l9ll. 

Më vonë, Noli organizon e drejton edhe dy të përkohshme të tjera. 

Pas dy qëndrimeve të shkurta në Atdhe, më l9l3 dhe me l9l4, 

themelon, revistën The Adriatik Rewiew (Revista adriatike, l9l8-l9l9), 

tribunë e mendimit politik, shoqëror e kulturor. Dhe përsëri, pas 

qëndrimit në Atdhe (l920-l924) dhe mërgimit të gjatë në Evropë, 

O PTI M E

kthehet e boton në Boston të përjavshmen Republika (l930-l933), 

gazetë që do të kishte program të afërt me fletoren Liria kombëtare, 

organ i javshëm i nacionalistëve shqiptarë në Gjenevë (l925-l935). 

Në këtë kohështrirje, Noli u shqua për polemikë në median e 

kohës, si d he për ligjërata atd hetare. Botoi në shumë organe 

shtypi shqiptar e mbi Shqipërinë në atdhe, por edhe në mërgim. 


* * * 

Noli - poet, prozator, gojëtar e publicist, ka lënë një trashëgimi 

të vyer edhe në fushën e eseistikës shqiptare. Studimi i eseve të 

Nolit hap shteg për arsyetime, që lidhen me konceptimin e llojit 

dhe tiparet e tij. 

Eseistika e Nolit është e gjerë. Ajo nis me ligjërimet, me introduktat, 

hartime letrare ideoestetike; si lloj është shkrirë në një varg artikujsh 

- kritikë letrare e shkencore (Shekspiri në rrezik, 1 Shuberti harbut 2 

etj); dhe, më tej, në artikuj kritikë për çështje jashtëletrare: politike, 

filozofike, shoqërore, shkencore a kulturore. 

Parë me këtë sy, edhe shkrimi Leon Tolstoi, paralajmërues i Leninit, 3 

trajtesë me karakter të theksuar shkencor, përmban tiparet më 

të qenësishm e të një eseje, të cilën profesor Rexhep Qosja e 

vlerëson një vepër origjinale e shkruar prej artisti e shkencëtari. 4 

Veprën e Nolit e kanë studiuar historianë e teoricienë të letërsisë 

shqiptare. Krijimtaria letrare, politike, shoqërore e filozofike e tij është 

rrokur, shqyrtuar e vlerësuar në rrafsh të gjerë, në tëranëshmëri. Në 

këtë trajtesë bëhet një sprovë për vështrimin e eseistikës së Nolit në 

dy pamje a drejtime: nga njëra anë, si kritikë letrare dhe, nga ana 

tjetër, si shkrim publicistik, kritikë për çështjet shoqërore, kulturore, 

shkencore; dy drejtime, në të cilat, pa teprim, mund të themi se 

shkëlqen Noli mendimtar dhe estet; Noli mendimtar politik e shoqëror. 

Noli si kritik arti, me një pozitë të qartë ideoestetike, përveç 

veprave letrare e publicistike, shfaqet m e një përshkallëzim 

cilësor në introduktat e tij,. Me mjeshtëri depërton në botën e 

gjerë e të thellë shekspiriane (Otello, Makbethi, Jul Qezari), rrok 

shpirtin e pamposhtur të Ibsenit (Armiku i Popullit dhe Zonja 

Ingra e Ostrotit) dhe hulumton në Rubairat e Omar Kajamit e 

Don Kishotin e Mançes të Servantesit. Me intuitën e krijuesit 

letrar d he të politikanit publicist, N oli zbulon d he përvijon 

koncepte estetike, evidencon norma, parime morale e shoqërore, 

mishëruar në introduktat - artikuj kritikë letrarë e shkencorë, të 

cilët tashmë kanë hyrë në fondin e artë të letërsisë botërore edhe 

si modele të publicistikës letrare. 

Me introduktën e Otellos, shkruar në Boston më l9l6, Noli nis 

rrugën e kritikut letrar. 5 Studiuesit kanë shfaqur mendimin se 

1 Fan S. Noli, Vepra, Tiranë l988, vëllimi 5, f. 227-228. 

2 Po aty, f. 241-242. 

3 Po aty, f. 257-266. 

4 R. Qosja, Fan S. Noli, Vepra të plota; Prishtinë l969, vëll. 7, f. l3. 

5 Po aty, f. l38. 

PAMJA E PARË 

NOLI SI KRITIK LETRAR DHE ESTET 

55

56 

kjo introduktë shënon fazën e parë të veprimtarisë kritike të Nolit. 

Pa u n d alu r n ë p roblem e që lid h en m e p eriod izim in e 

veprimtarisë së Nolit si kritik letrar, që në krye të herës shënojmë 

se njohja e studimi i introduktave të tij na çon në mendimin se 

ato, introduktat, janë ese, lloje të shkrimeve të publicistikës me 

karakter letrar e shkencor. 6 N ë këtë vështrim , pa m ohuar e 

nënvleftësuar rolin e eseve, që kanë objekt shqyrtimi vepra e 

problem e letrare e artistike, d uhen përfshirë ed he shkrim et 

kësodore, që N oli ka shkruar për tema politike e shoqërore, 

filozofike e shkencore. Kjo do ta mbushte boshllëkun në mes të 

fazës së parë e të dytë (l9l6-l926) dhe mes fazës së dytë dhe të 

tretë (l926-l932). Nuk shtrohet çështja thjesht e këtij boshllëku, 

por e konceptimit në një rrafsh më të gjerë, teorik e praktik të 

eseistikës së Nolit, duke rrëmuar e hulumtuar në prozën e tij 

politike e shoqërore. 

Me kritikë letrare Noli u muar më shpejt, siç vë në dukje profesor 

Nasho Jorgaqi në Hyrje në mendimin letrar dhe estetik të Fan S. 

Nolit 7 dhe flitet për Autorët imoralistë, botuar që më l8. 8. l906 

në gazetën Kombi. Në këtë shkrim, hartuar në formën e esesë, 

Noli merr në mbrojtje dramaturgët H. Ibsen e G. Hauptman, të 

akuzuar për tjetërsim të realiteteve historiko-shoqërore. Me 

logjikë e mjeshtëri, mbështetur në argumente, atakon e shpërbën 

pikëpamjet e kritikës së kohës, duke pohuar se ata, dramaturgët, 

donin t’u mësonin njerëzve një moral më të lartë, më të bukur, një 

moral që nuk mund të rrojë brenda në kufijtë e ngushtë. Me ese të 

kësaj natyre, në fillim me karakter më shumë informues e, më 

pas, me elemente të arsyetimit në rritje, shkallë-shkallë Noli rritet 

si kritik letrar, duke shprehur gjithnjë e më qartë edhe idetë e 

veta ideoestetike. 

Në publicistikë, në herë të parë, Noli hyn si luftëtar për çështjen 

kombëtare shqiptare. Në funksion të këtyre synimeve, asokohe 

lëvroi më shumë artikullin politik e propagandistik, shënimin e 

shkurtër, por edhe pamfletin e fejtonin. 

Përkushtimi i Nolit, nga viti l925 e më tej, deri në fillimet e vitit 

l933, kryesisht ndaj fushës së kritikës letrare e asaj artistike, lidhet 

m e ku ptim in e d rejtë të rolit të njerëzve të penës në luftën 

ideopolitike për çështjen shqiptare, për demokraci e përparim, 

p ër n d rysh im e të th ella e të qen ësish m e n ë sh oqërin ë 

bashkëkohëse. Për këtë flet edhe përmbajtja e veprave që Noli 

bëri objekt shqyrtimi. Në tërësi, me analizat, me interpretimet 

dhe me formulimet përgjithësuese, autori i këtyre eseve i jep udhë 

afirmimit të bindjeve të veta, nxjerr në pah qartë temperamentin 

e d in am ikën që e karakterizon te. Esetë p ërfaqësojn ë 

personalitetin politik, shoqëror e letrar të N olit, horizontin e 

dijeve, erudicionin dhe forcën e intuitës krijuese, që rrisin figurën 

e mjeshtrit kritik-letrar dhe origjinalitetin nolian në këtë lëmë. 

Është e natyrshme që këto tipare të eseistikës së Nolit, në rritje e 

në zhvillim për nga niveli ideoestetik, lidhen edhe me njohjen e 

dramaturgjisë, të teknikës së hartimit dhe të interpretimit në këtë 

6 Eseja, si formë hartimi publicistik, letrar e shkencor, është një artikull a një studim, që rrok e shtjellon tema, probleme dhe aspekte të tyre të 

rëndësishme letrare, shoqërore, filozofike, shkencore e kulturore. Në literaturën botërore eseja konsiderohet si një sprovë studimore. 

7 Nasho Jorgaqi, Fan S. Noli, Vepra, vëll. 7., T. l988, f. 7. 

O PTI M E

gjini sa artistike, aq publicistike e shkencore; lidhen edhe me aftësinë 

depërtuese në përjetmet e këtij autori në thellësinë e fakteve, të 

dukurive, të ngjarjeve dhe të episodeve. 


* * * 

Edhe kur informon, siç e shohim në introduktën Otello, Noli është 

mjeshtër i fjalës, i mendimit politik, shoqëror, letrar e shkencor. 

Kjo e fundit është më shumë një shënim me karakter historik e 

bibliografik, e ngarku ar m e inform acion të shkoqu r, i cili 

n d ih m on sid om os lexu esin që n u k e ka p arë d ram ën . 

Informacioni në këtë ese dhe, përgjithësisht në shkrimet e Nolit 

të kësaj natyre, nuk është i thjeshtë. Ai përmban edhe ndonjë 

qëndrim, shpreh simpati për Shekspirin, simpati dhe antipati 

për karakteret letrare, personazhe të veprës. Në karakterizimin 

e Otellos dhe të Desdemonës ndihet respekti dhe dashuria për 

këto d y figura d he m bahet qënd rim nd aj parisë, borgjezisë 

veneciane. Ai e vlerëson veprën, ed he kur informon se nga 

përralla pa vlerë e Kintos 8 krijoi një kryevepër artistike nga më të 

mëdhatë në botë. Inform acioni në p ërshkrim in e karaktereve 

letrare ësh të i n gjesh u r m e m en d im vlerësu es. Otellon e 

përshkruan si gjeneralin më të besuar, trim, besnik, i ndershëm, i 

drejtë, i padjallëzuar, kryelartë; i bukur nga shpirti dhe nga zemra. 

Noli shkruan se Otello qe i zi nga fytyra, por i madh, bujar dhe 

i bukur nga zemra. Ndërsa figurën e Desdemonës e përcakton 

shkurt: ... më i bardhi dhe më i ëmbli pëllumb që fluturon në këtë 

botë. Që në këtë introduktë, edhe pse në gjendje latente, si studim 

i kësaj natyre, ndihet zotësia e Nolit që, me paranteza koncize, 

përmes rrjedhës se informimit për veprën, të pohojë a të mohojë. 

Tek informon për Brabantin, babanë e Desd emonës, një nga 

sen atorët e Ven ed iku t, N oli jep n atyrën reaksion are d h e 

hipokrite ed he në fam ilje të përfaqësu esve të aristokracisë. 

Brabanti nuk donte t’ia prishte vajzës dëshirën, por në thellësinë 

e shpirtit dhe me veprimet e veta synonte të mos ia jepte kurrë 

vajzën e tij një arapi të arratisur. 

Megjithëkëtë, introd ukta Otello është një ese, vepër d iku në 

kapërcyell të publicistikës racionale dhe asaj letrare, sado që ka 

për objekt një vepër letrare, konceptuar si një sistem shënimesh 

inform ative m e karakter historiko-bibliografik, nd ërtuar m e 

përshkrime shkoqitëse, që u paraprijnë lexuesve për të hyrë në 

brendinë e veprës së Shekspirit, në personazhet, në ngjarjet dhe 

në episodet e deri në veprimet e qëndrimet e tyre. 

Është kjo eseja e parë. Më tej, pas shumë vitesh, Nolin e shohim 

të shkru ajë introd u kta-ese p roblem ore. Pa hequ r d orë nga 

informimi i zgjeruar për kohën kur është shkruar vepra dhe për 

ngjarje e referenca historike; ai ndalet në çështje themelore të 

dramës, të veprës, shqyrton e përshkruan karakteret letrare që 

veprojnë në të dhe vlerëson elemente të mjeshtërisë artistike. Ne 

esenë M akbethi, N oli ngrihet lart si m end im tar d he si estet. 

Tragjedia më e tmerruar, që ka dalë nga pena demoniake e Shekspirit 

është objekt i një trajtese të posaçme shkencore. Përmbajtjen e 

8 Subjekti i kësaj drame është marrë nga ‘l000 përralla’ e novelistit italian Giraldi Kinto. 

57

9 Nasho Jorgaqi, burim i cituar, f. l92. 

10 A. Buda, Fan Noli, Vepra, vëll. l., f. l5-l6. 

58 

tragjedisë Noli e argumenton, duke kërkuar e gjetur rrënjët e 

realitetit dhe të konkretësisë së këtij krijimi letrar, artistik, jo mbi 

dogma, po mbi fakte të provuara nga eksperienca. 9 Edhe në këtë ese 

Noli lë shteg për intuitën e lexuesit apo të shikuesit të dramës. 

Me sa dimë, Otello është kritika e parë letrare e Nolit, e shkruar 

në vitin l9l6, kur merrej me publicistikë, në të përjavshmen Dielli; 

kur merrej me veprimtari atdhetare. Ndoshta kjo ishte një sprovëese 

për të hyrë në këtë fushë. Ka gjasa që Noli t’i ketë hyrë kësaj 

gjinie letrare me synime politike e shoqërore, për të kritikuar 

aristokracinë në kalbëzim , p ër të evid entu ar hip okrizinë e 

parësisë veneciane, për t’u d alë në krah njerëzve të thjeshtë. 

Këto id e p ërvijon N oli p ërm es sh krim eve a skicim eve të 

karaktereve, si Otello, Desdemona dhe Jago, në plan të parë, 

dhe si Brabanti, Kasi, Emilia dhe Bjanka, në plan të dytë. Edhe 

pse Noli ka objekt shqyrtimi kritik d he paraqitjeje një vepër 

artistike, në ese ai m erret kryesisht m e p ërm bajtjen etike, 

sh oqërore e filozofike të vep rës, p a h yrë, bile, as ceku r, 

mjeshtërinë letrare dhe vlerat artistike. Edhe pse introdukta Otello 

është shumë-shumë skicë e një eseje, në të shihet e ardhmja e 

Nolit kritik dhe, çka do të vërtetohet në praktikën letrare, edhe 

për letërsinë e pas vitit l925, ai kishte kapur fillin drejtues që do 

të çonte shkallë-shkallë në një botëkuptim më sistematik, në të cilin 

kishin vendin e vet problemet politike e shoqërore, ideologjike dhe 

estetiko-letrare në ndërlidhjen e tyre, me të cilat Noli do të merrej në 

ato vite. 10 

Esetë e Nolit janë vepra me prirje letrare, politike e shoqërore. 

Noli hedh në to vështrim të shumanshëm. Rrallë lë anë të objektit 

pa prekur, paçka se nuk i shtjellon në rrafsh tërësor. Le të ndalemi 

tek eseja Jul Qesari, p ër të argu m entu ar këtë id e. Pasi jep 

informacion të pasur për kohën kur është shkruar vepra dhe 

su bjektin , d u ke evid en tu ar m e th eks logjike an ët m ë të 

qenësishme të tij; pasi përshkruan personazhet, bën vlerësime 

d he ravijëzon karakteret letrare, d uke shprehur përmes tyre 

qëndrimin e vet ideoemocional e shkencor. Vlerëson në mënyrë 

tërësore veprën në të cilën, sipas Nolit, janë kopjuar besnikërisht 

ngjarjet e Jetëve paralele të Plutarkut, pra, debuton si kritik arti, 

kurse eseisti përvijon karaktere si Bruti e Kasi, Mark Antoni etj. 

Autori i përzgjedh format e pasqyrimit, u jep jetë atyre, i gjallëron 

dhe i “aftëson” ato për të tërhequr auditorin deri në sugjestionim. 

Në veçorinë e stilit të Nolit eseist është përdorimi në mënyrë 

krijuese i mjeteve dhe elementeve letrare, ndonëse esetë, si lloje 

të kritikës letrare-artistike, nga m ed ia përfshihen në form at 

analitike të publicistikës. 

Ed h e n ë m ed ia, zh an ri i esesë p ërbën n jë n ga trajtesat 

publicistike, e cila dallohet përnga objekti i shqyrtimit: argument 

i ngritur mbi një vepër letrare apo një temë shoqërore, e trajtuar 

në mënyrë joshteruese. Megjithëkëtë, Noli nuk lë anë e shteg pa 

cekur e lëvruar e, në mjaft raste, u shkon atyre thuajse deri në 

ezaurim. 

Në esenë për tragjedinë Hamleti, Noli shfaqet njohës dhe studiues 

O PTI M E

i historisë, i ligjeve, i zakoneve dhe i traditave të Danimarkës, 

çka e lejon eseistin të rrah ë m e kom p eten cë p roblem in e 

hakm arrjes së H am letit d he çështjen e m bylljes tragjike të 

veprimit dramatik. 

Tematika që rrok Noli në të, si dhe interpretimi i tyre, shihet në 

përqasje me problemet e Shqipërisë e të kombit shqiptar. Për të 

ka rënd ësi jo vetëm p roblem atika e vep rës së bërë objekt 

shqyrtimi e vlerësimi kritik, por edhe shtjellimi qartë i synimeve 

që stu d iu esi d o të arrijë nëpërm jet p aralelizm ave historike, 

kën d v ësh trim eve d h e in terp retim ev e të n gjarjeve e të 

karaktereve vepruese. Ndonëse drama Jul Qezari evokon ngjarje 

të shekujve të kaluar, Noli kërkon të zbulojë afërsitë mes popujve 

dhe historive të tyre apo të ngrejë ngjashmëritë e ngjarjeve të 

veçanta në rrjedhat e historisë, edhe pse shumë larg në kohë 

n ga n jëra-tjetra. N ë kërkim të sh kaqev e të d ësh tim it të 

republikanëve, në mangësitë e dobësitë e Brutit dhe të Kasit, në 

vetëbesimin dhe sinqeritetin e tyre të tepruar, të fryrë e të përfshirë 

nga euforia, Noli gjen ngjashmëri me vetveten në muajt pas 

Revolucionit Demokratiko-Borgjez të Qershorit l924. 

Gjatë analizës së fakteve dhe të dukurive historiko-shoqërore, 

në përvijim të karaktereve të nd ryshm e nd ërvepruese, N oli 

hulumton e rilevon idetë që bluan në vetëdije, si demokrat dhe 

përjetimet nga përvoja vetjake. 

Paralelizmi tematik e problemor i Nolit duket haptas në esenë 

Don Kishoti i Mançës. Kur flet për vlerat dhe interesimin e kësaj 

vepre për Shqipërinë, ai shkruan se në Shqipëri kjo vepër do të 

kuptohet më mirë se kudo gjetkë, se atje tipat e bejlurçinës dhe të 

laros i gjejmë në çdo hap. 

Në esetë për shkrimtarë të shquar dhe për veprat e tyre madhore, 

si erudit e me kulturë të gjerë botërore në lëmenj të ndryshëm të 

jetës artistike, p olitike, shkencore e shoqërore, N oli shfaqet 

zotërues i shkathët i njëmbëdhjetë gjuhëve të huaja, gjë që e 

ndihmon ta zhvillojë me plot kompetencë debatin shkencor. 

Mjeshtër në hetimin e tipareve, të veçorive dhe të bëmave të 

personazheve, Noli bën kujdes t’i qartësojë dhe t’i paraqesë ata 

me shkathtësi e në dinamikë, atë çka e karakterizon dhe e shquan 

një personazh nga një tjetër. Kjo duket në skicimet, vizatimet e 

përvijimet e ngjarjeve, të episodeve dhe të imtësive të jetës, për 

aq sa e lejon lloji i shkrim it ese d he, m e m jeshtëri, p ërm es 

evidentimit të tipareve të tyre. Edhe në skicimin e personazheve, 

Noli ka parasysh lexuesit a shikuesit e veprës, pra, i hap hulli e 

shtigje intuitës e meditimeve të tyre. Otelloja i Nolit është arapi 

nga Afrika e veriut, që e ka shkuar tërë jetën në luftë, d uke 

shëtitur nëpër botë; njeriu që arriti të bëhet gjenerali më i besuar 

në shërbim të Republikës së Venetikut: trim, besnik, i ndershëm, 

i padjallëzuar e kryelartë. Desdemona, e dashuruar marrëzisht 

me Otellon, vlerësohet si më i bardhi dhe më i ëmbli pëllumb që 

fluturon në këtë botë; nd ërsa Jago, një djall në formën e njeriut. 

Makbethi dhe zonja Makbeth përvijohen të individualizuar gjatë 

an alizës së d ram ës, ku rse vep rat d h e ‘h eroizm at’ e tyre 

sintetizohen në këtë formulim: Gjëja më tragjike e kësaj vepre është 

se M akbethi dhe zonja Makbeth e harxhojnë tërë heroizmin e tyre 

për të shtypur të tjerët dhe për të vrarë veten. 


59

11 Noli, Vepra, T. l980, v. I., f. 206. 

12 A. Buda, vep.cit. 

13 A. Buda, vep.cit. 

60 

Si id eator e profet, N oli, ed he pse ka lëkund je e konfuzion 

ideologjik, prapëseprapë rreket të përvijojë disa drejtime të kohës, 

me një vështrim drejt së ardhmes. Të kaluarën e evokon në dritën 

e historisë, me synim për të parë të sotmen dhe për ta kuptuar 

më mirë atë. 

Njohja e thellë e jetës, e fakteve dhe e dukurive të saj, përqasja 

kritike me fakte e dukuri artistike, nëpërmjet intuitës dhe në 

mënyrë krijuese, i kanë dhënë dorë Nolit të arrijë në përgjithësime 

të qenësishme politike, shoqërore, artistike e ideoartistike. 

Noli e ka shfrytëzuar përvojën e përftuar si politikan e publicist 

ed he në trajtim in e këtyre vep rave letrare, d u ke nd ërfu tu r 

informacion për veprën, për autorin dhe për kohën në të cilën 

është shkruar. 

Dihet se Noli nuk është marrë me formulime të mirëfillta estetike 

e nu k ka shkru ar nd onjë traktat id eo-teorik letrar, p or, në 

analizën e fakteve dhe të dukurive letrare, ai ka bërë vlerësime 

që mund të merren si formulime e sentenca ideoestetike. Ndërsa, 

për elemente të ndryshëm ndërtimi e kompozimi, për poetikën 

e veprave objekt studimi, ai ka shfaqur mendime e qëndrime të 

drejtpërdrejta. A nuk flet Noli për ndërtimin, për kompozimin e 

veprës, kur argumenton truket e pleksjet e fakteve historike, edhe 

duke vajtur pikë për pikë më historinë nga Shekspiri, sa që askush 

si ky shkrimtar “nuk e ka pleksur punën me një mënyrë aq të hollë 

sa t’ua turbullojë mendjen jo vetëm këndonjësve të kohës së tij, po 

edhe të atyre të kohës sonë? 

N ë një vështrim të thelluar të introd uktave-ese, në rrafshin 

ideoestetik e letrar, mund të thuhet se këto janë kritika letrare 

origjinale dhe të nivelit të lartë. Origjinaliteti i tyre shprehet në 

ndërthurjen e Nolit kritik, letrar e publicist, nëpërmjet gërshetimit 

të elementeve të kritikës letrare me ato të pasqyrimit publicistik, 

në vlerësimet ideoemocionale dhe ideopublicistike të fakteve, të 

ngjarjeve dhe të karaktereve vepruese, si dhe në patosin qytetar 

e në ritmin e fjalës noliane. 

Me veçantitë individuale të studiuesit letrar, poet e publicist, 

përmes pendës së vet, Noli i dha historisë së letërsisë jo vetëm 

vërtetësinë kritike, por d he forcën më të madhe emocionuese. 11 

Do të bashkohesha, pra, me mendimin se Noli na del i pari estet i 

shquhem shqiptar, se me introduktat e tij del në pah aftësia e rrokjes 

së të gjitha fijeve esenciale të artit e të ideve të ngërthyera në vepra. 12 

* * * 

Esetë e Nolit, në tërësinë e tyre, përbëjnë një pasuri të madhe në 

fushën e kritikës sonë letrare. Siç vinte në dukje, profesor A. 

Buda J. Qesari, Makbethi e Hamleti ishin shkas për të rrahur probleme 

aktuale për lëvizjen politike në Shqipëri, 13 duke marrë karakter të 

theksuar aktu al, si për nga brend ia id eore, ashtu ed he nga 

m ën yrat e sh tjellim it të id eve, p ra, si m jesh tëri letrare e 

publicistike. 

O PTI M E

A janë ese vetëm introduktat e Nolit apo edhe disa shkrime, që, 

më së shumti, i mbajmë si publicistikë? Le të marrim e të nisemi 

nga një shem bu ll konkret. Fjala është p ër artikullin e gjatë 

Përgjigje ‘Diellit’. 14 Është artikull me 27 nëntituj, copëza të shkurta 

me nga 6 radhë linotipi, deri në 2 faqe libër, ku çdo copëz ka një 

kuptim të mëvetësishëm, por, në të njëjtën kohë, secila pjesëz ka 

një lidhje tërësore logjike. 

Artikulli Përgjigje ‘Diellit’ është një trajtesë, një studim i lirë 

kritik. Noli operon në artikull si studiues, shkencëtar, por edhe 

si publicist. Karakteri shkencor i artikullit del në pah përmes 

analizave që u bëhen fakteve e dukurive, si dhe argumenteve 

të sjella, po ashtu edhe përmes përgjithësimeve të arritura nga 

autori. Përmes copëzave - krijime publicistike - Noli portretizon 

Ahmet Zogun dhe rrethuesit e tij, ata që e adhuronin. Më tej, 

Noli kërkon fakte e të dhëna të pakundërshtueshme, duke u 

m b ësh tetu r ed h e tek m ëm ëd h etarët b a sh k ëk oh ës, si i 

mirënjohuri punëtor i Rilind jes, Sotir Peci, për të evidentuar 

tiparet e karakterit e të disa figurave politike e shoqërore të 

kohës. 

Por artikulli do të mbetej si një trajtesë e përgjithshme nëse nuk 

do të hyhej në detaje dhe imtësi faktike, pa ndërtimin e një 

sistemi shkencor të argumenteve e të përgjithësimeve, aq sa, duke 

lexuar copëzat e para të artikullit, si: Pse heshtmë?, N jë arsye 

delikate, Faiku dhe unë apo Paanësia e Mehmet Konicës, lexuesit i 

krijohet përshtypja se Noli merret kryesisht me pikëpamjet dhe 

d evijim et ose, m ë saktë, m e laryshinë e m end im eve të Faik 

Konicës. Është pikërisht mjeshtëria e Nolit, siç thotë populli, që 

‘me një të rënë të godasë d y zogj”. Dhe, në rastin tonë, “d y 

zogjtë” janë: njëri shtetar e tjetri figurë e shquar e mendimit 

letrar e politik, kulturor e shoqëror shqiptar. 

Artikulli Përgjigje ‘Diellit’ nis e vazhdon si një polemikë e gjallë 

aktive e Nolit në Konicën, ku sythe të veçanta, si ai me nëntitull 

A është ‘Fair’?, 15 janë që nga kreu e deri në fund një debat e 

ballafaqim, paraqitur në formën e pamfletit politik. Shkrimi 

është konceptuar si një trajtesë e përbërë që prek d isa skica 

problemore, të cilat, edhe pse me tituj të ndryshëm, kanë një 

linjë a një objekt ku shtjellohen disa çështje me karakter politik. 

N ë të m irë të m end im it se ky artiku ll është ese, vjen ed he 

argumenti se Përgjigje ‘Diellit’ është një hartim publicistik me 

karakter shkencor, është një trajtesë e lirë, për nga stili dhe pa 

pretendime shteruese. 

Eseja karakterizohet nga një stil dinamik, gërshetim i shkathët i 

elementeve të arsyetimit e të gjykimit të drejtpërdrejtë (karakteri 

shkencor), m e m jete d he elem ente të p asqyrim it letrar e të 

figurshëm (karakteri letrar). 

Noli i shpalos idetë përmes një debati politik me Faik Konicën. 

Krah as gjykim eve, in terp retim eve d h e p ërgjithësim eve të 

d rejtpërd rejta, N oli në ese, si në rastin e d hënë, përd or m e 

mjeshtëri elemente të figurshmërisë. Nën ndikimin e oratorisë, 

n ë ese N oli shfrytëzon ed h e sen ten cat, shp esh n ga gu rra 

14 Botuar në disa numra, në “Immigranti” (Uorçester-Mass), 26 dhjetor l925 etj. 

15 Gazeta “Immigranti”. 


PAMJA E DYTË 

NOLI I PUBLICIST 

61

62 

popullore, si: Nga lajthimet mund të shpëtojnë vetëm ata që rrinë 

jashtë zjarrit dhe bëjnë sehir; Ay që nuk vete përpara, vete pas. 

Fjalori i Nolit është i pasur, bile e pasuron me neologjizma, por 

fjalët e huaja, më së shumti frëngjisht dhe anglisht, i përdor me 

konotacione të caktu ara ironike e sarkastike, p ërqeshëse a 

përtallëse, si: moderato (it.: i m od eruar në politikë); fair (fr.: 

mundës, por e përdor në kuptim të kundërt, të mbartur, për të 

ironizuar subjektin, gjë që përçon idenë); eliminatë (fr.: prishës, 

epitet); viktorje (it.: fitore) etj. 

Kësisoj, esetë e Nolit nuk janë thjesht artikuj publicistikë, por 

trajtesa të përgjithshm e p roblem ore, shkru ar m e stil letrarpublicistik. 

Studimi i publicistikës së Nolit na çon në mendimin se edhe disa 

skicë-artikuj, që i quan paragrafë të shkurtër, të botuar nën titullinrubrikë, 

publikuar në gazetën Liria kombëtare të Gjenevës, kanë 

karakterin e eseve, për nga konceptimi problemor e letrar, prirë 

drejt këtij lloji të veçantë të publicistikës letrare. Përgjithësisht 

ata janë përsiatje, gjykime e meditime për tema e probleme të 

ndryshme historike, politike, ekonomike, kulturore, artistike e 

shkencore. Këta ne mund t’i konsiderojmë edhe si skica-artikuj, 

si sprova me trajtim në mënyrë të përgjithshme e jo tërësore, 

shpesh duke pasur si objekt shqyrtimi, vlerësimi e interpretimi 

edhe një aspekt të veçantë të një problemi të madh. Mund të 

afronin më shumë nga komenti a shënimi i ditës, edhe pse kështu 

i servirte Noli, kur i shkruante në hyrje të shkrimeve që botonte 

nën titullin-rubrikë Andej-këtej: Nën titullin e sipërm kam ndërmend 

këtu-atje t’u flas shokëve të ‘Lirisë Kombëtare’ përmi çështjet e ditës. 

Por ka diçka origjinale në mënyrën se si i koncepton këto shkrime 

për çështje të ditës: së pari, në to problemi nuk shqyrtohet në 

mënyrë të plotë dhe ezauruese, as qoftë edhe një aspekt i tij. Së 

d yti, operohet shpesh nëpërmjet nd ërthurjes së m jeteve d he 

elem en teve të arsyetim it logjik m e ato të “arsyetim it” të 

figurshëm. Këto veçori na çojnë tek mendimi se këto shkrime 

paratekstore janë një lloj i veçantë i komentit nolian, janë copëza, 

skica artikujsh, në të cilat marrin përparësi tiparet e zhanrit të 

publicistikës letrare të tipit të esesë. Ky arsyetim na prin për t’i 

parë ato si ese të përbëra prej dy a më shumë skicash kësodore, 

nën titullin e përbashkët Andej-këtej. 

Si koment e nis Noli skicën pa titull, që përfshin një “paragraf të 

shkurtër” për Franc Shubertin, ku shkruan: Sot, për shembull, do 

të flasim pak për muzikë. Muajin e kaluar u mbushën njëqind vjet 

qëkur ka vdekur Franc Shuberti..., p or në të, në rreth njëqind 

rrjeshta të botuar, Noli shqyrton dhe trajton aspekte të ndryshme 

nga jeta dhe vepra e këtij kompozitori të shquar, që e cilëson më 

i madhi muzikant i botës. Në të ai flet për jetën e tij, duke sjellë një 

informacion të pasur për muzikantin që vdiq nga sëmundjet e 

zakonshme të proletarëve, nga uria dhe nga oftika (tuberkulozi), në 

një gërmadhë të kalbur të rretheve të Vjenës, në versën e bukur prej 

3l vjeç, domethënë në lulen e burrërisë. Tregon Noli se si ai nga se e 

çponte uria në çap, rendte, shkruante me nxitim një muzikale, e shiste 

vrap për pesë para, blinte një kothere bukë; tregon se si Shubertin e 

nëpërkëmbnin edhe editorët, se Shuberti nuk ish i zoti t’ua lëpinte 

O PTI M E

këmbët; se si Shuberti s’ka ditur të bëjë komplimente; se e vranë, 

pasi i vodhnë pemët e punës... Noli hedh idenë se, pas vdekjes, ata 

që e vranë filluan t’i festojnë e t’i përkujtojnë përvjetorët, se e do 

moda që të nderohet kujtimi i tij. 

Në këtë ese Noli debaton me kritikë të muzikës për vlerësimin e 

Sh u bertit, d u ke e krah asu ar m e Beth oven in d h e arrin n ë 

p ërfu nd im in se Shu berti mbetet kryemjeshtër i pakapërcyer. E 

krahason Shubertin proletar me poetin Gëte aristokrat. N oli 

informon dhe jep gjykime për veprat artistike, sidomos dramat 

Shtëpia e tri vajzave dhe Komploti i grave, që kanë në qendër jetën 

dhe veprën e Shubertit. 

A mund të vlerësohet si koment, si artikull, një shkrim i tillë, 

pavarësisht se Noli e quan paragraf të shkurtër apo çështje të ditës?! 

Siç e pamë edhe nga vështrimi që i hodhëm, për nga lloji, ky 

shkrim ka karakteristikat e esesë. 

Po nën titullin e njohur Andej-Këtej, mes skicave të tjera Noli ka 

vënë m e rad hë ed he d isa syresh, të cilat kanë një bosht, se 

përcjellin një tok idesh që plotësojnë njëra-tjetrën dhe formojnë 

një unitet tërësor pikëpamjesh e praktikash, kundër të cilave 

Noli lufton me ironi e sarkazëm. 

Le t’i quajmë sihariqe, këta tetë paragrafë, siç i quan vetë Noli. 

N jë sihariq... kështu e fillon N oli skicën e parë që, sad oqë e 

shkurtër, është një replikë, një polem ikë m e kreun e kishës 

Autoqefale të Shqipërisë. 

Sihariqi i dytë është për zbulimin e madh që është bërë në doganën 

e Durrësit se, gjoja, kontrabandë nuk ka. Dhe prandaj dy vaporët e 

luftës u shitën në ankand (!). Noli satirizon kur shkruan: Do t’i 

blerë, natyrisht, Abdurrahman Krosi, që të bëjë kontrabandën zyrtare 

dhe ligjore për fitimin e një grupi favoritësh të zgjedhur. 

Sihariqi i tretë lid h et m e sh p en zim et që d o të bëh en p ër 

kurorëzimin e kreut të shtetit. Sihariqi i katërt është një replikë 

sarkastike, urimi i një prifti, që i lutet perëndisë të bekonjë parinë. 

Sihariqi i pestë u kushtohet lodrave me shifrat e buxhetit shtetëror 

nga qeveritarët e oborrit, po këtë ide ka edhe sihariqi i shtatë. 

Ndërsa sihariqi i tetë është një përshkrim i shkurtër me një stil të 

ngjeshur e konciz, për përpjekjet e Eshref bej Frashërit, kryetar 

i këshillit bashkiak, p ër zbu ku rim in e Tiranës: Rrugët do të 

zgjerohen dhe shtëpitë do të prishen, por nuk do të ndreqen më, se 

arka e beledies do të zotohet, po nuk do të japë çpërblime, se, malum, 

paratë do të përdoren për qëllime më të larta prej Abdurahman Krosit 

me shokë. 

Skica e komente të kësaj natyre, edhe pse të vegjël për nga numri 

i rreshtave, edhe pse të shkëputur, prapëseprapë kanë një bosht 

ideor, në këtë rast, demaskimin e politikanëve. 

Të marrë veçmas nuk janë as komente, se nuk trajtohen në ta 

probleme apo aspekte problemore, për t’u shkuar atyre deri në 

fund, por hidhen fakte dhe ide kalimthi, që kanë lidhje me faktet 

dhe idetë e komenteve pararendëse ose pasrendëse në shkrim. 

Janë këto më shumë copëza a shënime, të trajtuara në mënyrë 

të lirë, pa ndonjë kompozim. Por, në të njëjtën kohë, në to ka 

vlerësime dhe qëndrime të autorit për fakte e ngjarje të jetës së 

përditshme. Prandaj, të marrë së bashku dhe në tërësinë e tyre, 

të Tetë sihariqet përbëjnë një artikull, një trajtesë të vetme, me 


63

16 Këtë ese Noli e botoi në “Kombi” (më 20.l2.l906) me pseudonimin ABQ (Ali Baba Qyteza). 

64 

karakteristikat më të qenësishme të esesë. 

Në kërkim të shkrimeve “ese” në publicistikën e Nolit, ndalojmë 

në d isa trajtesa, që na d u ken m ë p ërfaqësu ese e që sjellin 

argument në kahe të mendimit tonë. Por edhe esetë, ashtu si 

llojet e shumta të larmishme të publicistikës letrare, si forma të 

pasqyrimit variojnë si konceptim, ndonëse ruajnë tipare, më 

saktë, disa ligjësi karakteristike të përbashkëta tipologjike, siç 

janë: karakteri vlerësues kritik, trajtimi i problemit jo në mënyrë 

shteruese, shtjellimi i lirë nga ana stilistike si dhe larmia e mjeteve 

dhe elementeve letrare të pasqyrimit. Ka artikuj publicistikë/ 

ese, si ai me titull Limani i lirë i Serbisë në det të hapur përmes 

Shqipërisë veriore është më keq se çmenduri, një trajtesë m ë 6 

nëntitu j, i cili, p ër p roblem atiken d he id etë rreth të cilave 

debaton, anon nga eseja filozofike. Në fondin e publicistikës së 

Nolit ka edhe artikuj kritikë, si ai me titullin shumë domethënës 

Shekspiri në rrezik, në të cilin, nisur nga kritika e Tolstoit dhe e 

Bernard Shout, autori ynë është i pari që “vuri re se dramat e tij 

(të Shekspirit H.B.) janë të shkallmuara, por nuk gjeti as gjurmë 

moraliteti; 16 ndërsa i dyti (Bernard Shou) mohon çdo gjë të bukur 

me krijimtarinë e Shekspirit. E Noli, me argumente të fuqishme, 

e mbron Shekspirin. Kjo është një ese e tipit kritikë letrare. 

Analiza dhe trajtimi relativisht i gjerë i disa shkrimeve bërë me 

synimin që të argumentojmë qenësinë e llojit ese në publicistikën 

e Nolit, shpresoj se i jep përgjigje pyetjes së shtruar që në fillim: 

nëse janë ese vetëm introduktat apo edhe disa shkrime që, më së 

shumti, i kemi përfshirë në publicistikën noliane. 

* * * 

N ë eseistikën shqiptare, me penën e tij të shkathët, me mendjen e 

mprehtë, me intuitën e letrarit politikan e sociolog, Noli ka vendin e 

njërit prej themeluesve kryesorë. Me vargun e eseve ai çeli hulli të 

reja në fushën e kritikës letrare, të shkrimeve kulturo-logjike dhe të 

fushës së sociologjisë, por, në rrafshin praktik, orientoi edhe 

konceptimin e llojit ese, si një formë shkrimi, artikull publicistik, letrar 

e shkencor, e cila rrok e shtjellon tema e probleme apo çështje të veçanta 

me vlerë letrare a kulturore shoqërore a filozofike. 

O PTI M E


KREDITIMI I EKONOMISË SHQIPTARE 

LENDING THE ALBANIAN ECONOMY 

Msc. Ingrid KONOMI 


Prof. asc. dr. Vjollca KARAPICI 

The problem of bad loans in countries in transition 

Countries in transition, which are characterized by the passage 

of cen tralized econ om y an d ban kin g system tow ard s 

liberalization have used d ifferent w ays to achieve the sam e 

problem but never have reached the immediate elimination of 

the problem caused by bad loans. This problem in the Central 

Europe is addressed to an earlier period of transition. The reason 

for creating this problem in countries in transition was, repeated 

recap italization , bu t m ost im p ortan t w as th at th e in itial 

clearance in order partial state banks. 

As a good way to solve the problem of bad loans, but that didn’t 

give the requ ired resu lts, w as it ap p lied in som e cou ntries 

(especially Poland ) involvem ent of banks in the p rocess of 

restructuring of state enterprises. 

Elimination of bad loans in the countries of Central and Eastern 

Europe in state banks before privatization process was necessary 

because no foreign and domestic investor and wanted to buy 

state-owned banks with dubious assets (bad loans, unturned). 

The problem of old loans unturned lost the importance when 

countries in transition passed a prolonged period of hyperinflation. 

Also early privatization of state banks through the transfer of 

ownership to employees and administrators, without having left 

a deep restructuring after, has left behind the problem to solving 

the problem of bad loans from government. But when inflation 

was under control, the problems of many banks’ assets were 

displayed and the banking system spent several crises. 

Since Albania is included in the group of countries in transition, 

which we have explained above, it is worth mentioning again 

that the creation of loans has affected: 

1. Insufficient skills and knowledge to assess and monitor 

credit 

2. Prodigal administration of state banks 

The d ata obtained noticed that besid es the state banks, the 

private banks, joint stock banks that have had an increase in 

Abstract 

The problem of bad loans in 

Albania 

65

KREDITIMI I EKONOMISË SHQIPTARE 

66 

loans to state banks p roblem s. Bu t u nlike state banks, the 

unreturned loans ofprivate banks in numerous cases define a 

high level of risk of lending activity in the country. 

However, these banks have more skills and better knowledge 

to administer and evaluate loans. Over the years is seen that in 

the private banks with the largest share of loans is inherited 

from the past when it has also launched their activities, with a 

bad impact from the lack of work experience in the economic 

environment in the country. 

Veprimtaria kredituese në sistemin bankar përgjatë periudhës 

së tranz icionit 

Pas nd ryshim eve ekonom ike në vitin 1992, ku nd ërm arrjet 

shtetërore të shkatërruara ose në rënie nga procesi i privatizimit 

dhe lindjes së sipërmarrjeve të reja. Janë 15 vite tranzicion dhe 

ndryshimet e mëdha e ndodhura në çdo fushë e pozicionojnë 

Shqipërinë si një vend në zhvillim. Rritja e numrit të bizneseve të 

reja u bënë shtysa kryesore për përmirësimin e cilësisë së jetës dhe 

rritjen e nivelit të standardit të jetesës. Arritjet e këtyre viteve kanë 

krijuar hapësira për një treg kredie të konceptuar shumë më 

ndryshe nga sistemi i mëparshëm. Në vitet e fundit, është rritur 

ndjeshëm kreditimi në ekonomi nga liberalizmi i sistemit bankar. 

Më poshtë po përcaktojmë elementet që kanë ndikuar në tregun 

e kredisë. 

Mbështetja e ekonomisë me kredi është një nga detyrat kryesore të 

sistemit bankar, e lidhur ngushtë me kushtet specifike të vendit tonë: 

N iv eli i p rap am betu r i tekn ologjisë d h e i 

infrastrukturës; 

Kërkesat e reja të tranzicionit; 

Mu n d ësitë n atyrore të ofru ara d h e m u n gesa e 

aktiviteteve të zhvilluara mbi bazën e tyre; 

Elem en tet e reja të kap italizim it në bizn es d h e 

konkurrenca e huaj. 

I) Roli i qeverisë në tregun e kredisë 

Qeveria e vendit tonë është pozicionuar përherë si një kërkuese 

fondesh e kapitalesh të lira, nëpërmjet emetimit të obligacioneve 

të thesarit dhe fond eve të thesarit, d uke anashkaluar kështu 

alternativën tjetër, ofruese fond esh të lira (kred ia). Disa nga 

bankat tregtare investojnë në bono thesari për të diversifikuar 

portofolin e tyre d he për të qenë sa m e fitimprurës në këtë 

investim, krahasuar me huadhënien. Kohët e fundit interesat e 

bonove të thesarit kanë pasur rënie, e cila ka ndikuar edhe në 

uljen e interesave të depozitave në lek në bankat e nivelit të 

d ytë, p ër shkak se bankat në Shqip ëri e investojnë p jesën 

dërrmuese të depozitave në bono thesari dhe interesi i tyre bëhet 

përcaktues në interesin e depozitave. 

O PTI M E

Në Shqipëri, norma më e lartë e interesit për depozitat vjetore 

është 7%, një normë relativisht më e lartë se ajo e bonove të 

th esarit d h e ofroh et n ga kategoritë e ban kave të cilat n ë 

vep rim tarin ë e tyre ban kare jan ë foku su ar n ë aktivitetin 

kreditues. 

Ekziston një varësi midis interesave të depozitave dhe atyre të 

kred ive, e cila i vend os këto banka në një pozicion m ë pak 

konkurrues në treg se bankat më të vogla. Meqenëse bankat po 

rrisin aftësitë e tyre, më tepër për të tërhequr depozita, sesa për 

të dhënë kredi, kjo u krijon atyre një gjendje likuiditeti të lartë. 

Kjo çon në rritjen e varësisë së bankave nga investimet në bono 

thesari. Por s’kanë munguar përpjekjet e disa bankave për të 

punuar më tepër me aktivitetin kreditues, nëpërmjet kred isë 

konsumatore. 

Bankat tregtare në Shqipëri, nëpërmjet investimit në bono thesari, 

ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe tërthortë në reduktimin e 

riskut të kredisë. 

Mënyra e drejtpërdrejtë - financimi i qeverisë nga ana e 

bankave nëpërmjet bonove të thesarit e ul riskun, pasi 

bonot e thesarit e kanë riskun e kredisë zero. 

Mënyra e tërthortë - p engon rritjen e kred itim it në 

ekonomi 

II) Roli i bankave në aktivitetin kreditues në vend 

Liberalizimi i sistemit bankar u realizua në vitin 1999, edhe pse 

ndarja e sistemit bankar në dy nivele u arrit në vitin 1992, ndërsa 

hyrja e bankave në tregun e kredisë ka nisur që pas vitit 2000. 

Vendet me ekonomi tregu të zhvilluar në sistemi bankar, financon 

pjesën më të madhe të kërkesave që paraqet tregu për kredi. Në 

Shqipëri bankat financojnë mbi 90% të nevojave për kredi dhe 

kjo shihet si shifër tepër e lartë, krahasuar me vendet e zhvilluara, 

ku ky nivel përcaktohet në kufijtë 65-75% të nevojave për kredi. 

Procesi i privatizimit (në ‘2004 u krye privatizimi i Bankës së 

Kursimeve nga banka aktuale Raiffeisen) u mendua se do të 

ndikojë dukshëm në zhvillimin e tregut të kredisë. 

Problemet që ndeshen më shpesh në sist emin bankar në 

aktivitetin kreditues: 

Bilance joreale (s’paraqesin gjendjen financiare faktike 

të biznesit që kërkon kredi); 

Man gësi n ë p lan in e bizn esit (e bën të p am u n d u r 

parashikimin e riskut të kredisë); 

Mu ngesë të theksu ar të aftësive ad m inistru ese d he 

menaxheriale për drejtimin e aktivitetit të biznesit. 

Çelja e një kred ie shpesh jep et ku nd rejt d hënies së 

garancive kolaterale (plotësuese), personale ose reale; 

Garan cia p erson ale p ërfaqësoh et n ga d oku m en tet 

tregtare, të lëshuara nga garanti ose dorëzanësi për t’u 

kryer n ë të bard h ë m e firm ën e të tretëve, të cilët 

ndërhyjnë në dobi të përfituesit për dorëzani (për besim); 


67

68 

Garancia reale përfaqësohet nga pengje m allrash ose 

dokumentesh përfaqësues të mallrave, nga pengjet mbi 

titujt e pasurive të tundshme ose të përbëra nga të drejta 

hipotekimesh. 

Për të dhënë një kredi një individi ose biznesi, përpara se ta 

miratojë, banka duhet të shqyrtojë mirë aftësitë paguese dhe 

qënd ru eshm ërinë e klientit që kërkon kred i. Këtë ajo d o ta 

realizojë nëpërmjet shqyrtimit të faktorëve me karakter personal 

dhe ekonomik dhe të marrë vendimin nëse klienti e meriton 

kredinë që kërkon. 

Besim i që krijon banka për klientin m bështetet m bi aftësitë 

shlyese, të vërtetu ara, të klientit, aftësi që, m egjithëse nuk 

përmirësohen për shkak të garancive të marra, nëse është rasti, 

mund të kontribuojnë për t’i ngulitur më mirë debitorit zotimin 

për përmbushjen e detyrimeve të veta. Disa prej bankave mund 

t’i japin një kredi një klienti, nëse një klient i vjetër i bankës del 

garant për të. 

Një tjetër problem është edhe cilësia dhe vlera e kolateralit të 

ofruar nga klientët kredimarrës, e cila, në të shumtën e rasteve, 

tolerohet nga disa banka, vetëm që ato të rritin kështu nivelin e 

kredive në tregun bankar. 

Në Shqipëri, rreth 80% e kolateralit të regjistruar tek bankat 

përbëhet prej pronave të paluajtshme, të cilat jo në të gjitha 

rastet i kanë të gjitha cilësitë e nevojshme, p.sh., të likuidohen 

në çdo çast nëse klienti ose biznesi nuk e kthen kredinë brenda 

afatit. 

Më të p referu a ra p ër sistem in ban kar sot ja n ë kred itë 

konsumatore, pasi ato kanë edhe interesat më të larta; janë kredi 

shumë e përhapur e u vjen në ndihmë publikut (individëve që 

kanë të ardhura pagat e tyre). Risku i tyre vjen nga mungesa e 

kontratave të punës, sidomos në vendin tonë. 

Raporti i kredive të këqija 

Kërkesat e bankave për të shtuar portofolin e tyre të kredive dhe 

për t’u pozicionuar si konkurruese në tregun bankar kanë sjellë 

rritje të kredive të këqija. Në vitin 2008 kreditë e këqija u rritën me 

30%, ndërsa, në vitin 2009, ky nivel arriti në 8% të totalit të kredive. 

Kjo rritje e kredive të këqija, nga njëri vit në tjetrin, për BSH-në 

nuk përbën asnjë shqetësim real, lidhur me stabilitetin financiar, 

sepse ky i fundit vjen nga ritmet e larta të investimeve të bizneseve 

që marrin kredi, në instrumentet me norma të larta fitimi, e cila 

sjell që, në një afat të shkurtër kohe, të ketë pamjaftueshmëri kapitali 

dhe mungesë likuiditeti për të shlyer kreditë. 

Edhe pse për Bankën Qendrore ky nuk konsiderohet si problem 

shqetësues, disa prej bankave të nivelit të dytë janë përballur 

m e kufizim e në kred id hënie nga ana e BQ-së, për shkak se 

portofoli i tyre i kredive ka kaluar normën e lejuar, në raport 

me kapitalin e paguar të bankës. 

Lidhja e kredive në lek dhe në valutë 

Gjatë viteve të fundit, është vënë re tendenca e kundërt: rritja e 

ofertës së kredisë në lekë, krahasuar me atë në valutë. Kjo situatë 

O PTI M E

është krijuar pasi kredia në valutë do të vazhdojë të reflektoje 

ecurinë e normave të interesit në tregjet ndërkombëtare, të cilat 

priten që kryesisht të ruajnë të njëjtat nivele. Normat e interesit 

në lekë reflektojnë politikën shtrënguese të Bankës së Shqipërisë. 

Klien tët ose p referojn ë kred i n ë v alu te, p ër sh kak të 

qëndrueshmërisë më të madhe të valutës së huaj në krahasim 

me atë vendasen, ose sepse klientët janë njëfarësoj të detyruar 

të zgjed hin valutën e huaj nd aj asaj vend ase, pasi blerjet që 

d u an të kryejnë (shtëp i, p ajisje të nd ryshm e, m akinat etj.) 

ofrohen në valutë të huaj. 

Sot ekziston problemi që një klient vendas paguan në këto banka 

dy herë për të njëjtin shërbim. P.sh., nëse kredia merret në valutë 

edhe këstet do t’i shlyejnë në valutë, kurse paratë të jepen nga 

bankat në lekë, duke bërë këmbim valutor. 

Së fundmi arrijmë në përfundimin se një kredi e shprehur në 

valutë paraqet nivel risku, sepse një vlerësim i mund shëm i 

valutave të huaja ndaj monedhës vendase do t’i bënte këstet e 

kredisë, që do të paguhen nga kredimarrësi, më të shtrenjta. 

Kjo situatë do ta vendoste kredimarrësin në paaftësi paguese 

(vështirësi për të paguar), nga e cila, nëse kredia nuk shlyhet 

brenda afatit, do të quhet kredi me probleme ose e keqe. 

Kur banka miraton kredinë, çdo veprim i saj për vendosjen e 

fondeve për ushtrimin e veprimtarisë kredituese përfaqëson edhe 

kushtin paraprak. 

Shqyrtimi dhe miratimi i kërkesës për kredi kalon nëpër disa 

faza: 

Formulimi dhe paraqitja e kërkesës; 

Shqyrtimi i besimit; 

Formulimi i propozimit për dhënien e kufirit të kredisë; 

Vendimi për miratimin e kufirit të kreditimit. 

Nëpërmjet shqyrtimit dhe miratimit të kufirit të kredisë banka 

kryen hetime dhe analiza të plota, për të përcaktuar aftësinë 

kredimarrëse të klientëve kredikërkues. 

Pranimi i kufirit të kreditimit është pika e takimit të dy synimeve të 

ndryshme: 

Synimi i bankës për të shfrytëzuar burimet financiare 

të grumbulluara; 

Synimi i klientëve (individ ose biznese) për të përfituar 

huatë e nevojshme, për plotësimin e nevojave financiare 

të veprimtarisë së tyre. 

Meqenëse veprimtaria kredituese ka qenë në rritje nga njëri vit 

në tjetrin, kjo ka nd ikuar në zhvillim in ekonom ik të vend it 

(bizneset kanë rritur të ardhurat dhe biznesin e tyre, duke sjellë 

zhvillim d he rritje të stand ard eve të jetesës d he stabilitetit 

ekonom ik në vend ). Por kjo shtrirje e gjerë e vep rim tarisë 

kredituese ka sjellë edhe rreziqe që lidhen me marrëdhëniet e 

kreditit. 


Veprimtaria kredituese dhe 

ndikimi në të i kredive me 

probleme 

69

A) Problemi i kredive të këqija 

në vendet në tranzicion 

B) Problemi i kredive të këqija 

në Shqipëri 

70 

Rreziqet janë dy llojesh: 

Rreziku i paaftësisë paguese, cili ka të bëjë me 

prodhueshmërinë (rentabilitetin) e ulët të bizneseve, e cila 

ndikon në paaftësinë paguese të biznesit të kredituar. Ky 

rrezik mund të shndërrohet në humbje përfundimtare të 

kredisë, në përgjithësi dhe të interesave, në veçanti. 

Rreziku i ngurtësimit ose rreziku i vështirësive financiare, 

që sjell moskthimin e kredisë në përfundim të afatit, ose 

rreziku i kthimit në një kohë të mëvonshme. 

Ndaj këtyre dy lloje rreziqeve bankat marrin masa, për të mos 

lejuar formimin e kredive me probleme, i cili ka ndër më seriozet 

që ka hasur sistemi bankar, sidomos në vendet në tranzicion. 

Nëse, në periudhën e parë të tranzicionit, shkaqet e kredive me 

probleme gjendeshin sidomos në ineficencën e ndërmarrjeve dhe 

të ban kave sh tetërore, n ë d itët e sotm e vëm en d ja ësh të 

p ërqen d ru ar m ë tep ër n ë faktorët e m jed isit m ikro d h e 

makroekonomik në të cilin operon sistemi bankar. 

Vendet në tranzicion karakterizohen nga kalimi i ekonomisë së 

centralizuar dhe sistemit bankar drejt liberalizmit dhe tregut. 

Ato kanë përdorur mënyra të ndryshme për të njëjtin problem, 

por s’kanë arritur asnjëherë në eliminimin e menjëhershëm të 

problemit të kredive të këqija. Ky problem, në Europën qendrore, 

i adresohet një periudhe më të hershme të tranzicionit. Shkak 

për krijim in e këtij problem i në vend et në tranzicion ishim 

rikapitalizimet e përsëritura, por i rëndësishëm ishte edhe ai i 

pastrimit fillestar, në mënyrë të pjesshme, të bankave shtetërore. 

Një mënyrë e mirë për zgjidhjen e problemit të kredive të këqija, 

(por që nuk dha rezultatet e kërkuara) ishte ajo e zbatuar në 

disa vende, (sidomos në Poloni) përfshirja e bankave në procesin 

e ristrukturimit të ndërmarrjeve shtetërore. 

N ë vend et e Evropës Qend rore d he Ju glind ore, elim inim i i 

kredive të këqija në bankat shtetërore ishte i domosdoshëm të 

bëhej para procesit të privatizimit, pasi asnjë investitor i huaj a 

vendas nuk do të pranonte të blinte banka shtetërore me aktive 

të dyshimta (kredi të këqija, të pakthyera). 

Problemit të kredive të vjetra, të pakthyera, iu ul rëndësia, kur vendet 

në tranzicion kaluan një periudhë të tejzgjatur hiperinflacioni. 

Gjithashtu, privatizimi i hershëm i bankave shtetërore nëpërmjet 

transferim it nga qeveria të p ronësisë tek p u nonjësit d he 

administratorët, pa qenë e nevojshme të bëhej ristrukturimi i thellë, 

e la pas dore problemin e zgjidhjes së problemit të kredive të këqija. 

Por, kur inflacioni u vu nën kontroll, problemet e aktiveve të shumë 

bankave u shfaqën qartë dhe sistemi bankar kaloi disa kriza. 

M eqenëse Shqipëria përfshihet në grupin e vendeve në tranzicion, 

vlen të theksohet se, në krijimin e kredive me probleme, kanë ndikuar: 

Aftësitë dhe njohuritë e pamjaftueshme për vlerësimin 

dhe monitorimin e kredive; 

Administrimi dorëlëshuar i bankave shtetërore. 

Nga të dhënat e marra vërehet se, përveç bankave shtetërore, janë 

bankat private edhe bankat me kapital të përbashkët, që kanë pasur 

rritje të kredive me probleme. Por, ndryshe nga bankat shtetërore, 

O PTI M E

kreditë e pakthyera të bankave private, në të shumtat e rasteve, 

përcaktojnë një shkallë të lartë rreziku të aktivitetit kreditues në vend. 

Sidoqoftë, këto banka kanë aftësi dhe njohuri tepër të mira, për 

të administruar dhe vlerësuar kreditë. Me kalimin e viteve është 

parë se në bankat private pesha m ë e m ad he e kred ive m e 

probleme është trashëguar nga e kaluara, kur ka nisur edhe 

aktiviteti i tyre, në të cilën ndikim ka pasur mungesa e përvojës 

së punës në mjedisin ekonomik të vendit. 

Masa e kred ive m e p roblem e nd ikohet nga rap orti i 

aktiveve të bankave shtetërore në totalin e aktiveve në 

sistemin bankar, nëse kreditë me probleme akumulohen 

nga administrimi dorëlëshuar në bankat shtetërore. Kjo 

quhet hipoteza e “moralit të rrezikshëm”. 

Sipas specialistëve Berger dhe Young, ky është rasti kur 

një palë merr përsipër një rrezik të tepruar, ndërkohë që 

një palë tjetër mban përsipër një pjesë të rrezikut. Në 

rastin ton ë, m eqen ëse qeveria m ban gati të gjith ë 

rrezikun, hapësira e një sjelljeje të ‘moralit të rrezikshëm’, 

nga ana e bankave shtetërore, për të marrë një rrezik të 

tepruar dhe për të gjeneruar kredi me probleme është i 

lartë. 

Kreditë me probleme shkaktohen nga mungesa e aftësive 

dhe njohurive në administrimin e rrezikut. Pakësimi i 

tyre do të vijë, nëse do të rritet pjesëmarrja e bankave të 

huaja, që do të sjellin mënyra më efikase për administrim, 

të cilat do të ndikojnë në monitorimin dhe vlerësimin e 

kredive. Ky faktor quhet i “menaxhimit të keq”. 

Masa e kredive me probleme mund të ndikohet edhe nga 

faktorë të jashtëm, të paparashikueshëm prej bankave. 

Kjo është hipoteza e “shansit të keq”. Ndër faktorët e 

jashtëm mund të përmendim: 

a. M osstabiliteti ekonomik (shkallë e lartë e ndryshimeve 

të kushteve makroekonomike) ndikon negativisht mbi 

veprimtarinë e bizneseve, duke çuar në paaftësi pagese 

brenda afatit të kredisë së marrë; 

b. Kuadri ligjor (nëse ligjet, që mbrojnë të drejtat e 

kredidhënësve, është i paqartë ose nuk zbatohen me 

rregullsi) mund të çojë në rritjen e kredive me probleme. 

Sipas statistikave për vend et në tranzicion, lidhur me 

ndikimin e faktorëve të jashtëm në kreditet me probleme, 

arrijmë në përfundimin se stabiliteti ekonomik dhe cilësia 

e ligjeve nuk kanë ndihmuar në reduktimin e kredive 

me probleme. Por të dyja indekset e zbatimit të ligjit kanë 

ndikim negativ për kreditë me probleme. 

Nga sa më sipër, dalim në përfundimin se burimi kryesor 

i kred ive m e problem e është sjellja sipas “m oralit të 

rrezikshëm” nga ana e: 


C) Faktorët që ndikojnë në 

krijimin e kredive me probleme 

në vendet në tranzicion: 

71

Veprimtaria kredituese gjatë vitit 

2009-2010 

Kredia për bizneset 

Sektorët më të kredituar 

72 

Bankave shtetërore - pamundësia dhe mungesa e vullnetit 

të shtetit për të forcuar administrimin e burimeve të këtyre 

bankave, që sjell edhe lindjen e korrupsionit në akordimin e 

kredive; 

Kredimarrësve - sjellja sipas ‘moralit të rrezikshëm’, që 

çon në moskthimin e kredisë, vjen nga mungesa e forcës së 

ligjit që mbron të drejtat e kredidhënësve. 

Së fu n d i, n d ër faktorët, m u n d të p ërm en d im ed h e 

kushtet (gjendja) fillestare e vendeve në tranzicion, pra, 

p aaftësia p ër të kontrolluar kred itë m e p roblem e, të 

trashëgu ara nga lid hjet m e nd ërm arrjet shtetërore, i 

njohur edhe si problemi i ‘kredive stok’. 

Rezultatet e vrojtimit nga opinionet e bankave të nivelit të dytë, 

për aktivitetin kreditues për vitin 2009-2010, tregojnë se bankat 

kan ë qen ë të ku jd essh m e gjatë h artim it d h e zbatim it të 

procedurave dhe politikave për akordimin e kredive të reja për 

ekonom inë. Bankat rap ortojnë se, gjatë kësaj periu d he janë 

shtrënguar ndjeshëm procedurat dhe politikat e kredidhënies 

për bizneset dhe për financimin e konsumit të individëve. 

Bizneset vendase të prodhimit dhe të ndërtimit po përballen 

me krizën e mbijetesës, e cila i ka detyruar shumë prej tyre të 

punojnë m e “bilance negative”. Të d hënat e fund it vijnë prej 

raportit më të fundit të Bankës së Shqipërisë dhe tregojnë se 

sip ërm arrja p rivate n ë ven d p o m err kred i p ër të p agu ar 

punonjësit, faturat e taksave, detyrimet e tjera dhe për ta çuar 

përpara aktivitetin privat. Kjo vjen në një kohë kur qeveria 

propagandon zhvillimin e biznesit dhe lehtësimin e tij nga shumë 

taksa dhe burokraci, por që, në fakt, e vërteta është krejt ndryshe, 

pasi sipërmarrja po përballet me krizën e mbijetesës. 

Të dhënat e fundit të BSH-së tregojnë se “bizneset marrin kredi 

kryesisht për të plotësuar nevojat e aktivitetit të përditshëm, si pagat 

e punonjësve, pagesën e faturave etj., pra, për të mbijetuar”. 

Eksp ertët e BSH -së kanë evid entu ar se “bizneset i drejtohen 

sistemit bankar për të marrë kredi, si e vetmja mënyrë që të kenë 

likuiditet, për të çuar përpara aktivitetin privat”. Sipas BSH-së, në 

raport theksohet se “në pjesën më të madhe të kredisë (në mbi 48% 

të saj), bizneset e përdorin atë për të mbuluar nevojat e tyre për 

likuiditet dhe vetëm 22%e kredisë shkon për investime në pasuritë e 

paluajtshme”. Gjendja e vështirë e biznesit i ka detyruar edhe 

bankat private të bëjnë seleksionime në fushat ku kreditojnë. 

Sektorët e tregtisë, të ndërtimit dhe të industrisë thithin rreth 

77%të kredisë për biznese. Në raportin e fundit, BSH-ja saktëson 

se, “gjatë 7 muajve të kaluar, kredia për sektorin privat shënoi një 

rritje vjetore mesatare prej 40.6% për 7-mujorin e parë të vitit”. 

Kontributin kryesor e ka dhënë kredia për biznese, por në muajt 

O PTI M E

e fundit është vërejtur një rritje më e theksuar e këtij kontributi 

kundrejt atij të dhënë nga kredia për individë. “Megjithatë, rritja 

e kredisë për individët është karakterizuar nga një tendencë rënëse, 

duke arritur në 44.3% në muajin korrik, nga 57.5%në fund të vitit 

2007. Ky ngadalësim i ndjeshëm i atribuohet në një masë të madhe 

ngadalësimit të kredisë për konsum”, shpjeguan ekspertët e BSHsë. 

Nga ana tjetër, kredia për pasuri të paluajtshme, e cila përbën 

rreth 66% të portofolit të kred isë për ind ividë, ruan ritme të 

larta rritjeje, duke dhënë kontributin më të madh në rritjen e 

këtij portofoli. “Qëndrueshmëria e ritmeve të larta të kredisë për 

pasuri të paluajtshme për individët, si dhe përshpejtimi i asaj për 

biznese, kanë rritur peshën e kësaj kredie, duke e çuar në nivelet 

12.5% ndaj PBB-së”, thuhet në raport. 

Ekspertët e BSH-së vlerësojnë se në 6-mujorin e parë të vitit 2008, 

kërkesa e bizneseve dhe individëve për hua nga bankat është 

vlerësuar si pozitive, por me prirje në ulje. 

Sa i përket kreditimit në valutë të huaj, faktori kryesor nxitës 

për kërkesat e bizneseve ka qenë diferenca në normat e interesit. 

“Bankat kanë paraqitur si faktor tjetër të rëndësishëm, lëvizjet në 

kursin e këmbimit apo të normës së interesit”, nënvizon raporti. Sa 

u përket faktorëve që kanë nxitur kërkesën e individëve për 

kreditim në valutë të huaj, dy janë faktorët me ndikimin më të 

theksuar: çmimet e të mirave të blera, të shprehura në valutë të 

huaj si dhe diferenca në normat e interesit. 

Ekspertët vlerësojnë se ky profil tregon një rritje tepër të shpejtë 

të sektorit të shërbimeve dhe sugjeron se ai është aktualisht 

sektori më dinamik i ekonomisë vendase. “Rritja prej rreth 40%e 

shitjeve, në tremujorin e parë të vitit 2009, është e njëjtë me rritjen 

vjetore të shitjeve për të gjithë vitin 2008, ndërkohë që rritja vjetore 

ka ardhur duke u përshpejtuar gjatë 4 viteve të fundit”, thotë 

raporti. 

BSH-ja vlerëson, në raportin e saj, se disa lloje shërbimesh kanë 

shënuar norma relativisht të larta të rritjes së çmimeve, rreth 

4% në terma vjetore. “Këto janë reflektuar në normën e rritjes së 

vlerës së shitjeve”, nënvizon raporti. Prodhimi në tërësi, deri në 

fund të tre muajve të parë të vitit, ka regjistruar ritme të larta 

rritjeje n ë nivel vjetor. Sektori i tregtisë, i hoteleve d he i 

restoranteve, sipas treguesit të shitjeve, ka vazhduar të rritet 

me rreth 20%, duke qenë pranë ritmeve vjetore të 3-4 viteve të 

fundit. 

Kriza, që ka goditur tashmë ekonominë shqiptare në të gjitha 

drejtimet, po jep efektet më të forta në sjelljen e sistemit bankar. 

“Për sa i përket normës së interesit të kredisë, bankat kanë parashikuar 

rritje më të theksuar për normën e interesit të kredisë në monedhë të 


Kredia në valutë 

Shërbimet 

Kredia për individë 

73

Kreditimi në vitin 2009 

Bibliografia: 

74 

1. www.economyëatch.com 

2. www.shekulli.com.al 

3. Fjalimi i guvernatorit të Bankës së Shqipërisë 

4. www.lajme.shqiperia.com/- koment i zotit Zef Preci. 

5. www.infosot.com/ 

huaj, balanca e së cilës është +27.3%, krahasuar me +13.3% që është 

për normën e interesit për kredinë në lekë. Pritshmëritë për një normë 

interesi më të lartë në përgjithësi udhëhiqen nga vlerësimi i bankave 

për shtrenjtimin e kostos së fondeve dhe nga perceptimi i shtuar për 

rrezikun”, bën të ditur Banka e Shqipërisë në raportin e saj të 

fund it për kred itim in në vend . Të gjithë klientët e bankave, 

qofshin këta ind ivid ë ap o biznese, janë d u ke p ërjetu ar një 

shtrenjtim të nd jeshëm të kostove të kred itim it gjatë kësaj 

periudhe. Madje, kostoja më e shtrenjtë e kredive në valutë nuk 

vjen vetëm nga interesat, por edhe nga kursi i këmbimit. Nisur 

nga monedha me të cilën miratohet kredia, ekspertët e bankave 

kanë parashikuar një ritëm më të lartë të kred itimit në lekë, 

krahasuar me kreditimin në valutë. 

Banka e Shqipërisë bën të ditur se, për sa u përket faktorëve të 

vlerësuar nga bankat si më të rëndësishëm për nxitjen e kërkesës 

së bizneseve për kreditimin në valutë, diferenca në normat e 

interesit dhe burimi i të ardhurave në valutë të huaj kanë dhënë 

kontributin kryesor, njëlloj si në vrojtimin e kaluar. Gjatë vitit 

2009 është shtuar edhe kontributi i gjendjes së likuiditetit në 

valu të të vetë bankave d he p ritjet e tyre p ër d rejtim in d he 

madhësinë e ndryshimit të normave të interesit, në kërkesën e 

bizneseve për kreditim në valutë. 

Faktori kryesor që ka nxitur kërkesën për kredi në monedhë të 

h u aj n ga in d ivid ët, bazu ar n ë op in ion et e ban kave ësh të 

diferenca në normat e interesit, megjithëse ndikimi i këtij faktori 

është ulur krahasuar me vrojtimin e kaluar (balanca ka rënë në 

79.9% nga 87.5% në vrojtim in e m ëp arshëm ). Bankat kanë 

vlerësuar burimin e të ardhurave të individëve në valutë dhe 

gjendjen e likuiditetit të valutës të vetë bankës, si faktorët që 

kanë rritur kontributin e tyre në kërkesën e individëve për kredi 

në m on ed hë të hu aj, krahasu ar m e vrojtim in p araard hës. 

Ndërsa pritjet për kursin e këmbimit, pritjet për drejtimin dhe 

madhësinë e ndryshimit të normave referencë të interesit, si dhe 

ndërgjegjësimi për zhvillimet ekonomike (p.sh., zhvlerësimi i 

lekut) janë faktorë që kanë ulur disi ndikimin në kërkesën e 

individëve për kredi në valutë. 

O PTI M E

IMAZHI I SHQIPËRISË DHE SHQIPTARËVE NË VEPRAT E UDHËTARIT DHE 

DIPLOMATIT ANGLEZ WILLIAM MARTIN LEAKE 

THE IMAGE OF ALBANIA AND OF ALBANIANS IN THE TRAVELING LITERATURE OF 

THE ENGLISH DIPLOMAT AND TRAVELER WILLIAM MARTIN LEAKE 

Dorian KOÇI 

Pedagog, studiues, Fakulteti i Shkencave Sociale, seksioni gjuhëve të huaja 


This paper explores the w ay in which nineteenth-century to 

the beginning of the twentieth century English traveler William 

Marin Leake to Albania conveyed in writing the experience of 

travel to, and in, this European province of the Ottoman Empire. 

His descriptions of these regions indicate the power of certain 

aesthetic tropes in shaping his impressions. The claims of the 

picturesque were pre-eminent for decades but they coexisted 

with other rationales for travel - in particular the value of the 

direct impression conveyed by a landscape impregnated with 

classical culture and a bitter criticism for the present. It is just 

this last feature which is responsible for shaping and creating 

the image of Albania in England. 

In the end of the XVIII century the Balkans and Albania were 

unknown countries and territories in the Europe. Although that 

the interest to know them had been great especially during the 

Classicism and the Illuminist movements in Europe due to the 

fact that these territories w ere cu ltu ral p laces of the antic 

culture, this knowledge had been limited to diplomatic reports 

and geographical acknowledgments of these territories from 

the early European powers such as Venice and Genoa. In fact, 

this limited knowledge was not a lack of curiosity of European 

nations for the region but it was a straightforward reflection of 

the political conflict between Europe and Ottoman Empire. 

However this situation changed rapidly after the Napoleonic 

wars, where France in the beginning and lately England and 

Russian Empire became very active political actors in the region. 

The sign of the Treaty of Campo-Formio between France and 

Venice in 1797 granted the right to France to annex the Ionian 

Islands. This annexation had a double effect in the region. It 

created firstly a new political climate where for the first time 

started to be used word s such as “constitution”, “republic”, 

“human rights”. Secondly, it created the right political habitat 

to affiliate the populations of these territories with the new idea 


Abstract 

75

76 

of nation state and nationalism. This political development in 

the life of these populations occurred at the same time when 

the Great Powers started to have great political and economical 

interests in the region. Moreover, these political situations were 

also enforced by a great cultural movement, which started to 

be in fashion among the Europeans in the beginning of the XIX 

century. This phenomenon is known in history as the Grand 

Tour and consisted of wide voyages of young Europeans, firstly 

in France and Italy and later on as result of Napoleonic blockade 

in the territories of Near East. Consequently a great number of 

English and French travelers and diplomats started to visit the 

region by exploring not only the old classic culture but also the 

langu ages, geograp hy, folklore, ethnograp hy etc. A great 

number of them wrote a lot of travel notes which created a real 

travel literature in English and French. The historical value of 

their works lies in their reliability as a testimony to the changes 

in the region. On the other hand , their d escrip tions often 

suffered from prejudices and sympathies that the travelers had 

for different nations of the Balkan. 

Until now is believed that the writings of Lord Byron and his 

close companion in Near East, Hobhouse are the first travel notes 

which have influenced a lot in the emerge and creation of the 

image of Albania and Albanians in England. However it is to 

be noted that although the writings of English diplomat and 

traveler William Martin Leake are dated later than those of Byron 

and Hobhouse, diplomatic reports sent to his government are 

earlier than Byron and Hobhouse voyages in Albania. In this 

sense, his w ork has a trem end ou s im portance because it is 

responsible for the pattern and images followed lately from the 

other English travelers and diplomats in their writings about 

Albania and Albanians. 

The writings of Leake about Albania are characterized firstly 

by defending and justifying the foreign policy of England which 

consisted at that time with the empowering and strengthening 

of the Ottoman Empire in the region. Even when Leake, as the 

other European travelers in region observes and percepts the 

abuses of the Ottoman power over the Christian populations of 

Balkans, he does not take actions to denounce this abuse. It is 

true that he is affected by the sufferings of the populations but 

h is geo-strategic aw aren ess again st Fran ce in region ; it 

d eterm ines his p olitical actions in su p p orting the Ottom an 

power. Later on, other English travelers will follow the same 

pattern of d efend ing and justifying the British policy in the 

region when they will support again the Ottoman Empire as a 

“defendant wall” against the Russian imperialism. 

Secondly, Leake uses a dichotomy in discourse based on the 

religions when he describes Greek and Albanian population in 

region . Th is d ich otom y is an exp ression of th e w ron g 

perceptions and the misunderstanding of the culture of the Other 

in his w ork. Althou gh m any other travelers noted that the 

differences were not at a great extent, even sometimes Albanians 

were described as they did not miss the talent in comparison 

with Greeks and Turks in the region, Leake reserves to Albanians 

O PTI M E

harsh w ord s w hen d escribes them as “shortsighted in their 

intentions, stingy and ru nning behind the m oney”. These 

remarks are in contradiction with many other passages in the 

book w hen he d escribes the hospitability and generosity of 

Albanians in the homes where he hosts. So, it is evident that 

the characteristics that he describes Albanians are not based 

only on his direct observations but are also based on prejudices 

and wrong perceptions especially towards Albanians divided 

in two religions. His affiliation toward the antic cultures leads 

h im som etim e to create con fu sion of th e cou n tries an d 

populations living in them. So in many passages in books even 

in the interior of Albania, in countries such as Lavdar of Korça 

or Berat, he calls countries and their populations as “Greeks” 

accord in g to th eir O rth od ox religion w ith ou t to take in 

consideration that they did not speak Greek at all. 

This dichotomy in discourse was responsible not only for the 

creating of the first images and perceptions of Albanians in England 

but it created a pattern which will continue for a lot of time even 

in the lately writings of the other British writers about Albania. 


IMAZHI I SHQIPËRISË DHE SHQIPTARËVE NË VEPRAT E UDHËTARIT DHE 

DIPLOMATIT ANGLEZ WILLIAM MARTIN LEAKE 

Në fund të shekullit XVIII, gadishulli i Ballkanit ishte më pak i 

njohu r në Evrop ë se kolonitë e saj në botë. Kjo m osnjohje 

reflektohej d irekt dhe në librat e gjeografisë, në të cilat këto 

territore quheshin thjesht provinca evropiane të Turqisë dhe, 

për emërtimin e lumenjve dhe maleve të tyre, përdorej ende 

onomastika e vjetër greko-latine. Megjithëse lëvizjet filozofike 

kulturore të Iluminizmit dhe Klasicizmit kishin zgjuar interesin 

e p u bliku t evrop ian p ër Greqinë, si vend in ku kish lind u r 

qytetërimi i lashtë, nuk ishte ndërmarrë ndonjë përpjekje serioze 

për të zbuluar e eksploruar këtë vend dhe rajonin më gjerë rreth 

tij. Kjo gjë, natyrisht, nuk kishte ardhur si pasojë e indiferentizmit 

të Evrop ës nd aj Ballkanit apo, p ër m ë tepër, si m ohim i së 

kalu arës evrop iane të këtij rajoni, p or ishte një p asqyrim i 

drejtpërdrejtë i situatës politike administrative që ekzistonte në 

rajon, ndërmjet Fuqive të Mëd ha d he Perand orisë Otomane. 

Këto rajone, për më tepër se tre shekuj, ishin pjesë përbërëse e 

Perandorisë Otomane, e cila, deri atëherë, ishte “trajtuar si një 

njësi e vetme në Europë dhe në Azi”. 1 

Për më tepër, për një kohë të gjatë rajoni kishte qenë shesh beteje 

midis Perandorisë së Hasburgëve dhe Perandorisë Otomane, gjë 

që e kish te vësh tirësu ar sh u m ë u d h ëtim in , n joh jen d h e 

eksplorimin e këtyre viseve. Mbarimi i luftërave austro-turke, 

më 1689 dhe nënshkrimi i traktateve të paqes, fill pas tyre, sollën 

jo vetëm shmangien e një pushtimi të përhershëm të Europës 

n ëp ërm jet in ku rsion ev e të v azh d u esh m e otom an e, p or 

promovuan një periudhë relativisht paqësore midis Portës së 

Lartë dhe Fuqive të Mëdha europiane. 

1 Maria Todorova Ballkani imagjinar, Instituti i Dialogut &Komunikimit, Tiranë 2004, f. 98. 

77

78 

Një shekull më vonë, viti 1789, shënon një ngjarje të rëndësishme 

për historinë e vetë Evropës. Triumfi i Revolucionit Francez, më 

1789 d he fushatat e mëvonshme të N apoleon Bonapartit, në 

fillim në Itali në 1796 e dy vjet më vonë në Egjipt, në 1798, e 

ndryshuan thelbësisht botën mesdhetare dhe Lindjen e Afërme, 

me të cilat rajoni i Ballkanit ishte fqinj. 

Vetëm disa vite më pas triumfit të Revolucionit Francez, më 

1797, nëpërmjet traktatit të Campo-Formio, Franca aneksoi nga 

Vened iku ishu jt jonianë. 2 Kjo fqinjësi e p apritur m e viset e 

Ballkanit pati një efekt të d yfishtë në zhvillimin e ngjarjeve 

politiko-shoqërore dhe kulturore të këtyre viseve. Në fillim në 

ishujt jonianë d he, më pas, në territoret afër tyre, fillojnë të 

infiltrojë nacionalizm i d he id etë e Revolucionit Francez për 

form im in e sh tetit-kom b. Kon cep te d h e fjalë të reja, si 

“republikë”, “kushtetutë”, “të drejtat e njeriut” etj. filluan të 

zënë rrënjë në fjalorin d he m end im in p olitik të rajonit. Ky 

moment i korrespondon periudhës kur këto territore marrin një 

rëndësi jetësore për shtetet evropiane në zgjerim. 3 

Franca dhe, më vonë, Anglia dhe Rusia e gjetën veten shumë 

shpejt si “aktorë” dhe “faktorë” të rëndësishëm politikë, kulturorë 

d he socialë në teatrin diplomatik të këtyre viseve. Kjo prani 

evropiane dhe rinjohja e këtyre viseve u përforcua më tepër 

nga një fenomen i ri: UDHËTIMI. 

Në fillim të shekullit XIX-të, udhëtimi tradicional i “Grand Tourit” 

pësoi një ndryshim themelor. 

Turi i Francës dhe i Italisë u braktis dhe udhëtimet në Greqi, 

Shqipëri dhe Turqi, pjesë të perandorisë Otomane, u bënë të 

modës. 4 Ky kontakt i drejtpërdrejtë solli jo vetëm njohjen e rajonit 

më në detaje, por inspiroi dhe lëvizje të fuqishme në mendimin 

evropian, siç ishin filohelenizmi dhe krijimi i adhurimit të kultit 

për Orientin, nga ana e romantikëve në letërsitë evropiane. E 

njëjta prirje m und të vërehet në nd ërthu rjen e veçantë m es 

turkofilisë e sllavofobisë, së bashku me fenomenin refleksiv të 

turkofobisë (apo, më mirë, islamofobisë) dhe filosllavizmit, 5 në 

mendimin politik evropian, si rezultat i përzierjes së udhëtimeve 

diplomatiko-turistike dhe interesave të Fuqive të Mëdha në rajon. 

Si rezultat, kjo përqasje e re e Evropës, që zuri fill me udhëtimet, 

“theu karakterin e njësuar të botës orientale” 6 dhe krijoi premisa 

për “rizbulimin” e Ballkanit. Ky “rizbulim” shkon hap pas hapi 

dhe me ndryshimin e emërtimeve të këtyre viseve, nga ‘provinca 

evropiane të Turqisë’, në fillim të shekullit, në ‘Lindje e Afërme’ 

në mes të shekullit, për të fituar emrin ‘Ballkan’ në fillim të 

shekullit XX-të. Përdorim termin “rizbulim”, pasi këto vise, si 

pjesë përbërëse e ish-perand orive romake d he më vonë asaj 

bizantine, ekzistonin në memorien kolektive të Evropës dhe në 

historiografinë e saj, në form ën e em ërtesave të provincave 

romake dhe temave bizantine. Nëse e postulojmë “zbulimin” e 

Ballkanit në një moment historik relativisht mjaft të vonë, kjo 

2 Charles & Barbara Jelavich Themelimi i shteteve kombëtare të Ballkanit, 1804-1920, Dituria, Tiranë 2004, f. 30. 

3 Charles & Barbara Jelavich, vep.cit, f. 30. 

4 Helen Angelomatis - Tsougarakis The eve of the Greek revival. Routledge London and New York 1990, pp.1. 

5 Maria Todorova, vep.cit, f. 99 

6 Po aty, f. 98. 

O PTI M E

nuk do të thotë se dëshmitë dhe përshkrimet e udhëtarëve kanë 

qenë dukuri e shfaqur vetëm pas shekullit XVIII-të. Shumë nga 

dëshmitë e mëparshme, sidomos nga ato të hartuara nga vrojtues 

politikë, nga oficerë të shërbimeve sekrete e nga diplomatë, kanë 

qenë shpesh herë fryt i vështrimeve më të mprehta dhe më të 

informuara se disa nga dëshmitë e udhëtarëve të mëvonshëm. 7 

Por, nëse cilësia e këtyre dëshmive të lëna është relative, askush 

nuk mund ta vërë në dyshim se, pas publikimit të shënimeve 

dhe mbresave nga udhëtimet në Ballkan fillon njohja e vërtetë 

d h e p ercep tim i i Ballkan it jo vetëm si id en titet i veçan të 

gjeografik, por d he e një id entiteti kulturor, me mozaikun e 

pashoq të kulturave, popujve dhe besimeve të tij fetare. 

Ndikimi dhe impakti i këtyre ditarëve të udhëtimit, i veprave 

ap o ep istolarëv e të n d rysh ëm , kan ë m arrë r ën d ësi të 

jashtëzakonshm e jo vetëm për të analizuar letërsinë shu m ë 

prodhimtare të udhëtimit. 

Me të drejtë, studiuesja Vesna Goldsworthy e quan letërsinë me 

temën e udhëtimeve si; “mënyra me të cilën një nga kombet më të 

fuqishëm në botë (britanikët) shfrytëzuan burimet dhe kulturën e 

Ballkanit, për të furnizuar me lëndë të parë industrinë e tyre të letërsisë 

dhe të zbavitjes” 8 në shekullin XIX-të, por dhe për të eksploruar 

perceptimin dhe shkallën e njohjes të Ballkanit në Evropë. 

Duke qenë se, për më shumë se katër shekuj, Ballkani ka qenë 

një pjesë përbërëse e Perandorisë Otomane, që nga botimi i veprës 

“Orientalism” (1978) nga studiuesi Ed w ard Said , një pjesë e 

stu d iu esve e kanë p ërshtatu r d isku rsin e orientalizm it në 

studimet ballkanike. Kjo përpjekje është më shumë e dukshme 

në raportet dhe marrëdhëniet e Ballkanit me Evropën, si dhe në 

studimin e veprave e të ditarëve e të udhëtarëve evropianë për 

Ballkanin. Gjithsesi, kjo përqasje, fill pas botimit të “Imagining 

Balkans” (1998) nga studiuesja Maria Tod orova, ka filluar të 

humbasë terren dhe, më tepër, sot studiuesit bien dakord që 

perceptimi dhe njohja e Ballkanit në Evropë të analizohet nën 

sp ektrin e “ballkanizmit”, i cili ka h u azu ar n ga d isku rsi i 

orientalizmit eksplorimin e mënyrave sesi kolonializmi ishte më 

tepër një mendësi perceptimi kulturor, sesa një dominim politik 

dhe ekonomik i Perëndimit ndaj Ballkanit. 9 

Pra, në rastin e Greqisë, bëhet fjalë më tepër për një kolonializëm 

kulturor, që hera-herës shoqërohej nga një ndjenjë e fortë epërsie 

kulturore: si ndaj grekëve, të cilët edhe pse rridhnin nga helenët 

e lashtë, shikoheshin si hije mjerane të tyre (edhe ndaj popullsive 

të tjera të Ballkanit), edhe ndaj otomanëve gardianëve të tyre 

oriental despotikë. 10 

Me fjalë të tjera, udhëtimi mund të shihet si shprehje e një forme 

të nd ryshm e kolonializm i, në të tashm ë cilin historia d he 

id eologjia (d he jo territori i një vend i) p reten d ohesh in të 

pushtoheshin dhe aneksoheshin. 11 

7 Po aty f. 100. 

8 Katherine E. Fleming Orientalism, the Balkans, and Balkan Historiography; The American Historical Review, Vol. 105, No.4 (October 2000), pp. 

1221. 

9 Katherine E. Fleming, vep.cit. pp. 1223. 

10 Katherine E Flemming Bonaparti mysliman; Tiranë, Dituria 2002, f. 21. 

11 Po aty, f. 25. 


79

80 

Kurse, për sa i përket zgjerimit të njohjes së Ballkanit edhe me 

vende të tjera të tij, udhëtimi ndryshon formën e vet “koloniale”, 

d u ke p asqyru ar m bësh tetjen e p olitikës së Britan isë n d aj 

“Çështjes Lindore”, e cila, në mesin e shekullit XIX, kuptohej si 

mbrojtja e Ballkanit ndaj imperializmit rus. 12 

Për më tepër, udhëtimi u bë burim i një literature të pasur, në të 

cilën, sipas imagjinatës gjeografike britanike, Evropa Juglindore 

ishte një zonë periferike barbarizmi dhe konflikti. 13 

Territoret shqiptare, që përbënin një pjesë të konsiderueshme të 

Ballkanit, ishin nga trojet e para të cilat u vizituan dhe u njohën 

gjerësisht jo vetëm nëpërmjet veprave letrare të Byron-it dhe 

shënim eve të u d hëtim it të bashku d hëtarit të tij John Cam 

Hobhouse, siç besohet shpesh, sepse “Child Harold”, Kënga II 

(1812) d he “A Journey through A lbania and other provinces of 

Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the years 1809- 

1810” (1813), ishin të parat që panë dritën e botimit, por, për 

politikën angleze, ato u bënë të njohura të paktën 7 vjet më 

p arë, n ëp ërm jet rap ortev e d ip lom atike të u d h ëtarit d h e 

diplomatit të parë anglez në Shqipëri, Uilliam M. Lik (William 

Martin Leake, 1777-1860). 

Për publikun e atëhershëm britanik, siç shkruante stud iuesi 

Eduard Gibon, në veprën e vet “Dobësimi dhe rënia e Perandorisë 

Romake”(1807), “Sh qip ëria ish te p o aq e p an joh u r sa d h e 

brend ësitë e Am erikës”. 14 Për këtë arsye, vepra e Leake ka 

rëndësi të veçantë për njohjen dhe perceptimin e këtij publiku 

ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve. 

Njohja e Ballkanit dhe e Shqipërisë në Britani në shekullin XIX 

fillon nga eksplorim i d he udhëtim i në Greqi d he Shqipëri i 

William Martin Leake, i cili nuk ishte një udhëtar i zakonshëm 

britanik, që ndërmori një udhëtim kënaqësie dhe njohje në Greqi 

dhe Shqipëri, në kuadër të ‘Grand Tour’-it, si: Lord Byron, John 

Cam Hobhouse, Dr Holland apo Thomas Smart Hughes. 

Kapiteni Leake, (më vonë koloneli Leake) ishte një zbulues i 

m irëfilltë u sh tarak, i d ërgu ar m e m ision n ë territorin e 

pashallëkut të Janinës, nga viti 1804 deri në dimrin e vitit 1806. 15 

Edhe pse një kohë relativisht të shkurtër, Leake krijoi një njohje 

dhe përvojë të admirueshme për Ballkanin. Pas largimit të tij 

nga Shqipëria dhe Greqia, Leake shkroi dhe botoi katër vepra 

shumë të rëndësishme për të gjeografinë, historinë, gjuhësinë 

dhe leksikografinë, si dhe popullsinë e këtyre viseve. 

Veprat e tij janë Researches in Greece (1814), An Historical outline 

of Greek Revolution (1826), Travels in Morea (1830) dhe Travels 

in Northern Greece and Albania, me katër vëllime (1835). 

Këto vepra nuk ngjallën interes vetëm në qarqet akademike, 

por shumë shpejt patën një sukses të madh në lexuesin britanik. 

Si të tilla, ato krijuan dhe përshtypjet dhe perceptimet e para të 

12 Barbara Jelavich The British Traveller in the Balkans: The Abuses of Ottoman Admistration in the Slavonic Provinces.The Slavonic and East 

European Review; Vol. 33, No. 81 (Jun., 1955), pp. 396. 

13 Andre Hammond The uses of Balkanism: Representation and Power in British Travel Writing, 1850-1914. The Slavonic and East European Review; 

Vol. 82, No. 3 (Jul., 2004), pp. 602. 

14 Afrim Q. Karagjozi Byron in English and in Albanian; Scanderbeg Books; Tiranë 2010, f. 10. 

15 Irakli Kocollari I dërguari i posaçëm William Martin Leake, pasthënie në: William Martin Leake Udhëtime në Shqipërinë e vezirëve, Migjeni, Tiranë 

2008, f. 303 

O PTI M E

Ballkanit dhe të Shqipërisë në Britani. Leake ishte njohës shumë 

i mirë i antikitetit, referencat e tij për shumë qytete të vjetra 

antike ishin shumë të sakta dhe të mahnitshme, sidomos për 

m osh ën e re që kish te. Ai, gjith ash tu , bën n jë p ërsh krim 

rigorozikisht të saktë të territorit që eksploron, duke na dhënë 

jo vetëm p ërsh krim e gjeografike, p or d h e p ërsh krim e të 

popullatës. 

Detyra e Leak-ut ishte ajo e zbuluesit ushtarak, pra, mbledhja e 

informacioneve që i kishte caktuar Shtabi Britanik i Luftës. Ai 

ka udhëtuar pa u lodhur, ka vëzhguar tërë objektet e nevojshme 

për informacionet e tij, ka takuar dhe bashkëbiseduar me njerëz 

të rajoneve e shtresave të ndryshme të popullsisë shqiptare e 

greke, çamë, toskë, lebër, vllahë, funksionarë të administratës 

osm an e: p ash allarë, bejlerë, vezirë, sp ah in j, u sh tarakë të 

karrierës etj. 16 

Ky informacion i bollshëm, të cilin Leake e vërejti dhe e mblodhi 

goja-gojës gjatë udhëtimeve të shumta të eksplorimit në Greqi 

dhe Shqipëri, bëri të mundur që ai jo vetëm të kryente me sukses 

d etyrën si zbulu es ushtarak i caktu ar nga Shtabi Britanik i 

Luftës, por dhe të fitonte shqisën e historianit dhe të studiuesit 

të rajonit. 

Leake, në dallim nga udhëtarët e tjerë të mëvonshëm britanikë, 

ka një kontribut të veçantë në kulturën shqiptare, pasi në veprën 

e vet Researches in Greece (1814) përfshiu botimin e një fjalori 

shqip-anglisht-greqisht, të cilin e hartoi me ndihmën e iluministit 

dhe mësuesit të shkollave të mesme Evstrat Vithkuqari (1755- 

1822). Ky i fundit i dha Leak-ut, më 1805-ën, mësime të gjuhës 

shqip e në Janinë, kryeqend rën e p ashallëku t të Ali Pashë 

Tep elen ës. Fjalori u h artu a n ë bazë të fjalorit greqish t - 

aru m an ish t - bu llgarish t - sh qip të Dh an il Mih al Ad h am 

H axhiut ose Voskopojarit (1754-1825), të botuar në Vened ik 

m ë 1802. 17 

Bash këp u n im i i Leak-u t m e elitën ven d ase la gju rm ë të 

p ash lyesh m e jo vetëm n ë form im in e tij, p ër sa i p ërket 

përvetësimit të gjuhës shqipe dhe kulturës ballkanike, por dhe 

në perceptimin e tij rreth Shqipërisë, Greqisë dhe Ballkanit në 

përgjithësi. Të dy filozofët iluministë të mësipërm i përkisnin 

qarku t ku ltu ror të Akad em isë së Voskop ojës, n jë qen d re 

kulturore të admirueshme në Ballkan në shekullin XVIII-të, e 

cila ishte kryesisht produkt i përplasjes së kulturave greko - vllahe 

- shqiptare në rajon. 

Ka pasur debate të ndryshme, në kohërat e mëvonshme, të cilat 

disa herë vazhdojnë dhe sot, nëse Voskopoja i përket kulturës 

dhe qytetërimit grek, me qenë se gjuha e shkruar e përdorur në 

hartimin e veprave të ndryshme ishte ajo greke. Në fakt, para 

se të ishte një problem etnik (se ç’popullsi jetonte në Voskopojë), 

problem i ka të bëjë m ë tepër m e hierarkinë d he statu sin e 

gjuhëve në rajon. 

Në Jugun e Shqipërisë dhe në Epir, krahina të cilat nën shekujt 

e sundimit turk dhe deri në ditët tona kanë pasur një popullsi të 

16 Po aty, f. 307. 

17 Stilian Adhami Voskopoja dhe monumentet e saj, Infobotues; Tiranë 1998, f. 195. 


81

82 

përzier shqiptare, greke dhe arumune, Kisha Ortodokse mbeti 

një shprehje e qytetërimit grek dhe ishte e dedikuar në mënyrë 

të veçantë ndaj gjuhës greke, të cilën e shihte si mburojë ndaj 

hordhive pushtuese të islamit. 18 Në të njëjtën kohë, përdorimi i 

greqishtes shprehte dhe mentalitetin ekumenist të epokës, sipas 

të cilit, kjo gjuhë shikohej si transmetuese e vlerave bizantine. 

Edhe në planet e iluministëve ballkanas greqishtja zinte një vend 

të veçantë, si gjuhë që d o të bashkonte të gjitha popullsitë e 

Ballkanit. Gjithsesi, kjo situatë do të ndryshonte disa vite më 

vonë, kur, ashtu si dhe në Evropë, etnitë ballkanike përqafuan 

platformën ideologjike të nacionalizmit, si rrugë për krijimin e 

shteteve të tyre. Por trashëgimia dhe nd ikimi i kësaj kulture 

ekumeniste të rajonit do të jetë e dukshme jo vetëm në zgjimet 

kom bëtare, p or d h e në d ësh m itë e u d h ëtim it të lën a n ga 

udhëtarët e huaj në shekullin XIX. 

Këtë ndikim e gjejmë dhe në shkrimet e Leake-ut rreth Shqipërisë 

dhe shqiptarëve, ku dallohen qartë fillesat e dy perceptimeve 

kryesore të cilat, pak a shumë, në mënyrë jo të vullnetshme, u 

ndoqën dhe nga udhëtarët e mëvonshëm britanikë në shkrimet 

dhe veprat e tyre për Shqipërinë. 

Së pari, Leake-u, i ndërgjegjshëm për detyrën e vet të zbuluesit 

dhe më vonë të diplomatit (1809), është ndoshta nga të vetmit 

udhëtarë të kësaj periudhe i cili, duke e njohur mirë kauzën e 

vet, e reflekton në shkrimet, duke mos mbajtur aspak qëndrim 

emocional/ subjektiv ndaj çështjeve politike në rajon. Kështu 

p .sh ., ku r n jë ban or i krish terë i Delvin ës i an koh et p ër 

“vështirësitë që duhet të durojë nga turqit” dhe e pyet “se pse Fuqitë 

e Mëdha të Evropës e, në veçanti Anglia, nuk japin ndihmën e tyre 

për të çliruar vëllezërit e tyre të krishterë”, ai shkruan se; “nuk 

është një detyrë shumë e këndshme të japësh shpjegime për 

këtë, se kombet rrallë veprojnë pa u nisur nga interesat e tyre, 

se ne kemi në zhvillim e sipër një luftë mizore dhe se politika 

jonë e tanishme është të mbështesim Perandorinë Turke”. 19 

Ashtu si gjithë udhëtarët e tjerë në Ballkan, Leake në udhëtimet 

e tij e njohu saktësisht pikërisht atë gjendje politike që kishte 

mësuar ta urrente: papërgjegjshmërinë, qeverisjen despotike, 

anarkinë ekonomike dhe intolerancën fetare. 20 

Por, n atyrish t, sh qetësim i gjeostrategjik p ër t’u rezistu ar 

francezëve në rajon ishte për Leake-un më i rënd ësishëm se 

gjendja politike në të cilat vuante popullsia, prandaj ai ndërmerr 

të gjitha hapat për fuqizimin e pushtetit perandorak otoman, 

nëpërmjet përkrahjes së hapur për Ali Pashën. 

Të njëjtin qëndrim do të mbajnë më vonë në veprat e tyre dhe 

udhëtarët e tjerë viktorianë, të cilët, në kuadrin e politikës së 

“Çësh tjes Lin d ore”, d o ta p ërkrah in sërish in tegritetin e 

Perand orisë Otom ane, si barrierë nd aj im perializm it rus në 

Ballkan. 

18 Robert Elsie Albanian Literature in Greek script: The eighteenth and early nineteenth-century Orthodox tradition in Albanian writing, in www.scribd.com/ 

doc/.../ Albanian-literature-in-Greek-script- 

19 William Martin Lik, Udhëtime në Shqipërinë e vezirëve; Migjeni, Tiranë 2008, f. 35. 

20 Barbara Jelavich. The British Traveller in the Balkans: The Abuses of Ottoman Admistration in the Slavonic Provinces.The Slavonic and East 

European Review. Vol.33, No. 81 (Jun., 1955), pp. 396. 

O PTI M E

Së dyti, në shkrim et e Leake-u t p asqyrohet qartë d itom ia e 

d isku rsit, lid hur m e p op u llsitë që u p ërkasin besim eve të 

ndryshme fetare. Shumëkush e ka pranuar, siç është Anri Piren, 

se, me ardhjen e islamit, “bota e Mesdheut” u nda në mënyrë të 

pariparueshme në dy kampe të papajtueshme: e krishterimit 

d he e islam izm it. 21 Kjo situatë, përveç humbjes së kontaktit 

kulturor, solli dhe perceptimin e paragjykimeve për ‘Tjetrin’. 

Në shekullin X-të, gjejmë paragjykime të tilla, të shkruara nga 

gjeografët arabë që përshkonin Europën, kurse në shekullin XIXtë, 

kjo d u ku ri gjend et shp esh në vep rat e u d hëtarëve p ër 

Ballkanin. Edhe në veprën e Leake-ut gjen referenca të tilla, në 

të cilat viktimë e këtij paragjykimi është më shumë popullsia 

shqiptare, pasi ajo u përkiste të dyja besimeve. 

Ndonjëherë këto paragjykime janë të ekzagjeruara, kur Leake 

konstaton se; “në të vërtetë një turk ose shqiptar mysliman, që 

nuk është miop, koprrac ose i dhënë pas përfitimeve të çastit, 

do të ishte një rasisima avis”. 22 Themi të ekzagjeruara, pasi ka 

shumë dëshmi të udhëtarëve të tjerë, si Lord Byron, Hobhouse 

apo Dr. Holland, të cilat dëshmojnë të kundërtën: për mikpritjen 

dhe bujarinë e shqiptarëve, qoftë dhe të atyre myslimanë. Vetë 

Leake-u është dëshmitar i kësaj mikpritjeje dhe bujarie, kur bujt 

dhe strehohet në shtëpinë e Demir Aga Dostit, në Kardhiq. 23 

Gjatë udhëtimeve të tij, Leake-u, si dishepull i kulturës klasike 

greko-romake, id entifikon d he sjell në vëm end jen e lexuesit 

shumë vendbanime dhe qytete të lashta të Ilirisë, Maqedonisë, 

Epirit dhe Greqisë. Është e kuptueshme që, për emrat antikë, 

Leake përdor emërtimet e tyre greko-romake, duke respektuar 

trad itën e u d hëtarëve të tjerë para tij, p or, ku r ky em ërtim 

shtrihet d he në vend banim e d he top onim e që s’kanë gjë të 

p ërbashkët m e greqishten ap o m e p op u llsi greke në rajon, 

krijohet një konfuzion etnik i panevojshëm për lexuesin. 

Vetë Leake-u duket se nuk është shumë i qartë kur identitetin 

kulturor historik të antikitetit apo indentitetin fetar të mesjetës 

mund ohet ta përcjellë d he në kohët mod erne. Kështu, p.sh., 

shumë herë ai ngatërron popullsitë, duke i thirrur shpesh herë 

si “greke” popullsitë ortodokse shqiptare, si në Lavdar të Oparit, 

Berat etj., apo i quan “turq” banorët myslimanë të Beratit, të 

fshatrave dhe qyteteve të tjera të Toskërisë. Madje, shpeshherë 

dhe në vende me toponomastikë shqiptare, si në fshatin Dukaj 

të Tepelenës, Leake-u nuk nguron ta shoqërojë me emërtimin 

grek “Dukad hes”. 24 

Kjo d itomi në d iskurs nd ikon ed he në krijim in e im azhit të 

Shqipërisë, si të një toke barbare, të largët dhe të pacivilizuar, 

gjë që dëshmohet shpeshherë nga përdorimi i mbiemrave “të 

egjër”, ‘m izor” e “gjysm ëlaku riq” p ër ban orët e saj ap o 

d rejtp ërd rejt, ku r i referohet Beratit si qend ër e “barbarisë 

shqiptare”. 25 

21 Maria Todorova, vep.cit., f. 101. 

22 Në origjinal, latinisht: “rast i rrallë”, William Martin Lik, vep.cit., Migjeni. Tiranë 2008, f. 50. 

23 Po aty faqe 73 

24 Po aty, faqe 130 dhe 47. 

25 Po aty faqe,73 dhe 138 


83

Bibliografia: 

84 

Është e tepërt të përmendim se qyteti i Beratit, si qendër e një 

pashallëku shqiptar, jo shumë kohë m ë parë se ta vizitonte 

Leake-u , kish te qen ë kryeqen d ra e lëvizjes ku ltu rore të 

bejtexhinjve që, edhe pse mund të ishte lëvizje kulturore lindore, 

jo domosdoshmërish duhet të ishte dhe barbare. 

Po kështu, Berati shquhej d he p ër kulturën e trashëguar të 

popullsisë së tij ortodokse, të cilën jo rrallëherë në libër Leake e 

konsideron pa të drejtë si greke. Për më tepër, përshkrimet që Leakeu 

i bën Shqipërisë dhe shqiptarëve janë në kontrast me përshkrimet 

që i bën Greqisë dhe popullsisë greke, brenda të njëjtave vepra. 

Kështu, imazhi i Greqisë dhe i popullsisë greke është pasqyruar 

me tone më pozitive dhe më me dhembshuri, duke iu referuar 

shpesh herë atyre si “grekët e gjorë” apo duke e qortuar lehtë 

moskurajën e tyre për të ngritur krye, kur shkruan se “ata i tremben 

shumë shpatës turke dhe kanë aq pak energji për të vepruar në të mirë të 

vetes”. 26 N ë këtë rast, shqetësim i gjeostrategjik i Leake-ut u 

nënshtrohet sentimenteve të veta filokulturore ndaj kulturës antike, 

e cila transferohet direkt tek popullsia moderne greke. 

Edhe pse, vetë Leake-u apo dhe autorët e mëvonshëm britanikë, 

nuk i “akuzojnë” kurrë shqiptarët për padituri, në mënyrën si 

akuzohen ndonjëherë grekët dhe shumë më shpesh turqit; në 

të vërtetë ata janë përshkruar si një popull inteligjent, i shquar 

për “mprehtësi dhe gjykim të shëndoshë” dhe që “nuk u mungonte 

talenti”, 27 gjithsesi paragjykimet dhe perceptimet negative, që 

përmendëm më sipër, do të vazhdojnë të jenë edhe më tej prezent 

në tekstet britanike, d u ke them elu ar kështu një m ënyrë të 

vështruarit të ngjarjeve dhe të perceptimit të Ballkanit dhe në 

autorët e mëvonshëm britanikë në rajon. 

1. Afrim Q. Karagjozi, Byron in English and in Albanian; Scanderbeg Books, Tiranë 2010. 

2. Andre Hammond The uses of Balkanism: Representation and Power in British Travel Writing, 1850-1914. The Slavonic and 

East European Review, Vol. 82, No. 3 (Jul., 2004). 

3. Barbara Jelavich The British Traveller in the Balkans: The Abuses of Ottoman Admistration in the Slavonic Provinces. The 

Slavonic and East European Review. Vol. 33, No. 81 (Jun.,1955). 

4. Charles & Barbara Jelavich Themelimi i shteteve kombëtare të Ballkanit,1804-1920; Dituria, Tiranë 2004. 

5. Helen Angelomatis - Tsougarakis. The eve of the Greek revival. Routledge London and New York, 1990 

6. Irakli Kocollari I dërguari I posaçëm William Martin Lik, pasthënie; në William Martin Leake Udhëtime në Shqipërinë e vezirëve, 

Migjeni, Tiranë 2008. 

7. Katherine E. Flemming Bonaparti mysliman, Tiranë, Dituria 2002. 

8. Katherine E. Fleming Orientalism, the Balkans, and Balkan Historiography. The American Historical Review, Vol. 105. No. 4 

(October 2000). 

9. Maria Todorova Ballkani imagjinar, Instituti i Dialogut & Komunikimit, Tiranë 2004. 

10. Robert Elsie Albanian Literature in Greek script: The eighteenth and early nineteenth-century Orthodox tradition in Albanian, 

writing www.scribd.com/doc/.../Albanian-literature-in-Greek-script 

11. Stilian Adhami Voskopoja dhe monumentet e saj, Infobotues, Tiranë 1998. 

12. William Martin Lik Udhëtime në Shqipërinë e vezirëve; Migjeni, Tiranë 2008. 

26 Po aty faqe 35 

27 Helen Angelomatis - Tsougarakis The eve of the Greek revival. Routledge London and New York 1990, pp. 108. 

O PTI M E

KRIZA GLOBALE, DEFICITI BUXHETOR DHE PROBLEMATIKA E POLITIKAVE 

FISKALE NË SHQIPËRI 

GLOBAL CRISIS, BUDGET DEFICIT AND FISCAL POLICY ISSUES IN ALBANIA 

World econ om ic crisis, w h ich started in th e h ou sing an d 

financial sectors, continued to a strong fall in aggregate demand 

and now is reflected in high levels of budgets deficits and anxious 

level of public debts. There are indications that this fall could be 

larger th an in an y p eriod sin ce th e Great Dep ression . A 

successful policy package should address both the financial crisis 

and the fall in aggregate demand, and thus, should have two 

components: one, aimed at getting the financial system back to 

health; the other, aimed at increasing aggregate demand. 

There are obvious interactions and synergies between the two. 

Financial measures, from recapitalization to asset purchases, 

have im portant im plications for cred it flow s and aggregate 

d emand . Measures to support aggregate demand have clear 

implications for the health of financial institutions. 

The fall in aggregate demand is due to a large decrease in real 

and financial w ealth, an increase in precautionary saving on 

the part of consumers, a wait and see attitude on the part of 

both consu m ers and firm s in the face of u ncertainty, and 

increasing d ifficu lties in obtaining cred it. A fu rther fall in 

demand w ill increase the risk that the perverse dynamics of 

d eflation, rising d ebt, and associated feed back loops to the 

financial sector, may materialize. 

In this situation, composition of fiscal stimulus is required 

The support of consumer spending also needs to take the present 

exceptional conditions into account. Three specific factors affect 

consumption at this juncture: 

Decreases in wealth, leading consumers to cut consumption. 

Tighter credit constraints, as some consumers see their 

credit lines eliminated or face much higher interest rates, 

forcing them to cut consumption. 

High uncertainty, leading consumers to increase 

precautionary saving, and to take a wait and see attitude 

and delay purchases until uncertainty has cleared. 


Ma. Niko LERA 


Abstract 

a. Fiscal Stimulus Aimed at 

Consumers 

85

. Fiscal Stimulus Aimed at 

Firms 

Recommended Measures: 

86 

Each of these three factors has different implications for the 

marginal propensity to consume out of transitory tax cuts or 

transfers. Assessing the relative importance of the three is hard, 

but the list suggests two broad recommendations: 

Th e first is to target tax cu ts or tran sfers tow ard s th ose 

consumers who are most likely to be credit constrained. 

The second is that clarity of p olicy together w ith a strong 

commitment by policy makers to take whatever action may be 

needed to avoid the tail risk of a depression, are likely to reduce 

uncertainty, lead consumers to decrease precautionary saving, 

as well as stop waiting and start spending again. 

W hat about other measures? Som e countries are consid ering 

broad based tax cuts. Some countries have already introduced, 

or are consid ering, tem p orary d ecreases in the VAT. If the 

term ination d ate is cred ible and not too d istant, the inter 

temporal incentives implied by such a measure are attractive, 

but the degree of pass-through to consumers is uncertain, and 

its unwinding can contribute to a further downturn. It is also 

qu estionable w h eth er d ecreases in the VAT of ju st a few 

percentage points are salient enough to lead consumers to shift 

the timing of their purchases. 

In the current environment, firms face not only a sharp fall in 

demand, but also a lot of uncertainty on how bad things could 

turn out to be. In this very uncertain environment, just like the 

consumers, firms are taking a wait-and-see attitude with respect 

to their investment decisions. Subsidies or measures to lower 

the tax adjusted user cost of capital (such as reductions in capital 

gains and corporate tax rates) are unlikely to have much effect. 

Rather, the key challenge for policy-makers is to avoid that firms 

have to cut down their current operations for lack of financing, 

including reasonably-priced credit. 

This is, of course, primarily the job of monetary, not fiscal, policy. 

H ow ev er, th ere is also som e scop e for gov ern m en ts in 

supporting firms that are facing particularly difficult problems, 

cou ld survive throu gh restructu ring, bu t find it d ifficult or 

impossible to receive the necessary financing from dysfunctional 

credit markets.. 

In particular, there is an argument for com bining proced ures, 

w h ich a llow th e r estru ctu r in g of fir m s th a t a r e fa cin g 

econom ic d istress, w ith governm ent guarantees on new cred it 

This can facilitate the development of a plausible restructuring 

p lan. 

Temporary reduction in consumption taxes 

Temporary reduction in unemployment insurance 

contributions 

Relaxation of rules on acquisition of tax losses of the 

troubled banks and companies 

Adjustment in pre-payment rules to make them more 

forward-looking and extension of carry-forward rules 

O PTI M E

Reduction in corporate tax rates, dividends and 

capital gains taxes 

Introduction of special incentives such as accelerated 

depreciation 

Amnesties/ temporary exemptions for companies in 

trouble 

Extension of carry back rules (setting current losses 

against past profits and receiving refund for past 

taxes). 

Tax changes that worsen existing distortions, e.g., 

increases in tariffs. 

Measures aimed at bolstering financial markets and 

prices (e.g., reduction in capital gain taxes). 

KRIZA GLOBALE, DEFICITI BUXHETOR DHE PROBLEMATIKA E POLITIKAVE 

FISKALE NË SHQIPËRI 

Kriza ekonomike botërore, e cila tronditi fillimisht sektorët e 

banesave d he atë financiar, vazhd oi m e një ulje të fortë të 

kërkesës agregate dhe së fundi shfaqet në formën e kërcënimit 

nga pasojat e deficiteve të larta buxhetore dhe nivelit shqetësues 

të borxhit publik d he atij të jashtëm në shumë vend e. Ka të 

d hëna d he ind ikatorë se kjo rënie m und të jetë m ë e gjerë, 

krahasuar me çdo periudhë tjetër që prej Depresionit të madh. 

Një paketë e suksesshme politikash duhej të adresonte së bashku, 

krizën financiare të tregjeve, rënien në kërkesën agregate dhe 

thellim in e d eficiteve bu xhetore d he d u het të kishte d isa 

komponentë: synimin e shëndoshjes së sistemit financiar, i cili 

tashmë mund të duket i tejkaluar, synimin për rritjen e kërkesës 

agregate, si dhe synimin për uljen e deficiteve buxhetore. 

N ë fakt, ka pasur d he ka nd ërveprim mes këtyre faktorëve. 

Masat financiare të rikapitalizim it nga blerja e aseteve kanë 

implikime të rëndësishme për kreditimin dhe kërkesën agregate. 

Masat që merren për rritjen e kërkesës agregate, kanë implikim 

të qartë për shëndoshjen e institucioneve financiare. 

Rënia në kërkesën agregate ka prirje të shfaqet gjatë rënies së 

gjerë të pasurisë reale dhe financiare, nëpërmjet rritjes së kursimeve 

paraprake nga konsumatorët, e shoqëruar me një qëndrim pritës 

si nga konsumatorët, ashtu edhe nga shoqëritë, përballë pasigurive 

të së nesërmes, si dhe gjatë rritjes së vështirësive për të marrë kredi. 

Një rënie e mëtejshme në kërkesën agregate do të rriste riskun që 

deflacioni, rritja e borxheve dhe reagimet shtrënguese, të lidhura 

me sektorin financiar, do të mund të materializoheshin. 

N ga m ë sip ër, qartësia në vend im et që m erren lid hu r m e 

politikat ekonomike në këtë periudhë të krizës ekonomike dhe 

të d eficiteve të theksu ara bu xhetore, m arrin një rënd ësi të 

veçantë. Pjesë e rëndësishme e tyre janë diskutimet dhe debatet 

për politikat fiskale, në përgjithësi d he për ato tatim ore, në 

veçanti. 

Forumet ekonomike botërore kanë konkluduar se rruga për të ndalur 

përkeqësimin e ekonomisë botërore dhe për të nxitur rigjallërimin e 

saj ekonomik është rritja e kërkesës globale në ekonomi. Në kërkesën 

globale përfshihen konsumi, si dhe investimet private e publike. 


Not Recommended Measures: 

87

Çfarë përmbajnë politikat 

fiskale? 

88 

Pa rritjen e kërkesës globale, stoqet e m allrave nu k d o të 

qarkullojnë, prodhimi do të frenohet, falimentimet do të rriten, 

fondet e investimeve do të falimentojnë, papunësia e varfëria 

do të rriten më tej. Pasiguria ekonomike shoqërohet me stres 

dhe kriza psikologjike neutralizon efektet e financimeve dhe të 

ndërhyrjeve shtetërore në ekonomi, sado të mëdha qofshin ato. 

Kërkesa agregate mund të rritet nga përdorimi me efikasitet i 

p olitikave m onetare d he p olitikave fiskale. Shu m ë vend e, 

përfshirë SHBA-në, Bashkimin Europian, Japoninë, Kinën etj., 

kanë ulur norm at e interesit për të ulur koston e parasë në 

ekonomi, në funksion të rritjes së konsumit dhe investimit. Por 

ulja e interesave drejt niveleve minimale, kufizon në maksimum 

mundësinë për të manovruar me politikat monetare. Kjo e bën 

të detyrueshme dhe më të domosdoshme përdorimin e politikave 

fiskale. Pikërisht se politika fiskale mbetet instrumenti kryesor i 

qeverive për të ndikuar në kërkesën globale, sot ka shumë debate 

e skenarë të nd ryshëm . Ka një d ebat të gjerë se cili krah i 

politikave fiskale, shkurtimi i taksave apo rritja e shpenzimeve, 

mund të influencojë më shumë mbi kërkesën globale. 

N ë fakt, krizat e shfaqu ra në vitin 2008 d he që vazhd ojnë 

aktualisht, kërkojnë ndërmarrjen e dy grupeve masash kryesore, 

lidhur me politikat fiskale dhe ato monetare. Së pari, masa për 

të riparuar sistemin financiar. Së dyti, masa për të rritur kërkesën 

dhe për të rikthyer besimin. Ndërkohë që disa nga këto masa 

mbivendosen, në grupin e dytë të politikave duhet të jenë të 

qarta d he shumë specifike kufizim et, limitim et d he zonat e 

manovrimit për politikat monetare mbi politikat fiskale. 

Paketa fiskale optimale në këto raste duhet të jetë në kohë, e 

gjerë, e qëndrueshme, e diversifikuar, e mundshme, kolektive 

dhe mbështetëse: 

Në kohë, sepse nevojat për veprim janë urgjente; 

E gjerë, pasi rënia e kësaj periudhe dhe ajo e pritshme në 

kërkesën private është veçanërisht e gjerë, 

E qëndrueshme, sepse rënia ekonomike do të vazhdojë për 

disa kohë; 

E shumëllojshme, për shkak të shkallës së pazakonshme të 

pasigurive të lidhura me një mase të vetme; 

E mundshme, pasi, që të reduktohet perceptimi i mundshëm 

i një tjetër Depresioni të Madh, nevojitet një angazhim më i 

madh, nëse është e nevojshme; 

Kolektive, përderisa çdo vend, që ka hapësira fiskale, duhet 

të kontribuojë; 

Mbështetëse, në mënyrë që të mos çojë në shpërthim borxhi 

dhe reaksione të pafavorshme të tregjeve financiare. 

Përgjithësisht, rekomandohet që politikat fiskale të jenë sa më 

neutrale në vendimmarrjen e individëve dhe biznesit. Një sistem 

i mirë taksash duhet të minimizojë shtrembërimet. 

N ë fakt, politika fiskale përfshin përd orimin e shpenzimeve 

qeveritare, tatim eve d he hu am arrjes, p ër të influ encu ar së 

bashku në disenjimin e aktivitetit ekonomik dhe gjithashtu të 

O PTI M E

nivelit dhe rritjes së kërkesës agregate, prodhimit (output) dhe 

punësimit. Është e rëndësishme të mendohet se ndryshimet në 

politikat fiskale ndikojnë së bashku si kërkesën agregate (AD), 

ashtu edhe ofertën agregate (AS). 

Tradicionalisht, politika fiskale është parë si një instrument për 

drejtimin e kërkesës. Kjo do të thotë se ndryshimet në shpenzimet 

qeveritare, tatim et d irekte apo ind irekte, si d he balancim i i 

buxhetit, mund të përdoren për të ndihmuar sheshimin e disa 

paqënd rueshmërive të prod him it kom bëtar, veçanërisht kur 

ekonomia ka ndjerë një goditje të jashtme. 

Shkolla kejnsjaniane argu m enton se p olitikat fiskale 

mund të kenë efekte të fuqishme në kërkesën agregate, 

mbi prodhim dhe mbi punësimin, atëherë kur ekonomia 

po funksionon poshtë kapaciteteve prodhuese maksimale 

kombëtare, si dhe kur është e nevojshme për të siguruar 

një nxitje të kërkesës në ekonomi. Kejnsianistët mendojnë 

se ekziston një rol i qartë dhe i justifikueshëm i shtetit, 

që ai të përdorë aktivisht masat e politikës fiskale, në 

mënyrë që të menaxhojë nivelin e kërkesës agregate. 

N ga ana tjetër, ekonom istët m onetaristë besojnë se 

shpenzimet qeveritare dhe ndryshimet në taksa mund 

të ken ë vetëm efekt të p ërkoh sh ëm m bi kërkesën 

agregate, prodhimin dhe vendet e punës dhe se politika 

monetare është instrument më efektiv për kontrollin e 

kërkesës dhe presionit inflacionist. Ata janë më shumë 

skep tikë rreth tend encës që të m bështeten p olitikat 

fiskale, si mjet për menaxhimin e kërkesës. 

Politika 


Mekanizmi transmetues i politikave fiskale 

Politika fiskale dhe kërkesa 

agregate 

Shkurtime në tatimet Rritje e të ardhurave të Shtesë në kërkesën 

Shkurtime në tatimet 

Çmime më të ulëtamundësi 

për të ardhura 

Shtesë në kërkesën 

Shkurtime në tatimin Fitim pas tatimit më i Shtesë në shpenzimet 

Shkurtime në tatimin 

Rritje e të ardhurave të 

disponueshme për 

Shtese në kërkesën 

Fig. 1 Disa kanale të mundshme të përfshira në mekanizmin transmetues të politikave 

89

90 

Si mundet që ndryshimi në politikën fiskale të mbështesë 

ekonominë, duke ndikuar variabla të tilla, si kërkesa agregate, 

prodhimi kombëtar, çmimet dhe punësimi? 

Harta e mësipërme identifikon disa nga kanalet e mundshme të 

përfshira në mekanizmin transmetues të politikave fiskale. 

Efektet shumëzuese të një politike fiskale ekspansioniste varen 

nga niveli i kapaciteteve prodhuese ekonomike rezervë: nga pjesa 

e mjeteve të disponueshme me burim nga rritja e të ardhurave, 

e cila ësh të sh p enzu ar, në vend që të ku rsehej, ose është 

shpenzuar për importe. Dhe, gjithashtu, duhen pasur parasysh 

efektet e politikës fiskale m bi variabla të tilla si norm at e 

interesit. 

Shpenzimet qeveritare. Shpenzimet qeveritare (apo publike) 

çdo vit kapin një pjesë të madhe të produktit të brendshëm bruto. 

Shpenzimet nga sektori publik mund të grupohen në tri fusha 

kryesore: 

Transfertat apo transferimi i pagesave, të cilat janë 

pagesa qeveritare të ndihmës sociale, pensioneve dhe 

mbështetjeve të tjera; 

Shpenzimet qeveritare korrente (sh p en zim et 

op erative), të cilat i sigu rojn ë sh tetit m allrat d h e 

shërbim et si d he p agu ajnë ad m inistratën shtetërore. 

Shpenzimet korrente janë periodike, pasi këto shërbime 

duhet të sigurohen çdo ditë në të gjithë vendin. Pagesa 

e administratës merr një pjesë të caktuar të shpenzimeve 

totale korrente, pasi shteti është punëdhënësi më i madh 

në vend, me mbi 100 mijë të punësuar në këtë sistem. 

Shpenzimet kap ital e p ërfsh ijn ë sh p en zim et 

infrastrukturore, të tilla si ato për ndërtimin e rrugëve, 

spitale, shkolla etj. Këto investime shtojnë rezervën kapitale 

të ekonomisë dhe qart ësisht m und të kenë efekte të 

rëndësishme afatmesme dhe afatgjata në kërkesën dhe ofertën 

e ekonomisë. 

Shpenzimet qeveritare janë të nevojshme dhe të domosdoshme, 

përfshirë edhe dëshirën për të korrektuar efektet e dështimeve 

të tregu t ap o rastet, ku r m ekan izm at e tregu t m u n d të 

çekuilibrohen me efekte mbi të ardhurat, mbështetjen sociale 

dhe konsumin e individëve. 

M egjithatë, shpenzimet qeveritare janë më se të domosdoshme, në 

mënyrë që të: 

Sigurojnë nivel efikas shoqëror të të mirave publike; 

Ofrojnë një sistem të sigurt të përfitimeve nga ndihma 

sociale, për të mbështetur me të varfrit në shoqëri – kjo 

është gjithashtu pjesë e procesit të rishpërndarjes se të 

ardhurave dhe pasurisë; 

Sigu rojë in fr astru ktu rën e n ev ojsh m e, n ëp ërm jet 

sh p en z im ev e kap itale n ë tran sp or t, ed u kim d h e 

sh ërbim et sh ën d etësore - n jë kom p on en t sh u m ë i 

rëndësishëm për ofertën agregate afatgjatë të një vendi; 

O PTI M E

Shërbejnë si një mjet për menaxhimin e nivelit dhe të 

rritjes se kërkesës agregate, për të realizuar objektivat 

kryesore të politikës makroekonomike të qeverisë, të tilla 

si ulja e inflacionit dhe rritja e nivelit të punësimit. 

Iniciativa financiare private (PFI), përfaqëson një rrugë për 

financimin e shpenzimeve, për zhvillimin e infrastrukturës, pa 

marrë borxhe. Sipas “iniciativës financiare private”, kompanitë 

marrin mjete monetare borxh për të ndërtuar vepra publike, të 

cilat i shfrytëzojnë për afate të caktuara kohore. Iniciativa financiare 

private është portretizuar shpesh si përdorim i parave private për 

të p agu ar p ërm irësim et në shërbim et p u blike. Por kritikët 

argumentojnë se përsëri është paguar përmes xhepave të publikut. 

Pra, nuk ka para të reja shtese. Për më tepër, (thonë kritikët), 

financat private janë për nga natyra e tyre me të shtrenjta se kapitali 

publik. Qeveria, që drejton vendin, mund të ndjehet se ka ndërtuar 

një vepër publike me një marrëveshje dhe çmim të favorshëm, por 

vendi do të paguajë më shumë për periudha afatgjata. 

Diskrecionet e ndry shimev e fi skale ja n ë n d rysh im e të 

ku jd esshm e d he të p aram en d u ara n ë tatim et d irekte d h e 

ind irekte d he në shp enzim et qeveritare, të tilla si: rritja e 

shpenzimeve të përgjithshme kapitale në buxhetin për ndërtimin 

e rrugëve, apo rritje të alokimeve në burimet që shkojnë direkt 

për funksionimin e administratës. 

Stabilizuesit automatikë përfshijnë ndryshimet në të ardhurat 

tatim ore d he shpenzim et qeveritare, të cilat vijnë pothuajse 

au tom atikish t, n d ërsa ekon om ia ecën p ërm es h ap ave të 

ndryshëm të ciklit të biznesit. 

Të ardhurat nga tatimet. Ku r ekonom ia është d u ke 

u z h v illu a r m e sh p ejtësi, sh u m a e të a r d h u r a v e 

tatim ore rritet, d u ke nxjerrë jashtë p ara nga flu ksi i 

qarku llim it të të ard hu rave d he shpenzim eve. 

Shpenzimet e mbështetjes sociale. Rritja ekonom ike 

nënkupton që qeveria nuk do të shpenzojë aq shumë në 

përfitimet e ndihmës sociale, të tilla si suport të ardhurash 

apo përfitime nga papunësia. 

Balanca buxhetore dhe fluksi qarkullues. Një rritje e 

shpejtë ekonomike tenton të drejtohet në një fluks dalës 

neto i parave nga fluksi i qarkullimit. Anasjelltas, gjatë 

rënies ekonomike apo recensionit, qeveria normalisht e 

ndërpret ecjen, drejt një deficiti më të madh buxhetor. 

Të ard h u rat arkëtoh en n ë llogaritë qeveritare n ëp ërm jet 

tatim eve d he taksave. N ë fakt, ka shumë lloje tatim esh d he 

taksash d he vetë sistem i tatim or në vetvete shpesh d uket i 

kom p liku ar. Por d u h et të bëh et një d allim i rën d ësishëm 

ndërmjet tatimeve direkte dhe atyre indirekte. 

Tatimet direkte vendosen mbi të ardhurat, pasurinë dhe 

fitim in . Tatim et d irekte p ërfsh ijn ë tatim in m bi të 


Stabilizatorët automatikë dhe 

hapësira për ndryshim në 

politikën fiskale 

Tatimet 

91

Politika fiskale dhe oferta 

agregate 

92 

ardhurat, kontributet e sigurimeve, tatimet mbi fitimet 

nga kapitali dhe tatimin korporativ. 

Tatimet indirekte jan ë tatim e m bi kon su m in , m bi 

shpenzimet, të tilla si akcizat dhe tatimi mbi vlerën e 

shtuar (TVSh), për shumicën e mallrave dhe shërbimeve. 

N d ryshim et në p olitikën fiskale m u nd të jap in im p akte në 

kap acitetet e ofertës së ekon om isë d h e, p ër p asojë, të 

kontribuojnë në rritjen ekonomike afatgjatë. Efektet tentojnë të 

jenë afatgjata në natyrë. 

Incentivat e tregut të punës. Shkurtimet në tatimin mbi 

të ardhurat mund të përdoren për të siguruar incentiva 

p ër n jerëz që jan ë aktivë n ë kërkim të p u n ës d h e, 

gjithashtu, si një strategji për të rritur produktivitetin e 

p u n ës. Disa ekon om istë argu m en tojn ë se reform at 

përfituese të ndihmës sociale janë më të rëndësishme se 

shkurtimet e tatimeve, me qëllim sigurimin e incentivave 

- n ë veçan ti p ër të kriju ar n jë “çarje” ap o h en d ek 

ndërmjet të ardhurave të këtij grupi që punon dhe atij 

grupi që qëndron vullnetarisht në grupin e të papunëve. 

Shpenzimet kapitale. Shpenzimet kapitale qeveritare 

në infrastrukturën kombëtare (p.sh., përmirësimi i rrjetit 

rrugor apo rritja në programet e ndërtimeve për shkolla 

dhe spitale të reja) japin ndikim në rritjen e investimeve 

në të gjithë ekonominë e vendit. 

Norma më të ulëta të tatimit mbi fitimin korporativ 

dhe tatimeve të tjera mbi biznesin, mundet të përdoren 

gjithashtu si një politikë për të stimuluar një nivel më të 

lartë të investimeve të biznesit dhe të terheqë brenda 

vendit investimet e huaja. 

Krijimi i sipërmarrje ve d he b izneseve të reja. 

Sh p en z im et qev eritare d u h et të p ërd oren p ër të 

financuar një ekspansion në kategorinë e bizneseve të 

reja, të vogla, të krijuara. 

Kërkimi dhe zhvillimi (inovacionet). Sh p en zim et 

qeveritare, kred itim i tatim or d he zbritjet e tjera nga 

tatim et m und të përd oren p ër të inkurajuar rritjen e 

kërkimeve dhe zhvillimit në sektorin privat të biznesit, i 

p ërcaktu ar p ër të p ër m irësu a r kon ku r ren cën 

ndërkombëtare të biznesit vendas dhe për të kontribuar 

p ër n jë ecu ri m ë të sh p ejtë të in ov acion ev e d h e 

zbulimeve. 

Kapitali njerëzor i fuqisë punëtore aktive. Shpenzime 

më të larta qeveritare për ed ukimin d he trajnimin (të 

disenjuar për rritjen e kapitalit njerëzor të fuqisë punëtore 

aktive), si d he investimet e rritura në shëndetësi d he 

transport, mundet gjithashtu të kenë efekte ekonomike 

afatgjata, lid hur m e ofertën. Investim et d he rritja në 

infrastrukturën e transportit shihet, nga mjaft biznese, 

si absolutisht esenciale, në rast se vendi kërkon të jetë 

konkurrues brenda Europës dhe ekonomisë globale. 

O PTI M E

Ekonomistët e tregut të lirë janë normalisht skeptikë lidhur me 

efektet e shpenzimeve qeveritare për përmirësimin e ofertës në 

ekonomi. Ata argumentojnë se tatime më të ulëta dhe kontrolli 

i rreptë i shpenzimeve qeveritare dhe i huamarrjes, kërkohen 

me qëllim që të lejojnë sektorin privat të ekonomisë të përparojë. 

Ata besojnë në një sektor shtetëror, me përmasa të vogla, në 

m ënyrë që gjatë ecjes d he zhvillim it barra e p ërgjithshm e 

tatimore të mund të ulet dhe, në ketë mënyrë, ta lejojë sektorin 

privat të ekonomisë të rritet dhe të përparojë. 

Megjithatë, shp enzim et shtetërore të m irëp lanifiku ara d he 

ven d im et p ër tatim et, m u n d të ken ë n jë im p akt p ozitiv, 

pavarësisht nga fakti se reformat në politikat fiskale kërkojnë 

një kohë të gjatë për ta ushqyer ekonominë. Çështja kyçe është 

të ndihmohet sigurimi i incentivave të duhura për individët dhe 

bizneset, tilla si incentivat për gjetjen e punës dhe incentiva për 

bizneset që rrisin punësimin dhe investimet. 

Nga analizat e kryera, lidhur me shkaqet e krizës globale, është 

konkluduar se kompanitë financiare, sidomos ato amerikane, 

kanë synu ar të financojnë rritjen e tyre nëpërm jet rritjes së 

borxheve, e cila ka ndikuar edhe në përmasat e krizës. Kjo është 

e lidhur edhe me sistemin tatimor, i cili takson dividentët dhe 

ndarjet e fitimit, duke krijuar avantazhe krahasuese për interesat 

e huave. Është vërtetuar gjithashtu se ulja e taksave nxit kursimin, 

investimin dhe punësimin, si element thelbësor të një zhvillimi 

ekonomik të qëndrueshëm. 

Konkluzionet kryesore, që kanë të bëjnë me efektin e politikave 

fiskale dhe tatimore përkundrejt rritjes ekonomike, janë: ulja e 

taksave, në mënyrë të përhershme mbështet zhvillimin ekonomik; 

jo të gjitha taksat kanë të njëjtin efekt në rritjen ekonomike; efekti 

pozitiv i uljes së taksave kushtëzohet nga fakti se kush e financon 

uljen e tyre: një borxh i rritur, që në thelb është një taksë për t‘u 

paguar, apo kontrolli i fortë i shpenzimeve korrente qeveritare. 

E rëndësishme është të përcaktohet se cilat janë nivelet e uljes 

së taksave, që nuk cenojnë stabilitetin financiar dhe që i krijojnë 

qeverisë mundësi për të rritur investimet publike për arsimin, 

shëndetësinë, infrastrukturën etj. 

Ulja e taksave duhet të jetë një reformë e mirëmend uar dhe jo 

një akt spontan. Struktura dhe niveli konkret i uljes së tyre, në 

n jë strategji afatgjatë, d u h et të jetë n jë v en d im m arrje e 

m bështetur në stu d im e m bi efektet d he jo vetëm si pjesë e 

vu lln etit p olitik të qev erisë. Strategjitë që p ërm irësojn ë 

mirëqeverisjen, garantimi i së d rejtës së pronës, funksionimi i 

shtetit ligjor, profesionalizmi i administratës publike, cilësia e 

burimeve njerëzore, kanë nd ikim më përcaktues dhe afatgjatë 

në ambientin e biznesit dhe konkurrencën. 

Është shumë e rëndësishme të qartësohet struktura tatimore dhe 

uljet konkrete të taksave, sepse jo të gjitha taksat kanë të njëjtin 

efekt pozitiv në këndvështrimin afatgjatë. Një ulje e përhershme 

e taksave në m ënyrë grad uale d he të studiuar, e shoqëruar 

detyrimisht me reduktimin gradual të shpenzimeve publike, sjell 

efekte pozitive afatgjata në rritjen ekonomike. 

Pavarësisht nga shkalla e lartë e inform alitetit, qoftë ed he 

përkohësisht, ulja e taksave sjell uljen e të ardhurave buxhetore, 


93

a. Stimulimi fiskal i synuar tek 

konsumatorët 

94 

çka imponon qartësim të reformave në krahun e shpenzimeve 

publike, sidomos në shpenzimet korrente, në rast të kundërt, 

ulja e taksave do të sillte rritjen e borxhit. 

Ka d y m u n d ësi p ër të n d alu r rritjen e borxh it: sh ku rtim 

shp enzim esh, rritje të tatim eve ekzistu ese, ap o vend osje e 

tatimeve të reja. 

Shku rtim i i shp enzim eve, në çd o rast, m u nd ta red u ktojë, 

p or nu k m u nd ta elim inojë m bështetjen nd aj shtresave në 

nevojë. Pabarazia e rritu r d he kohezioni social i m u ngu ar 

jan ë n jë taksë jo e leh të p ër çd o qeveri. Por red u ktim i i 

sh p en z im ev e n ë k oh ë k r iz a sh b ie n d esh m e p o lit ik a t 

kejnsianiste të rigjallërim it të ekonom isë, që kërkojnë rritje të 

sh p en zim eve p u blike. Ësh të argu m en tu ar se u lja e d isa 

taksave, qoftë ed h e n ë m ën yrë të p ërkoh sh m e, m u n d të 

përd oret në funksion të paketës antikrizë, por shpesh rezultati 

i tyre kushtëzohet nd jeshëm nga am bienti politik, social d he 

psikologjik. 

N jë u lje e kon sid eru esh m e e taksave d h e n ë m ën yrë të 

m en jëh ersh m e krijon n jë situ atë të vësh tirë n ë p eriu d h at 

pasardhëse. N ë shumë vend e, ind ivid ët d he kompanitë janë 

njëlloj të nd jeshëm si nd aj taksave të larta, ashtu ed he nd aj 

borxheve në rritje, që në thelbin e tyre dallojnë nga njëra-tjetra 

thjesht nga data e pagesës, por kanë të njëjtin burim pagese: 

taksat dhe tatimet e tyre. 

Por, në fakt, ka edhe shumë ekonomistë, të cilët nuk besojnë se 

uljet e tarifave tatimore dhe taksave do të mundin të jenë efektive. 

Ed he në Europë, d isa vend e hezituan të aplikonin politika 

fiskale për uljen e tatimeve mbi konsumin, me qëllim nxitjen e 

kërkesës në ekonomi. 

Kompozimi i stimujve fiskalë. Kom p ozim i i d isa stim u jve 

fiskalë ësh të i d om osd osh ëm n ë am bien tin d h e ku sh tet 

ekon om ike që kalon ekon om ia globale. Rekom an d im et e 

forumeve ndërkombëtare përfshijnë: 

Mbështetja e shp enzim eve të konsu m atorëve d u het të ketë 

parasysh kushtet aktuale specifike. 

Tre faktorë specifikë ndikojnë tek konsumi në këto rrethana: 

Rën ia aktu ale e të ard h u r ave ap o të ard h u rat e 

d isp on u esh m e n ë të ard h m en , m u n d t’i sh tyjn ë 

konsumatorët të zvogëlojnë blerjet dhe konsumin; 

Kufizimet në kreditim, mbyllja e linjave të kreditimit për 

konsu m atorët ap o p agim i i norm ave m ë të larta të 

interesit për to, i detyron konsumatorët të zvogëlojnë 

blerjet dhe konsumin; 

Pasigu ria e m ad h e i sh tyn kon su m atorët të rrisin 

ku rsim et p arap rake d h e të p resin , d u ke an alizu ar 

situ atën d h e d u ke i sh tyrë n ë koh ë blerjet, d erisa 

pasiguritë të qartësohen. 

O PTI M E

Secili n ga këta tre faktorë ka im p likim e të n d rysh m e n ë 

tendencën e natyrshme, lidhur me shkurtimet e përkohshme të 

tatimeve apo të transfertave. 

Të vlerësosh rëndësinë relative të të tre faktorëve është e vështirë, 

por ka dy rekomandime të gjera: 

E para, të planifikohen shkurtime në tatime apo transferta 

n ë d rejtim të atyre konsu m atorëve që n d od h en n ë 

vështirësi apo pasiguri për të konsumuar. 

E dyta, qartësia e politikave, së bashku me një angazhim 

të fortë nga politikëbërësit, për të marrë çd o masë që 

m und të jetë e nevojshm e p ër të shm angu r risku n e 

zgjatur të një krize, ka mundësi të reduktojnë pasigurinë 

d he t’i shtyjnë konsu m atorët të u lin tend encën p ër 

ru ajtjen e ku rsim eve, n ë m ën yrë që të n d ërp resin 

pritshmërinë dhe të shpenzojnë përsëri. 

Masa të tjera? 

Disa vende morën në konsideratë shkurtime të taksave në bazë 

të gjerë. Disa vend e kanë zbatu ar ap o janë d u ke m arrë në 

kon sid eratë u ljen e p ërkoh sh m e të n orm ës së TVSH -së. 

Megjithatë, mbetet në pikëpyetje fakti, nëse ulja e disa pikëve 

në tarifën e TVSH-së, realisht do të mund ta nxiste konsumatorin 

të shpenzojë më tepër tani apo të presë për më vonë. 

Në mjedisin aktual, shoqëritë nuk përballen vetëm me rënien 

drastike të kërkesës, por edhe me shumë pasiguri, lidhur me të 

ardhmen e tyre. Duke qenë një mjedis i pasigurt, edhe shoqëritë, 

ashtu si konsumatorët, mbajnë një qëndrim pritës se çfarë do të 

ndodhë në të ardhmen, përsa u përket vendimeve të tyre për 

investime. Subvencionet apo masat për të ulur dhe axhustuar 

tatimet, lidhur me koston e kapitalit (të tilla si: uljet në tatimin 

mbi fitimin korporativ dhe tatimet mbi fitimet kapitale) nuk pritet 

të kenë efekt të madh. Ajo që nuk duhet lejuar është që këto 

shoqëri të shkurtojnë veprimtarinë e tyre operacionale, për shkak 

të mungesës së financimit, duke pasur parasysh edhe koston e 

parasë. 

N ë fakt, ky është një p roblem p arësor i m onetaristëve, jo i 

p olitikave fiskale. Megjith atë, ka fu sh ë vep rim i ed h e p ër 

qeverinë në mbështetjen e shoqërive që ndeshen me probleme 

të v ësh tir a , të cila t m u n d të m b ijetojn ë n ëp ër m jet 

ristrukturimit, por që e kanë të vështirë apo të pamundur të 

marrin financim et e nevojshme nga tregu m osfunksionues i 

kred itit. 

N ë v eça n ti, k y ësh të n jë a r g u m en t p ër k om b in im in e 

p roced u rave që lejojnë ristru ktu rim in e shoqërive, të cilat 

p ërballen m e vu ajtje ekonom ike, m e garanci shtetërore për 

kred i të re. Kjo m u nd të lehtësojë zhvillim in e p laneve të 

ristrukturimit. 


b. Stimujt fiskalë të synuar tek 

shoqëritë 

95

c. Masat për të ardhurat 

tatimore 

2. Ulje e tatimeve nga të 

ardhurat personale, për grupet 

me të ardhura të ulëta. 

3. Reduktim i përkohshëm në 

kontributet e sigurimeve të 

papunësisë. 

4. Lehtësimi i rregullave të 

tregtimit të humbjeve tatimore 

të bankave apo kompanive në 

vështirësi. 

96 

1. Reduktim i përkohshëm në normat e tatimeve mbi 

konsumin (jo të paralajmëruara). Kjo masë ka avantazhe, 

sepse rrit fuqinë blerëse të familjeve dhe inkurajon konsumin 

korrent , nëpërmjet uljes se çmimeve. 

Por ka edhe dizavantazhe: mund të mos planifikohet aq mirë 

sa d isa m asa të tjera; jo d om osd osh m ërish kalon tek 

konsu m atori (çm im et p ërfund im tare m u nd të m beten të 

pandryshuara); në një ambient të pasigurt dhe me një krizë 

besimi, mund të mos jenë të mjaftueshme inkurajimi dhe 

stimulimi i shpenzimeve. 

Av an ta zh et m u n d të jen ë: m asa të tilla m u n d të 

implementohen me shpejtësi dhe përkohësisht. Por kjo masë 

ka edhe dizavantazhe dhe mund të jetë joefektive, nëse, nën 

nd ikim in e ngad alësim it ekonom ik, shu m ë fam ilje d o të 

tentojnë të rrisin paraprakisht kursimet, në vend të shtimit 

të konsumit. 

Avan tazh i: objektivat p ër të rritu r p u n ësim in p ërm es 

red u ktim it të kostov e të p u n ëd h ën ësit, m u n d të 

implementohen shpejt, përkohësisht. 

D iz av an t az het : M u n d t ë jetë m a se jo efek t iv e, n ëse 

k on sid er a t a t ë t jer a , siç ësh t ë p er sp ek t iv a e ft o h t ë 

ekonom ike, nd ikon në vend im et e punëd hënësve; nuk ka 

shumë të d hëna d he evid enca që të vërtetojnë se kjo m asë 

m u n d të ketë efekte n ë ven d im et e p u n ëm arrësve, n ë 

rreth an at ekon om ike kon krete. Por, n d ërkoh ë, u lja e 

përkohshm e në kontributet e sigurim eve shoqërore ka një 

risk, sipas të cilit, u ljet në tarifat e këtyre kontributeve, 

ed h e p se d ek la r o h en si t ë p ër k o h sh m e, n u k d o t ë 

r ish ikoh en , d u k e d obësu a r m ë tej z batu esh m ër in ë e 

sistem eve të sigurim eve shoqërore. 

Avantazhet: siguron incentiva për shkrirjen e kompanive në 

vështirësi m e kom p ani m e të shënd etshm e, lejon trajtim 

sim etrik të fitim ev e d h e h u m bjev e d h e ka syn im e të 

programuara, për të kthyer mirëbesimin në sektorin bankar 

d h e të n d ërm arrjeve. Ësh të n jë rru gë p ër të sigu ru ar 

menaxhim më të mirë të shoqërive jofitimprurëse. 

Dizavantazhet: Firm at m e p roblem e m u nd të liku id ohen 

menjëherë pas bashkimit apo shkrirjes, apo veprimtaria e tyre 

mund të ndryshojë. Nëse kjo incentivë do të shoqërohet me 

rregulla shumë strikte, m und të jetë shumë e vështirë që 

rregulla të tilla të implementohen në praktikë. Gjithashtu, 

nuk është plotësisht e qartë, nëse përmirësime të tilla janë të 

O PTI M E

n evojsh m e p ër të in ku raju ar bash kim in d h e sh krirjen , 

mungesa e tyre do të reflektohet thjesht në çmim. 

Avantazhet: Shoqëritë lejohen të menaxhojnë më mirë fluksin 

m onetar, si d he krijohet trajtim sim etrik i fitim eve d he 

humbjeve. 

Dizavantazhet: Shoqëritë mund të nëndeklarojnë detyrimet e 

pritshme. Por, ndoshta, më sinjifikativ është fakti se nuk është 

e qartë, nëse, në kontekstin korrent, këto masa mund të kenë 

ndonjë efekt për mbështetjen e kërkesës agregate. 

1. Reduktimi i normës së tatimit mbi fitimin korporativ, dividenteve 

dhe fitimeve nga kapitali apo introduktimi i incentivave speciale, 

të tilla si amortizimi i përshpejtuar. 

Dizavantazhet: janë masa joefektive, kur fitimet e biznesit 

d he ato nga kapitali janë të u lëta. Mu nd ësia ekziston në 

vendet me nivel shumë të lartë të normës së tatimit mbi fitimin 

korp or ativ , si p .sh . Jap on ia . Por, gjith sesi, këto lloj 

ndryshimesh në nivelin e tarifave tatimore është vështirë të 

kthehen më pas në nivelin e para krizës. 

2. Amnistitë/përjashtimet e përkohshme për kompanitë me 

probleme 

Dizavantazhet: shumë shtrembëruese, me mundësi për të mos 

qenë efektive d he joefikase. Për më tepër që, me një sistem 

të mirëdizenjuar për parapagesat dhe mbartjen e humbjeve, 

pagesat e tatimeve për kompanitë në vështirësi reduktohen 

automatikisht. Amnistitë apo përjashtimet mund të shihen 

nga konkurrentët nd ërkombëtarë si një politikë industriale 

jo e nd ershm e, d u ke kriju ar id enë e “su bvencionit nga 

shteti”. 

3. Zgjerimi i rregullave të mbartjes në periudhat e kaluara (alokimi 

i humbjeve korrente në fitimet e viteve të kaluara dhe dhënia e 

rimbursimeve për tatimet e paguara më tepër). 

Dizavantazhet: janë joefektive për stimulimin e kërkesës 

agregate dhe janë gjithashtu shtrembëruese. 

4. Ndryshimet e tatimeve që përkeqësojnë shtrembërimet, si 

p.sh., rritjet në tarifa apo taksa të ndryshme. 

Dizavantazhet: shtrem bërim e të m u nd shm e p ër të qen ë 

joefektive. 

5. Masa me qëllim përkrahjen e tregjeve financiare dhe të çmimeve 

(p.sh., reduktimet në tatimet mbi fitimet kapitale). 

Dizavantazhet: shtrem bërim e të m u n d sh m e p ër të qen ë 

joefektivë; mund të ketë efekte dytësore të papritura (riklasifikim 

të të ardhurave në kategori, subjekt i tatimeve më të ulëta). 


5. Ndryshime dhe lehtësime në 

rregullat e parapagimit të 

detyrimeve tatimore, nëpërmjet 

zgjerimit të rregullave të 

mbartjes. 

Masa që nuk rekomandohen: 

97

Politikat fiskale shqiptare në 

kontekstin e krizës ekonomike 

botërore dhe problemeve me 

rritjen e deficitit buxhetor 

98 

Gjatë viteve 2008 e 2009, në ekonomitë kryesore të botës u kryen 

investimet dhe ndërhyrjet të mëdha publike, të cilat ndihmuan 

për të luftuar krizën financiare, por që tani duket se po bëhen 

p engesë p ër nxitjen e rritjes ekonom ike d he rigjallërim in e 

sektorëve prodhues të ekonomive evropiane e botërore. 

N ë fillim të kriz ës u op eru a n ëp ërm jet n d ër h yrjes d h e 

mbështetjes me fonde publike të bankave dhe tregjeve financiare 

dhe të sektorëve të caktuar të industrisë. Pritshmëria ishte që, 

pas kësaj ndërhyrjeje, do të rezultonte një trend pozitiv i rritjes 

ekonomike, duke balancuar fondet publike dhe duke lejuar një 

normë inflacioni të kontrolluar dhe jo shqetësuese. 

Por, ndërsa kriza e tregjeve dhe institucioneve financiare duket 

e tejkalu ar d he nën kontroll, ka kohë që është shfaqu r një 

shqetësim i madh: dizekuilibri i financave publike. Kriza greke, 

e cila është krizë e financave publike, ka hapur një problem të 

ndjeshëm për vendet e BE-së. Përveç Greqisë vërehet se edhe 

borxhet publike të Italisë, Spanjës, Portugalisë, Irlandës etj., janë 

në nivele shqetësuese. 

Lidhur me vendin tonë, vlerësohet se kriza ekonomike mund të 

konsiderohet e tejkaluar d he vitet në vijim d o të jenë vitet e 

rigjallërimit ekonomik. Në fakt, potenciali i rritjes ekonomike të 

Shqipërisë ishte vlerësuar me rreth 7-9 % në vit, gjatë dekadës së 

parë të tranzicionit dhe u ul në 6 për qind në vit, në fillim të 

viteve 2000. Por për shkak të krizës së fundit financiare botërore, 

si dhe nga fakti që në të ardhmen Shqipëria pritet të ketë më pak 

të ard hura valutore nga rem itancat d he investim et e huaja, 

parashikohet që ekonomia e saj të rritet me vetëm 2.5 deri 3,6 për 

qind, gjatë viteve 2010 - 2012. Buxheti i qeverisë shqiptare ka 

shënuar rritje të të ardhurave me rreth 15 për qind gjatë viteve të 

fundit, gjë që nënkupton dyfishim të të ardhurave buxhetore në 

një periudhe gjashtëvjeçare. Por, nisur nga prognoza e rritjes 

ekonomike të viteve në vijim dhe duke mos pasur shumë fushë 

veprimi në rritjen e tarifave tatimore, së paku, deri në vitin 2014, 

të ardhurat e buxhetit mund të rriten me rreth 5-7 % në vit. 

Përmirësimi i shumë treguesve makroekonomikë, përfshirë këtu edhe 

reduktimin e shpejtë të deficitit buxhetor, përbën sfidën kryesore të 

financave publike shqiptare dhe gjykohet se është i mundshëm në 

një periudhë afatmesme. Rishikimi i buxhetit të vitit 2010, shkurtimi 

me rreth 30-35 miliardë lekë i të ardhurave dhe shpenzimeve, si dhe 

rishikimi i parashikimeve buxhetore për 2-3 vitet në vijim, synojnë 

kontrollin e gjendjes së deficitit buxhetor nga ana e qeverisë. 

Në fakt, gjatë viteve 2008 dhe 2009, në Shqipëri ishin investimet 

e mëdha publike që e zbutën efektin e krizës globale financiare, 

por që krijuan të njëjtin precedent me financat publike, pra, rritën 

d eficitin buxhetor. Kred itë e m arra nd ikuan në injektim in e 

burimeve në ekonomi, rritën prodhimin dhe të ardhurat tatimore, 

por, njëkohësisht, krijuan kushte për thellim in e d eficiteve 

buxhetore në vitet në vijim. Ndërkohë, sot ndodhemi para kërkesës 

urgjente të reduktimit të deficitit buxhetor, duke i varur shpresat 

tek emetimi i eurobondeve dhe tek sigurimi i një borxhi shtetëror 

prej rreth 350 milionë eurosh, si pasojë e këtij mekanizmi. Por 

kushtet jo të favorshme të tregut duket se e dekurajuan përpjekjen 

e qeverise për të gjetur zgjidhje tek eurobondet. 

O PTI M E

Rreth 200 milionë euro të pritshme nga emetimi i eurobonove 

do të shkonin menjëherë për shlyerjen e kredisë sindikale, të 

m arrë në m aj 2009 p ër financim in e rru gës Du rrës-Ku kës, 

ndërsa 150 milionë të tjera për nevojat e buxhetit. Pra, d o të 

marrim borxhe të reja në monedhe të fortë, për të shlyer borxhet 

e vjetra, si dhe do të përdorim pjesën tjetër të këtij borxhi të ri 

për shpenzime qeveritare. 

Me gjithë shkurtimet domethënëse në buxhetin e vitit 2010, të 

propozuara në ‘Kuad rin e ri m akroekonomik afatmesëm’ të 

qeverisë, rreth 30-35 m iliard ë lekë ose 2,5% e PBB-së, sipas 

prirjeve aktuale të të ardhurave të buxhetit për 6-mujorin e parë 

të vitit 2010, tentojnë një deficit prej rreth 5-6%të PBB-së. Ky 

trend kërkoi rishikimin e d omosd oshëm të buxhetit (të cilin 

qeveria e bëri), me synim uljen e deficitit në rreth 3-4 % të PBBsë. 

Ky nivel do të ulë kërkesën për financime, do të mbështesë 

përshtatjen e llogarisë korrente dhe do të shënojë hapin e parë 

drejt objektivit për ta ulur borxhin publik përsëri në 50% të PBBsë, 

në fund të vitit 2013. 

Si në pjesën më të madhe të Europës Lindore edhe në rajonin 

tonë, të ardhurat nga tatimet kanë rënë, pasi baza e tyre u rrit 

gjatë p eriu d h ës së bu m it, sid om os n ga in v estim et 

infrastrukturore dhe importet e larta, konsumi dhe çmimet e 

pasurive të paluajtshme, të cilat tashmë po përshtaten në nivele 

të reja më të ulëta. 

Pran d aj, u ljet e tarifave tatim ore d h e kon tribu teve, që u 

realizuan disa vite me parë, të cilat bazoheshin në bumin e rritjes 

së të ardhurave, duhet të rishikohen. P.sh., ka pak prova që të 

vërtetojnë se u lja e norm ës së kontribu teve të sigu rim eve 

shoqërore ka përmirësuar të ardhurat, siç pritej dhe shpresohej, 

ndërsa, nga ana tjetër, ka përkeqësuar deficitin e pensioneve në 

2.5% të PBB-së, një nivel i lartë, po të merret parasysh konteksti 

i Shqipërisë, me një popullsi relativisht të re. Një amnisti fiskale, 

ndonëse është tund uese në klimën aktuale, d uke qenë se ka 

mundësi për një rritje të menjëhershme në të ardhura, duhet 

marrë në konsideratë vetëm si mjeti i fundit, pasi rrezikon të 

kërcënojë pagesat e tatimeve në të ardhmen dhe besueshmërinë 

e sistemit tatimor. 

Në fund të fundit, që të përmirësojë deficitin e vet buxhetor, 

Shqipërisë i duhet të punojë në të dy drejtime: së pari të rrisë të 

ardhurat e buxhetit, veçanërisht ato që gjenerohen nga sistemi 

tatimor dhe, së dyti, të shkurtojë shpenzimet. 

Natyrisht që rruga e dytë, megjithëse është e padëshiruar për 

qeveritë, do të ndodhë. Shkurtim i shpenzimeve do të thotë rritje 

rrogash d he pensionesh më e ulët se ajo çka është ofruar në 

vitet e m ëp arsh m e, in vestim e të red u ktu ara d h e m ë p ak 

transferta për ndihmë dhe solidaritet social. 

Po çfarë mund të bëhet lidhur me drejtimin e parë, pra, rritjen e të 

ardhurave të buxhetit? 

Aktualisht, Shqipëria ka barrë tatimore në nivelin rreth 27%. 

Pra, në çd o 100 lekë Prod u kt të Brend shëm Bru to, 27 lekë 

akumulohen nga buxheti për rishpërndarje. Nga kjo shifër, rreth 

26% janë të ardhurat nga tatimet dhe taksat. Këtu kemi marrë 


99

100 

p arasysh ed he d isa lloje të ard hurash që klasifikohen si të 

ardhura nga tarifat e institucioneve buxhetore, por që, në fakt, 

janë taksa të fshehura. 

Niveli prej 27% i barrës tatimore, në fakt, duket i ulët. Mesatarja 

e vendeve të BE-së është rreth 38-40%, ndërsa vendet e rajonit 

të Evropës Juglind ore arkëtojnë rreth 28-32% të PPB-së. Pra, 

duket se jemi së paku mbi 12 pikë përqindje poshtë mesatares 

së BE-së si dhe 3-5 pikë përqindje poshtë vendeve të rajonit. 

Nëse do të shihet struktura e të ardhurave tatimore dhe pjesa 

që ajo zë në PPB, vërehet se defektet më serioze Shqipëria i ka 

tek kontributet e sigurimeve. N e arkëtojmë rreth 4,5% të PPBsë 

kontribute të sigurimeve, nd ërkohë që në vende të tilla, si 

Maqed onia d he Bu llgaria, arkëtojnë të p aktën d y herë m ë 

shumë. Diferenca të mëdha, krahasuar me vendet e tjera, kemi 

ed h e n ë tatim et m bi p asu rin ë. Pikërish t, p ër këto lloje të 

ardhurash tatimore duhet të realizohen përmirësime, me qëllim 

arritjen e niveleve të krahasu eshm e të “barrës tatim ore” të 

vendeve të tjera. 

N ë fund të vitit 2005 dhe në vijim, qeveria demokratike, që mori 

pushtetin, filloi zbatimin e politikës së taksave të ulëta. 

Qëllimi i një politike të tillë ishte i qartë: 

Së pari, të vihej në zbatim filozofia e një force të d jathtë 

liberale, e cila ul taksat mbi biznesin, me qëllim rritjen 

e kapitalit, prodhimit dhe punësimit; 

Së dyti, për t’iu përgjigjur uljes së tarifave tatimore të të gjitha 

vendeve të rajonit, me qëllim thithjen e investimeve të 

huaja, çka çoi edhe në një konkurrencë se “kush i ul 

më shumë tatimet”; 

Së treti, të përfitohej nga përvoja dhe rezultatet pozitive të 

implementimit të “taksës së sheshtë” në vendet balltike 

dhe disa vende të tjera. 

Kjo strategji çoi në përgjysm im in e tatim eve d irekte m bi të 

ardhurat dhe investimet kapitale. Ulja e tarifave tatimore nuk 

shkaktoi nd onjë trond itje buxhetore në vitet 2006-2009, pasi 

investimet e mëdha, sidomos ato infrastukurore, që u injektuan 

në ekonomi, mbuluan me të ard hura shtesë uljen e tarifave. 

Natyrisht, ka pasur edhe përmirësime në administrimin tatimor. 

N dërkohë, uljet zinxhir të tarifave tatimore në vendet e rajonit, 

megjithëse bëheshin në emër të thithjes së investimeve të huaja dhe 

krijimit të klimës atraktive për investitorët strategjikë, u konsideruan 

nga shumë kritikë, edhe të BE-së, si “praktika të konkurrencës së 

dëmshme tatimore”, pasi jo vetëm ulën të ardhurat e buxhetit të 

këtyre vendeve në terma afatgjatë, por prekën edhe interesat e 

vendeve të zhvilluara të BE-së, të cilat e taksojnë investimin e 

kapitalit apo fitimin e korporatave me tarifa tatimore në nivele 

25-35%, ndërkohë që vendet e Europës Juglindore ulën tarifat 

deri në 9%, në rastin e Malit të Zi dhe 10% në rastin e Shqipërisë, 

Maqedonisë, Serbisë etj. 

O PTI M E

N d ërkohë që në vend in tonë u përgjysm uan tarifat tatim ore 

të tatim eve d irekte, tatim et in d irekte u rriten d irekt ap o 

ind irekt. U realizu an rritje të nd jeshm e të akcizave për një 

sërë m allrash, si cigaret d he karburantet. N iveli i tarifës së 

Tatim it m bi Vlerën e Shtuar vërtet nuk u rrit, pra, m beti 20 

%, p or u m orën një sërë m asash ind irekte p ër rritjen e të 

ard hurave nga TVSH -ja, të tilla si futja në skem ën e TVSH - 

së, të furnizim it të shërbim eve arsim ore d he shënd etësore. 

Për t’i paraprirë thellimit të mëtejshëm të deficitit buxhetor për 

vitin 2010, qeveria m ori p ërsëri d isa m asa p ër rritjen e të 

ardhurave tatimore, të tilla si: 

Ulja e pragut të regjistrimit në TVSH nga 8 në 5 milionë, 

si dhe 2 milionë për profesionet e lira, ndërkohë q është në 

diskutim caktimi i një pragu unik prej 2 milion lekësh për 

të gjitha bizneset; 

Rritja e mëtejshme e akcizës për një kategori të caktuar 

mallrash; 

Ulja e efekteve të amortizimit në kosto për aktivet e 

trupëzuara (ndërtesat), nëpërmjet llogaritjes së amortizimit 

mbi vlerën e mbetur; 

Heqja nga grupi i eksport eve të shërbimeve 

ndërkombëtare, duke krijuar një situatë të vështirë për 

shumë biznese. 

Në fakt, qeveria nuk ka shumë hapësira për të manovruar me rritjen 

e tarifave tatimore. Uljet dhe përgjysmimet e tatimeve direkte të 

realizuara disa vite më parë, nuk mund të kthehen prapa, pasi do të 

përbënin kosto të madhe politike për qeverinë. Rrugët e vetme që mbeten 

për rritjen e të ardhurave janë ato që lidhen me përmirësimin e 

administrimit tatimor dhe shmangien e evazionit tatimor. Po të 

kemi parasysh se, siç theksuam, jemi së paku 2 pikë përqind me 

pak në “barrën tatimore”, krahasuar me vendet përreth nesh, që 

kanë pothuajse të njëjtat nivele të tarifave tatimore dhe, nëse 

“supozojmë” se ato vende nuk kanë evazion, rezulton se “hendeku” 

minimal tatimor apo “tax gap” mund të llogaritet në rreth 20 

miliardë lekë në vit. Natyrisht, kjo shifër teorike nuk mund të 

arkëtohet brenda vitit, sado të përpiqet qeveria të përmirësojë 

administrimin tatimor. Përveç defekteve të administratës tatimore, ka 

shumë faktorë të tjerë domethënës politiko-shoqërorë, ekonomikë dhe 

psikologjikë që e bëjnë të pamundur reduktimin e menjëhershëm të 

“hendekut tatimor”. 

Atëherë çfarë mund të bëhet tjetër? Sugjerohet edhe një rrugë e 

tretë. 

Amnistia fiskale nënkupton amnistinë e tatimeve dhe legalizimin 

e kapitalit. Amnisti e tatimeve do të thotë falje e borxheve që 

kom p an itë ose ind ivid ët kan ë n d aj au toriteteve tatim ore. 

Legalizim i kapitalit do të thotë deklarimi vullnetar nga individët 

apo shoqëritë i pasurive monetare, aktiveve të paluajtshme dhe 

i aktiveve të tjera brenda ose jashtë vendit. 


Amnistia fiskale 

101

102 

Që amnistia fiskale të jetë e suksesshme, së pari, ajo duhet të 

zbatohet vetëm një herë, p ra, të zgjasë p ër një periu d he të 

kufizuar kohe, duke mos u përsëritur dhe, së dyti, më pas të 

shoqërohet me forcimin e ad ministrimit tatimor. Gjithashtu, 

duhet që ligji, i cili do të bëjë të mundur amnistinë fiskale, të 

përjashtojë tërësisht am nistinë e tatim eve d he legalizim in e 

kapitaleve që janë produkt i krimit dhe aktiviteteve terroriste. 

Përfitimet nga amnistia fiskale mund të përmblidhen në: rritje 

të kapitalit financiar, rritje në të ardhurat buxhetore, rritje e 

numrit të tatimpaguesve që paguajnë tatime, ndihmon kalimin 

drejt një sistemi strikt dhe të drejtë taksimi, lehtësim moral i 

individëve dhe kompanive që kanë kryer evazion. Por kjo skemë 

ka edhe kostot e veta, të tilla si: zhgënjimi i taksapaguesve të 

nd ershëm , d u ke rritu r nd jenjën se sistem i tatim or është i 

pandershëm, inkurajon mospagimin e taksave në të ardhmen, 

m e shp resën e një am nistie të re, si d he lëku nd je e fortë e 

konceptit se evazioni tatimor është i gabuar dhe, për më tepër, 

vepër penale. 

Në rastin e Shqipërisë, synohet efekti pozitiv që mund të ketë 

kjo am nisti p ër rritjen e bu rim eve financiare, të cilat d o të 

ndihmojnë rritjen e investimeve dhe rritjen e depozitave që do 

të rrisin burimet e kreditimit të ekonomisë dhe individëve dhe, 

m ë e rënd ësishm ja p ër qeverinë, p ritet të ketë rritje të të 

ardhurave buxhetore, në fakt, faktor kryesor që e bën tërheqëse 

amnistinë fiskale. 

Por, gjatë një periudhe 10-vjeçare, ne e kem i pasur, në fakt, 

“amnistinë fiskale”. Miratimi i herëpashershëm i amendimeve 

ligjore për faljen e kamatëvonesave në pagimin e kontributeve 

të sigu rim eve shoqërore ap o ligji i tetorit 2008 p ër faljen e 

d etyrim ev e tatim ore d h e kon tribu tev e të sigu rim ev e të 

papaguara (megjithëse me disa kushte), nuk kanë qenë gjë tjetër 

veçse “am n isti fiskale”. Pra, d isku toh et am n istia fiskale, 

ndërkohë që ajo ka ndodhur disa herë gjatë viteve të kaluara 

dhe nuk ka treguar se ka dhënë ndonjë rezultat të dukshëm. 

Për këto arsye, shumë faktorë vendimmarrës të brendshëm dhe 

të jashtëm nuk janë optimistë për suksesin e saj, përfshirë edhe 

suksesin e pritshëm për riatdhesimit të kapitaleve monetare, 

përkundrejt një tatimi të arsyeshëm, gjë e cila do të shtonte të 

ardhurat e buxhetit. 

O PTI M E

ZBATIMI I PROVËS SË SHPEJTËSISË SË TRETJES NË KATËR FORMULIME TË 

NDRYSHME TË TABLETAVE TË PARACETAMOLIT 

THE APPLICATION OF DISSOLUTION TEST IN FOUR DIFFERENT FORMULATIONS 

OF PARACETAMOL TABLETS 

This paper deals with the application of dissolution test in four 

different formulations of paracetamol tablets 500 mg. 

All formulations fulfilled pharmacopoeial requirements, like 

organoleptic, characteristics, overage diameter, overage weight, 

hardness, disintegration time, determination of 4-aminophenol 

an d p aracetam ol con ten t. Dissolu tion test fu lfilled on ly 

formulations 1 and 2 with a percentage of dissolved substance 

(paracetamol) 91.40 and 92.24 respectively; the percentage of 

dissolved paracetamol for formulations 3 and 4 was under 70%, 

26.77 and 26.89 respectively. 

Pa racetam oli (acetam in ofen i), si n jë n ga an algjezikoantip 

iretikët m ë p op u llorë, në p raktikën e p ërd itshm e (5) 

përdoret në trajtën e një vargu formash farmaceutike, si: tableta, 

kapsula, supozitorë e shurupe, ku pa dyshim vendin kryesor e 

zënë tabletat (1, 2), të cilat si formë farmaceutike, bashkë me 

kapsulat, përfaqësojnë rreth 60% të barnave (1, 6, 7). 

Qëllimi i këtij punimi eksperimental ka qenë zbatimi i provës së 

shpejtësisë së tretjes apo, ashtu siç njihet, edhe si dissolution test, në 

katër formulime të ndryshme të tabletave të paracetamolit 500 mg. 

Kjo provë përd oret për të përcaktuar shpejtësinë e tretjes së 

lëndëve vepruese në format e ngurta farmaceutike, si: tableta, 

kapsula d he supozitorë (3). Prova shërben gjithashtu për të 

vërtetuar biodisponibilietin e lëndëve vepruese në këto forma 

(2). Kjo shpejtësi mesatare e tretjes, sipas kërkesave të literaturës 

së specialitetit, duhet të jetë jo më pak se 70% për një periudhë 

prej 45 minutash (3, 4). 


Prof. dr. Skënder DURRËSI 


Prof. as. dr. Bedri ABDULLAHU 

Universiteti i Prishtinës 

Abstract 

ZBATIMI I PROVËS SË SHPEJTËSISË SË TRETJES NË KATËR FORMULIME TË 

NDRYSHME TË TABLETAVE TË PARACETAMOLIT 

Hyrje 

103

Materialet dhe metodat 

Rezultatet dhe diskutimi i tyre 

104 

U përd orën katër lloje tabletash të paracetamolit 500 mg, të 

përftuara nga katër formulime të ndryshme, të propozuara nga 

ana jonë për përgatitjen e këtyre tabletave. 

Tabletat u përgatitën me anën e metodës së granulimit me rrugë 

të njomë (2, 5, 7), në fabrikën e prodhimit të barnave Alkaloid, 

në Shkup, sipas 4 formulimeve të mëposhtme, të propozuara 

nga ana jonë: 

Formulimi 1: Paracetamol 0.5 g, laktozë 0.03 g, amidon 0.07 

g, talk 0.002 g, stearat magnezi 0.0025 g dhe 

xhelatinë 0.0075 g. 

Formulimi 2: Paracetamol 0.5 g, laktozë 0.03 g, amidon 0.07 

g, talk 0.002 g stearat m agn ezi 0.0025 g, 

tretësirë alkoolike polivinilpirolidoni 10% aq 

sa mjafton. 

Form ulim i 3: Paracetam ol 0.5 g, celulozë m ikrokristalore 

0.028 g, xhelatinë 0.02 g, talk 0.0058 g, stearat 

m agn ezi 0.05 g, d yoksid silici koloid al 

0.0012g. 

Form ulim i 4: Paracetam ol 0.5 g, celulozë m ikrokristalore 

0.028 g, tretësirë alkoolike polivinilpirolidoni 

10% aq sa m jafton, talk 0.0058 g, stearat 

m agn ezi 0.005 g, d yoksid silici koloid al 

0.0012 g. 

Si aparat për përcaktimin e shpejtësisë së tretjes u përdor ai i 

firmës Eureka, me përzierës me lopatë (paddle apparaturs), i 

cili p ërsh kru h et n ë farm akop e të n d rysh m e (am erikan e, 

britanike, europiane, italiane etj). Aparati ishte i tipit DT 600/ 

700/ 800/ 900, 1000 ml, High Head Version. 

Kampionet u analizuan me anën e kromatografisë, në fazë të 

lëngët me trysni të lartë (HPLC). Aparati ishte Prostar 325D, 

UV-Vis Detector, i firmës Varian. 

45 m in u ta p as v ën ies n ë p u n ë të ap aratit që p ër cakton 

shp ejtësinë e tretjes, u m orën kam p ione, të cilët u analizu an 

m e an ën e krom atografisë n ë fazë të lën gët m e trysn i të 

lartë. 

Rezultatet e përcaktimit të shpejtësisë së tretjes për të katër 

formulimet e tabletave të paracetamolit 500 mg, paraqiten në 

pasqyrën e mëposhtme: 

Pasqyra e rezultateve të përcaktimit të shpejtësisë së tretjes në katër 

formulimet e ndryshme të tabletave të paracetamolit 500 mg. 

Lënda e tretur (paracetamolit) pas 45 minutash % 

Formulimi 1 Formulimi 2 Formulimi 3 Formulimi 4 

91.40 92.24 26.77 26.89 

O PTI M E

Du ke a n alizu a r të d h ën at e p araqitu ra n ë p asq yrën e 

mësipërme, për përcaktimin e shpejtësisë së tretjes, del fare qartë 

se vetëm formulimet 1 dhe 2 u përgjigjen plotësisht kërkesave 

të literaturës së specialitetit, kështu që vetëm këto dy formulime 

ja n ë të p ërsh tatsh m e p ër t’u p ërd oru r n ë p raktikën 

farmaceutike. Përsa u përket formulimeve 3 dhe 4, përqindja e 

lënd ës së tretur pas 45 minutash në to ka qenë përkatësisht 

26.77% dhe 26.89%, pra, shumë më e ulët se vlera e lejuar, prej 

së paku 70%. 

Është interesant fakti që, tabletat e përgatitura në bazë të të 

katërt formulimeve të mësipërme, i plotësojnë të gjitha kërkesat 

e provave dhe analizave të tjera, që duhen zbatuar për tabletat 

e paracetamolit: kërkesat organoleptike, diametri mesatar, masa 

mesatare, qëndresa mekanike, koha e zbërthimit, përcaktimi i 

4-aminofenolit dhe përcaktimi sasior i paracetamolit, por, siç 

doli edhe nga pasqyra e paraqitur më lart, formulimet 3 dhe 4 

nuk e plotësojnë provën e shpejtësisë së tretjes, çka i bën ato të 

papërshtatshme. 

1. Të katër formulimet e tabletave të paracetamolit 500 mg, 

të eksperimentuara nga ana jonë, i plotësojnë të gjitha 

kërkesat që p arash trojn ë farm akop etë, si: kërkesat 

or gan olep tike, d iam etri m esatar, m asa m esatare, 

qëndresa mekanike, koha e zbërthimit, përcaktimi i 4am 

in ofen olit d h e p ërca ktim i i p ërm bajtjes së 

paracetam olit. 

2. Provën p ër shp ejtësinë e tretjes e p lotësu an vetëm 

formulimet 1 dhe 2, me një përqindje të lëndës së tretur 

prej 91.40 dhe 92.24, ndërkohë që për formulimet 3 dhe 

4 kjo koh ë ish te n ën 70% (p ërkatësish t 26.77% p ër 

form u lim in 3 d h e 26.89% p ër form u lim in 4). Për 

rrjedhojë, dy formulimet e fundit janë të papërshtatshme 

për t’u prodhuar e për t’u përdorur. 


PËRFUNDIME 

Bibliografia: 

1. Bandelin, F. “Comprssed tablets by wet granulation” në Pharmaceutical Dosage Forms; Tablets, vol I, 2nd ed., Marcel Dekker 

Inc. 1989, f.174-175 

2. Durrësi, S. “Teknologjia Farmaceutike”, Tiranë 2006,f.593,611,627 

3. European Pharmacopoeia, 4 th edition. Council of Europe, Strasburg, 2001,f 194 

4. Farmacopea Ufficiale della Repubblica Italiana x edizione, Roma 1998,f 164 

5. Flower, R.J.et al: “Analgesics-Antipyretics and Anti-inflamatory Agents” në Gilman, A.G., Goodman, L.S., Murod, F: The 

Pharmacological Basis of Therapeutics, 17 ed Mackmillan Publishing Company, 1985, f.692 

6. Koshy, K.T.et al: J.Pharm. Sci. 1961,50(2), 113-115, cituar nga The Pharmaceutical Codex (Lund, W.ed.). The Pharmaceutical 

Press, 1994, f.989 

7. Leucuta, S. Technologie farmaceutica industriala, Editura Dacia 2001, f.290 

105

Abstract 

SISTEMET ZGJEDHORE NË SHQIPËRI 

106 

SISTEMET ZGJEDHORE NË SHQIPËRI 

ELECTORAL SYSTEMS IN ALBANIA 

Ma. Afrim KRASNIQI 

Democratic elections have been practiced for only two decades 

out of one hundred years of history of the Albanian state. During 

the other eight d ecad es Albanian lead ers have either been 

appointed or elected in sham elections. From 1991 until 2009 

w as an experimental period , in w hich the political elite has 

looked for a stable and effective electoral law in ord er to 

strengthen the rule of law and democratic state. Transition from 

majoritarian to mix to proportional electoral formulae occurred 

during seven election cycles. As a result, there was little time 

for th e electorate an d election ’s ad m in istration to fu lly 

implement the electoral laws and understand their outcomes. 

Th e p olitical d ecision -m a kers ch a n ged th e Alban ian 

Constitutions three times, while the electoral law 15 times to 

satisfy their p olitical goals of th e m om ent. N o lon g-term 

agreement about the electoral law has been achieved yet. Each 

election law ch an ged th e electoral form u la an d election 

administration procedures imposing unstable and fragile party 

coalitions. A determining factor for the length of democratic 

transition and defectuous elections has been the lack of will of 

political decision-makers and election administrators. The lack 

of political will bring about the failure of the political system. 

This study analyses the problems associated with the electoral 

system in Albania and suggests few ways to improve them. 

Institucioni i zgjedhjeve demokratike ka një përvojë modeste 

në historinë e shtetit shqiptar. Gjatë 100 viteve shtet kemi vetëm 

një p eriu d hë gati d y d ekad ash të p raktikave d em okratike 

zgjed hore, nd aj tetë d ekad ave pa zgjed hje konkurruese, m e 

zgjedhje fiktive ose me pushtet legjislativ të emëruar. Praktika 

zgjed h ore e tr an zicion it 1991-2009 m betet p eriu d h a e 

eksperimentimit permanent në kërkim të një sistemi zgjedhor 

të qëndrueshëm dhe efektiv, si bazë për forcimin e shtetit të së 

drejtës dhe sistemit politik demokratik. Kalimi nga sistemet e 

skajshme zgjedhore (mazhoritar - miks - proporcional) brenda 

vetëm shtatë proceseve zgjedhore praktikisht nuk krijoi hapësirë 

O PTI M E

e kushte reale për aplikimin tërësor dhe integral të asnjë sistemi 

konkret. 

Aktorët politikë vendimmarrës ndërhynë tre herë në Kushtetutë 

dhe ndryshuan 15 herë legjislacionin zgjedhor në kërkim të një 

ku ad ri zgjed h or të p ërsh tatsh m e p ër am biciet p olitike të 

momentit, duke mos arritur kompromis mbi një zgjidhje afatgjatë 

e të qënd ru eshm e. Çd o p roces zgjed hor p ati nd ryshim e në 

sistemin zgjedhor dhe formulën e përkthimit të tij në mandate 

parlamentare duke imponuar sisteme partiake të brishta dhe të 

p aqën d ru esh m e. Faktor p ërcaktu es p ër tran zicion in d h e 

problematikën zgjedhore u bë mungesa e vullnetit politik nga 

aktorët kon ku r ru es, të cilët kan ë ed h e m on op olin m bi 

ad m inistrim in zgjed hor. Pa këtë vu llnet çd o sistem është i 

d estinu ar të d ështojë. Stu d im i analizon p roblem atikën d he 

sugjeron rekomandime konkrete në funksion të shndërrimit të 

zgjedhjeve në institucion efektiv, mbartës i sovranitetit dhe i 

jetësimit të demokracisë në Shqipëri. 

Rreth 30 vjet m ë p arë, stu d iu esi eston ez Rein Taagep era 

shkruante 1 se “rregullat zgjedhore mund të bëjnë ose zhbëjnë një 

parti – ose një shtet”. Në dukje e ashpër dhe kundërshtuese ndaj 

thelbit të institucionit të zgjedhjeve, “zgjedhjeve të lira, të fshehta 

e demokratike për alternativën më të mirë”, ky përcaktim gjen, në 

gjuhën dhe në vendin tonë, një terren real të bërjes dhe zhbërjes 

së shtetit e të partive. Krizat politike të viteve 1991 e 1997, 

zhvillimet e tensionuara politike të viteve 1996, 2001, 2007 dhe, 

së fundi, edhe më ‘2009, si dhe në tërësi tranzicioni i gjatë me 

një demokraci ende të brishtë, të pakonsoliduar dhe jo sa duhet 

funksionale, janë një dëshmi e shndërrimit të zgjedhjeve nga 

mekanizëm zgjidhjeje, në mekanizëm ruajtjeje ose marrje me 

çdo kusht e pushtetit. 2 

Në nenin 1 të Kushtetutës së Shqipërisë, përcaktohet se; “qeverisja 

bazohet në një sistem zgjedhjesh të lira, të barabarta, të përgjithshme 

e periodike”. Sipas saj, “sovraniteti në Republikën e Shqipërisë i 

përket popullit” dhe “populli e ushtron sovranitetin nëpërmjet 

përfaqësuesve të tij ose drejtpërsëdrejti”. 

Tej këtij p ërcaktim i ku shtetu es, historia e zgjed hjeve d he e 

proceseve elektorale shfaqet po aq e njëjtë, e brishtë dhe e shtrirë 

në kohë d he në problematikë, sa ed he vetë historia e shtetit 

shqiptar. Me një shoqëri të vonuar në formimin qytetar dhe në 

zhvillimin ekonomik, me mungesë të theksuar të elitave politike 

d he të m od eleve referuese politike, nd ryshe nga shumica e 

vendeve europiane, Shqipëria nuk pati revolucion ekonomik, 

shtresë sindikale dhe as elemente të tjera nxitëse të lëvizjeve 

p olitike, konku rrencës d he garës m id is gru peve shoqërore, 

klasave dhe niveleve përbërëse të shoqërisë. 

Mungesa e një elite politike të ndërgjegjshme për rëndësinë e 

zgjed h jeve d h e p rod u ktit të tyre d em okratik, m u n gesa e 

1 Rein Taagepera “Votat dhe mandatet: efektet dhe përcaktuesit e sistemeve zgjedhore”, Tiranë2004. 

2 Afrim Krasniqi“Zgjedhjet në Shqipëri 1991-2008”, Tiranë 2009. 


107

3 Carolyn P.Boyd “Historia patria:politics, history, and nationalindentity in Spain’’, Madrid 1997 

108 

institucionit të votës, e respektit nd aj mend imit të lirë, nd aj 

shumëllojshmërisë së informacionit, si dhe mungesa e vlerësimit 

të pavarur d he d isid encës së organizuar politike, nd ihmuan 

procesin e kundërt, atë të dominimit hera-herës të një sistemi 

antivlerash, sipas të cilit, në kutitë e votimit nuk duhej kërkuar 

vullneti i lirë qytetar, por mekanizmi personal që ofron pushtet 

pakufi, ofron privilegje dhe të drejtën për të qeverisur sa më 

gjatë të jetë e mundur. 

Në mënyrë të gabuar, gara elektorale në vendin tonë vijon të 

jetë larg parimeve universale të zhvillimit të zgjedhjeve, si shans 

për zgjidhje politike dhe shprehjen e vullnetit të lirë qytetar. Më 

shumë se garë legjitimiteti përvoja jonë elektorale i ngjan një 

dueli të ashpër, pa rregulla dhe parime, prej të cilit nuk pritet të 

dalë një platformë zhvillimi, por një fitues që i merr të gjitha 

dhe një humbës që i humb të gjitha. 

Problemet e legjitimitetit të zgjedhjeve janë shndërruar më pas 

në probleme të legjitimitetit dhe të funksionimit të institucioneve 

p rod u kte të zgjed hjeve. Zgjid hjet e m u ngu ara nga ku titë e 

votimit u kërkuan në forma të tjera, në protesta, në bojkot politik 

të institucioneve dhe, në raste tragjike si ai i vitit 1997, në veprime 

të d h u n sh m e d h e m osbin d je civile. Kostoja p olitike d h e 

ekonomike e brishtësisë dhe cenimit të institucionit të zgjedhjeve 

ishte aq e madhe, saqë Shqipëria humbi kohën e integrimit real 

europian në krahasim me vendet fqinje, të cilat gjatë këtyre dy 

d ekad ave ishin nxitëse, realizuese ose viktima të një ose më 

shumë luftërave civile dhe ndëretnike. 

Përvoja shqiptare e periudhës së tranzicionit ka vërtetuar tezën 

e studiuesit spanjoll Jose Ortega y Gasset, sipas të cilit, “e mira e 

demokracive, pa marrë parasysh tipin dhe shkallën e saj, varet nga 

një imtësi teknike: nga sistemi zgjedhor. Çdo gjë tjetër është 

dytësore”. 3 

N jë sistem zgjed hor solid , i besueshëm d he i qënd rueshëm, 

d em okratik d h e kon ku rru es, krijon sh an se reale p ër n jë 

demokraci solide, funksionale dhe konkurruese. Përvojat e disa 

prej vend eve të suksesshm e të Europës Lind ore, si Polonia, 

Hungaria apo Çekia, lidhet dukshëm me aftësinë e tyre për të 

aplikuar modele elektorale që prodhojnë zgjidhje politike dhe 

sisteme politike efektive. Përvoja e vendeve të tjera problematike, 

sidomos e vendeve ish-komuniste të Europës Juglindore, ofrojnë 

modelin e kundërt, atë të krizave politike periodike, për shkak 

të problemeve me legjitimitetin dhe funksionimin e institucioneve 

politike, produkte të zgjedhjeve të kontestueshme. 

Gjatë viteve 1991 – 2009 u aplikuan tri form at universale të 

sistemeve zgjedhore, sistemi mazhoritar, sistemi miks dhe sistemi 

proporcional. Kalimi brenda dy dekadave nga një ekstrem në 

tjetrin, nga modeli mazhoritar në atë proporcional, pa i dhënë 

kohë asnjë sistemi të provohet dhe ushtrohet lirisht, me të gjitha 

elementet dhe brendësinë e tij, është shprehja më e qartë formale 

e mungesës së identitetit zgjedhor dhe të institucionit zgjedhor. 

Në raport krahasues, asnjë vend tjetër europian nuk bëri brenda 

një kohe kaq të shkurtër kalime të tilla ekstreme, gjë që shpjegon 

O PTI M E

ed he enigm at rreth tranzicionit shqip tar, i cili p araqet një 

shembull kritik dhe problematik në listën e vendeve të tjera ishkomuniste. 

Në këto rrethana, sfida më e madhe e shoqërisë shqiptare edhe 

m ë tej m betet v en d osja e sistem it të v lerës, sistem it të 

konkurrencës së lirë, të respektit për mend imin d he votën e 

tjetrit, të respektit nd aj vullnetit real të qytetarëve d he, për 

rrjed hojë, p ër shnd ërrim in e institu cionit të zgjed hjeve në 

institucion që nxit, promovon e prodhon stabilitet, progres dhe 

besim në sistemin politik dhe për sistemin politik. 

Shqipëria paraqet vend in evropian, në të cilin institucioni i 

zgjedhjeve ka qenë e mbetet një nga institucionet më të dobëta, 

pa traditë, më të kontestuara dhe, për rrjedhojë, burim i krizave 

politike periodike. Në traditën zakonore shqiptare zgjedhja ishte 

një nocion pa kuptim. Në familjet tradicionale burri më i vjetër 

në m oshë ishte njëherësh ed he njeriu d rejtues i familjes. Ky 

parim aplikohej edhe për të zgjedhur familjen – bajrak, e cila 

drejton katundin apo lagjen. Kushti kryesor i fitimit të këtij statuti 

ishte të qenit familja më e pasur, dera më me shumë meshkuj 

dhe, njëherësh, familja më me shumë emër në zhvillimet brenda 

komunitare. Në familje drejtonte burri, në fis më i moshuari, në 

lagje familja më e pasur, në zonë fisi më i fuqishëm, në krahinë 

zona më e pushtetshme. Brenda këtyre shkallëve nuk mund të 

kishte votime apo zgjedhje, por vetëm bindje, pranim pa kushte 

dhe, pas vdekjes, trashëgim në vijë mashkulli të titullit e të fuqisë 

politike. 

Me këtë trad itë fisnore d he logjikë të të fortit u nd esh ed he 

sh oqëria sh qip tare e vitit 1912. N ë zgjed h jet form ale n ë 

Perandorinë Osmane deputetët ishin produkt i këtyre faktorëve 

si dhe i vetëpërzgjedhjes, parapëlqimit të autoriteteve pushtuese 

e drejtuese osmane. Më 1912-ën, anëtarët e Kuvendit të Vlorës, 

të cilët vend osën ed he Shpalljen e Pavarësisë d he krijimin e 

shtetit të ri shqiptar, tentuan të krijojnë një model të ri zgjedhor, 

duke hedhur hapat e parë konkret në krijimin e institucionit të 

zgjedhjeve. 

Shembulli i parë ishte vetëzgjed hja e kryetarit të qeverisë (I. 

Qem ali), votim i i fshehtë p ër zgjed hjen e tetë anëtarëve të 

qeverisë (me votim të fshehtë, nominal e konkurrues), si dhe 

votimi për zgjed hjen e anëtarëve të Senatit (votim i fshehtë, 

nominal e konkurrues). 

Ky koncept i votimit mbetet unikal, pasi asnjë qeveri tjetër në 

historinë më se 100-vjeçare të shtetit shqiptar nuk është zgjedhur 

përmes votimit nominal, konkurrues e të fshehtë midis emrave 

pretendues për ministra. Arritja megjithatë mbetej simbolike, 

jo vetëm për shkak të jetëgjatësisë së shkurtër dhe fatit të qeverisë 

së Vlorës, p or ed h e p ër sh kak të ekzisten cës së d isa 

mekanizmave të përzgjedhjes brenda aktit të zgjedhjes. Kështu, 

vetë delegatët e Vlorës ishin të zgjedhur, praktikisht, përmes 

delegimit në emër të krahinave dhe, konkretisht, në emër të 

familjeve të mëdha drejtuese në këto krahina. Asnjë delegat nuk 


Probleme të traditës zgjedhore 

(1912-1920) 

109

4 Lef Nosi “Dokumente historike 1912-1920”, Tiranë 2008. 

5 Lef Nosi “Dokumente historike 1912-1920”, Tiranë 2008. 

110 

u zgjodh me votim konkurrues apo formë tjetër të njohur në 

demokracinë moderne. Ata morën mand at formal nga ana e 

autoriteteve vendore dhe, kryesisht, nga familjet e mëdha. Aq e 

vërtetë është kjo, saqë, në rast pamundësie për pjesëmarrje të 

ndonjë emri nga familjet e mëdha shqiptare, kreu i familjes kishte 

të drejtën të delegonte djalin e tij ose një njeri tjetër të besuar. 

Kjo d u ku ri d el qartë ed h e n ë ap elin d itor të d elegatëve 

pjesëmarrës në Vlorë, ku përmenden shembuj të delegimit apo 

të dërgimit të një pinjolli familjar në vend të kryefamiljarit të 

caktuar për pjesëmarrje. 

Shembulli i dytë lidhej me vendimin e qeverisë së Vlorës për 

miratimin e një ligji zgjedhor. Sipas këtij ligji, i pari në historinë 

e shtetit shqiptar, 4 çdo qytetar; “që ka mbushë 21 vjeç, që ka të 

gjitha të drejtat civile dhe politike, që s’asht dënue me ndëshkim as 

për ndonjë krim, që paguen të dhjetën e ndonji tjetër dhanie, ose asht 

zoti nji prone a ndërtese, ose bir i një ati a nane që janë zot të nji 

prone të këtillë, ose asht në krye të administratës, të nji industrie a 

nji tregëtie, ka të drejtën të zgjedhë ulemanjtë, fetarët dhe nëpunësit 

e fesë, mësuesit, mjeksit, m iset e gjykatoreve, nëpunësit e 

administratës së prefekturës, si dhe ata që kanë marrë diplomë dhe 

janë lejuem të bahen profesorë në një vënd të huej, sido që s’mbushin 

konditat që i treguem ma sipër, kanë të drejtë të zgjedhin”. Të vetmet 

kategori kolektive që nu k m u nd ta u shtronin të d rejtën e 

zgjedhjes ishin “ushtarët, gjindarmët, policët”. Nga e drejta e votës 

d he e kand id imit përjashtoheshin gjithashtu femrat, d uke u 

n joh u r vetëm m esh ku jve m on op olin m bi in stitu cion in e 

zgjedhjeve. 

Në kriteret për zgjedhje (neni 60) theksohet se “çdo shtetas që ka 

mbushë moshën njizet vjeç dhe që çdo vjet i paguen shtetit pesëdhjetë 

grosh taksë, me çdo titull qoftë, edhe që asht banues në krahinë e që 

zotënon tokë e plang në periferinë e krahinës, ka të drejtë të zgjidhet 

për dy vjet anëtar i këshillit të krahinës”. N ga kjo e d rejtë e 

kandidimit përjashtoheshin “ata që janë shërbëtorë, ata që kanë 

humbur të drejtat civile tanësisht ose pjesërisht, të falimentuemit që 

s’e kanë rifitue kredinë, ata që kanë humbun mendjen e gjykimin, ata 

që janë dënue me nji vjet burgim për delikt, ose janë dënue për nji 

ndërshkim të barabartë me këtë, ata që janë dënue për vagabontazh, 

edhe ata që janë në shërbim të nji shteti të huej”. 

Sistemi i votimit ishte proporcional preferencial dhe rajonal, me 

dy shkallë. Sipas këtij sistemi, 5 “bileta e votimit asht një fletë prej 

letre të bardhë. Çdo zgjedhës do të shkruejë me dorën e vet, e po 

s’diti me shkrue vetë, shkruen me anën e një të besuemi të tij, emnat 

e mbiemnat e disa njerëzve, numuri i të cilëve duhet të jetë baraz me 

nji të katërtën e numurit të anëtarëve që duhet të ketë këshilli i krahinës 

(neni 72)”. Çdo arkë do të kishte 300 zgjedhës, kurse në fund të 

procesit, “mbasi të provohet se nuk asht prekun në asnjë anë, shqepen 

vulat, hapet arka, këndohen nji nga nji biletat e votimit, shënohen 

emnat me radhë në nji listë dhe ata që kanë fitue vota ma shumë 

O PTI M E

shpallen anëtarë të zgjedhun të këshillit të krahinës. Për ata që kanë 

fitue vota të barabarta, shtihet llogari”. Ky mekanizëm zgjedhor 

përsëritej në të gjitha nivelet. 

Duke e analizuar në retrospektivë, me kohën kur është miratuar 

ligji dhe, pavarësisht nivelit të zbatimit të tij, ligji, sistemi i votimit 

dhe kriteret për barazi, fshehtësi të votës, komisione shtetërore të 

pavarura, transparenca për listat e zgjedhësve e votat, procesi i 

animimit, etj., përbëjnë një arritje dhe një bazë të mirë tek e cila do 

të mbështeteshin pjesa më e madhe e regjimeve të tjera të pas viteve 

‘920. Në një plan më të gjerë, parimet e sistemit zgjedhor dhe të 

zgjedhjeve të lira e konkurruese, më 1912-ën ishin një koncept me 

përhapje të gjerë në Europë dhe shtete të veçanta kishin krijuar 

një traditë gati 50-100 vjeçare të aplikimeve të tyre. Nga këto modele 

u udhëhoqën edhe krijuesit e ligjit të parë zgjedhor të vitit 1912. 

Me largimin e qeverisë së Vlorës dhe ardhjen e Princ Vidit, u 

ndryshuan edhe rregullat zgjedhore. Kjo ishte e kuptueshme për 

një p rinc d he një m od el qeverisës, i cili nu k ishte zgjed hje 

shqiptare, por produkt i imponuar nga Fuqitë e Mëdha. “Statuti 

organik i Shqipërisë”, parashikoi zgjed hjet të pjesshme për në 

Asam blenë Kom bëtare, i cili d o të ishte ed he p arlam enti i 

Princip atës. Sistem i elektoral m beti i njëjtë, p rop orcional i 

personalizuar, me zgjedhje në dy shkallë. Parimisht, qytetarët 

m e të d rejtë vote kishin të d rejtë të zgjid hnin një em ër që 

dëshironin nga lista e kandidatëve të paraqitur. Sipas Kushtetutës 

së Principatës; 6 “anëtarët e zgjedhur të Asamblesë Kombëtare zgjidhen 

me votim indirekt nga tre për çdo sanxhak” dhe, “që një njeri të zgjidhet 

ose të caktohet si anëtar i Asamblesë Kombëtare, i duhet të ketë shtetësinë 

shqiptare dhe vendbanim brenda kufijëve të Principatës”. 

Teknikisht, zgjedhjet përfshinë të gjitha institucionet vertikale, 

që nga njësitë vendore, deri tek qeveria dhe mbreti. 

Konkretisht; “në nahijet këshilli komunal, i mbledhur nën kryesinë e 

mudirit, do të zgjedhë një delegat. Ky do të shkojë në kryeqendrën e kazasë 

dhe do të bashkohet me anëtarët e këshillit bashkiak dhe të këshillit të 

kazasë. Nën kryesinë e kajmekamit ky trup elektoral do të zgjedhë dy 

delegatë, të cilët do të shkojnë në kryeqendrën e sanxhakut, ku, në 

marrëveshje me anëtarët e këshillit bashkiak dhe të këshillit të sanxhakut 

dhe nën kryesinë e mytesarifit, do të zgjedhin me shumicë absolute 

përfaqësuesit për në Asamblenë Kombëtare”. Ligji ndalonte pjesëmarrjen 

në votime të kajmekamit, mytesarifit dhe të gjithë funksionarëve të 

emëruar nga qeveria. Ndalohej kandidimi për asamble i të gjithë 

funksionarëve të emëruar nga Princi, sidomos ata të shërbimit civil. 

Në dallim nga format e zgjedhjeve të aplikuara më vonë, më 

1914 parashikohej që, në rast të numrit të barabartë të votave, 

nuk kishte balotazh, por zgjedhje të fituesit me short. Kurse, në 

dallim nga periudha e drejtimit të qeverisë së Vlorës, mosha 

minimale për t’u zgjedhur rritej nga 25 në 30 vjeç, me kushtin 

që ata të; “dinë të lexojnë e të shkruajnë shqip”. Kohëzgjatja e 

organ it legjislativ d o të ish te katër vjet, aq sa sh u m ica e 

legjislaturave në modelet tradicionale parlamentare. 

6 Statuti Organik i Shqipërisë, Tiranë 1914. 


111

Krijimi i institucionit të 

zgjedhjeve (1921-1924) 

7 Ligji për zgjedhje të deputetvet, 5.12.1920. 

112 

Ky m od el zgjed hjeje p araqet një bashkim koncep tesh d he 

formash midis traditës bashkëkohore evropiane dhe traditës së 

Perandorisë Osmane. 

Konceptet perëndimore kishin të bënin me parimin e zgjedhjeve 

të lira, të fshehta e konkurruese, me konceptin e një asambleje 

si pjesë e ndarjes dhe balancës së pushteteve, si dhe me kriteret 

liberale p ër kan d id im të ind ivid ëve të interesu ar. Pjesë e 

tr ash ëgim isë osm an e ish te r u ajtja e or gan izim it lokal, 

emërtimeve lokale dhe kompetencave të autoriteteve lokale në 

zgjedhjet e përfaqësuesve. Pavarësisht nga kjo, sistemi zgjedhor 

dhe legjislacioni zgjedhor i parashikuar gjatë mbretërimit të Vidit 

nuk u vu asnjëherë në provë, sepse vetë eksperimenti me princin 

gjerman zgjati vetëm gjashtë muaj. Pas tij, vendi kaloi në krizë, 

nd arje të thella d he pushtim nga pesë-gjashtë fu qi të huaja 

ushtarake. 

Modeli zgjedhor i aplikuar në Kongresin e Lushnjës fillimisht 

ishte i njëjtë me modelin e vitit 1912, përfaqësues të “zgjedhur” 

nga krahinat, të gjithë emra të familjeve të mëdha dhe atyre 

drejtuese në krahinat lokale, për të cilët dhanë miratimin edhe 

kryetarët e qyteteve e prefekturave. Vetë delegatët e pranuan, 

në marrëveshje me njëri-tjetrin, këtë model zgjedhor, i vetmi që 

mund të zbatohej në një vend pa shtet dhe ende pa institucione. 

Por, kur erdhi rasti për zgjedhjen e Këshillit të Lartë, të qeverisë 

d h e të Sen atit, si m ë 1912-ën , p ërsëri u zbatu a m od eli i 

zgjed h jeve, votim eve të fsheh ta, të lira, konku rru ese d h e 

nominale. Mbi bazën e të dhënave të popullsisë, u vendos numri 

i senatorëve për çdo prefekturë, tetë prefektura me nga katër 

senatorë, d y të tjera (Lezha, Mati e Krasniqja) m e nga d y 

senatorë. 

Menjëherë pas krijimit të parlamentit, zgjedhjes së Këshillit të 

Lartë dhe të qeverisë, institucionet nisën punën dhe me to nisi 

ed he “p eriu d ha e artë” e p arlam entarizm it të p arë shu m ë 

partiak në historinë e shtetit shqiptar. Pjesë e reformave të reja 

ishte edhe hartimi e miratimi i ligjit për zgjedhjen e deputetëve. 

Edhe në ligjin e ri sistemi zgjedhor nuk ndryshon. Përsëri votimet 

d o të ishin 7 “me ndërmjetësim, d.m.th. me votim të tërthuerum 

(suffrage indirect)”, m e sistem proporcional preferencial d he 

rajonal. Sipas ligjit zgjedhor, vendi ndahej në zona zgjedhore, 

sip as p refektu rave, m e n u m ër të p ërcaktu ar ven d esh n ë 

dispozicion. Çdo qytetar mashkull me moshë mbi 20 vjeç kishte 

të drejtën e zgjedhjeve, çdo qytetar mashkull mbi 30 vjeç mund 

të kand id onte. N ë çd o 500 banorë zgjid hej një p ërfaqësu es 

(zgjed hës të d ytë). 24 p rej zgjed hësve të d ytë votonin p ër 

zgjedhjen e deputetit. Në këtë mënyrë, çdo deputet u përgjigjej 

12 mijë qytetarëve. Në zgjedhjet për zgjedhësit e dytë kishte të 

d rejtë vote çd o qytetar tjetër m bi 25 vjeç, m e p ërjashtim të 

femrave, me përjashtim të dënuarve, atyre që kanë falimentuar, 

që nuk kanë paguar taksa d he të çmend urve. Si zgjed hës të 

dytë, e drejta për votime u shtohej edhe atyre individëve që nuk 

O PTI M E

kanë paguar taksat, kurse kufizimet vlenin edhe më tej për të 

d ënuarit për vep ra të shëm tuara, ata që nu k kanë të d rejta 

qytetare, që kanë falimentuar, janë të burgosur apo të çmendur. 

Sipas ligjit të ri, zgjedhjet zhvilloheshin në të njëjtën ditë, në të 

njëjtat orë, nga ora 9 paradite në orën 5 pasd ite, në të gjithë 

vendin. Parlamenti përbëhej nga 77 deputetë dhe Këshilli i Lartë 

nga katër anëtarë. Të gjithë d eputetët zgjid heshin, nd onëse 

praktikisht, ashtu si gjatë vitit 1920, një vend iu la përsëri i lirë 

përfaqësuesit të komunitetit shqiptar në SHBA. Votimi mbetej 

thuajse i njëjtë: zgjed hësit e d ytë të m bled hur në qend ra të 

prefekturave ose nënprefekturave; “do të jenë të detyruem të shtijnë 

shortën (pusullën) e tyne prej vrimës së vogël në kuti të mbyllun me 

vula të nëpunsavet”. Pusullat duhet që; “të jenë të vulosuna me vulën 

e Katundarisë”. Ato që dalin prej “kutije pa vulë, nuk do të kenë vleftë. 

Kutija çilet dhe numrohet shortet”. Në pusullë secili votues shënon 

aq emra sa ka vende për në parlament. Nëse shënoheshin më 

shumë, fleta nuk quhej e pavlefshme, por merreshin për bazë 

sipas renditjes emërore. Dy zgjedhësit, të parët dhe të dytët; 8 “në 

qoftë se dijnë me shkrue duhet qi emnin e zgjedhjes ta shkruejnë me 

dorën e vet në pusulla; në qoftë se nuk din, të jetë i lir me e shkrue te nji 

njeri qi kan besim të plotë, i cili do të jetë nga shokët e tij e nga nëpunsat 

qi ndodhen aty. Nëpunsat do të jen të detyruem me hudhë ma të madhin 

kujdes qi të mos bahet ndonji padrejtësi për kët gja”. 

Ligji pranon problemet e regjistrimit të popullsisë, sidomos në 

pjesën veriore dhe verilindore të Shqipërisë (ku përfshihet edhe 

Kosova), nd aj në nenin 22 të tij, ligji ngarkon qeverinë të 

p ërcaktojnë ap riori nu m rin e d ep u tetëve p ërfaqësu es. Për 

zgjed h jen d ep u tet, p ërveç kritereve të n joh u ra, d u h ej që 

kand id atët të dinin gjuhën shqipe; “me knim e me shkrim e të 

mos jetë shërbëtor i kërkujt”. Kandidimi ishte individual dhe bëhej 

me një lajm ërim të thjeshtë, përfshirë ed he m e një telegram 

drejtuar autoriteteve vendore. 

Edhe me këtë ligj u hiqet e drejta e votimit dhe konkurrimit në 

zgjed hje fem rave d he forcave ushtarake e p olicore. Ata që 

kandidojnë, duhet të japin paraprakisht dorëheqje nga postet 

që kanë. Me dy ndryshime që iu bënë ligjit zgjedhor, u vendos 

zgjedhja e kushtëzuar e deputetëve në përputhje me raportet 

ndërfetare të krahinave dhe prefekturave. 

N ë këtë m ënyrë, ligji zgjed hor i vitit 1921 ishte shu m ë m ë 

demokratik, rregullonte deri në detaje procedurat e përgatitjes, 

zhvillim it d he ad m inistrim it të zgjed hjeve, si d he krijonte 

mundësinë dhe lirinë e kandidimit për çdo qytetar që përfshihej 

në grupet me të drejta elektorale. Ligji u hartua duke marrë 

përvojë nga ligji elektoral francez, por duke e përshtatur me 

realitetin d he ku shtet rrethanore në Shqip ëri. Qeveria d he 

sid om os, Ministria e Brend shm e d he e Drejtësisë, ishin të 

ngarkuara nga ligji për përgatitjen e procesit dhe administrimin 

e tij. Pjesë e procesit ishin gjithashtu autoritetet lokale dhe sistemi 

i gjykatave. Pra, në formë, ligji plotëson kushtet standarde të 

zgjedhjeve, referuar vitit 1920. 

8 Ligji për zgjedhje të deputetvet, 5.12.1920. 


113

9 Ligji për zgjedhjen e misvet të Kuvendit Kushtetues, 10.10.1923 

114 

Në praktikë, zbatimi i ligjit pati probleme: fushatat elektorale 

nuk u zhvilluan vetëm midis kandidatëve të caktuar, kryesisht 

familjeve të mëdha e të pasura, por edhe midis grupeve të reja 

politike, që u krijuan vetëm pak muaj përpara zgjedhjeve. Asnjë 

parti e grupim politik nuk kishte shtrirje kombëtare dhe, aq më 

tepër, mbështetje kombëtare. Partitë d he grupimet vepronin 

kryesisht në ato zona elektorale prej nga ku e kishin prejardhjen 

figurat kryesore drejtuese të partisë. Për këtë arsye, zgjedhjet e 

v itit 1921 d h e ato të ‘1923-sh it p rod h u an tre gru p e 

parlamentare, dy të partive kryesore politike dhe një grup me 

d eputetë të pavaru r, të cilët statistikisht, përbëjnë rekord in 

historik të d ep u tetëve të p avaru r në p arlam entin shqip tar. 

Dep u tetë të p avaru r p ati ed h e n ë p arlam en tin e p arë të 

republikës, me dallimin se zgjedhja e tyre do të ishte e mbështetur 

nga partia qeveritare, kurse, në zgjedhjet e viteve 1921 - 1923, 

zgjedhja e individëve të pavarur u bë kryesisht për shkak të 

autoritetit të madh publik që individë të ndryshëm gëzonin në 

qytetet përkatëse, sidomos në Berat e Fier. 

Zgjedhjet e vitit 1923 për Asamblenë Kushtetuese, e cila do të 

d u hej të m errte në shqyrtim ed he form ën e regjim it d he të 

qeverisjes, nuk sollën nd ryshime të rëndësishme në sistemin 

zgjed h or, m ën yrën e votim it d h e kriteret e zgjed h jes, të 

kandidimit dhe të administrimit të votave. Një ndryshim numri 

ishte rritja e numrit të deputetëve, nga 78 në 95. Zgjedhjet do të 

ishin përsëri me një raund, zgjedhje kombëtare, sipas modelit 

proporcional rajonal. Me ligjin e ri elektoral, të miratuar në tetor 

1923; 9 “zgjedhjet zhvilloheshin me votim indirekt, me shkallë të dytë. 

Për çdo 8000 frymë do të kishte një përfaqësues të zgjedhur, zgjedhja 

bëhej në prefektura”. 

N ë përcaktimin e kritereve të së d rejtës apo kufizimeve për 

pjesëmarrje në zgjedhje u ruajtën thuajse të njëjtat standarde, 

me ndryshimin e uljes së moshës minimale nga 20, në 18 vjeç. 

Konkretisht; “një zgjedhës me të drejtë vote duhej të ishte shtetas 

shqiptar mbi 18 vjeç, të mos ishte i sëmurë mendor, të mos kishte 

falimentuar, të dënuarit për krime dhe ata me më shumë se 6 muaj 

burg, shurdhmemecët, lypsarët, ushtria e gjandarmaria”. N ga e 

d rejta e votim eve d he zgjed hjes, ed he këtë herë, m betën të 

përjashtuara të gjitha femrat. N jë risi e këtyre zgjed hje ishte 

nd alimi i kand idimit për deputet; “në të njëjtën prefekturë ata 

nëpunës dhe oficerë, etj., që punon brenda territorit të saj”. 

Ashtu si në zgjedhjet e vitit 1921; “nëpunësit dhe zyrtarët e tjerë 

të lartë, kur kandidonin në zgjedhje, duhej të jepnin dorëheqje nga 

posti 30 ditë përpara votimeve”. Kësaj liste iu sh tu an ed h e 

funksionarë të tjerë të lartë, siç ishin sekretarët e përgjithshëm 

të m inistrive, shefat e seksioneve në m inistri, inspektorët e 

përgjithshëm etj. Gjithashtu ligji lejoi kandidimin në më shumë 

se një zonë elektorale të të njëjtit kand id at (neni 29). Duke 

përfituar nga kjo klauzolë ligjore, Ahmet Zogu konkurroi dhe 

fitoi njëherësh në dy zona të ndryshme elektorale. Teknikisht, 

ata persona që dëshironin të kandidonin, e bënin këtë përmes 

O PTI M E

një d eklarate, njoftim i m e shkrim ap o telegram në njësitë 

vendore, bashki apo prefekturë. Për personat që jetonin jashtë 

shtetit kandidimi mund të bëhej në përfaqësitë shqiptare jashtë 

dhe afati për kandidimin ishte 15 ditë përpara zgjedhjeve. Kritere 

të tilla liberale për kandidimin nuk do të ekzistonin më në asnjë 

prej formave të reja të regjimeve dhe sistemeve politike, përfshirë 

n atyrsh ëm ed h e p eriu d h ën e d iktatu rës ap o të sistem it 

shumëpartiak të viteve ’90. 

Sipas ligjit të ri elektoral, votimi bëhej i fshehtë; “duke e hedhur 

votën në një arkë të mbyllur e të vulosur me dyll të kuq, me vulat e 

anëtarëve të komisionit” dhe “me një vrimë sipër saj aq të vogël sa 

të mundet me u fut bileta e votës”. 

Sipas nenit 42, çdo votues shënonte në letrën e votimit emrat e 

kandidatëve të tij të preferuar, me kusht që numri i emrave të 

shënuar të ishte i njëjtë me numrin e deputetëve, që mund të 

zgjidhen në zonën përkatëse. Kur zgjedhësi shënon më shumë 

emra sesa kërkohet, atëherë merreshin për bazë emrat, sipas 

renditjes së shënuar. Deputetët ose anëtarët e rinj të Asamblesë 

Kombëtare zgjid heshin prej zgjed hësve të dytë, me votim të 

fshehtë, në qendrat e nënprefekturave. Edhe këtë herë; “votimi 

bëhej me bileta uniforme dhe një kartë të bardhë, në të cilën 

shënoheshin emrat që zgjedhësi mendon se duhet të jenë deputetë”. 

Në dallim nga zgjedhjet e mëparshme, ligji parashikonte edhe 

raund të dytë, në rast të votave të barabarta midis kandidatëve. 

Përdorimi i shortit për caktimin e fituesit bëhej vetëm nëse, edhe 

pas raundit të dytë, votat e kandidatëve do të ishin të njëjta. 

Një risi e ligjit të ri ishte përfshirja për herë të parë të detyrimit 

që ushtarakët, gjatë ditës së votimit, të qëndronin të mbyllur në 

kazermat e tyre, si dhe 12 nene me penalitete të ashpra për ata 

p erson a që m er rn in p jesë n ë m a n ip u lim të z gjed h jev e, 

falsifikonin vota apo lista zgjedhësish, bënin presione etj. 

Edhe në këto zgjedhje, dy ishin subjektet kryesore politike, Partia 

Demokratike dhe Koalicioni Konservator pro qeveritar. Një grup i 

tretë, me deputetë të pavarur, fitoi një numër të konsiderueshëm 

deputetësh, duke u bërë partneri kryesor i Koalicionit Konservator, 

për krijimin e një shumice parlamentare të qëndrueshme dhe të 

qeverisë së re. Këto janë të parat dhe të vetmet zgjedhje në historinë 

e shtetit shqiptar, në të cilat, partia më e votuar, PD-ja e drejtuar 

nga Noli me 35 deputetët e saj, mbeti në opozitë, kurse partia e 

dytë politike, Grupimi Konservator i Zogut, me 20-26 vende, krijoi 

koalicion të qëndrueshëm me deputetët e pavarur, ish-aktivistë të 

Partisë Popullore. 

Fushata e ashpër elektorale dhe bindja e secilit grup politik, se 

gru p i rival p olitik p ërfaqëson një rrezik p ër të ard hm en e 

p arlam entarizm it d he të vend it, çoi në acarim in e situatës, 

rrëzimin e dy qeverive dhe, më pas, në ngjarjet dramatike të 

qershorit 1924. Opozita e bojkotoi shumicën e re parlamentare 

dhe qeverinë e saj, e akuzoi për manipulime të zgjedhjeve dhe 

monopolizim të pushtetit. Në këto rrethana, ajo kërkoi rrugë të 

tjera për të rifituar pushtetin e humbur në zgjedhje. Kjo u bë 

me nd ihmën e komand antëve ushtarakë lokalë, kritikë nd aj 

qeverisë qendrore dhe me ambicie të mëdha personale për të 

siguruar më shumë pushtet në qeverisjen qendrore. 


115

Fundi i zgjedhjeve konkurruese 

(1925 - 1944) 

10 Statuti Themeltar i Republikës Shqiptare, Tiranë 1925. 

116 

Nëse zgjedhjet e vitit 1921 ishin demokratike, por të brishta në 

kompleksitetin e tyre, ato të vitit 1923 paraqitën shumë më tepër 

p roblem e e sh qetësim e, p ati rap ortim e p ër n d ërh yrje të 

njëanshme të qeverisë në zgjedhje, akuza për manipulim etj. 

Ironia e fatit e solli që parlamenti i vitit 1923-1924 të prodhonte 

brenda gjashtë muajsh dy parlamente paralele dhe dy sistemeve 

të ndryshme qeverisëse. Në parlamentin e parë, me një pakicë 

p rej 20-25 d ep u tetësh , ky in stitu cion n u k fu n ksion oi d h e 

kryeministri u bë njëherësh ushtrues i funksioneve të Këshillit 

të Lartë ed h e p u sh tet legjisla tiv . N ë ku n d ërsh tim m e 

legjislacionin ende në fuqi, një pjesë e deputetëve mbështetjes 

së revolucionit morën edhe poste të tjera administrative, gjë që 

në dhjetor 1924 u konsiderua shkelje e hapur e legjislacionit 

kushtetues dhe, për pasojë, solli përjashtimin në grup të këtyre 

deputetëve. 

Me zgjedhjet e vitit 1925 nis periudha e zgjedhjeve formale, me 

një grupim politik, pa praninë e opozitës dhe nën kontrollin e 

plotë të autoritetit më të lartë shtetëror, fillimisht presidentit, 

më pas mbretit, autoriteteve pushtuese italiane e gjermane dhe, 

për rreth 46 vjet, të regjimit komunist me diktatorin Hoxha në 

krye. 

Të gjitha këto zgjedhje, me dallime të vogla, kanë të përbashkët 

sistemin zgjedhor, diktatin në emërimin e listave të kandidatëve, 

kontrollin shtetëror mbi procesin zgjedhor, formalitetin e votimit 

etj. Dallimet midis tyre mund të gjenden kryesisht në raportet 

midis deputetëve të emëruar apo të zgjedhur (periudha 1939 - 

1946), në ekzistencën e sistemeve një e dy dhomash (1925 - 1928 

kishte dy dhoma), në shtrirjen e përfaqësimit edhe në Kosovë 

(1939 - 1944), në lejim i i kand id im eve të p avaru ra, p or jo 

opozitare (1925 - 1939), në mungesën e partive politike (1925 - 

1939) apo ekzistencën e një partie politike shtetërore (1939 - 

1990), në ekzistencën e dy institucioneve paralele (1944) etj. 

Tekn ikish t, sistem i z gjed h or n ë v itet 1925-1928 m beti 

p rop orcional rajonal, m e lista kand id atësh. N jë d ep u tet u 

përgjigjej 15 mijë banorëve, mosha minimale e kandidimit ishte 

30 vjeç, cilësia e d eputetit nuk pajtohej me funksionet civile, 

ushtarake e fetare në shtet etj. 10 Të dhëna të veçanta të periudhës 

së republikës ishin neni 14 i Statutit Themeltar, sipas të cilit, 

deputeti nuk përfaqëson vetëm qarkun që e ka zgjedhur, por 

kom bin përgjithësisht d he neni 26, sipas të cilit, “në kohë të 

sesionit, deputetet nuk mund të gjinden të burgosun për borxh”. 

Numri i deputetëve u ul në 57 dhe, edhe më tej, femrat nuk 

patën të drejtën e votës. 

Ndërkohë, zgjedhjet në senatin e republikës ishin me dy sisteme: 

me emërim nga presidenti (një e treta) dhe me votim me sistem 

proporcional rajonal (d y të tretat e senatorëve). Për të qenë 

senator, duhej të ishe 40 vjeç dhe, në tërësi, të zotëroje cilësitë e 

deputetit. Në dallim nga modelet e senateve në vendet e tjera, të 

cilat zbatojnë kriterin e përfaqësimit racional të çd o krahine 

O PTI M E

përbërëse të shtetit, në rastin shqiptar nuk pati kufizim e të 

ndarjeve krahinore. E drejta e presidentit për emërim senatorësh 

u pa si mundësia më e mirë për të korrigjuar modelin shqiptar të 

përfaqësimit të krahinave dhe të përkatësisë fetare të senatorëve. 

Statuti them eltar i Mbretërisë Shqiptare, i viteve 1928-1939, 

ruajti të njëjtin sistem votimi dhe sistemi elektoral. 11 Ndryshimi 

më i rëndësishëm ishte kalimi në parlament njëdhomësh, pra, 

edhe eliminimi i senatorit. Deputetët do të përfaqësonin 15 mijë 

banorë ose 7500 anëtarë të një gru p i të veçantë shoqëror. 

Mandati parlamentar u fiksua katër vjet, u ruajt parimi, sipas 

të cilit, deputeti përfaqëson kombin, si dhe kriteret e cilësive të 

kandidatëve për deputet. Edhe në këtë rast, deputeti nuk duhej 

të ishte funksionar në nivelet e administratës qendrore e lokale. 

Një përkufizim tjetër, ai i nenit 22, sipas të cilit; “deputetit nuk 

mund t’i jepet asnjë porosi urdhërore prej zgjedhësve të vet”, është 

interesant për t’u theksuar, pasi, gjatë periudhës komuniste, ky 

nen do të ndryshohej dhe zgjedhësit do të kishin të drejtë të 

inicionin e realizonin shkarkimin e deputetëve. 

Një risi e modelit të tij ishte kushti i nenit 21, sipas të cilit; “deputeti 

nuk mund të marrë pjesë në mbledhjet e Parlamentit me rroba fetare. 

Deputeti nuk mund të marrë në pajtim pasuri të paluajtshme të Shtetit 

dhe të marrë përsipër provizione ushtarake ose punë botore. 

Gjithashtu, deputeti nuk mund të marrë në pajtim taksa Shteti”. 

Gjithashtu, ashtu si gjatë republikës, edhe gjatë monarkisë, u 

ruajt përkufizimi se “në kohën e sesionit, deputetët nuk mund të 

gjenden të burgosur për borxh; edhe në qofshin, me hapjen e sesionit, 

lirohen menjëherë”. Një pikë e imunitetit të zgjeruar parlamentar, 

në d allim nga sistem et e tjera, ishte neni 27, sip as të cilit; 

“vendimet penale që jepen kundër një deputeti nuk zbatohen, derisa 

vazhdon sesioni parlamentar; kjo kohë nuk llogaritet në parashkrim”. 

Gjatë viteve 1939-1943 Italia pushtuese nuk lejoi zhvillimin e 

zgjedhjeve normale dhe, për pasojë, analiza e sistemit elektoral, 

ashtu si gjatë pushtimit gjerman, mbetet formale. Baza kryesore 

ligjore ishte Statuti Themeltar i Mbretërisë i vitit 1939, sipas të cilit, 

garantohej e d rejta e votës p ër të gjithë territorin shqip tar. 

Deputetët duhej të ishin mbi 25 vjeç, të gëzonin të drejta politike 

d he të kishin kualifikimin e nevojshëm të kërkuar nga ligji. 

Praktikisht, zgjedhja ishte formale dhe pjesë e parlamentit kukull 

ishin persona të zgjedhur sipas simpatisë së Partisë Fashiste dhe të 

autoriteteve pushtuese. 

Mod eli zgjed hor i vitit 1943-1944 ishte form al p ërd erisa u 

a p lik u a n ë k u sh te p u sh t im i. Tek n ik ish t, ed h e n ë k ët o 

z g jed h je u p r a k t ik u a m o d eli m e d y sh k a llë, sist em i 

proporcional rajonal, por në një formë të njëjtë m e atë të viteve 

1912, 1920 apo 1939. Kështu, sipas ligjit të tetorit 1943; “çdo 

komunë, qoftë komunë e lidhun në nënprefekturë, qoftë e lidhun 

në prefekturë, do të zgjedhi nga 3 përfaqësuesa” d he këta d uhej 

të zgjid hnin “asamblistat që do të përfaqësojnë Prefekturën në 

A samblenë Kombëtare”. N jë asam blist korrespond onte m e 10 

m ijë banorë d he kriter i vetëm ishte qenia në m oshë m ad hore 

d he gëzim i i të d rejtave civile. 

11 Statuti Themeltar i Mbretnisë Shqiptare, Tiranë 1928. 


117

Kalimi në votimet formale e të 

hapura (1945-1990) 

12 Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë, Tiranë 1946. 

118 

Kushtetuta e vitit 1946 shënoi krijimin e institucionit formal të 

parlamentit, në një sistem qeverisës monopartiak, të drejtuar e 

kontrolluar nga Partia e Punës së Shqipërisë. Sipas kësaj kushtetute, 

ashtu si edhe në modelet e demokracive të reja popullore e socialiste, 

form alish t san ksion oh ej fsh eh tësia e zgjed h jeve, votim i i 

përgjithshëm dhe e drejta për konkurrim. Ky parim vinte pas atij 

që e përcaktonte partinë - shtet, si forcën e vetme udhëheqëse. Në 

dallim nga periudhat e mëparshme, neni 5 sanksiononte 12 se; “në 

të gjitha organet e pushtetit shtetëror përfaqësuesit e popullit janë 

përgjegjës përpara zgjedhësve të tyre” dhe se “zgjedhësit kanë të drejtë 

të revokojnë në çdo kohë përfaqësonjësit e tyre”. 

Sipas ligjit të zgjedhjeve të vitit 1946, sistemi i votimeve do të 

aplikohej edhe për zgjedhjen e këshillave nacionalçlirimtare të 

lokaliteteve, nënprefekturave dhe prefekturave. Sipas nenit 2 

të këtij ligji; “kanë të drejtë të zgjedhin e të zgjidhen të gjithë shtetasit 

shqiptarë pa ndryshim seksi, që kanë mbushur 18 vjeç, përveç atyre 

që janë të sëmurë nga mendja dhe atyre që u është hequr e drejta e 

votimit me vendim gjyqi”. Ligji legjitimonte diskriminimin e së 

d rejtës, d u ke shtu ar se; “gjithë ata që bëjnë pjesë në Ushtrinë 

Nacional Çlirimtare, kanë të drejtë të zgjedhin e të zgjidhen, edhe po 

të jenë më të vegjël se 18 vjeç”. 

N eni 3 sanksionon një m od el të ri votim i, d u ke nd ryshu ar 

modelin tradicional të monarkisë dhe të republikës, për votime 

të fshehta. Sipas tij; “zgjedhjet bëhen me vota të hapëta duke ngritur 

dorën”. Çdo 250-300 votues duhej të përcaktonin një përfaqësues 

për këshillin e nënprefekturës dhe, këta të fundit, zgjidhnin 40- 

60 anëtarët e këshillit të prefekturës. 

N u m ri i d ep u tetëve të ku vend it rritej nga 101 d eri në 250 

deputetë dhe, për herë të parë, femrat kishin jo vetëm të drejtën 

e votimit, por edhe të kandidimit në zgjedhje. Çdo deputet u 

përgjigjej 10 mijë banorëve dhe sistemi zgjedhor ishte mazhoritar 

i pastër, por pa kandidatë rivalë dhe me vetëm një listë zyrtare 

e kombëtare, me kandidatë të emëruar. 

Modeli njëpartiak i regjimit komunist u forcua edhe më shumë me 

Kushtetutën e vitit 1976, e cila sanksionoi rolin udhëheqës të Partisë 

së Punës. Edhe kjo kushtetutë formalisht angazhohej se’; “organet 

përfaqësuese zgjidhen nga populli me votim të përgjithshëm, të barabartë, 

të drejtpërdrejtë dhe të fshehtë. Zgjedhësit kanë të drejtë të heqin në çdo 

kohë përfaqësuesin e tyre, kur ky ka humbur besimin politik, kur nuk 

plotëson detyrat e ngarkuara ose kur ky vepron në kundërshtim me ligjet”. 

Formalizmi i votimeve konkurruese ishte i dukshëm, nëse krahasohet 

me nenin 3, sipas të cilit, PPSH-ja ishte pararoja e klasës punëtore, 

është forca e vetme politike udhëheqëse e shtetit dhe e shoqërisë. Kjo 

do të thotë se nuk mund të pranohej mendimi ndryshe, organizimi 

politik konkurrues dhe rivaliteti zgjedhor. Ashtu si edhe gjatë 30 

viteve të fundit, edhe pas vitit 1976 proceset zgjedhore u bënë aq të 

parëndësishme, saqë u shndërruan në një formalitet të panevojshëm. 

Kështu, më ‘1970-ën u shënua rekordi i viteve të diktaturës me asnjë 

votë të pavlefshme, më ‘1974 pati dy vota të pavlefshme, më ‘1978ën 

u gjetën 3 vota të pavlefshme, kurse “kulmi” arriti në zgjedhjet e 

vitit 1982, me 9 vota të pavlefshme. 

O PTI M E

Pas m ë se 67 vjet m u ngesë, vetëm në d hjetor të vitit 1990, 

Shqipëria ligjëroi pluralizmin politik dhe të drejtën për krijimin 

e sistemit konkurrues të partive politike. Sistemi i ri u huazua 

nga modelet e vendeve të tjera, kryesisht i demokracive të reja, 

të cilat prodhuan parlamente me 2-3 parti, por të kontrolluara 

me shumicë nga një parti e vetme. Kështu, zgjedhjet e vitit 1991 

ru ajtën sistem in e p astër m azh oritar. Për h erë të p arë u 

përcaktua një kufi minimal votash për hyrje në parlament (4%) 

dhe, në rast të fitores së kandidatit kryesor nën 50% të votave, 

kalimin në raundin e dytë zgjedhor me kandidatin më të afërt 

konkurrues. 

Ky sistem, për vetë gjendjen politike, sociale dhe ekonomike të 

asaj periudhe, ishte në favor të dukshëm të partisë në pushtet, 

Partisë së Punës të Shqipërisë. Me anë të sistemit zgjedhor, ajo 

arriti të fitojë shumicën absolute të vendeve në parlamentin e 

parë shumëpartiak dhe të ruante kështu monopolin në zgjedhjen 

e presidentit, të zyrtarëve të lartë shtetëror dhe në miratimin e 

ligjeve më të rëndësishme të sistemit të ri politik. 

Të dhënat e mëposhtme paraqesin statistikat kryesore të këtyre 

zgjedhjeve. Ligji zgjedhor ishte ai i vitit 1990, i amenduar dy 

herë, më 17 dhjetor 1990 dhe, më pas, më 17 janar 1991. Me 

ndryshimet e reja ligjore, patën të drejtën e konkurrimit partitë 

p olitike d h e organ izatat e m asav e. Su bjektet d u h ej të 

konkurronin m e em ra nom inalë në 250 zona elektorale d he 

zgjedhjet u administruan nga një Komision Qendror Zgjedhjesh, 

i përbërë nga përfaqësues të secilit subjekt politik. N umri i 

vend eve në parlament mbeti i njëjtë, 250 d eputetë. N ë këto 

zgjedhje morën pjesë 11 subjekte politike, pesë parti (Partia e 

Punës, Partia Demokratike, Partia Republikane, Partia Ekologjike 

d he Partia Agrare), një shoqatë politike (Om onia) d he pesë 

organizata satelite të PPSH-së (Komiteti i Veteranëve, Bashkimi 

i Rinisë, Bashkimi i Gruas, Bashkimet Profesionale dhe Fronti 

Demokratik). Në fushatë u regjistruan 1.074 kandidatë, nga të 

cilët, 250 nga Partia Demokratike, 243 nga Partia e Punës, 165 

nga Partia Republikane, 122 nga Fronti Demokratik, 94 nga 

Bashkimi i Grave, 94 nga Bashkimi i Rinisë, 37 nga Partia Agrare, 

7 nga Komiteti i Veteranëve si dhe 17 kandidatë të pavarur. 

N ë zgjed hjet u regjistruan 1.984.933 zgjed hës, 13 nga të cilët, 

zyrtarisht u tha se morën pjesë në votime 1.963.568 votues, ose 

98.2% e zgjedhësve. Partia e Punës në pushtet fitoi 56% vota 

proporcionale, por, për shkak të sistemit zgjedhor, ajo siguroi 

169 d ep u tetë ose 67% të v en d ev e n ë p arlam en t. Partia 

Dem okratike në opozitë fitoi 38% të votave kombëtare, por 

vetëm 75 deputetë, numër i barabartë me 30% të vendeve në 

p arlam ent. N ga su bjektet e tjera elektorale rezu ltat p ozitiv 

shënoi vetëm organizata e minoritetit Omonia, e cila, edhe pse 

fitoi 0,73% të votave kombëtare, për shkak të koalicionit me PP, 

sigu roi d y m and ate p arlam en tare. N jë p arti tjetër, Partia 

Republikane, mori më shumë se dyfishin e votave kombëtare të 

Omonias, por, për shkak të kufirit zgjedhor, nuk siguroi dot 

përfaqësim parlamentar. 

13 Afrim Krasniqi“Partitë politike në Shqipëri, 1912 - 2006”, Tiranë 2007. 


Rikthimi i zgjedhjeve 

shumëpartiake (1991) 

119

Viti 

PSSH 

PD 

PLL 

PBK 

PR 

BLD 

PDR 

PSD 

LSI 

PBDNJ 

PAA 

AD 

PDK 

PDS 

Pavarur 

të tjerë 

TOTAL 

120 

1991 1992 1996 1997 2001 2005 2009 

% Vende % Vende % Vende % Vende % Vende % Vende % Vende 

56,2 169 25,7 38 20,4 10 8,9 42 52,7 101 41,5 73 40,85 65 

38,7 75 62,1 92 55,5 122 7,7 56 25,8 29 

32 40,18 68 

- - - - 2,1 - 3,5* - 3,3 2 

5 0,71 - 

- - - - 5,0 2 1,7 - 2,3 1 36,8 3 0,34 - 

1,8 - 3,1 1 5,7 3 20,0 11 2,4 1 

5 2,11 1 

- - - - 2,0 - 1,1 1 0,8 1 

1 0,33 - 

- - - - - - 7,4 6 - - 5,1 6 - - 

- - 4,4 7 1,5 - 12,7 7 2,5 9 3,7 4 1,76 - 

- - - - - - 8,4 5 - - - - 4,85 4 

0,7 5 2,9 2 4,0 3 4,1 2 2,8 4 2,6 3 1,19 1 

0,1 - 0,6 - - - 6,6 4 0,8 1 2,6 3 0,88 - 

- - - - - - 4,8 3 2,8 2 2,5 3 0,31 - 

- - - - 1,3 - 3,3 2 1,0 1 1,0 - 0,88 - 

- - - - - - 4,2 2 - - - - 0,68 - 

- 1 - - - - - 1 - 3 - 2 - - 

2,5 - 1,2 - 2,5 - 5,6 - 2,8 - 4,2 - - 1 

100 250 100 140 100 140 100 140 100 155 100 140 100 140 

Zgjedhjet në sistemin e ri 

kushtetues 

Zgjedhjet e dyta politike, ato të marsit ‘1992, ishin zgjedhje të 

p arakohshm e, shumëp artiake, të lira, d em okratike d he m e 

rezultat konkret, rotacionin politik e ndryshimin e sistemit politik 

në vend. Ligji zgjedhor bëri ndryshime të theksuara në raport 

me vitin 1991, kryesisht për shkak të interesit dhe presionit të 

Partisë Socialiste (ish-PPSH-ja), e cila, duke parashikuar humbjen 

e p u shtetit, kërkonte krijim in e një gru p i solid op ozitar në 

parlament. Sistemi i ri zgjedhor u afrua me sistemin zgjedhor 

gjerman, duke krijuar një parlament me 140 deputetë, 100 në 

zona emërore, pra, në mazhoritar dhe 40 nga listat proporcionale 

të partive. Kështu, parlamenti i ri do të kishte 110 deputetë më 

pak se ai i vitit 1991, kurse kufiri i hyrjes mbeti i njëjtë, 4%. 

N d ërth u rja e 100 zon a v e m azh oritare m e 40 m an d a te 

proporcionale bëhej për të krijuar një parlament sa m ë afër 

vullnetit real të zgjedhësve. 

Ky sistem zgjedhor rezultoi i suksesshëm dhe lejoi krijimin e një 

parlamenti me katër parti politike, por me një parti dominuese 

me shumicë absolute. Në 100 zonat mazhoritare PD-ja mori 92 

dhe PS-ja vetëm 6. PS-ja përfitoi 32 vende në proporcional, nga 

40 gjithsej, kurse Omonia ruajti nivelin e dy deputetëve të fituar 

në mazhoritar. Për shkak të marrëveshjes paraelektorale, PSDja, 

një parti e re politike, siguroi përfaqësim me 6 deputetë në 

parlament. Për shkak të kufirit të lartë zgjedhor, PR-ja me 3.12% 

të votave mori vetëm një mandat parlamentar, edhe ky në votim 

mazhoritar në koalicion me PD-në. 

Në lexim statistikor, zgjedhjet e vitit 1992 u bënë me dy raunde 

dhe me 1.826.142 zgjedhës ose 90,35% të numrit të regjistruar. 

Në zgjedhje morën pjesë 11 subjekte dhe këto zgjedhje janë të 

vetmet, në të cilat sistemi zgjedhor dhe legjislacioni zgjedhor 

O PTI M E

lejoi edhe ndryshime në listën finale shumemërore të partive 

për deputetë. Kështu, PD-ja, disa muaj pas zgjedhjeve, zhvendosi 

tre emra në listën e saj shumemërore, duke i zëvendësuar me 

emrat pasardhës, me argumentin se ata nuk përfaqësojnë më 

p artin ë. Kan d id atët e m ën jan u ar u an ku an n ë Gjykatën 

Kushtetuese, por kjo e fundit i dha të drejtë PD-së. Një ndryshim 

tjetër me rëndësi ishte ai i vitit 1992, për nxjerrjen jashtë ligjit të 

Partisë Komuniste dhe partive të tjera me program komunist, 

enverist e marksist. Më ‘1998-ën, gjykata Kushtetuese e rrëzoi 

këtë vendim dhe u dha të drejtë komunistëve të krijojnë parti 

dhe të konkurrojnë në zgjedhje. 

Ed he zgjed hjet e vitit 1996 ruajtën të njëjtin sistem zgjed hor, 

parlam ent m e një d hom ë, m e 140 d eputetë, sistem m azhoritar 

të korrigju ar m e p rop orcional. Dallim et ishin të vogla, p or 

m e n d ikim n ë p r od u ktin që d h an ë. N u m ri i zon ave n ë 

m a z h or itar u r r it n ga 100 n ë 115, n u m r i i v en d ev e n ë 

d isp ozicion në p rop orcional u u l nga 40 në 25. N ë d allim 

n g a v it i 1992, u h o q p a r im i, sip a s t ë cilit , m a n d a t et 

p rop orcion ale kom p enson in p artin ë e d ytë të hu m bu r n ë 

m azhoritar, si d he ku firi hyrës në parlam ent m beti i njëjtë, 

4%. N jë rol të rënd ësishëm në zgjed hje luajtën d isa kufizim e 

për kand id im , të lid hura me ligjet antigenocid d he të pastrim it 

të figurave të zyrtarëve, përmes të cilit u penalizuan shumë 

eksp on en të p olitikë të lid h u r m e sistem in e kalu ar d h e 

shërbim in e tij sekret. 

Statitikisht, KQZ-ja njoftoi se rezultati i zgjedhjeve ishte: PD-ja 

122 vende ose 87% të vendeve, 10 vende ose 7% për Partinë 

Socialiste, 3 vende ose nga 2% për partitë Republikane dhe atë 

të Bashkimit për të Drejtat e Njeriut dhe 2 vende ose 1.5% për 

Ballin Kombëtar. Në proporcional, rezultoi se PD kishte fituar 

“55.5% të votave ose 32.5% më shumë se përqindja e vendeve 

në parlament”. Shprehur m e përqind je, PS-ja m ori 20.4% të 

votave ose 13.4% m ë shu m ë, sesa p ërqind ja e vend eve në 

parlament. Sipas të dhënave zyrtare, numri i votave të vlefshme 

ishte 1.646.481, me pjesëmarrje 89% në raundin e parë dhe me 

rreth 250.000 vota të pavlefshme ose 13% e votave totale. Në 

total, nga të dhënat e shpallura pas tre raundeve të votimeve, 

në zgjedhje morën pjesë 1.676.609 votues, nga të cilët 1.092.469 

ose 65.16% votuan për PD-në. 

Zgjedhjet e vitit 1997, ashtu si ato të vitit 1992, ishin zgjedhje të 

parakohshme dhe prodhuan rotacion politik në vend. Sistemi 

zgjedhor mbeti i njëjtë, ndryshimet me vitin 1996 ishin të vogla 

në dukje, por me pasoja në përmbajtje. Kështu, u hoqën kufizimet 

e kand id imit në zgjedhje (ligji antigenocid dhe ai i d osjeve), 

kufiri hyrës në parlament u ul nga 4 në 2%, numri i deputetëve 

u rrit n ga 140 n ë 155.115 n ë m azh oritar d h e 40 n ga lista 

proporcionale. Edhe këto votime u bënë në dy raunde dhe, për 

herë të parë, të gjitha partitë hynë në koalicione të mëdha. Partitë 

e majta krijuan një koalicion të përbashkët, fillimisht në emrin 

Forumi për Demokraci dhe më pas Aleanca për Shtetin. Forcat 

e qendrës së djathtë politike krijuan Bashkimin për Demokraci, 

ku rse p artitë e d jathta u gru p u an në E d jathta e Bashku ar 

Shqiptare (DBSH). 


121

122 

Risi e këtyre zgjedhjeve ishte përfshirja në listën shumemërore 

të partive të mëdha (PD) të figurave drejtuese të partive aleate 

(PBL, PDK, PBD), model që do të aplikohet gjerësisht më ‘2001 

dhe ‘2005. Statistikisht, zgjedhjet shënuan fitoren e koalicionit 

të m ajtë (PS-ja 101 d ep u tetë, PSD-ja 9 d ep u tetë, PAD-ja 2 

deputetë etj.), ndaj koalicionit të djathtë, të kryesuar nga PDja, 

me vetëm 27 deputetë. 

Zgjed hjet parlam entare të viteve 2001 d he 2005 kanë si veçori 

m bështetjen e tyre në sistem in e ri zgjed hor, të vend osur në 

Ku shtetu tën e vitit 1998. Sip as Ku shtetu tës, p arlam enti d o 

të ishte m e 140 d eputetë, të zgjed hu r 100 d rejtp ërd rejt d he 

40 n g a lista t sh u m em ër ore. Ku sh t et u ta fu ti p a r im in e 

balancim it, sipas të cilit; “numri i përgjithshëm i deputetëve të 

çdo partie dhe/ose koalicioni partish përcaktohet në raport sa më 

të afërt me votat e vlefshme të marra prej tyre në të gjithë vendin 

në raundin e parë të zgjedhjeve”. Ajo sanksionoi kufirin m inim al 

2.5% t ë h y r jes n ë p a r la m en t p ër p a r t it ë d h e 4% p ër 

koalicionet, si d he përfshiu organin e ad m inistrim it zgjed hor, 

KQZ-në, në listën e institucioneve të rënd ësishm e jopartiake 

d he kushtetuese. Prova e parë e sistem it të ri ishin zgjed hjet 

e vitit 2001, të cilat. përm es m od elit të “Dushkut”, kalim it të 

votave proporcionale të partisë së m ad he për aleatët e vegjël. 

m e q ëllim sig u r im in p r ej tyre të m a n d a tev e sh tesë n ë 

p rop orcional. 

Statistikisht, zgjedhjet e vitit 2001 shkuan në pesë raunde, në to 

morën pjesë 1.323.900 zgjedhës, konkurruan 1.114 kand idatë 

partiakë e 149 të pavarur. Në këto zgjedhje u angazhua Gjykata 

Ku shtetu ese, e cila shqyrtoi d he d ha vend im e p ër 59 zona 

elektorale, numër rekord në historinë e zgjedhjeve shqiptare. 

Kryetema e zgjedhjeve u bë zona 60 në Lushnjë, ku PS-ja në 

raundet e fundit ndihmoi në proporcional partitë aleate, PADnë, 

PAA-në e PBDNJ-në. Këto të fundit, me ndihmën e këtyre 

votave, siguruan kalimin e kufirit për hyrje në parlament dhe, 

kështu, 9 mand ate parlamentare nga listat shumemërore. Pa 

këtë zonë elektorale, raportet midis së majtës e së djathtës ishin 

80 me 60, por me zonën 60, raportet kaluan në 88 me 52, pra, 

katër vota më shumë se minimumi i nevojshëm për zgjedhjen e 

Presid en tit të Rep u blikës d h e p ër m iratim in e kod eve n ë 

parlament. 

Mod eli i “Du sh ku t” i vitit 2001 u zgjeru a së tep ërm i n ë 

zgjed h jet e vitit 2005. Dy p artitë e m ëd ha e ap liku an atë 

m asivisht, d u ke e cilësu ar skem ë taktike në p ërp u thje m e 

frymën kushtetuese. Për pasojë, d y partitë e m ëd ha luftuan 

për zonat në mazhoritar, kurse të gjitha votat e tyre kombëtare 

në proporcional, me thirrje publike, ua kaluan partive të vogla 

aleate. Për p asojë, PD-ja e PS-ja fitu an 56 e 42 ven d e n ë 

mazhoritar, ndonëse në votim kombëtar ato morën vetëm 7,6% 

dhe 8,8% të votave. Me votë kombëtare dhe skemën taktike të 

ndjekur nga dy partitë e mëdha, PR-ja ishte fituese e zgjedhjeve 

me 20% e nd jekur nga PSD-ja me 12%. E vetmja parti e tretë 

fitu ese n ë m azh oritar (Lëvizja Socialiste p ër In tegrim , 1 

d eputet), humbi më shumë se 3-4 mand ate nga kjo skemë e 

nd jekur nga partitë e mëdha. 

O PTI M E

Viti i 

Votimit 

1912 

1914 

1921 

1923 

1925 

1928 

1932 

1936 

1939 

1943 

1945 

1950 

1954 

1958 

1962 

1966 

1970 

1974 

1978 

1982 

1987 

1991 

1992 

1996 

1997 

2001 

2005 

2009 

Zona 

10 

10 

10 

10 

10 

10 

10 

10 

14 

14 

82 

121 

134 

188 

214 

240 

264 

250 

250 

250 

250 

250 

100 

100 

115 

100 

100 

12 

Veçori e rëndësishme e zgjedhjeve të vitit 2005 ishte aplikimi 

për herë të parë i zgjedhjeve me një raund, sipas parimit britanik: 

fiton ai që është i pari në renditje. Risi ishte gjithashtu numërimi 

i përqendruar i votave, aplikuar kjo për herë të parë. Në tërësi, 

veçori e sistemit elektoral të viteve 2001 dhe 2005 ishte gjithashtu 

aplikimi i listave të hapura për partitë e vogla politike. Sipas 

këtij parimi, renditja e vendeve bëhej pas zgjedhjeve, në varësi 

të rezultatit zgjedhor nominal për çdo zonë. Kjo formë votimi 

rriti ndjeshëm konkurrimin dhe interesin e individëve për t’u 

angazhuar në fushatë në listat e partive të vogla dhe ndikoi në 

copëtimin e ndjeshëm të votave midis partive. 

Zgjedhjet e vitit 2009 u aplikuan me një sistem tjetër zgjedhor, 

proporcional rajonal. Për herë të parë, në historinë 19 vjeçare, 

kand id atët p ër d ep u tetë erd hën nga listat p artiake, jo nga 

votimet d irekte nominale të qytetarëve. Sistemi i ri synoi të 

elim inojë d efektet m ë serioze të zgjed hjeve të m ëp arshm e, 

sid om os skem at taktike (m od eli “Du sh k”), të u lë kostot 


Sistemi Zgjedhor Votimi Shkallë 

Prop. preferc. rajonal 










Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mazhoritar 

Mix (Pr-mazh) 

Mix (Pr-mazh) 

Mix (Pr-mazh) 

Mix (Pr-mazh) 

Mix (Pr-mazh) 

Proporc. rajonal 

Me dy shkallë 










Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Votim direkt 

Numri 

Raundeve 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Një raund 

Dy raunde 

Dy raunde 

Dy raunde 

Dy raunde 

Dy raunde 

Dy raunde 

Një raund Zgjedhje 

Një raund Zgjedhje 

Zgjedhje Pragu Forma e Natyra e 

emërim % largimit zgjedhjeve 

Zgjedhje 0 Nuk funksionoi Të zakonshme 

Miks 0 Nuk funksionoi Të parakohshme 

Zgjedhje 0 Zgjedhje Të zakonshme 

Zgjedhje 0 Krizë zgjedhjeje Të zakonshme 

Zgjedhje 0 Zgjedhje Të parakohshme 

Zgjedhje 0 Zgjedhje Të parakohshme 



Miks 0 Fund pushtimi Të parakohshme 

Miks 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

4 

2 

2.5 

2.5 

3 

Fund pushtimi 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Zgjedhje 

Të parakohshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Ndryshim sistemi Të parakohshme 

Zgjedhje Të parakohshme 

Zgjedhje Të zakonshme 

Zgjedhje Të parakohshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

Të zakonshme 

123

Konkluzioni mbi sistemet e 

aplikuara zgjedhore 

124 

financiare, të ulë numrin e partive parlamentare, të minimizojë 

incid entet d he të krijojë një sistem bipolar, por në kushtet e 

listave partiake, pra, m e prurje të sigurta të politikanëve të 

karrierës. 

Në dallim nga sistemi proporcional universal, Shqipëria aplikoi 

modelin rajonal, tipik për vendet federative dhe me probleme 

etnike apo të ndarjeve të theksuara sociale e fetare. Sistemit i 

mungoi komponenti kombëtar, ndaj edhe votat e partive nën 

kufirin e një m and ati elektoral rajonal nuk u p ërkthyen në 

m a n d at kom bëta r, p or u sh ku an d y p artiv e të m ëd h a. 

Gjithashtu, këto zgjedhje, ashtu si ato të vitit 1991, janë të vetmet 

në të cilat votuesi ka vetëm një votë, kështu që probabiliteti për 

trafikimin e kësaj vote midis partive nuk funksionoi, por pushteti 

i një vote u përdor nga individë biznesmenë, për të aplikuar në 

masë të gjerë blerje votash. Kjo praktikë shënoi një hap prapa 

në standardet e zgjedhjeve dhe ndikoi në uljen e besimit e të 

pjesëmarrjes së qytetarëve në zgjedhje. 

Zgjedhjet e ‘2009-ës, për herë të parë, prodhuan dy parti solide 

me diferencë minimale votash dhe mandatesh, përkatësisht 10 

mijë vota dhe vetëm dy mandate. Partia më e votuar mori më 

pak mandate, sepse një rol thelbësor në ndarjen e mandateve 

luajti koalicioni paraelektoral. PD-ja përfitoi rreth 100 mijë vota 

nga 15 aleatët në koalicion, ndaj 68 mijë votave të përfituara 

nga PS-ja prej katër partive të tjera në koalicion. Ky kalkulim 

elektoral bëri edhe diferencën në zgjedhje. Ndërkohë, zgjedhjet 

rikonfirmuan një parti të tretë politike, LSI-në, e cila, për shkak 

të formulave të përllogaritjes së votave, nga 84 mijë vota fitoi 

vetëm 4 mandate, dy herë më pak sesa proporcionaliteti i votave 

për një m and at. Rreth 10 parti parlam entare nu k arritën të 

fitojnë një mand at përfaqësimi, por parlamentit iu shtua një 

parti e re parlamentare, PDI, parti lokale e suksesshme, sidomos 

në komunitetin çam në Vlorë dhe në Fier. 

Baza ligjore e vitit 2009 ishte strikte d he refuzuese nd aj çd o 

nism e për kand id im të pavarur. Ligji kërkonte nënshkrim et 

e një të d hjetës së zgjed hësve të një zone, shoqëruar ato m e 

a kte n oter ia le d h e, p ër p a sojë, m e n jë fa tu r ë të m a d h e 

financiare. N ë këto rrethana, zgjed hjet ‘2009 paraqesin rastin 

e vetëm ku r n ë zgjed h je kon ku rroi vetëm n jë kan d id at i 

pavarur, ed he ai një përfaqësim sim bolik i rrjetit të OJF-ve, 

që trajtojnë problem et e qytetarëve m e aftësi të kufizuar. Kod i 

Zgjed hor prem tonte hap ësira ap elim i, verifikim i, vëzhgim i 

etj., por, realisht, procesi shfaqi problem e të m ëd ha në fazën 

e fund it, atë të numërim it të votave d he opozita vuri fillim isht 

në d yshim e m ë p as kontestoi rezu ltatin final, të p rod huar 

nga d isa zona rajonale. Kështu, sistem i proporcional rajonal 

solli nd ryshim e të m ëd ha në sistem in p olitik në vend , p or 

nuk arriti të shm angë trad itën e vjetër të problem eve d he të 

kontestim it të zgjed hjeve. 

N d ryshim et e reja ku shtetu ese të vitit 2008 i d hanë fu n d 

ciklit të eksperim enteve m e sistem e d he form ula të nd ryshm e 

zgjed h ore. N ga sistem i i p astër m azh oritar i vitit 1991 u 

O PTI M E

kalu a në sistem in p rop orcional rajonal, p a m brojtje të votës 

kom bëtare d he m e lista të m byllu ra. N ë sistem in e ri, ku firi 

m inim al p ër hyrje në p arlam ent lu hatet nga 4.5 në 24%, në 

varësi n ga rajon i d h e m betet i kësh illu esh ëm ap likim i i 

k o a licio n e v e m a s iv e p a r a e le k t o r a le . P ë r s h k a k t ë 

angazhim eve si vend asp irant d he, p as d isa vitesh, anëtar 

në Bashkim in Eu rop ian, p or, p ër shkak të d em ografisë së 

p op u llsisë brend a e jashtë vend it, d o të jetë e p ritshm e që, 

p as një ose d y m and atesh p arlam entare, sistem i zgjed hor 

t ë n d r y s h o jë p ë r s ë r i, n g a p r o p o r cio n a l r a jo n a l n ë 

p rop orcional kom bëtar. 

N ë p ë r fu n d im t ë a n a liz ë s p ë r s is t e m e t d h e p ë r v o ja t 

zgjed h ore të viteve 1912-2009, vlen të th eksoh et fakti se 

in s t it u cio n i i z g je d h je v e n u k k a e n d e n jë t r a d it ë t ë 

qën d ru esh m e d em okratike. Ato vu ajn ë nga n d ryshim et e 

vazhd u eshm e të sistem it zgjed hor, nd ërhyrja e theksu ar p ër 

d eform im in e këtij institu cioni p rej p artive p olitike, m u ngesa 

e koherencës d he e besu eshm ërisë, d istanca e thellë m id is 

p arim eve ku shtetu ese d he zgjed hjeve në p raktikë, rivaliteti 

i ash p ër d h e bosh llëku i m ad h n ë ku ltu rën d em okratike 

n d ërm jet aktorëve kryesorë p olitikë, si d h e p roblem et e 

m ëd ha të legjim itetit. 

Tip ar i p ërbashkët i të gjitha sistem eve të ap likuara zgjed hore 

në vend in tonë është m u ngesa e ku shteve reale p ër ap likim in 

tërësor e cilësor të tyre. Çd o regjim i p ërd ori zgjed hjet p ër 

të ru ajtu r vazhd im ësinë e tij, çd o qeveri d ëshm oi vu llnet të 

m ad h p ër të kontrollu ar p roceset zgjed hore të rad hës. Vitet 

1921-1923 d h e vitet 1992-2009 m beten p eriu d h at e vetm e 

të konku rren cës reale shu m ëp artiake. Të vetm et zgjed hje 

d em okratike d h e të p ran u esh m e n ga aktorë të p olitikës 

p jesëm arrëse janë zgjed hjet e vitit 1921 d he ato të vitit 1992, 

p ra, vetëm d y p rocese zgjed h ore m e d istan cë 71-vjeçare. 

P r o b le m e t m ë t ë m ë d h a d h e m a n g ë s it ë e p r o ce s e v e 

zgjed hore d he të legjitim itetit të tyre janë ato që lid hen m e 

p asojat që ato sollën në vetë ecu rinë e sistem it p olitik d he 

legjitim itetin e institu cioneve d rejtu ese të tij. Kriza e rënd ë 

p olitike e vitit 1924 d he ajo e vitit 1997 p atën si bu rim p olitik 

ankesat d he p rotestat p ër m anip u lim të p roceseve zgjed hore 

p araard h ëse. 

Problemet zgjed hore shfaqen ed he në aspektin e ngushtimit 

gjithnjë e më të madh të ushtrimit të zgjedhjes direkte. Më ‘1991, 

të gjithë deputetët zgjidheshin nominalisht dhe direkt, më ‘2010 

asnjë institucion qend ror (parlam ent, qeveri, presid ent) nuk 

votohet direkt nga qytetarët. Për shkak edhe të mungesës së 

p ërvojës d h e sh an sev e p ër u sh trim n ë form a të tjera të 

demokracisë direkte, problemi i ushtrimit direkt të vullnetit të 

popullit mbetet një sfidë thelbësore për të ardhmen. Tendencat 

e vendeve të tjera me sisteme proporcionale, përfshirë fqinjët 

tanë në Maqedoni, Kosovë, Serbi, Malin e Zi, Kroaci, Bullgari e 

Ru m an i, p ër kom p ensim in e këtij d efekti p ërfaqësim i m e 

zgjedhjen direkte të institucionit të presidentit, morën përgjigje 

n egativ e m e n d rysh im et ku sh tetu ese të v itit 2008. N jë 

rrugëzgjidhje optimale do të duhej të ishte krijimi i mekanizmit 


125

Bibliografia: 

126 

të votim eve p eriod ike n ë form ën e d em okracisë d irekte 

(referendume lokale e kombëtare) për çështje të ndryshme me 

interes madhor, si një mekanizëm i përfaqësimit më të madh, 

rritjes së besimit tek institucionet politike dhe i edukimit qytetar 

me kulturën e zgjedhjes. 

1. Afrim Krasniqi “Sistemet partiake dhe sistemet politike”, Tiranë 2008. 

2. Afrim Krasniqi “Partitë politike në Shqipëri”, Tiranë 2007. 

3. Aleks Luarasi “Çështje të historisë dhe të shtetit të së drejtës”, Tiranë 1999. 

4. Aurela Anastasi “Institucionet politike dhe e drejta kushtetuese në Shqipëri, 1912-1939”, Tiranë. 

5. Elez Biberaj “Albania in Transition: The Rocky Road to Democracy”, USA 1998. 

6. Luan Omari “Sistemi parlamentar në Shqipëri”, Tiranë 1998. 

7. Njazi Jaho “Reforma zgjedhore”, Tiranë 2004. 

8. Rein Taagepera “Votat dhe mandatet: efektet dhe përcaktuesit e sistemeve zgjedhore, Tiranë 2004 

9. Kushtetutat e Shqipërisë (1914-2008). 

10. Kodi Zgjedhor ne Republikën e Shqipërisë (1991-2009). 

O PTI M E


PSIKOLOGJI EDHE NË TURIZËM !!!??? 

PSYCHOLOGY OF TOURISM !!!??? 

Ma. Zhaneta LACAJ 

Universiteti “Luigj Gurakuqi”, Shkodër 

Nowadays, tourism represents the principal economic activity 

in the world (IATA - UFTAA). An activity that is moving on 

over 5 billion people each year and that gives work to millions 

of in d iv id u als across th e globe. H ow ev er , r arer y “th e 

phenomenon of tourism” has been studied d eeply out of its 

econom ical asp ect. Im p ortant p sychological asp ects of this 

phenomenon such as: tourist behavior, goals and motivations 

that push him to travel, tourist satisfaction have been studied 

only in the last decades years. 

The aim of this study is to explore the relationship betw een 

Psychology and Tourism, taking into particular consideration 

tourist satisfaction and the psychological factor that affect it. 

These factors are the exp ectations, p erform ance, em otion, 

equality and attribution. 

200 questionnaires, about the importance and impact of these 

psychological factors in tourist satisfaction, were administrated 

to albanian and italian tourists. Relevant results and suggestions 

for further study are provided. 

Pushimet e fundvitit mbaruan. 

Njerëzit i janë kthyer jetës së përditshme. 

Shumë prej tyre ka bërë disa ditë pushime, dikush ka preferuar 

të kalojë ca ditë në mal mes borës dhe skive, dikush tjetër ka 

preferuar të kalojë vitin e ri diku në ndonjë plazh nën diellin 

verës. 

Po si kanë shkuar këto pushime? 

A janë ndarë të gjithë të kënaqur? 

A do të rikthehen në të njëjtin vend vitin tjetër? 

Çfarë i ka bërë të ndjehen të kënaqur ose jo? 

Cilët janë faktorët që kanë ndikuar në nivelin e kësaj kënaqësie? 

Abstract 

PSIKOLOGJI EDHE NË TURIZËM!!!??? 

127

1. Konfirmim ose 

moskonfirmim i pritshmërive 

128 

Të gjitha këto janë pyetje që lindin kur mendon për pushimet 

dhe pushuesit. Dhe menjëherë lind një pyetje tjetër, ndoshta 

më e madhe. 

Çfarë është turizmi? 

Dhe menjëherë pastaj cila është lidhja e turiz mit me 

psikologjinë? 

Tu rizm i është p ërcaktu ar si n jë zh ven d osje e zgjatu r d he 

shpenzim që individi bën vullnetarisht për motive kënaqësie 

dhe qejfi. Sot, turizmi përfaqëson aktivitetin kryesor ekonomik 

në botë. Një aktivitet i cili vë në lëvizje mbi 5 miliardë persona 

çdo vit dhe që i jep punë miliona individëve. Fenomeni i turizmit 

rrallë h erë ësh të stu d iu ar jash të asp ektit ekon om ik që ai 

përmban. Megjithatë vitet e fundit, në fushën e Psikologjisë, po 

zhvillohet një degë e re e quajtur Psikologjia e Turizmit, e cila 

studion njeriun turist. Duke qenë se turizmi është një produkt i 

cili p jesërisht është i nd ërtu ar nga ënd rrat d he fantazitë e 

ind ivid ëve që më pas kthehen në turistë – kjo e bën atë një 

fenomen i cili ka aspekte thellësisht njerëzore e psikologjike. 

Turizmi nuk është vetëm një faktor ekonomik dhe organizativ, 

por edhe faktor në mbrojtje të shëndetit psikologjik të individit 

në m om entin në të cilin ai vend os të arratiset nga rutina e 

përditshme. Sot psikologjia e turizmit merret me stud imin e 

faktorëve psikologjikë siç janë proceset e vend im marrjes që 

shtyjnë individët të vendosin të udhëtojnë ose jo, kënaqësia e 

turistit për pushimet, sjellja e tij në vendet ku është me pushime, 

motivet që i shtyjnë disa individë të udhëtojnë, marrëdhëniet e 

turistëve me banorët vendas etj 

Një aspekt shumë i rëndësishëm është kënaqësia e turistit gjatë 

dhe pas pushimeve. 

Kur ndjehet turisti i kënaqur dhe cilët janë faktorët që ndikojnë 

në këtë kënaqësi? 

Kën aqësia e tu ristit n d ikoh et n ga p esë faktorë kryesorë 

psikologjikë të cilët janë: 

Pritshmëria është shërbimi që ind ivid i parashikon të marrë. 

Kështu turisti mund të gjejë në eksperiencën e pushimeve një 

konfirmim të pritshmërive të tij (asaj që ai priste të gjente me 

pushime) ose, një moskonfirmim që i detyrohet përvojave që 

nuk priteshin. Kënaqësia, atëherë, vjen si rezultat i përshtatjes 

së in d ivid it m e situ atat e p ap arash iku ara. Pritsh m ëritë e 

ind ivid ëve form ohen nga shumë faktorë siç m u nd të jenë 

eksperiencat e m ëparshm e, personaliteti i ind ivid it, kushtet 

p sikologjike të tyre, im azh i që ai ka kriju ar p ër ven d in e 

pushimeve, preferencat dhe interesat e individit, ndikimet sociale 

dhe kulturore duke përfshirë këtu edhe besimet dhe opinionet e 

personave të tjerë, etj. N ga një stud im i këtij lloji i kryer ne 

O PTI M E

Sh qip ëri, rez u lton se fa ktor i p ritsh m ëri n u k ësh të aq i 

rëndësishëm sa mendohej. Në fakt personat që deklaronin se 

nuk kishin pritshmëri të larta për udhëtimin janë ndarë më të 

kënaqur se të tjerët. 

Gja të p u sh im ev e, tu r isti sh p esh g jen d et n ë situ a ta të 

p ap ëlqyesh m e. Reagim i i p arë i in d ivid it ësh të kërkim i i 

shkaqeve. 

Kështu kërkimi i shkaqeve nga individët krijojnë dy lloj atribuimesh: 

a) I brendshëm, kur individi ia atribuon vetes përgjegjësinë 

e një ngjarje ose sjellje; 

b) I jashtëm , kur ind ivid i ia atribu on atë një shkaku të 

jashtëm, që nuk mund të ndryshohet me vullnetin e tij. 

Nga studimi i kryer në vendin tonë del se nuk ekziston një lidhje 

e fortë mes kënaqësisë turistike dhe atribuimit të jashtëm. Madje 

në disa raste e kundërta ishte e vërtetë. 

Em ocioni është një tjetër elem ent i rënd ësishëm p ërbërës i 

kënaqësisë. Em ocionet nd ahen në d isa kategori - kategoria 

pozitive - interesat dhe gëzimi; kategoria negative - inati, ankthi, 

neveria, frika, përbuzja, turpi, faji; d he kategoria neutrale - 

surpriza. Përjetimi i em ocioneve pozitive gjatë një udhëtimi 

turistike ndikon në rritjen e kënaqësisë turistike dhe e anasjelltas. 

N ga stud imi rezultoi një lid hje shumë e fortë m es nivelit të 

kënaqësisë turistike dhe emocioneve të përjetuara. Gjithashtu u 

vu re se emocionet pozitive ndikojnë në rritjen e kënaqësisë 

turistike ndërsa ato negative ndikojnë në rënien e saj. 

N atyra e tu rizm it ofron shu m ë m u nd ësi p ër m arrëd hënie 

nd ërp ersonale, jo vetëm m es tu ristit d he p ersonit që ofron 

shërbim in. Kështu shpesh herë turisti e krahason veten m e 

turistë të tjerë. Kështu ka shumë gjasa që kur personi të ndjehet 

i trajtuar në mënyrë të pabarabartë të ndjehet i pakënaqur. Përsa 

i p ërket barazisë ap o trajtim it që m arrin sh qip tarët gjatë 

udhëtimeve turistike, ajo nuk ka ndonjë efekt të rëndësishëm 

në nivelin e kënaqësisë që ata përjetojnë. 

Performanca është konsideruar edhe elementi me ndikimin më 

të madh në kënaqësinë e turistit. Tek performanca përfshihet 

cilësia e shërbim it të m arrë në vend et ku personat janë m e 

pushime. I referohet kryesisht cilësisë së ushqimit, së hotelit apo 

vendit ku personat jetojnë gjatë periudhës së pushimeve, cilësisë 

së m arrëd hënieve me banorët vend as, cilësisë së m jeteve të 

transportit, cilësisë së guidës turistike. 

T’i japësh përgjigje pyetjeve të shumta që lindin në lidhje me 

kënaqësinë e turizmit është me të vërtetë e vështirë, sidomos duke 


2. Atribuimi 

3. Emocioni 

4. Barazia 

5. Performanca 

129

130 

ditur se kënaqësia që provohet nga një individ është e lidhur shumë 

ngushtë me faktorë subjektivë dhe me personalitetin e çdo personi. E 

njëjta situatë, për një individ mund të jetë shumë e kënaqshme ndërsa 

për një tjetër mund të duket shumë frustruese dhe aspak e këndshme. 

Unë ju ftoj vetëm për një reflektim brenda vetes tuaj dhe të mbani 

parasysh ndoshta sado pak këto faktorë për të qenë më realistë dhe të 

vetëdijshëm për faktin se si do shkojnë këto pushime që keni 

parashikuar të bëni. Jam e sigurt se kjo do ju ndihmojë të jeni më të 

ndërgjegjshëm për atë që po ndodh brenda jush gjatë pushimeve dhe 

më pas. 

O PTI M E


OPINIONE DHE KOMENTE 

VEPRIMTARIA DHE PRODHIMTARIA SHKENCORE, TREGUES SHUMË I RËNDËSISHËM 

PËR PËRCAKTIMIN E RANGUT TË NJË UNIVERSITETI 

SCIENTIFIC ACTIVITY AND PRODUCTIVITY, A VERY IMPORTANT INDICATOR FOR 

DETERMINING THE RANKING OF A UNIVERSIT 

Prof.dr. Halit SYKJA 

Universiteti i Tiranës 

Si rezultat i ndryshimeve të rëndësishme të ndodhura në vendin 

tonë, gjatë p eriu d hës së fu nd it 20-vjeçare p as nd ërrim it të 

sistemit ekonomiko-shoqëror, sot përjetojmë një zgjerim shumë 

të madh të sistemit të arsimit të lartë. Ky zgjerim lidhet jo vetëm 

m e sh tim in e nu m rit të stu d entëve në rap ort m e m oshën 

përkatëse (numri i atyre që kanë mbaruar arsimin e mesëm), 

por edhe me shtimin “eksponencial” të Institucioneve të Arsimit 

të Lartë (IAL), në të cilin bëjnë pjesë edhe institucionet private 

në të katër anët e vendit. 

Ky zgjerim është tashmë një fakt dhe nuk mbetet gjë tjetër veçse 

ta vëzh gosh atë, ta vlerësosh d h e, n ë fu n d të fu n d it, të 

përcaktosh dobinë e tij shoqërore, për të tashmen e të ardhmen 

e vendit tonë në bashkësinë e kombeve europiane ku synojmë 

të integrohemi sa më shpejt dhe për dobinë e qytetarit, i cili me 

shpresë do të jetë së shpejti një qytetar i Europës. 

Vëzhgimin dhe vlerësimin e shërbimit të arsimit të lartë të të 

gjitha llojeve e bën shteti, qeveria, institucione të tjera të varura 

d he të pavaru ra, brend a d he jashtë vend it, p or e bën ed he 

qytetari, i cili shërbehet nga IAL. 

Duke pasur parasysh këtë vlerësim të fundit, që edhe mund të 

vonojë për shumë arsye, mund të vijë një çast kur IAL-të e vendit 

tonë ta shohin veten jo krejt p ap ritm as të ballafaqu ar m e 

sistemin përkatës të vendeve europiane, në të cilat qytetari ynë 

mendohet se do të lëvizë lirshëm dhe, pra, të kërkojë, relativisht 

lirshëm, shërbim më të kualifikuar, më të besueshëm dhe që 

hap perspektivë më të garantuar. 

Rreth viteve të para, që pasuan ndryshimin e sistemit politik në 

vendin tonë, në grupe të veçanta pune filloi hartimi i drafteve 

të ligjit të ri të IAL-ve dhe sot ne e kemi tashmë një ligj të tillë, i 

131

132 

cili, brend a një harku kohor shumë të shkurtër, pati pësuar 

n d rysh im e të n jëp asn jësh m e, n gan jëh erë të n xitu ara e të 

pamotivuara bindshëm. 

N jë nd ër elem entet kryesore të d rafteve në ligjet e m ëparshm e 

ka qenë përkufizimi i “Universiteteve d he i Shkollave të 

Larta Jouniversitare”, m e të cilin kuptoheshin shkollat e larta 

ekzistuese në d isa qend ra urbane të vend it, d ikur të quajtura 

Institu te të Larta Ped agogjike, m e m isionin e përgatitjes së 

m ësuesve të shkollave në p rofile të nd ryshm e. Baza e këtij 

përkufizim i ishte në rad hë të parë e lid hur m e m isionin në 

veçanti të elem entit të prodhimit të d ijeve shkencore në to 

d he jo vetëm tejçim i i d ijeve. Me pak fjalë, presupozohej se 

(paraprihej) një institucion i arsim it të lartë që ekziston apo 

d o të krijohej në të ard hm en (siç nd od hi m ë pas m e kthim in 

e institu teve p ed agogjike në rrethe në u niversitete d he m e 

krijim in e u niversiteteve p rivate), d o të qu hej u niversitet, 

përveç shumë treguesish të tjerë, m bi bazën e veprim tarisë 

shkencore-prod him it të d ijeve shkencore në universitete. Sot 

n jë elem en t i t illë d a llu es, i q a r t ë, n u k ek z iston ose 

anashkalohet, d uke u m askuar me elem ente të tjera vlerësim i, 

q ë b eso h et t ë p ër fsh ih en n ë sk em ën e a k r ed it im it t ë 

institucioneve të arsim it të lartë që ekzistojnë sot në vend in 

tonë. 

Siç thamë më lart, koha do të sjellë shumë shpejt, në mos në 

mënyrë administrative, në mënyrë refleksive, vënien në vendin 

që i takon të vep rim tarisë sh ken core, p ër të p ërcaktu ar 

performancën e një universiteti/ dobinë e shërbimit të tij për 

shoqërinë. 

Tashmë është e pranuar nga të gjithë se aktiviteti shkencor nuk 

ësh të qëllim n ë vetvete, ai m u n d të bëh et d h e bëh et n ë 

institucione kërkimore akad emike, publike apo private, por 

aktiviteti i tillë, përveç se jep nd ihmesë nga forca të mëd ha 

p otenciale n ë u n iversitete (ku r ato ekzistojnë d h e jan ë të 

besueshme), ndihmon në mënyrë të drejtpërdrejtë në ngritjen e 

nivelit të mësimdhënies, përditësimin dhe efektshmërinë e tij. 

Do të dëshironim të vinim theksin në universitetet publike, në 

radhë të parë, të universiteteve të Tiranës, atyre Politeknik dhe 

Bu jqësor, që trashëgojnë një p ërvojë relativisht të gjatë si 

institucione të arsimit të lartë. 

Ekzistenca e këtyre institucioneve publike është një aset shumë 

i rëndësishëm për identitetin e vendit tonë dhe, si tillë, duhet 

parë me vëmendje të veçantë nga strukturat vendimmarrëse, 

shtetërore dhe qeveritare. Vëmendja nënkupton edhe vëzhgimin 

e afërt të tyre, si dhe vlerësimin e dobisë së tyre shoqërore, jo 

për të krijuar “atmosferë skualifikimi”, por “trysni pozitive”, që 

ato të ndjehen të mbrojtura, të mbështetura, për arsyen që thamë, 

nga njëra anë, dhe, nga ana tjetër, të vëna para përgjegjësisë 

për të justifikuar jo vetëm ekzistencën e tyre në tregun e shërbimit 

universitar si i tillë, por edhe për të përmbushur një mision tjetër 

O PTI M E

të rëndësishëm, si a i mbrojtjes së identitetit të vendit në nivel të 

lartë. 

Aktiviteti studimor i këtyre universiteteve me këtë mision të gjerë 

do të përfshijë jo vetëm studime akademike për ruajtjen dhe 

ngritjen e nivelit të tyre, nganjëherë studime që duken larg nga 

aplikacionet konkrete, por edhe studime të mirëfillta për çështje 

madhore që përbëjnë interes të veçantë për zhvillimin e vendit, 

duke konkurruar denjësisht me institucionet e rajonit e më gjerë. 

Këto universitete duhet të jenë gjithmonë si “piketa” të besueshme 

të shoqërisë e të shtetit tonë, si pikë referimi ku të trokitet me 

besim se do të gjenden ekspertiza të besueshme për problemet e 

vend it. Mjafton të jep et një shem bu ll, ai i energjetikës d he 

kërkimit të burimeve alternative të energjisë, një problem madhor 

për tërë botën e sotme. Jemi në dijeni të ideve për të ndërtuar 

edhe në vendin tonë centrale bërthamore. Merret me mend se 

çfarë eksp ertize d he e çfarë niveli d u het, p ër të realizu ar 

ndërtimin e një centrali të tillë. Një ndërmarrje e tillë ndërthur 

shkencat fizike, shkencat inxhinierike të shumë p rofileve, 

shkencat ekonomike, shkencat biologjike e mjedisore etj. Është 

e vërtetë se një central i tillë nuk mund të ndërtohet nga ne, ai 

d o të nd ërtoh et m e gjasë m e kon cesion n ga të h u ajt, p or 

m end ojm ë se është e p am u nd u r të im p lem entohet id eja e 

ekzistencës së centraleve bërthamore tek ne, pa pasur në sfond, 

të p aktën p oten cialish t, ed h e m en d im in e n d ih m esën e 

institucioneve tona përkatëse kërkimore shkencore. 

Me gjasë, u niversitetet ton a d o t’i n ën sh troh en së sh p ejti 

vlerësimit nga komisione kompetente të huaja, madje, siç shohim 

në internet, ka pasur një shpallje të rangut të universiteteve 

shqiptare, sipas të cilit, Universiteti i Vlorës del me performancën 

më të mirë në vend, madje, edhe më gjerë. Këtu del edhe një 

problem i mprehtë, ai i besueshmërisë së vlerësimeve, që mund 

të vijnë nga organizma të ndryshme, besueshmërisë së qëllimeve 

apo m etod ikave të përd orura për vlerësime të tilla. N ë çd o 

rrethanë, po ritheksojmë, se ekzistenca e universiteteve publike 

e, në veçanti, universiteteve qendrore me traditë në kryeqytetin 

ton ë, d u ke m arrë p arasysh ed h e p ërm asat e ven d it e të 

popullsisë, ruajtja e mbështetja e tyre e gjithanshme, është një 

p ërp arësi e p ad isku tu esh m e. N ga an a tjetër , ësh të e 

pad iskutueshm e ed he përpjekja e vazhd ueshm e e këtyre të 

fundit për të merituar mbështetjen e justifikuar financimin publik 

në bazë të performancës së tyre. 


133

134 

ASPEKTE TE PROCEDIMIT PENAL NE LUFTEN KUNDER KRIMIT EKONOMIK NE 

KENDVESHTRIMIN NDERKOMBETAR 

ASPECTS OF CRIMINAL PROCEEDINGS IN THE FIGHT AGAINST ECONOMIC CRIME 

IN THE INTERNATIONAL VIEW 

Abstract 

Dr. Fatmir TARTALE 


Ma.Gerti TARTALE 

Jurist 

Organized crime and in particular the economic one, more and 

more often is identified that is intending to repeal employees 

that manage various assets and also who have an authority to 

make decisions for the disbursement of large sums of money to 

achieve the aims of the criminal organizations for large profits. 

There are made efforts by the criminal prosecution authorities 

to com bat it, by im p rov in g legisla tion an d ad ap t it to 

developments of the time, conducted an effective activity against 

it and certain entities that participate in, as those w ho ow n 

d ifferent state tasks and their associates w ho organize them 

from sim ple associates in the organization of their criminal 

organizations that carry ou t crim inal activities w ithin the 

country or cooperation with criminal organizations abroad. 

ASPEKTE TE PROCEDIMIT PENAL NE LUFTEN KUNDER KRIMIT EKONOMIK NE 

KENDVESHTRIMIN NDERKOMBETAR 

Hyrje 

Krimi i organizuar dhe ai ekonomik në veçanti, gjithnjë e më 

shpesh po evidentohet që po synon drejt tërheqjes në rrjetat e 

tij të punonjësve që administrojnë pasuri të ndryshme dhe që 

kanë kompetenca vendimmarrëse për lëvrimin e shumave të 

m ëd h a p arash p ër të r ealizu a r arritjen e qëllim ev e të 

organizatave kriminale për fitime të mëdha. 

Janë bërë e bëhen përpjekje nga organet e procedimit penal për ta 

luftuar atë, duke përmirësuar legjislacionin e duke e përshtatur atë 

me zhvillimet e kohës, e kryer një veprimtari efektive kundër tij dhe 

subjekteve të caktuara që marrin pjesë në të, si ata që janë në detyra 

të ndryshme shtetërore dhe bashkëpunëtoret e tyre që organizojnë 

ata që nga bashkëpunëtorët e thjeshtë në organizimin e tyre në 

organizata kriminale që kryejnë veprimtari kriminale brenda vendit 

apo në bashkëpunim me organizata kriminale jashtë tij. 

O PTI M E

“Shqipëria duhet të ecë përpara në zbatimin e ligjeve, me planin, 

aksionet dhe strategjisë së antikorupsionit dhe ndërmarrjen e hapave 

konkrete në luftën kundër krimit të organizuar dhe të jetë eficente në 

hetimin dhe gjykimin e proceseve ...” 1 . 

Në këtë kuadër organet e procedimit kanë bërë përpjekje dhe 

vazh d ojn ë të organ izojn ë lu ftën ku n d ër krim in alitetit n ë 

p ërgjithësi d he atij ekonom ik në veçanti d u ke zbatu ar m e 

efektiv itet legjisla cion in e bren d sh ëm d h e d u ke rritu r 

bash këp u n im in e n gu sh te m e p artn eret h om ologe 

ndërkombëtare. 

Subjektet që kryejnë vepra penale në kuadrin e pjesëmarrjes në 

organizata kriminale dhe që kryejnë vepra penale në ekonomi, 

janë p roced uar si brend a d he jashtë vend it d uke u nd jekur 

penalisht kudo që janë, duke i gjykuar në prani të tyre ose në 

m u ngese d u ke resp ektu ar rigorozisht të d rejtat e garancitë 

proced urale të parashikuara nga Kushtetuta e Republikës së 

Shqipërisë, Kodi i Procedurës Penale dhe Aktet Ndërkombëtare 

të ratifikuara nga Parlamenti, duke i vënë ata para drejtësisë, 

pasi janë vetëd orëzuar, kapur në pikat e kalimit kufitar apo 

ekstraduar nga vendet ku kanë qenë fshehur për t’ju shmangur 

daljes para drejtësisë. 

N isu r nga p roblem et që d alin në kuad rin e bashkëp u nim it 

gjyqësor ndërkombëtar, është sigurisht një nga argumentet më 

të vështira të sistemit procedural penal të lidhur me procedurën 

që ndiqet kur i pandehuri nuk është i pranishëm në debatin të 

ngritur përballë tij . Në një rast të tillë, vijnë në konflikt midis 

tyre dy kërkesa të së njëjtës rëndësi. Nga njëra anë, e drejta për 

të akuzuarin që të bëjë të vlefshme arsyet krejt personale, qe 

mbrohet më shumë kur sa më shumë njihet që d ebati midis 

palëve që realizohet në kontradiktoritetin mes tyre përbën një 

metodë të pashmangshme në kërkimin e të vërtetës gjyqësore; 

nga ana tjetër, zhvillimi i funksionit juridiksional nuk mund të 

lihet në disponibilitetin e të akuzuarit. 

S’është e rastit, që referuar legjislacionit para vitit 1995 2 , hetimi 

historik dhe i krahasuar zbulon që përsa i përket efekteve të 

m u n gesës së p ran isë së të aku zu arit n ë gjykim , të gjith a 

procedurat juridike renditen në një linjë ekstremet e së cilës janë 

të përbëra nga parashikimi i pezullimit automatik të procesit, 

ose në të kundërt, nga vendosja ndaj të akuzuarit e sanksioneve 

direkte dhe indirekte, duke e konsideruar mos pjesëmarrjen në 

veprimet e procesit sipas normës si të një vepre penale ashtu 

dhe të një elementi contra reum që përdoret në seancën gjyqësore: 

duke arritur kështu në përfundimin se në këtë rast të dytë të 

akuzuarit që nuk paraqiten dënohen . 


Gjykimi pa të pandehur në 

kuadrin e bashkëpunimit 

ndërkombëtar 

1 1) Stefan Fyler Komisioner per Zgjerimin Europian ,per takimin nderparlamentar Shqiperi-BE e Stabilizim Asocimit.Bruksel 2010 prononcim per 

mediat. 

2 2)Kodet i Republikes Popullore Socialiste te Shqiperise.Kodi i Procedures Penale Kreu i VI “Pezullimi dhe perfundimi i hetimeve” neni 97/2 i Kodit 

te Procedures Penale, Tirane 1982,ne te cilin eshte percaktuar se: Hetimi pezullohet kur:..” personi qe ka kryer vepren penale nuk eshte zbuluar ose 

nuk eshte gjetur. 

135

Mungesa e pranisë fizike së të 

pandehurit në shqyrtimin 

gjyqësor 

136 

E njëjta etimologji e fjalës “mosparaqitje” sjell një pasqyrim të 

rru gës që d u het të nd iqet p ër të arrirë në një rregu llim të 

disiplinës që njeh siç duhet të drejtat e njeriut. Në të vërtetë nuk 

ka dyshim që pasojat e sanksioneve sapo të përmenden janë të 

lidhura pashmangshmërisht me përfundimin në shqyrtim nga 

format verbale ose të kundërshtosh ose të fryhesh me kryelartësi 

d h e p ër p a sojë të m bah esh su p erior m bi ligjin , i cili 

kundërshtohet, duke nënkuptuar vlerësimin e mosparaqitjes si 

një mospërfillje ndaj autoriteteve gjyqësore. 

Por progresi i përvojës juridike tani lejon të sqarohet ashtu si e 

njëjta fjalë “mosparaqitje” të jetë e pamjaftueshme për të dalluar 

hipotezat e ndryshme në të cilat mund të ketë një gjykim pa 

qenë i pranishëm i akuzuari, sipas së cilës tashmë duket qartë 

jo vetëm në nivel d oktrinor ose jurisprudencial të çdo vendi të 

vetëm, por edhe në një këndvështrim nd ërkombëtar p.sh., neni 

X paragrafi 5 Traktati i ekstradimit mes Italisë d he Shteteve të 

Bashkuara të Amerikës nënshkruar në Romë ne 13 Tetor 1983, 

ku veçohet dënimi në mungesë nga ajo me mosparaqitje. 3 

Të ndryshme, në fakt janë kushtet e atij që nuk është i pranishëm në 

debatin gjyqësor me zgjedhjen e tij të lirë dhe të qartë ose me vendim 

të organit gjykues ose edhe për shkak të injorimit të pavullnetshëm 

të thirrjes në gjyq ose për shkak të pengesës legjitime për tu paraqitur; 

nuk mund të lihet pa thënë që pasojat procedurale duhet të jenë po 

ashtu të ndryshme, kur gjyqtari është në dijeni të gjendjes së të 

akuzuarit, në krahasim me rastin kur organi procedues nuk është 

në dijeni të arsyeve të mungesës së pranisë së tij. 

Kështu që, duhet të kuptohet, edhe pse në vija të trasha, një 

vepër me karakter sa klasifikues aq edhe përcaktues, me të cilin 

kërkohen të identifikohen institute të ndryshme që ngrihen kur 

thirren pa dallim në hipotezën e përgjithshme të debatit gjyqësor 

pa të pandehur dhe do të vihet re që, nëse historikisht ato e 

kane origjinën në thelb nga përvoja e gjykimit me mosparaqitje, 

rruga e evolucionit normativ të bën të zbulosh faktin se tashmë 

m osp araqitja shtrihet në thelb brend a së njëjtës fu shë d he 

korresponduese e asaj që është lënë e lirë nga hipotezat e tjera 

të rregulluara nga mungesa e paraqitjes së të pandehurit 

Duke marre parasysh vendin kryesor që e drejta zë në një proces 

të d rejtë, d he si rrjed hojë d he e d rejta e mbrojtjes, zë në një 

sistem juridik të një shoqërie demokratike, rastet e ndryshme të 

mungesës së pranisë së të pandehurit në debat tradicionalisht 

të parashikuar në vende të ndryshme mund të rend iten mbi 

bazën e një param etri që konsiston në ekzistencën ose jo të 

vullnetit pak a shumë të caktuar të të interesuarit në lidhje me 

tërheqjen nga çështja e pjesëmarrjes së duhur në aktivitetet e 

gjykimit, duke mos mënjanuar sidoqoftë për të specifikuar herë 

pas here tërësinë e mungesës së pranisë së saj në debat, që mund 

të ketë lidhje me tërësinë e zhvillimit të procesit ose vetëm me 

disa akte të tij. 

3 3)Trattato di estradizione, Neni X, paragrafi 5"Domanda di estradizione e documenti relativi”Rome ,13.10.1983 

O PTI M E

Grupi i parë i hipotezave, në dukje të lejuara, është kur normat 

procedurale nuk disiplinojnë praninë në gjykim të llojit të një 

d etyrim i p ër të p an d eh u rin , realizoh et, n ëse ky i fu n d it 

manifeston jo vetëm që është në dijeni të sigurt të debatit, por 

edhe që të mos dëshirojë të merret totalisht ose pjesërisht. 

Bëhet fjalë për rastet që: 

I. Mu ngesa në ku p tim të ngu shtë, që integrohet ku r i 

aku zu ari kom u n ikon m e organ in gjyku es m bi 

vendimin e saj për të mos u paraqitur që në seancën 

e parë gjyqësore dhe për rrjedhojë për të mos marrë 

pjesë në debat në tërësi të saj, ose në ato eventualisht 

pasojnë ose largohet vullnetarisht nga salla e gjyqit 

pasi është paraqitur, madje duke e njoftuar gjyqtarin 

se m u n gesa e tij ësh të e bin d sh m e v etëm n ë 

periudhën gjatë së cilës diskutohet pozicioni i bashkë 

të p and ehu rve d he d u ke p ërjashtu ar rastin e të 

d rejtës së të qenu rit të inform u ar m bi atë që ka 

n d od h u r ose, n ëse ësh të i d ën u ar, d red h on n ë 

çfarëdolloj momenti të debatit ose në intervale të tij; 

II. Përfaqësim me autorizim të posaçëm për të gjithë debatin: 

ku r p a rash ikoh et n ga n orm a t p r oced u rale, 

normalisht kalohet nga i pandehuri tek mbrojtësi i 

tij. 

Grupi i dytë kupton njëkohësisht hipotezat që verifikohen kur 

sjellja e të p an d eh u rit, p a v arësish t n ë d u kje, d u ket e 

p apërp uthshm e m e qëllim in e vlefshm ërisë së të d rejtës së 

pranisë në d ebat. Kështu presupozon të rënd ësishme atë që 

karakterizohet si një vu llnet, nënku ptim i heqjes d orë të të 

akuzuarit, për të marrë pjesë në gjykim, në mënyrë që t’i lejohet 

gjyqtarit të procedojë. 

Mendohet, për shembull, që sjell një pengesë me pretekst për tu 

paraqitur sipas asaj të parashikuar nga sistemi francez; Neni 

410 Kodi i Procedurës Penale 4 , ose për të vijuar në pjesëmarrjen 

në aktivitetet p roced urale; ose, d he është një eventu alitet i 

rregu llu ar n ga legjislatori gjerm an N en i 231/ a 5 , m bi të 

akuzuarin që gjendet - edhe këtu që nga fillimi ose në vijim - në 

një situatë paaftësie në debatin e provokuar me qëllim nga ana e tij; 

ose, sipas një regjimi të përbashkët në shumë vende, midis të 

cilëve Italia 6 , Shqipëria 7 , të gjykuarit që mban në sallën e gjyqit 

një sjellje kaq të padisiplinuar sa të futen kërkesat për largimin e 

tij të detyruar, eventualisht të përkohshëm për herë të parë dhe 

më pas të përhershëm nëse përsëritet sjellja e pengohet zhvillimi 

i rregullt i gjykimit. 

N ëse d y grupet e m ëparshm e janë grupuar në kategorinë e 

mungesës në kuptimin e gjerë, e treta, që lidhet me mungesën e 

4 Kodi i Procedures Penale i Frances,Neni 410 ,Paris 1992 

5 Kodi i Procedures Penale i Gjermanise, neni 231/a ,2008 

6 Kodi i Procedures Penale i Italise,nenet 474,475,2008 

7 Kodi i Procedures Penale i Shqiperise,Neni 344,2009 


137

Përdorimi i teknologjive të reja 

bashkëkohore në shqyrtimin 

gjyqësor 

8 Kodi i Procedures Pernale i Gjermanise,neni247,2008 

9 Arkivi i Gjykates Penale te Rrethit Gjyqesor Tirane,2009 

138 

pranisë së të pandehurit në debat në tërësinë e tij, ka të bëjë me 

rastet në të cilat mungon manifestimi i një abdikimi të së drejtës 

së pranisë në debat të të pandehurit që nuk paraqitet, ndërkohë 

që thirrja në gjyq kryhet ritualisht; atëherë gjyqtari, në vendet 

në të cilat nuk i ndalohet të procedojë, parashikon në deklarimin 

e mosparaqitjes. 

N ga p ikëpam ja d ogm atike, kjo karakterizohet për p asojë si 

hipoteza në të cilën në fillim të aktiviteteve të debatit gjyqtari 

gjen një situatë të paqartë mbi qëllimin e të pandehurit për të 

mos marrë pjesë në gjykim, meqenëse nuk mund të përjashtohet 

as sepse ai nuk ka pasur dijeni efektive mbi thirrjen në gjyq as 

sepse ndodh një pamundësi e tij për tu paraqitur ,për shkak të 

një aksidenti, force madhore ose pengesë tjetër legjitime. 

Grupi i katërt d he i fund it i m und ësive rrjed h nga fakti që 

mbështesin nevoja të veçanta, për të plotësuar ato që quan të 

nevojshme përballë të pandehurit vendimin nga ana e organit 

procedues për një largim të përkohshëm nga salla e gjyqit dhe 

për pasojë një sakrificë të kufizuar të të drejtës së pranisë në 

debat. Me titull ilustrues, kjo ndodh sipas procedurës penale 

gjerm ane N eni 247 i saj 8 , kur d u het të m brohet një su bjekt 

minoren ,që mund të jetë psikologjikisht i dëmtuar sa të mbajë 

deklarata mbi praninë e të akuzuarit, ose të garantojë vërtetësinë 

e provueshmërisë si dhe sigurinë e depozitimit mund të jetë futur 

n ga e n jëjta p ran i kërcën u ese e të p an d eh u rit p ërballë 

d eklaruesit, ose të ruajë ekuilibrin psiko-fizik të të njëjtit të 

akuzuar kur duhet të diskutohet mbi shëndetin e tij ose mbi 

mundësinë për ta shëruar. Gjykata Penale e Rrethit Gjyqësor 

Tirane e ka aplikuar pyetjen e dëshmitarit te mitur nëpërmjet 

lid hjes audiovizive nga një salle ne një tjetër d he aplikimi i 

sipërm ka qene efektiv në atë gjykim. 9 

Zhvillimet tekniko shkencore, megjithatë, kohët e fundit i kanë 

lejuar legjislatorëve të reduktojnë efektet e mungesës së pranisë 

së të pandehurit ne shqyrtimin gjyqësor 

Në fakt, në rastet e largimit të përkohshëm nga salla e gjyqit të 

motivuar nga nevojat për mbrojtje psikologjike të minorenit ose 

të ru ajtjes së vërtetësisë së p rovu esh m ërisë, çd onjëri p rej 

sistemeve proceduriale gjyqësore çmojnë pothuaj, nëpërmjet të 

ashtuquajturit shqyrtim audio-viziv, mundësia për të zhvilluar 

aktivitete udhëzuese pa përjashtuar totalisht pjesëmarrjen e të 

akuzuarit në periudhën e kohës së nevojshme për plotësimin e 

aktit, p or d u ke u ku fizu ar vetëm m e heqjen p ërsa i p ërket 

traditës së debatit në lidhje me tërësinë e vendit. Kështu mund 

të parashikohet lidhja audio-vizive mes sallës së gjyqit dhe një 

vendi tjetër, në mënyrë që të garantojë që, nëse i treti nuk i bën 

deklarimet e veta në prani të të akuzuarit, ky i fundit gjithsesi 

m und të nd ërhyjë në ecurinë e d ëshm isë d he të kontrollojë 

O PTI M E

m ënyrën nëp ërm jet të cilës ai p o kryhet, si d he, të p aktën 

pjesërisht, reagimet ndaj pyetjeve të drejtuara,kur kryhet brenda 

vendit duke respektuar kërkesat e ligjit të brendshëm procedural 

penal dhe kur kryhet jashtë vendit duke respektuar marrëveshjet 

ndërkombëtare dhe të drejtat e të pandehurit për tu mbrojtur 

në një shqyrtim gjyqësor. 

Nuk mungojnë, megjithatë, rregullimet për aplikimin e garancive 

mbrojtëse madje dhe në brendësi të një tentative analoge për të 

gjetu r, nëp ërm jet p ërd orim it të m jeteve të reja teknike, një 

ekuilibri mes tyre dhe vlerave të tjera të konsideruara të barabarta 

ose me rëndësi më të madhe. Për shembull, me qëllim mbrojtjeje 

m ë tepër të personit d irekt të përfshirë sesa eventualisht të 

zh villim it të h etim eve m bi fen om en et e krim in alitetit të 

organizuar, në Vendet e Ulëta është pranuar se një dëshmitar 

mund të ruajë anonimatin d uke komunikuar gjeneralitetet e 

saj ekskluzivisht për autoritetin gjyqësor dhe që mund të jetë 

vetëm me zë lidhja midis dy vendeve të ndryshme në të cilin 

respektivisht gjenden deklaruesi dhe i pandehuri. Ndërkohë që 

në Itali ,dhe në Shqipëri, neni 361/ a i paragrafi 1e 2 te Kodit te 

Pr oced u rës Pen ale 10 r egjim i i m arrjes së d ësh m isë së 

bashkëpunëtorëve të drejtësisë dhe të pandehurit të krimit, të 

lidhur nëpërmjet një lidhje audiovizive me sallën e gjyqit lejon 

shfaqjen në ekran të paraqitjes së deklaruesit përballë të të cilit 

është lëshuar vendimi i ndryshimit të gjeneraliteteve, sipas asaj 

të çm u ar në kuad ër të program it të veçantë të m brojtjes së 

caktuar për mbrojtjen e tërësisë së tij dhe të personave të lidhur 

m e të d he të eksp ozu ar nd aj rreziku t të hakm arrjeve nd aj 

dëshmisë së bërë prej tyre në gjykatë. 

Në Itali, është parashikuar disiplinimi i shqyrtimit audioviziv 

p ra i p jesëm arrjes në shqyrtim in gjyqësor në d istancë të të 

pand ehurit, nëpërmjet aktivizimit të një lidhjeje audiovizive, 

për gjatë gjithë kohëzgjatjes së gjykimit midis sallës së gjyqit 

d h e v en d it n ë të cilin ai n d od h et. A i p a rash ikoh et n e 

legjislacionin procedural penale të Italisë, për të arrestuarit e 

akuzuar për krime të përcaktuara të shoqëruar dhe në kushte 

të veçanta: që do të thotë nëse ekzistojnë arsye të rënda sigurie 

ose të rend it p u blik ose bëhet fjalë p ër d ebate veçanërisht 

komplekse, dhe pjesëmarrja në distancë është e nevojshme, për 

të shmangur vonesat në zhvillimin e tyre ose i gjykuari është 

subjekt i regjimit të veçantë i burgimit, në mbrojtje të rendit dhe 

të sigurisë publike. 

Për gjerësinë e gamës së hipotezave përgjegjëse për nocionin e 

“e shqyrtimit gjyqësor pa të pandehur” ka megjithatë të paktën 

problematika të palëve. 

Nga njëra anë, sjell në mënyrë të paevitueshme dykuptimësi 

dhe diferenca semantike të të njëjtave lokucione të përdorura 

në shtete te ndryshme për t’iu referuar fenomenit të mungesës 

së pranisë në shqyrtimin gjyqësor të të akuzuarit, si dhe për të 

individualizuar situata të ndryshme në argument, “Konventës 

10 Kodi i Procedures Penale Shqiptare Neni 361/a,Tirane,2009 


Vështirësi linguistike dhe 

operative në raportet 

ndërkombëtare 

139

Respektimi i garancive në 

shqyrtimin gjyqësor pa të 

pandehur 

11 Konventa europiane mbi vlefshmerine nderkombetare te gjykimeve penale,1970 

12 Konventa europiane e te Drejtave te Njeriut,neni 6,f.10,Tirane, 2009 

13 Pakti nderkombetar per te drejtat civile dhe politike,neni 14,Tirane,1993 

14 Konventa europiane e ekstradimit,Strasburg 1978 

140 

europiane mbi vlefshmërinë ndërkombëtare të gjykimeve penale 

“të përshtatura në Aja me 28 maj 1970 ti parashikojë asaj që në 

kuadrin logjik linguistik emërtohet “ripërkufizim” me të cilën 

p ërcaktohet në m ënyrë të qartë d he të saktë ku p tim i i një 

shprehje të nxjerrë nga kuadri i përd orimeve të mëparshme. 

Neni 21/ 2 i të njëjtës Konventë ka krijuar në fakt në mënyrë të 

përgjithshme “brenda rezervës së paragrafit 3” që do të thotë, 

në thelb, megjithëse për të dënuarin nuk janë gjetur siç ndodh 

gjithmonë mjetet e parashikuara nga normativa e brendshme 

ose nga ajo trad icionale p ër të aktivizu ar një gjykim të ri 

kundërshtues para zbatimit të vendimit; “bëhet i njohur gjykimi 

në në mungesë, në kuptim të kësaj marrëveshje i gjithë vendimi bëhet 

sipas një juridiksioni represiv të një Shteti Kontraktues që vjen pas 

kryerjes së një vepre penale ndërkohë që i dënuari nuk paraqitet 

personalisht në sallën e gjyqit” 11 . 

Nga ana tjetër, përfshin një ndërthurje të aktit të krijuar për të 

individualizuar kërkesat minimale që duhen respektuar për të 

garantuar përputhshmërinë e çdo marrëveshjeje të brendshme 

me normativën mbi “procesin e rregullt” të përmbajtur në Kartat 

ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut dhe në veçanti, në kuadrin 

ligjor europian, në nenin 6 të Konventës Europiane për të drejtat 

e njeriut 12 që i përgjigjet nenit 14 të Marrëveshjes Ndërkombëtare 

për të drejtat civile e politike 13 . Përveç kësaj, çështja interpreton 

një asistencë të plotë jo vetëm në funksion të ruajtjes së të drejtave 

që duhet të jenë jo kundërshtuese për një Shtet që konsiderohet 

demokrat, por edhe në perspektivën e një bashkëpunimi efikas 

nd ërkom bëtar n ë çështjen e ekstrad im it d he të n joh jes së 

vendimeve të huaja. 

Për këtë qëllim, mjafton ti referohemi nenit 3 të Protokollit të 

d ytë të Konventës Europiane të Ekstrad im it të m iratuar në 

Strasburg më 17 Mars 1978, sipas kuptimit të të cilës ekstradimi 

i një personi të dënuar “me një vendim të marrë në mungesë” 

mund të hidhet poshtë sa herë që; “procedura e gjykimit nuk ka 

respektuar të drejtat minimale të mbrojtjes të njohura ndaj të gjithë 

personave të akuzuar për një shkelje”, d uke mund ur të kalohet 

kjo pengesë vetëm kur pala kërkuese të sigurojë në mënyrë të 

mjaftueshme që në ekstradim do të jetë i garantuar “e drejta e 

një procedure të re gjykimi që do të garantojë të drejtat e mbrojtjes” 14 . 

Për të përcaktuar një tërësi kriteresh të përbashkëta për të gjitha 

shtetet në disiplinën e shqyrtimit gjyqësor pa të pandehur, të 

nevojshëm si p ër të kriju ar një p aram etër m bikëqyrjeje të 

Kartave Ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut ashtu dhe për 

të m arrë një bashkëp u nim nd ërkom bëtar në lu ftën ku nd ër 

kriminalitetit në përgjithësi dhe krimit ekonomik në veçanti, 

m egjithatë nu k m u nd të nd ahet nga p roced u rë e rrep të në 

argument. Duke shqyrtuar kështu hipotezat e ndryshme në të 

O PTI M E

cilat mund të gjendet ndërhyrja e munguar e të pandehurit në 

interp retim et në shqyrtim in gjyqësor, p araqiten kërkesa të 

nd ryshm e garantuese, kur gjykim i bëhet pa të akuzuar ose 

pjesëmarrja e munguar e këtij të fundit, të jetë vetëm e pjesshme, 

dhe në rastin e fundit e drejta e paraqitjes të jetë e kufizuar në 

kohë pas një paraqitje të parë ose t’i jenë vënë kufizim e në 

mënyra të caktuara. 

Përsa i përket hipotezës së parë, nuk duket se mund të vijë nga 

treguesit që dalin nga Vendimi 75 të miratuar nga Komiteti i 

Ministrave të Këshillit të Europës më 21 Maj 1975 15 15 dhe e 

frymëzuar nga kriteri që një hapje e plotë e shqyrtimit gjyqësor 

pa të pandehur në parim mund të pranohet vetëm në vijim të 

një zgjedhjeje për të mos u paraqitur në mënyrë të lirë dhe të 

qartë nga i interesuari, meqenëse nuk kërkohet një paraqitje e 

shprehur. 

Duke u kufizuar kujtojmë në mënyrë sintetizuese drejtimet bazë 

të Vendimit të gjyqit, që ajo garanton: 

Që një debat pa të pandehur mund të ketë, kur ky i fundit, i 

shmangur nga drejtësia jo me vullnet, është ftuar efektivisht 

nga një thirrje për gjyq e bërë në kohën e duhur për të ushtruar 

të drejtën e tij të mbrojtjes edhe personale (Rregulli n. 1) dhe 

nuk ndodhet në pamundësi për tu paraqitur (Rregulli n. 3); 

Që nuk janë parashikuar norma të veçanta për marrjen e 

provueshmërisë dhe se mbrojtësi mund të ndërhyjë në gjykim 

(Rregulli n. 5); 

Që vendimi t’i njoftohet të akuzuarit dhe që afatet për ta 

dënuar të fillojnë nga momenti në të cilin po ai të jetë vënë në 

dijeni, me përjashtim të rastit kur konstatohet një largim i tij 

i vullnetshëm nga drejtësia (Rregulli n. 6); 

Që i pandehuri të mund, gjithsesi, të kundërshtojë vendimin 

që vijon në debatin e nisur pa pjesëmarrjen e tij dhe, në 

veçanti, të marrë anulimin ose përsëritjen e gjykimit, kur, 

për këtë, të jetë thirrur në mënyrë të parregullt, ose të provojë 

që mungesa e pranisë dhe heqja e njoftimit të saj tek gjyqtari 

kanë ndodhur për një shkak jo të vullnetshëm (Rregulli nr. 

7-9). 

Duke iu referuar mungesës së pranisë në shqyrtimin gjyqësor të 

të akuzuarit për një periudhë kohë të kufizuar, dallohet rasti që 

bën fjalë për një zgjedhje të të pandehurit, nga rasti në të cilin 

është pasojë e një vendimi të gjyqtarit. 

Nëse në hipotezën e parë vlerësohet, në përputhje me sugjerimin 

tashmë te treguar të një sistemi të karakterit për të garantuar të 

drejtat e njeriut, liria dhe qartësia e sjelljes së të akuzuarit, në të 

d ytin analizohen m e vëm end je, herë pas here, supozim et e 

vendimeve gjyqësore. 

Kështu, për ta d hënë në mënyrë shembullore, nuk mund të 

p ranohet një d ëbim d efinitiv i të p and ehu rit p as një m os 

përmbajtjeje të parë, madje as të paraprirë nga një paralajmërim 

mbi efektet e sjelljes së tij. Atëherë ajo që nevojitet në këtë hipotezë 

15 Vendimi 75 i Komitetit te Ministrave te Keshillit te Europes.21 maj 1975 


141

142 

si në ato që qëndrojnë të largimit të të akuzuarit nga salla e 

gjyqit, është një përshkrim i saktë i shumëllojshmërisë së fakteve 

dhe një vlerësim i përpiktë i vlerave që merren në shqyrtim dhe 

që bëjnë kontrast me të drejtën e pranisë së të pandehurit në 

shqyrtimin gjyqësor, me të cilin ekuilibrohen me kujdes. 

Nëse njihet që ato duhet të kenë prevalencë, rregullimi që pason 

sidoqoftë nuk do të ndrydhë tërësisht kërkesat e justifikueshme: 

për shembull, garantimi gjithmonë i pranisë së avokatit dhe 

sigurimi që i pandehurit të informohet mbi sa ka ndodhur në 

mungesë të tij, në momentin rihyrës së tij në sallën e gjyqit. 

Relativisht, në fund, me futjen e freskët të të rejave teknologjike 

në zhvillimin e debatit ne seancën gjyqësore, duket e kotë të 

vihen në diskutim legjitimiteti i tyre në abstrakt, duke mbështetur 

që përdorimi i tyre do të paracaktonte në çdo rast një shkelje të 

papranueshme të të drejtës së mbrojtjes. Nga ana tjetër, as nuk 

do të ishte në përputhje me të vërtetën të pohosh që shqyrtimi 

audioviziv dhe debati me prani nga ekrani do ta mbronin të 

p and ehu rin në të njëjtën m asë në të cilën ai m brohet ku r 

aktiviteti gjyqësor zhvillohet në zbatim të kriterit të njësisë lokale 

të vendit. 

Megjithëse parashtrime të tilla apodiktike në sens të kundërt, 

ësh të e p a k u n d ër sh tu esh m e q ë efek tiv iteti i m b r ojtjes 

paragjykohet ed he nga sistemi më i sofistikuar i lid hjes aud iovizive 

ndërmjet sallës së gjyqit dhe vendit të largët. Dhe pa u 

thelluar shumë në argument, mjafton të theksohet se si nuk 

d o të m u n d të m er r ej, n ëse jo p ër p jessh m ër in ë e 

p a sh m a n g sh m e të fotov e, n jë p er cep tim i p lotë d h e i 

njëkohshëm i asaj që nd od h në vend e të nd ryshme, përfshi 

aspektet jo verbale të komunikimit, në veçanti të nevojshme 

për vlerësimin e deklarimeve, ndërkohë që do te binte efikasiteti 

i ndërhyrjeve të mbrojtjes, shpesh akoma ed he më të ashpra 

kur janë aty për aty dhe të futura në kontekstin e një tensioni 

ed he em otiv të p ashm angshëm të zbu tu ra nga p ërd orim i i 

m jetit tekn ologjik; as, m e m jetin sp ecifik p ërsa i p ërket 

teled eb a tev e, h a r r oh en r isk u i m b iv en d osjev e m id is 

n d ërh yrjev e m brojtëse ku r jan ë m ë sh u m ë të p an d eh u r 

audiovizivë të lid hur ose pamund ësia për të garantuar nëse 

rezerva e komunikimeve pak a shumë të realizueshme, e drejta 

për të bised uar mid is të pandehurit dhe mbrojtjes ose mid is 

avokatëve pa qenë të penguar për të ndjekur në të njëjtën kohë 

atë që ndodh në sallën e gjyqit. 

Një minimum realizmi, i kryer kohët e fundit edhe nga Gjykata 

europiane e të drejtave të njeriut me vendimin e kohëve të fundit 

të Van Mechelen dhe të tjerëve kundër Holand ës , imponon 

sid oqoftë të m os refu zoh en n ë m ën yrë ap riori ap likim i i 

zhvillimit teknologjik të përvojës gjyqësore. E njëjta shkëputje 

nga paragjykimet abstrakte kërkon megjithatë të mos fusë në 

mënyrë të plogët në mjedisin e zhvillimit të procesit gjyqësor 

çfarëdo gjetje teknologjike pa vlerësuar 

shkallën e p ërshtatshm ërisë m e p arim et që karakterizojnë 

zhvillimet e procedurale. 

N jë tregu es i eku ilibru ar m bi sjelljen p ër tu resp ektu ar në 

përdorimin e lidhjeve 

O PTI M E

audiovizive në nisjen e d ebateve gjyqësore vjen nga i njëjti 

vend im gjyqi në lid hje m e rastin Van Mechelen d he të tjerë 

kundër H oland ës, ku postulon se çd o masë shtrënguese e të 

drejtave të mbrojtjes duhet të jetë absolutisht e nevojshme, duke 

shtuar më tej që, mes shumë mundësive, duhet të zgjidhet ajo 

m ë p ak d ëm tu ese e këtyre të d rejtave. E vend osu r në këtë 

m ënyrë, çështja në lid hje m e shqyrtim in aud ioviziv d he në 

debatet mes palëve në seancë gjyqësore bëhet e zgjidhshme, në 

kuptimin që të pranojë një përdorim të tyre vetëm në prani të 

kërkesave të sakta të përcaktuara nga faktet e individualizuara 

qartë n ga legjislatori, n ë m brojtje të vlerave të m end u ara 

dominuese në krahasim me mbrojtjen, e një ushtrimi të plotë të 

të drejtës së mbrojtjes 16 . 

Atëherë nu k paraqet d yshim që ekzam inim i i p rovave d he 

shqyrtimi audioviz ne seance gjyqësore duhen konsideruar të 

ju stifiku eshëm , ku r kryerja e tyre ,lid het p ër shem bu ll m e 

nevojën p ër të garantu ar p ap rekshm ërinë e atij i cili është 

kërcënuar nga një organizate kriminale. Anasjelltas, nuk do të 

dukej me vend të kapërcehet kontrolli i konformitetit të parimeve 

të procesit të rregullt, me nevojën e thjeshtë të efikasitetit të 

administrimit të drejtësisë, duke qenë se synimi i ekonomisë 

gjyqësore, nuk mund të legjitimojnë trajtimin e gabuar, në dëm 

të të pandehurit. 

Në mënyrë të ngjashme, së fundi, do të shkatërronte enigmat e 

ngritura për pranimin e aplikimit të aplikimit te teknologjive te 

reja, ne shqyrtimin gjyqësor që i referohet vetëm shqyrtimit të 

veprave për të cilat proced on, ed he nëse janë veçanërisht të 

rënda. Në të vërtetë, mbahet po i fortë parimi që akuza për aq 

sa, nëse lejon parashikimin e ecurive të ndryshme procesuale 

për shembull, nuk ndalon ngritjen e procedimeve alternative 

ose të thjeshtuara në lidhje me ritin e zakonshëm ose gjykimi 

mbi punën e një organi monokratik sesa kolegjial, në të cilin 

mënyrat e mbrojtjes ushtrohen në mënyra të nd ryshme, nuk 

justifikon që t’i vendosen kufizime efektshmërisë së të drejtës së 

mbrojtjes. Një zgjedhje e padrejtë e të drejtave themelore të të 

pandehurit e bazuar ekskluzivisht në shkallën e rëndë të krimit 

për të cilin është ushtruar veprimi penal përfshin një pranim të 

h ip otezave aku zu ese, kon trad iktor e m e p r ezu m im in e 

pafajësisë. 

Kriminaliteti i organizuar dhe ai ne ekonomi duhet të luftohen 

me efektivitet nga organet e procedimit penal, d uke zbatuar 

m e korrektësi legjislacionin e brend shëm , ku r krim i kryhet 

brenda vendit dhe kur ai është shtrirë dhe në bashkëpunim me 


Rekomandime: 

16 Gjykata Europiane e te Drejtave te Njeriut.Vendimi i dt 23 prill 1977 Van Mechelen dhe te tjerë kundër Holandës,Një çështje qe ka te beje me te drejtat 

e te akuzuarve për te pyetur dhe kundërshtuar ne seance gjyqësore dëshmitarët e akuzës, oficere policie, qe bënin deklaratat, duke qene te numëruar, 

por te pa identifikuar për mbrojtësit, te cilët si ata dhe akuzuesit i morën 2-5 ore ne pyetje.Policet ishin marre ne pyetje nga një gjyqtar hetues dhe 11 

prej tyre nuk ishin identifikuar nga mbrojtja, por qe ishin ne dhome me vete dhe dëgjoheshin pyetjet e bëra gjyqtarit hetues ne dhomën e tij me lidhje 

zanore .Policet nuk ishin identifikuar se kishin frike prej ndëshkimeve ndaj tyre ose familjeve te tyre. 

143

Bibliografia: 

144 

bashkëp u n ëtorë ose organizata krim inale jashtë ven d it te 

zbatoh en m e efektivitet norm at qe p arashikohen ne aktet 

ndërkombëtare ku shteti ynë është palë. 

Ngritja e bashkëpunimit ndërkombëtar, duke koordinuar punën 

e ndjekjes zbulimit, fiksimit, mbledhjes se provave dhe vënien 

para përgjegjësisë të autoreve te këtyre veprave penale, dhe 

gjykim i ed he në m u ngesë i tyre d u ke resp ektu ar garancitë 

procedurale të të pandehurve në radhë të parë të të drejtës së 

m brojtjes, d o të risë efektin p a ran d alu es n d aj këtij lloj 

kriminaliteti. 

Përd orim i m e efektivitet i teknologjive të reja d he fu tja në 

shqyrtimin gjyqësor të provave d he në gjykimin e çështjeve 

gjyqësore të mjeteve audiovizive do të sillte një risi në gjykimet 

e grupeve kriminale që kryejnë krime në fushën e ekonomisë 

dhe të ekonomizonte shqyrtimin gjyqësor. 

1. Stefan Fyler Takimi ndërparlamentar Shqipëri-BE e Stabilizim Asocim Bruksel 2010 

2. Kodet e Republikës Socialiste te Shqipërisë,1992 

3. Kodi i Procedurës Penale i Shqipërisë, 2009 

4. Kodi i Procedurës Penale i Gjermanisë, 2008 

5. Kodi i Procedurës Penale i Italisë, 2008 

6. Kodi i Procedurës Penale i Francës,1992 

7. Trattato di stradizione.Roma 13.10.1983 

8. Konventa europiane e te Drejtave te Njeriut. Tirane 2009 

9. Konventa europiane Mbi vlefshmërinë ndërkombëtare te gjykimeve penale,1970 

10. Konventa europiane e ekstradimit,Strasburg 1978 

11. Pakti ndërkombëtar për te drejtat civile dhe politike,Tirane 1993 

12. 1Jurisprudenca e Gjykatës se Strasburgut, f. 400-405,Tirane 2007 

13. 1Arkivi i Gjykatës Penale te Rrethit Gjyqësor Tirane,2009 

O PTI M E


Diplomacia (si element i fuqisë së një shteti) 

Sfidat dhe procesi i integrimit. 

DIPLOMACY (as an element of the power of a state ...) 

CHALLENGES & INTEGRATION PROCESS 

M.Sc. Ermela HYSA 

Departamenti i Shkencave politike, U.F.O University 

Definitely Dip lom acy is the m ost im p ortant instru m ent in 

creating an international environment suitable for preventing 

crises an d con flicts and solving them by p eacefu l m ean s. 

Continuous political d ialogue, that aims at the deepening of 

coop er ation w ith n eigh bors, p artn ers a n d in tern a tion al 

institutions, is provided through it. The objective and essential 

strategic solution for the country’s security and protection of 

national interests is the integration policy in the Euro-Atlantic, 

Eu rop ean and regional stru ctu res. Level of su ccess in the 

realization of this policy depends on inner stability achievement 

and consolidation of the state’s democratic institutions, affirming 

the Albanian rep u blic in continu ance as a p rogressive and 

contributing factor in the regional and global security processes. 

National security requires applications of a multidimensional 

policy in function of national interests protection against possible 

dangers. No policy can be successful in facing actual and coming 

challenges, without an efficient coord ination and increase of 

capacities of all elements of natural pow er. Preparation and 

development of the country’s security cannot be definet only in 

the efficiency of a d eterm ined d irection. Prep aration in all 

directions is a pre-condition. This approach enables increase of 

ability to face against the broad spectrum of possible crises in 

time and effectively. 

Euro-Atlantic integration in one of the main piles of the foreign 

policy of the Republic of Albania. This fact, is evident and clearly 

testified by the progress done in the Albania-NATO relations 

from the ‘90-s, form a close and specific cooperation that Albania 

Abstract 

145

DIPLOMACIA (si element i fuqisë së një shteti ) 

SFIDAT DHE PROCESI I INTEGRIMIT 

146 

has reached with Atlantic Alliance, as well as by the full and 

w ithout any reserves support given to the political-military 

Alliance activity in the region. Our country has been active in 

support of the widening of the Alliance in the South-Eastern 

Europe, considering it a natural process, which will not only 

strengthen the South-Eastern side of NATO, but it also will help 

in the strengthening of the democracy, peace, stability, market 

economy and legal state in this area. 

Construction and normal functioning of the state democratic 

institutions and of the legal state are the most effective ways for 

the achievement of stability and of the inner security. All the 

state activity and that of the society, and of the individual must 

be covered by the correct application of this law. The citizen, 

society, and state make a permanent unity of the existence in 

Albania, and they m ust respect their respective obligations. 

Realization and protections of their rights, expressed in the 

con stitu tion s an d law s, is a d u ty of th e state d em ocratic 

institu tions. All of these m ake the secu rity stru ctu re of the 

Republic of Albania, whereas the constitution is the fundamental 

element of this structure. 

The role and contribution of U.S.A. on the consolidation of the 

democracy, legal state institutions as well as in the fight against 

crime and strengthening of the security in Albania has been 

and remains fund amental. In a broad er plan, the U.S.A. has 

given an indispensable support in strengthening the security 

and stability in region, culminating with firm intervention of 

NATO in resolving the Kosova’s conflict. 

Republic of Albania considers the regional policy as one of its 

basic priorities. Through the application of the common sense 

d ialogue w ith all regional factors, its foreign policy aim s at 

promoting the image of an Albania as a stability and peace factor 

for the region. 

With its foreign policy Albania aims to be definitely separated 

from the trou bled context of the ‘90 and conflicting Balkan 

inheritance, in order to concentrate on important processes of 

collective cooperation at a regional level and beyond. Its motto 

has been generation of common energies for a regional and Euro- 

Atlantic integration, for the creation of economic interrelated 

webs with its aim to create a regional integrated market of free 

com m erce, energy, road infrastru ctu re, etc. All of this w ill 

in flu en ce in th e con tin u in g im p rovem en t of th e secu rity 

environment in the region. 

Diplomacia është instrumenti më i rëndësishëm në krijimin e një mjedisi 

të përshtatshëm ndërkombëtarë për parandalimin e krizave apo 

konflikteve dhe zgjidhjen e tyre nëpërmjet mjeteve paqësore. Dialogu 

i vazhdueshëm politik, që ka për qëllim thellimin e bashkëpunimit me 

fqinjët, partnerët dhe institucionet ndërkombëtare, është bërë i mundur 

nëpërmjet saj. 

O PTI M E

Zgjidhja objektive dhe e domosdoshme strategjike për sigurinë e vendit dhe 

mbrojtjen e interesave kombëtare, konsiston në integrimin politik në strukturat 

euro-atlantike, evropiane dhe rajonale. Niveli i suksesit në realizimin e kësaj 

politike varet nga arritja e stabilitetit të brendshëm dhe konsolidimit te institucioneve 

demokratike të shtetit, duke afirmuar republikën shqipëtare në vazhdimësi si një 

faktor progresiv dhe kontribues në proceset e sigurisë rajonale dhe globale. 

Republika e Shqiperisë, i kushton vëmendje të veçantë zhvillimit të mëtejshëm, 

të marrëdhënieve me Bashkimin Europian. Qeveria Shqipëtare e konsideron 

integrimin evropian dhe euroatlantik si një proces që do të jetë shumë i rëndësishëm 

në zhvillimin dhe të ardhmen e vendit, në përpjekje për arritjen e standarteve 

evropiane, duke ndjekur shembullin e dhjetë anëtarëve të rinjë të Evropës 

Qëndrore dhe Lindore, që nënshkruan traktatin e anëtarësimit në Unionin 

Evropian, në bashkëpunim të ngushtë me vendet e tjera të rajonit, të përfshira në 

Procesin e Stabilizim Asocimit. Vendi ynë mbështet rritjen e rolit të BE-së në 

fushat e sigurisë dhe të mbrojtjes, në zbatimin e Mbrojtjes Evropiane dhe Politikës 

së Sigurisë, duke qënë të bindur se ky është një element komplementar i Aleances 

Veri-Atlantike. 

Siguria kombëtare kërkon aplikacionet e një politike shumëdimensionale në 

funksion të mbrojtjes së interesave kombëtare ndaj rreziqeve të mundshme. Në 

këtë kuadër, asnjë politikë nuk mund të jetë e suksesshme në përballjen me 

sfidat aktuale dhe të ardhshme, pa një koordinim efikas dhe rritjen e kapaciteteve 

të të gjitha elementeve të energjisë natyrore. Përgatitja dhe zhvillimi i sigurisë së 

vendit nuk mund të konkludohet vetëm në efikasitetin e një drejtimi të përcaktuar, 

por duhet të konsiderohet në të gjitha drejtimet si një parakusht. Kjo përqasje 

mundëson rritjen e aftësisë për t’u përballur kundër spektrit të gjerë të krizave të 

mundshme në kohë dhe mënyrë efektive. 

Integrimi Euro-Atlantik është një prej shtyllave kryesore të politikës së jashtme 

të Republikës së Shqipërisë. Ky fakt, është i dukshëm, i dëshmuar dhe i testuar 

qartë nga progresi i bërë në marrëdhëniet Shqipëri-NATO që prej 90-ës, në 

formimin e një bashkëpunimi të ngushtë dhe të veçantë që Shqipëria ka arritur 

me Aleancën e Atlantikut, duke i shtuar dhe përkrahjen e plotë dhe pa rezerva 

dhënë veprimtarisë politiko-ushtarake të Aleancës në rajon. Vendi ynë ka qenë 

aktiv në mbështetje të zgjerimit të Aleancës në Evropën Jug-Lindore, duke e 

konsideruar atë një proces natyrorë, i cili jo vetëm do të forcojë në anën juglindore 

të NATO-s, por ajo gjithashtu do të ndihmojë në forcimin e demokracisë 

, paqes, stabilitetit, ekonomisë së tregut dhe shtetit ligjor në këtë fushë. 

Ndërtimi dhe funksionimi normal i institucioneve shtetërore demokratike dhe shtetit 

ligjor, janë rrugët më efektive për arritjen e stabilitetit dhe të sigurisë së brendshme. 

E gjithë veprimtaria e shtetit, ajo e shoqërisë dhe individit duhet të mbulohet nga 

aplikimi korrekt i këtij ligji. 

Qytetari, shoqëria dhe shteti bëjnë një unitet të përhershëm të ekzistencës në 

vend dhe ata duhet të respektojnë obligimet e tyre përkatëse. Realizimi dhe 

mbrojtja e të drejtave të tyre(të shprehura në kushtetutat dhe ligjet), është detyrë 

e shtetit të institucioneve demokratike. Të gjitha këto formësojnë strukturën e 


147

Sfida e përbashkët e 

globalizimit dhe 

diplomacisë në Shqipëri. 

148 

sigurisë së Republikës së Shqipërisë, duke i shtuar edhe kushtetutën , si 

elementin thelbësor te kësaj strukture. 

Roli dhe kontributi i SHBA-së në konsolidimin e demokracisë, institucioneve 

të shtetit ligjor, si dhe në luftën kundër krimit dhe forcimit te sigurisë në 

Shqipëri ka qenë dhe mbetet themelorë. Në një plan më të gjerë, Shtetet e 

Bashkuara kanë dhënë një mbështetje të domosdoshme për forcimin e 

sigurisë dhe stabilitetit në rajon, duke kulminuar dhe me ndërhyrjen e fortë 

të NATO-s në zgjidhjen e konfliktit të Kosovës. 

Republika e Shqipërisë e konsideron politikën rajonale, si një nga përparësitë 

e saj bazë. Nëpërmjet aplikimit të vijes dialoguese të përbashkët me të 

gjithë faktorët rajonalë, politika e jashtme synon promovimin e imazhit të 

një Shqipërie si një faktorë stabiliteti dhe paqeje për rajonin,e ndarë 

përfundimisht nga konteksti i trazuar i viteve 90 dhe trashëgimia konfliktuale 

e Ballkanit, duke u fokusuar në proceset e rëndësishme të bashkëpunimit 

kolektiv në nivel rajonal dhe më gjerë. 

Motoja duhet të jetë gjenerimi i energjive të përbashkëta për një integrim 

Euro-Atlantik dhe rajonal, për krijimin e rrjeteve ekonomike të ndërlidhura 

me qëllimin për të krijuar një treg të integruar rajonal të tregtisë se lirë, 

energjisë, infrastrukturës rrugore, etj. 

E gjithë kjo do të ndikojë në përmirësimin e vazhdueshëm të mjedisit të 

sigurisë në rajon. 

Edhe pse e vonuar në raport me vendet e tjera, të kontinentit europian, 

Shqipëria është pjesë e procesit të globalizimit. Kjo vonesë, ka ardhur si 

rezultat i kompleksitetit të marrëdhënieve dypalëshe dhe shumëpalëshe në 

rajon, dhe padiskutim kërkon një vëmendje të madhe diplomatike. 

Në ditët e sotme të proceseve intensive të globalizimit dhe integrimit rajonal, 

diplomacia nuk mund të jetë vetëm një veprimtari e politikës së jashtme, 

por duhet konceptuar edhe si një mjedis i përgjithshëm publik i akorduar 

në favor të interesave të përbashkëta rajonale. Kjo do të thotë se, nëse një 

shtet i rajonit, plotëson gradualisht kriteret e integrimit në Bashkimin 

Europian, kjo duhet të jetë në interes të përbashkët, të të gjitha shteteve të 

rajonit. Në këtë pikë diplomacia duhet të luaj rolin më të rëndësishëm në 

krijimin e një dialogu të një interesi të përbashkët, nëpërmjet nxitjes së 

opinionit publik, i cili në këtë rast është motivuesi kryesor i shtrirjes rajonale 

të arritjeve integruese. 

Diplomacia në Shqipëri duhet të integroj dhe të forcojë, jo vetem imazhin 

pozitiv të shtetit të origjinës por edhe të shteteve fqinje. Kjo politikë do të 

inicionte një veprimtari diplomatike më të koordinuar të shteteve të rajonit, 

të adresuar mbi kontributin kolektiv. Padyshim, kjo do të sillte cilësi në 

raportet brënda ballkanit, por edhe në raportet e vendit tonë me Bashkimin 

Europian, apo edhe rajone të tjera. Në të njëjtën kohë do të ishte rruga më 

O PTI M E

efektive dhe favorizuese, në stimulimin e procesit të integrimit dhe globalizimit 

në rajon. 

Në procesin e globalizimit edhe demokraci të reja si ajo në shqipëri, kanë arritur 

të fshijnë nuancën dhe rolin e ideologjive të mëparshme politike. 

Ajo që evidentohet pa sens është bashkëveprimi anormal ndërmjet dy forcave 

politike(pozitës dhe opozitës). Ky proces bëhet i pakuptimtë, duke qënë se 

qëllimi dhe synimi i përbashkët i të dy forcave në fjalë, duhet të jetë zhvillimi 

ekonomik, ristrukturimi i qeverisjes në të gjitha nivelet, koordinimi i ndarjes së 

pushteteve, decentralizimi etj. 

Një politikë e integruar, bashkëkohore ,adekuate dhe efektive duhet të jetë 

shumë më ndërvepruese dhe e ndërvaruar ndërkombëtarisht. Padiskutim, kjo 

nuk nënkupton shpërbërjen e sovranitetit kombëtarë, por një alternativë të 

pavarur që një shtet duhet të zgjedhë për të transferuar më tepër kompetenca 

nga qëndra në periferi, nëpërmjet delegimit të një pjese të sovranitetit në nivel 

strukturorë ndërkombëtarë. 

Një shembull të ngjashëm, shënon edhe integrimi i Shqipërisë në NATO, ku 

përpos fuqëzimit të sovranitetit, pasqyrohet konkretisht edhe fenomeni i 

ndërvartësisë në spektrin ushtarak, duke shtuar prezencën dhe gadishmërinë në 

operacionet paqëruajtëse ndërkombëtare, si dhe mbrojtjen e përbashkët. 

Sfida e vërtetë që parashtrohet në këtë pikë, është reagimi i brendshëm ndaj 

presioneve globalizuese, që intensifikohen nëpërmjet shkëmbimeve kulturore, 

rritjes së integrimit të tregjeve, mallrave, shërbimeve, kapitaleve, rritjes së lëvizjes 

globale etj, faktorë të cilët ndikojnë në tkurrjen e sovranitetit kombëtarë, si 

pasojë e homogjenitetit e pluralizimit të gjithanshëm. 

Megjithatë, pavarësisht kontraditave, duhet pranuar se prirja drejt globalizimit 

mbetet një domosdoshmëri drejt zhvillimit. Ndaj, rruga më efektive do të 

konsistonte në adaptimin e raportit të rëndësishëm ndërmjet sovranitetit dhe 

ndërvartësisë. Me fjalë të tjera, ruajtja e vecorive kulturore kombëtare, traditave 

etj, dhe pasurimi i kulturës nëpërmjet harmonizimit global të jetesës, drejt një 

sistemi komunikativ të hapur e homogjenizues. 

Për arritjen e qëllimeve integruese, politika e jashtme e Shqipërisë, duhet të 

synojë drejt bashkëpunimit rajonal, mbështetjes për përgatitjen e tregtisë së lirë 

dhe politikave të zhvillimit rajonal, shfuqëzimit të krimit të organizuar dhe trafikut 

ilegal, duke shtuar edhe c’rrënjosjen e korrupsionit, transparencën në zhvillimet 

politike dhe ekonomike në vend, me qëllim të sigurisë rajonale e të prosperitetit 

dhe për formimin e politikave serioze konsullore, duke mbështetur në të njëjtën 

kohë procesin e forcimit të aleancave strategjike dhe të bashkëpunimit të 

Shqipërisë me të gjitha vendet, në kuadër të iniciativave globale mbi sigurinë e 

njerezve dhe zbatimin e reformave në fushat politike dhe ushtarake, për ruajtjen 

e sigurisë kombëtare. 


Sfidat e politikës së jashtme 

149

150 

Politika e jashtme e Shqipërisë, duke i shtuar edhe veprimtarinë e trupit 

diplomatik, duhet të jetë plotësisht në dispozicion për nxitjen e klimës 

atraktive për biznesin përtej kufijve, që në të njëjtën kohë do të prodhojë 

mundësitë dhe kushtet për rritjen e fluksit të investimeve të huaja në vend 

dhe njohjen e burimeve natyrore dhe ekonomike të Shqipërisë. Kjo duhet 

të arrihet nëpërmjet një reklamimi më të mirë dhe më efikas të ekonomisë 

shqiptare, legjislacionit të saj për fluksin e inevestimeve, stabilitetit politik 

dhe ekonomik, duke theksuar vlerat optimale dhe kushtet që ofron 

Shqipëria dhe përmes kontakteve të përditshme të trupit diplomatik 

shqipëtar me biznesin, investitorët etj. 

Politika e jashtme e Shqipërisë duhet të mbështesë të gjitha 

potencialet e ofruara nga marrëdhëniet ndërkombëtare, nëpërmjet 

kultivimit të një diplomacie kulturore më aktive, të dizenjuar për të 

shërbyer në afirimimin e identitetit tonë kombëtarë dhe për të 

shpalosur vlerat që imazhi i vendit tonë ka vertetë nevojë më shumë 

se kurrë sot. Diplomacia kulturore duhet të funksionojë si një 

instrument i veçantë për të tërhequr turistët dhe perfshirjen e vendit 

me dinjitet, dhe në një shkallë më të gjerë, në procesin global të 

shpërndarjes së vlerave kulturore në epokën aktuale, duke u 

mbeshtetur edhe në marrëdhëniet e drejta dhe efikase dypalëshe me 

të gjitha vendet e botës demokratike. Kjo do të shërbejë si një bazë 

e besueshme për të ecur përpara në zgjerimin dhe intensifikimin e 

marrëdhënieve. 

. 

O PTI M E


ESSE, PUNIME TE STUDENTËVE 

RIVLERESIMI ARKITEKTUROR DHE HAPESINOR I MUZEUT HISTORIK KOMBETAR 

REVALUATION ARCHITECTURAL AND SPATIAL NATIONAL HISTORY MUSEUM 

Olsi MINO 

Student i Departamentit të Arkitekturës 


Th e bu ild in g of th e N ation al H istorical Mu seu m ,w h ich 

represents the greatest values of our culture, is quiet, sleepy, 

and herm etic .It seem s like all its gigantic em p tiness and 

loneliness w ill captu re you. The few visitors that enter the 

m u seu m get ou t of it w ith the im pression of an exp ressive 

language with no name. That is why i thought the building of 

the National Historical Museum needs to get to the height of its 

values. 

The N ational H istorical Museum w as projected in 1976-1981 

by som e great nam es in the albanian architectu re su ch as 

A r k S.M o sk o , A r k . E. Fa ja , A r k . N . Sh eh u a n d A r ch 

P.Kolevica. Accord ing to the ap p roved p roject in 1976 this 

w as one of the m ost valu able and off good qu ality of that 

p eriod . Du ring its d esign after numerou s variants treated 

m ore carefully the final version w as provid ed for us to read 

and u nd erstand that this bu ild ing belongs to the historical 

progress of our nation. 

Being familiar with the history of construction and operation 

as well as the total value of architecture that bears NHM, my 

project is based on a different concept, and is contrary to some 

changes the Belgian and French architects intend to m ake. 

According to their project, in the middle of the building, a tour 

50 m high will be build. In my opinion this is an absurde idea. 

The resolve of m y intervention carries a concept as w ell as 

functional architectural. 

Taking into account the d istinctive elements of monumental 

a r ch itectu r e a n d con sid er in g th e b u ild in g of N H M , a 

monument in itself solution would be to post this architectural 

monument in a “pedestal”. This could be possible by making 

the surroundings useful, by build ing w alking axes, that will 

be used by visitors so that they can get closer to the building; 

hills that com e up and d ow n w ith w alking paths. Another 

new element in the project is the creation of new interiors by 

exploiting underground, conference rooms, a library, a bar and 

Abstract 

151

152 

a restaurant, places where works of art can be exposed. The 

part of the museum that is naturally lighted will be closed by 

stru ctu ral glass. For functions created by the u nd ergrou nd 

were used green spaces of the building so first condition is the 

r etu r n of th ese sp a ces b u t in a for m m or e u sefu l a n d 

aesthetically beautiful. This w ill give an abstract view at night 

to the museum spaces and to its foundation and stairs totally 

redesigned. 

In con tin u ation of th e con cep t th e bu ild in g of N H M it 

p articip ates strongly in Skand erbeg Squ are silhou ette, the 

exploitation of the terrace with facilities like bars and restaurants 

w ould be the appropriate solution enjoying hilltop south of 

Tirana. 

An d h a v e created tw o sep a rate sca les exterior th at a re 

symmetrical about the main facade of NHM. These scales take 

part actively in the architecture of the building. 

With an artistic configuration of the glass, fluid transparency 

and two horizontal elements at their entrance, these stairs create 

a positive impression for every one. 

Mentioned above one of the most beautiful elem ents of the 

bu ild in g th at is in tern al cou rtyard . I th in k th at is v ery 

prod uctive coverage of this court, because only this can the 

goal is realized , the build ing should be a reference point and 

the ep icenter of m u ltifunctional d evelopment. The cover is 

d esigned based on high technology and w ill be a construction 

m ad e of steel and glass, is ad apted to create a great interior 

space w ith m ultifunctional character. Everything happening 

here, extend ed exposure to archeology halls that are now in 

th e grou n d floor, organ izin g variou s even ts an d artistic 

show s, prom otions, recitals for any character, events, night 

clu b , a n d v a r ied co n fer en ces, in d u str ia l a n d cu lt u r a l 

exhibitions, etc... 

So today’s open yard turns into a large enclosed space more 

useful, more attractive, most liked and very interesting ... just 

perfect ... 

The architectural language I have used in this graduation project 

is in great contrast with the existing building and function of 

the m u seu m . Organic arch itectu re d om inates, w ith all its 

constituent elements, clean lines of the architecture of time and 

also the high technology of the use of glass and steel structures. 

As a conclusion, this revaluating project of the architecture of 

th e N a tion al H istorical M u seu m d oes n ot d am a ge th e 

architecture of the museum,but at contrary it enriches it and 

makes it an active cultural and scientific center. I think that 

under this diploma project is given in accordance with urban 

functions that will introduce the museum and w e respect of 

inherited the architectural form. 

RIVLERESIMI ARKITEKTUROR DHE HAPESINOR I MUZEUT 

HISTORIK KOMBËTAR 

Ndërtesa e Muzeut Historik Kombëtar (MHK), e ndodhur në qendër 

të kryeqytetit është në një situate për të ardhur keq! 

O PTI M E

Sot kjo ndërtesë që mbart funksionin më me vlera që mund të 

ketë një komb, vet historinë e një populli me kultura mijëra 

vjeçare, është e heshtur, në gjumë, hermetike është edhe për tu 

shmangur po, po është e vërtetë, i shmangemi sikur e gjithë ajo 

zbrazëti dhe vetmi që përben ndjenjën e M HK do të na përpijë … 

eh! … më të rëndësishmit, vizitorët, që i mungojnë aq shumë, 

hyjnë edhe dalin sikur gjuha shprehëse e kësaj ndërtese nuk ka 

emër. 

Të gjithë sp ecialistët, historianët, arkeologët d he të gjithë 

artdashësit e administratës por jo vetëm thonë ose mendojnë; 

… gjynah nuk duhet të jetë kështu!. 

Muzeu Historik Kombëtar i projektuar në vitet 1976-1981 nga 

arkitektet kryesorë; Sokrat Mosko, Enver Faja, Nina Shehu dhe 

Petraq Kolevica, sipas planit të miratuar të qendrës i vitit 1976 

ishte një nga investimet me më vlera dhe cilësore në atë kohë. 

Materialet e përdorura duhej të tregonin edhe potencën që ky 

objekt do kishte në jetën e çdo shqiptari, duke mos harruar këtu 

interierët e pasura dhe plot larmi të dizenjuar nga arkitektet si 

dhe gjithashtu hapësira përreth që e karakterizonte ndërtesën 

e MHK si monument. 

Gjate viteve të projektimit pas varianteve të shumta të trajtuara 

me shumë kujdes varianti përfundimtar na ofrohet i pasur për 

tu lexuar dhe për të kuptuar që kjo ndërtesë i përket ecurisë 

historike të kombit tonë. N ë të bie në sy mozaiku në hyrjen 

kryesore të MHK (mozaiku më i madh në Ballkan) qe mbahet 

nga kolona të fuqishme për të treguar edhe etapat e historisë së 

popullit shqiptar. 

N jë tjetër elem ent i rënd ësishëm është rrethim i i nd ërtesës 

n g a n jë sh ir it i p a su r m e d a t a d h e n g ja r je n g a m e t e 

rënd ësishm et te historisë. Fasad a kryesore m e koncep tin e 

ash tu qu ajtu r “d jep i i h istorisë” karakterizoh et ed h e n ga 

d ritaret e ngushta d he te gjata për ta bërë nd ërtesën ed he m e 

m onumentale. N ë brend ësi te nd ërtesës së MH K zhvillohet 

ed he një oborr i brend shëm që është tip ike e arkitektu rës 

m esd hetare. 

Ky është MHK! Tre dekada më përpara, dhe sot më shumë se 

kurrë nevojitet një p rojekt rivlerësim i i p ërgjithshëm p ër ti 

dhuruar kësaj ndërtese vlera superlative. 

Duke u njohur m e historinë e nd ërtim it d he të funksionim it 

si d he gjithashtu m e vlerat e përgjithshm e të arkitekturës që 

m bart MH K p r ojekt d ip lom a syn on m bësh tetjen n ë n jë 

kon cep t të n d rysh ëm m e atë kon stru ktiv d h e gjith ash tu 

alternativen ku nd ërshtu ese m e nd ërhyrjet që p arashikojnë 

p r ojek tu esit fr a n cez d h e b elg si d y a u tor ë të stu d im it 

urbanistik të qend rës së Tiranës. Sipas këtyre studim eve në 

elem entin hap ësinor m ë të bu ku r të nd ërtesës së MH K, në 

oborrin e bren d sh ëm , p arash ikoh et n d ërtim i i n jë ku lle 

afërsisht 50 m të lartë që m end oj se është një zgjid hje absurd e 

d he d estruktive. 


153

154 

Zgjid hja e nd ërhyrjes që rekom and oj, m bart një koncept sa 

arkitekton ik a q ed h e fu n ksion a l. Du ke m arrë p a rasysh 

elementet karakteristikë të arkitekturës monumentale dhe duke 

e konsid eru ar nd ërtesën e MH K si m onument në vetvete, 

zgjidhja do të ishte vendosja e këtij monumenti arkitektonik në 

një “piedestal”. Ky “piedestal”, është zgjidhur në mënyrë të tillë 

që, nën dhe mbi të, të ketë funksione duke qënë se hapësirat e 

gjelbra përreth nd ërtesës janë të pa shfrytëzueshme d he ky 

element e “kafshon” në mënyrë atraktive ndërtesën duke i dhënë 

asaj një pamje te re. 

Janë kriju ar akse kalim i ku m end ohet qasja e p u bliku t në 

ndërtesë, kodra të shfrytëzueshme që ngrihen dhe ulën, pasazhe 

kalimi shumëfunksionale, etj. 

Krijimi i shumë funksioneve të reja në nëntokë është një tjetër 

element i gjetur në këtë projekt duke krijuar interier të pasur 

me mjedise shërbimi, salla restaurimi, salla konferencash, salla 

ekspozimi të përkohshëm, mediatek, biblioteka si dhe restorante 

edhe bare. 

Në vazhdim të konceptit, ndërtesa e MHK duke qënë se merr 

p jesë fu qishëm në silu etën që krijon sheshin “Skënd erbej”, 

sh frytëzim i i tarracës d o të ish te id eale p ër n jë p am je të 

mrekullueshme. Mjediset si bare e restorante do të ishin zgjidhje 

të përshtatshme duke shijuar panoramën Jugore të qytetit të 

Tiranës. 

O borri i bren d sh ëm i M H K, ësh të i h ap u r d h e i p a 

shfrytëzueshëm . Përveçse krijim it të një mikroklime që nuk 

funksionon më, për shkak se pothuaj të gjitha dritaret me pamje 

nga oborri janë jashtë funksionit të tyre, vlerat e këtij oborri 

duhen ruajtur por me një zgjidhje të konceptuar ndryshe. 

Duke pasur synimin që ndërtesa e MHK, të jetë pike referimi 

dhe epiqendra e zhvillimeve shumëfunksionale, është shumë 

produktive mbulimi i këtij oborri. 

N ë projekt, m bu lesa është d izenju ar për të funksionu ar m e 

një teknologji të lartë. Ajo përbëhet nga një konstruksion çeliku 

d he xham i është p ërshtatu r këtij oborri, p ër të kriju ar një 

h a p ësir ë të b r en d sh m e të m a d h e m e k a r a k ter sh u m ë 

funksional. 

Këtu n d od h gjith çka, zgjeroh en sallat e eksp ozim it, të 

arkeologjisë që sot ndodhen në katin përdhe, krijohen hapësira 

për organizimin e manifestimeve dhe spektakleve te ndryshme 

artistike, promovime, recitale për çdo lloj karakteri, evente, night 

club, konferenca te shu m ëllojshm e, sim p oziu m e, eksp ozita 

industriale dhe kulturore etj. 

Të gjitha këto do të përmbushen falë teknologjisë high tech që 

mbart mbulesa, sepse eliminohen kushtet e këqija atmosferike, 

ka një përcjellje natyrale të ndriçimit në vlerën 80% te tij dhe 

plotësohen kushtet mjedisore, akustike etj. 

Kolonat e çelikut e mbajnë konstruksionin e mbulesës së pavarur 

nga ndërtesa ekzistuese. 

N jë kuti xhami struktural vend oset në të gjithë sipërfaqen e 

hapur të oborrit d u ke u m bështetu r në konstruksionin prej 

O PTI M E

çeliku, ndërsa vendosja e njëtrajtshme e shumë cilindrave prej 

xhami të fiksuara me konstruksionin me anë të tirandave futen 

në këtë kuti d uke kryer funksionin e plotësim it të kushteve 

mjedisore, akustike etj. 

Rol të rënd ësishëm për këtë oborr tashmë shumëfunksional 

do të ketë edhe nd riçimi gjatë orëve të natës, gjatë zhvillimeve 

p ër fu nksion e të n d rysh m e. Zgjid h ja d o të realizoh et m e 

vend osjen e nd riçimeve me një shumëllojshmëri ngjyre d he 

fuqie d uke u përshtatur dhe krijuar efekte të larmishme sipas 

rastit. 

Kështu oborri i sotëm i hapur kthehet në një hapësirë të madhe 

e të m byllu r, sh u m ë të d obish m e, m ë atraktiv e, m ë të 

frekuentueshme dhe shumë interesante, thjesht e përkryer. 

Funksionet aktuale të pavijoneve të MHK, janë rimodeluar dhe 

rikonceptuar sipas një trajektoreje lëvizjeje që lidhet ngushtë 

me ecurinë historike dhe kulturore të popullit tonë. 

Pavijoni i arkeologjisë zgjerohet dhe merr zhvillim edhe në oborr 

me veprat e pa ekspozuara, ndonjëherë duke modeluar edhe 

një mbulese xhami për ndarje vizuale me funksionet e oborrit. 

Pavijonet e tjera gjithashtu marrin jetë edhe nga një sistem i ri 

ndriçimi dhe ekspozimi. 

Gjuha arkitektonike e përdorur në këtë projekt është në kontrast 

m e nd ërtesën ekzistu ese të MH K. Mbizotëron arkitektu ra 

organike me të gjitha elementet përbërës të saj, linja të pastra të 

arkitekturës së kohës dhe gjithashtu edhe teknologjitë e larta të 

përdorimit të xhamit, strukturave prej çeliku etj. 

Për funksionet e përftuara nga nëntoka u shfrytëzuan hapësirat 

e gjelbëruara të ndërtesës së MHK, kështu që kushti i parë është 

rikthimi i këtyre hapësirave por në një trajtë më të dobishme 

dhe estetikisht më të bukur. 

Për këtë zgjidhja është që, mbulesat e funksioneve nëntokësore 

të krijojnë mundësi qetësimi, argëtimi dhe pa harruar rolin e 

n jë p ied esta li. Këto m b u lesa të g jelb ër u a r a d h e të 

shfrytëzu eshm e në form e kod re, realizohen m e një sistem 

konstruktiv m etalik. N e pjesët ku këto am biente nd riçohen 

natyralisht m byllen m e xham struktural qe nd jekin linjën e 

kodrës dhe në varësi të kërkesës për d ritë, një sistem brisolei, 

komandohet nga dielli. 

Natën këto fasada xhami dhurojnë një vizatim abstrakt drite 

në afërsi të hapësirave të muzeut, në bazamentin dhe shkallaren 

e tij plotësisht të rimodeluar. 

Du ke p arashiku ar flu ks të m ad h lëvizje, p ër fu nksionet që 

ndodhen në tarracë, janë krijuar dy shkallë të veçanta të jashtme 

që janë simetrike në lidhje me fasadën kryesore të MHK. Këto 

sh kallë m arrin p jese n ë m ën yrë aktive n ë arkitektu rën e 

ndërtesës. 

Me një konfigurim artistik të xhamit, një transparence fluide 

d he d y elem enteve horizontal në hyrje të tyre, këto shkallë 

krijojnë një impakt pozitiv dhe tërheqës për këdo. Gjithashtu 

vendosja e ambientit të bar-it sipër mozaikut, përforcon vlerat 

dhe atraktivitetin që mbart ky mozaik. 


155

156 

Si përfundim projekti rivlerësues i arkitekturës së Muzeut Historik Kombëtar 

i shton elemente të rinj që nuk e dëmtojnë arkitekturën, por e pasurojnë më së 

miri atë. 

Në aspektin funksional e kthen këtë vepër të qendrës se Tiranës, në një vatër 

aktive kulturore dhe shkencore, të gjallë, dinamike dhe atraktive, cilësi që i 

kanë munguar dhe që sot qytetit dhe shoqëria i kërkojnë. Rekomandimet e 

projektit janë dhënë në harmoni me funksionet urbane qe do te prezantoje 

muzeu dhe ne respekt te formës arkitekturore të trashëguar. 

O PTI M E

PROGRAME STUDIMORE DHE PLANE MËSIMORE 

PROBLEME TË ORGANIZIMIT E TË CILËSISË SË KËRKIMIT NË UNIVERSITETE 

PROBLEMS OF ORGANIZATION AND QUALITY OF RESEARCH IN UNIVERSITIES 

This contribution is a reflection of the real situation, without 

forgetting the historical and traditional elements and attempts 

to an adaptation of a study, scientific and research activity in 

line w ith market need s and developing economy, of course, 

within the size of the real opportunities our institution has. 

In the concept of UFO University, this development is intended 

to be realized in the form of a com plete package, based on 

strategic d ev elop m en t d ocu m en ts, th e Law on H igh er 

Education, the status of universities, as well as in all other legal 

acts and bylaws, governing the activity of higher education. 

In the academic activities of the Higher Education Institutions, 

in addition to a genuine teaching process, the research also has 

a very important role and contributes to ensure a creative and 

academic process for a future specialist. Taking into account 

this role of “the scientific research”, w e think that it will be 

m ore real the instead of it using the w ord “Study Research 

Scientific Activity” (SRSA) 

Although, formally, this activity was programmed even before, 

on the evaluation and conception of the d ay, it is aiming to 

obtain the status of an elite acad em ic profitable activity, an 

innovative activity in the system of higher education, not only 

form ally (by the d ocu m entation sid e) bu t really, given the 

ongoing efforts and activities that are implemented / designed 

today and for the future. For these and other reasons, we find 

to justify the proposed definition. 

Reforms in higher education, the integration of research with 

teaching in higher education orienting it to the implementation 


Prof. asoc. dr. Vaso QANO 

Drejtor i Projektit ‘Tempus’ 

Ma. Nuri XHEPA 

Koordinator i VSKSh, U.F.O University, Tirana 

Abstract 

157

158 

of the Bologna process, directly affect the quality of knowledge 

and m od ernization of the acad em ic and scientific research 

process. The partnership of acad emia to the m arket and its 

requirements is an important factor for market development 

and a promoter of expansion and diversification of the branches, 

diploma and doctoral degrees in higher education. In practical 

term s this p artnership is exp ressed in technology transfer, 

strengthening and technique im p rovem ent in bu siness and 

universities, elimination of legal management barriers, etc. which 

can define as development standard and targets. 

Understanding and ensuring the support and cooperation for 

the implementation of scientific method s applied w ill better 

orient universities toward the requirements of the job market 

and business to scientific data and professional competencies. 

In the current situation, in a market economy can not be thought 

of and not more required of predefined positions and privileges. 

Institutions of higher ed ucation lies w ith the obligation and 

responsibility to take over the p ositions of concrete actions 

aiming at repositioning / setting SRSA in the right place in the 

new scheme of development / reform of Higher Education, to 

perform the task toward the society and to fulfill their mission. 

To university academic staff is raised a serious question: What 

is today’s market, especially of knowledge market; what can be 

offered how to face the internal and external competition, etc.? 

Today it is become imperative the demand for new levels of 

conception, the increasing the quality of university research 

performance. 

Steps to be taken for a reform of the research system is required to be 

carefu l ones and accep ted w ith som e consensu s from the 

community, in order to arrive at a coherent research scheme, in 

which, on one hand the actors are felt appreciated, and, on the 

other hand, the society can taste the fruits of the relevant investment. 

In this way, we could bring the research to play a more active role, 

be more integrated within the country; it can easily integrate into 

regional and European trends and be more efficient. 

So it is inevitable a deep intervention to realize a multi-faced 

change and improvement, which may include: 

Package of bylaws, rules and procedures governing SRSA, 

Administrative and Management Scheme 

Funding Scheme 

Quality and performance standards and the assessment 

indicators of SRSA. 

More sp ecifically, th e m ain d ir ection s w h ere reform 

interventions are considered more or less accepted by all are 

legal corpus, the management scheme, the financing structure 

and establishment of indicators of SRSA. 

O PTI M E

European Programmes in the field of higher education create 

potential opportunities for fund ing SRSA activity in higher 

education institutions. They not only provide the material basis of 

funding projects in this area, but also ensure a close cooperation of 

our institutions of higher education with their European and 

Balkans counterparts. Among the possible projects for collaboration 

we mention Tempus, Erasmus Mundus, Jean Monnet and CEEPUS. 

PROBLEME TË ORGANIZIMIT E TË CILËSISË SË KËRKIMIT NË UNIVERSITETE 

1. Angazhimi i trupës universitare në zhvillimin e kërkimit 

shkencor në universitet 

Materiali, reflektim e analizë për punën studimore kërkimoreshkencore 

të kryer në u niversitet, i shoqëru ar m e elem ente 

historike e trad icionale, njëherazi, pretend on hapa konkretë 

p ër a d a p tim in e n jë v ep r im ta r ie stu d im or e kër kim or eshkencore 

m e kërkesat e tregut e të ekonom isë në zhvillim, 

natyrisht, në përm asat e m und ësive reale që ka institucioni 

ynë. 

N ë kon cep tin e U.F.O Un iversity, ky zh villim syn oh et të 

realizoh et n ë form ën e një p akete të p lotë e të bazu ar në 

dokumentet zhvillimore strategjike (SKAL, SKShTI), në Ligjin 

për Arsimin e Lartë, në Statutin e Universitetit, si d he në të 

gjith a aktet e tjera ligjore e n ën ligjor e, që r regu llojn ë 

veprimtarinë e arsimit të lartë. 

Për të garantuar suksesin e kësaj sipërmarrjeje zhvillimore e 

strategjike, tru p a u niversitare është shu m ë e interesu ar të 

sigurojë oponencën d he konsensusin e të gjithë aktorëve të 

përfshirë në proces. 

Bazu ar n ë këto d oku m en te strategjike, riorgan izim i d h e 

reformimi i kërkimit shkencor në U.F.O University, si në çdo 

IAL, kon cep toh et d h e vlerësoh et si faktor th em elor p ër 

reform im in e v ep r im tarisë a kad em ike (kërkim or e) d h e 

përcaktues për vendosjen e standardeve europiane. 

Parë në këtë kontekst, mendojmë se veprimtaria studimore kërkimoreshkencore 

e IAL duhet të orientohet në dy drejtime kryesore: 

A. N ë fushën e mësimdhënies dhe, në funksion të saj, për të 

siguruar rritjen dhe përditësimin e nivelit të procesit mësimor; 

B. N ë kërkimin e aplikuar, konsulencën dhe veprimtaritë 

zhvilluese, si hapja e degëve (diplomave) të reja, transfertë 

teknologjish etj. 


A. Konsiderata të përgjithshme 

159

160 

2. Objeksione lidhur me rivlerësimin (saktësimin) e objektit të 

kërkimit në Universitete 

N ë tërësinë e vep rim tarive akad em ike të Institu cioneve të 

Arsimit të Lartë, krahas procesit të mirëfilltë mësimor, edhe 

kërkimi shkencor zë vend in e tij (ligjor e historik), i cilësuar 

shumë i rëndësishëm si për rolin dhe peshën e tij në vetvete, 

ashtu edhe për garantimin e një procesi akademik krijues e 

formues për specialistin e ardhshëm. 

Gjykojmë se, në universitete, emërtimi “kërkim shkencor”, nisur 

nga detyrat shumëdimensionale, për rolin dhe peshën që ka 

apo pretendohet, jemi të mendimit se do të ishte më përfaqësues 

formulimi “veprimtari studimore kërkimore-shkencore” (VSKSh). 

Ky for m u lim krijon h a p ësirën for m ale të d u h u r, si p ër 

përd itësimin e mod ernizimin e vazhd ueshëm të përmbajtjes 

shkencore të leksioneve e seminareve, përcaktuese për rritjen e 

cilësisë d h e p erform an cën e p rocesit të tran sm etim it d h e 

përvetësimit të dijeve, ashtu dhe për përfshirjen në të të kërkimit 

të aplikuar, transferimit e rinovimit teknologjik, konsulencave 

e shërbimin ndaj të tretëve etj. Për këto arsye e jo vetëm, e gjejmë 

të përligjur emërtimin e ri të propozuar. 

B. Zhvillime kërkimore-shkencore universitare në kontekstin historik dhe perspektiv 

1. Konteksti historik i vep rim tarisë stu d im ore kërkim oreshkencore 

(VSKSh) 

Qysh në fillimet e saj, ndonëse e konceptuar dhe e programuar 

si jo e barazvlefshme në ngarkesë dhe kërkesë me veprimtarinë 

thjesht akad emike, VSKSh është “pagëzuar” si element bazë 

dhe elitar i veprimtarisë institucionale akademike universitare. 

Në procesin e gjatë dhe të vështirë për fitimin e legjitimitetit e të 

qytetarisë, ajo ësh të p rezan tu ar fillim ish t e kryesish t m e 

veprimtari studimore në funksion të mbështetjes dhe përsosjes 

së procesit mësimor, si seminare, konferenca të stafit akademik 

dhe, në raste të caktuara, edhe me përfshirje studentësh. 

Angazhimi i një numri të konsiderueshëm të stafit në konferenca 

e vep rim tari shkencore, brend a e jashtë vend it, botim et në 

shtyp in shkencor, m brojtja e d isertacioneve etj., nd ihm u an 

tru p ën u niversitare p ër të fitu ar titu jt e grad at shkencore, 

gjallëruan e fuqizuan jetën shkencore të institucionit dhe që, 

përfundimisht, konverguan në rritjen e cilësisë së veprimtarisë 

akademike e shkencore në universitete. 

Drejtim i lavdërueshëm i veprimtarisë shkencore është edhe 

përfshirja e studiuar, e gjerë dhe me vlerë të madhe, e trupës 

u niversitare në p rocesin e p ajisjes d he p lotësim it m e bazë 

mësimore (programe e tekste) bashkëkohore, të domosdoshme 

për një proces akademik shkencor normal. 

O PTI M E

2. Perform anca e sistem it akad em ik d he p artneriteti social, 

faktorë përcaktues për zhvillimin dhe mirorientimin e VSKSh, 

në kushtet e ekonomisë së tregut 

Në këtë aspekt mund të evidentojmë: 

Reformimi i arsimit të lartë publik 

Reforma në arsimin e lartë, integrimi i kërkimit shkencor 

me mësimin në arsimin e lartë, i orientuar nga jetësimi i 

p r ocesit të Bolon jës, n d ikoi d rejtp ërsëd rejti n ë 

performancën kurrikulare dhe në modernizimin e procesit 

akademik e kërkimor-shkencor. 

Zhvillim i d he absorbim i i njohu rive të qënd ru eshm e 

shkencore përgatit specialistë të aftë për t’u përballur me 

sukses me sfidat dhe kërkesat e ekonomisë së tregut. 

Krijimi i arsimit të lartë privat 

Krijimi i arsimit të lartë privat krahas atij publik, mbështeti 

përparimin dhe fuqizimin e ndërsjellë të të dy sistemeve, 

pra: zhvillimi dhe performanca e shërbimit publik mbështet e 

formaton në shkallë të konsiderueshme performancën dhe 

zhvillimin e sektorit privat dhe, së bashku në zhvillimet 

perspektive, nxisin dhe përsosin reciprokisht njëri-tjetrin. 

Institucionalizimi i partneritetit “sistem akademi-treg” 

Partneriteti i sferës akademike me tregun dhe kërkesat e 

tij është faktor i rëndësishëm për zhvillimin e tregut dhe 

të konkurrencës për vende pune, por, njëherazi, promotor 

i shtrirjes d he d iversifikim it të d egëve, të tem ave të 

diplomave dhe doktoraturave në arsimin e lartë. 

Në terma konkretë, ky partneritet shprehet në transferim 

teknologjie, fuqizim dhe përmirësim të teknikës në biznes 

d h e u n iv er sitete, elim in im të barrierave ligjore e 

menaxheriale etj. 

Sigurimi i dialogut social dhe rritja e besueshmërisë ndërmjet 

institucioneve të Arsimit të Lartë dhe biznesit, kontribuon si në 

qëndrueshmërinë dhe eficencën e arsimit të lartë, ashtu dhe në 

zhvillimin ekonomik e social të vendit, që mund të përmblidhen 

e stigmatizohen në standarde e targete zhvillimi, si: 

a. rritja e kapaciteteve akadem ike-shkencore dhe 

prodhuese në tregun e dijes dhe të prodhimit, si një 

standard i rëndësishëm zhvillimi, dhe 

b. “Lista Kombëtare e Profesioneve”, burimi zyrtar i 

informimit për kërkesat e tregut, si n jë target i 

rëndësishëm për zhvillimet e tregut të dijes dhe të 

prodhimit. 

Investimi në kapitalin njerëzor, sfida jonë 

Referuar kërkesave të tregut të punës dhe në faktin se 

vetëm rreth 16% e grupmoshës përkatëse thithen në 

arsimin e lartë, është krejt e natyrshme të pranojmë se 

“performanca e sistemit”, modernizimi e fleksibiliteti i 


161

PËRFUNDIME: 

162 

shërbimit, janë rrugët efektive për përgatitjen e 

qytetarëve aktivë, specialistë të aftë e konkurrues. 

Institucionalizimi i bashkëpunimit, mirëkuptimit dhe 

partneritetit social ndërmjet aktorëve të interesuar për 

zhvillimin e tregut të dijes, do të orientojë më mirë 

universitetet ndaj kërkesave të tregut të punës dhe 

biznesit në të dhënat shkencore dhe kompetencat 

profesionale, duke bërë të tyren devizën: “Investimi në 

kapitalin njerëzor, është sfida dhe garancia e suksesit”. 

Nisur nga kjo optikë, mund t’i kualifikojmë të suksesshme 

këto formulime: 

Krijimi i qendrave kërkimore, si pjesë integrale e universiteteve 

të orientuara nga tregu i dijes dhe i prodhimit, luajnë një rol 

të fuqishëm në zgjidhjen e kërkesave të tregut, pasi biznesi 

do t’i konsiderojë partnerë efektivë për rritjen e të ardhurave 

të tij; 

Kërkuesit e rinj, të përfshirë në veprim tari konkrete 

fitimprurëse ekonomike, janë jo vetëm element fitimi, por dhe 

ura lidhëse e mbështetje për zhvillime reciproke ndërmjet 

biznesit dhe institucioneve të arsimit të lartë. 

3. Zhvillime perspektive të VSKSH universitare në një ekonomi 

tregu 

N ë një ekonom i tregu nu k m u nd të m end ohen e jo m ë të 

kërkohen privilegje e pozicionime të paracaktuara. Në fushën e 

hapur të lojës, lojtarët nuk komandohen, ata e zënë vetë vendin, 

pas demonstrimit të aftësive të kontrolluara dhe të vërtetuara. 

Shteti nuk mund dhe nuk imponohet për role të privilegjuara. 

Ai vetëm cakton rregullat e lojës dhe në raste të ndryshme, mund 

të form u lojë vetëm kërkesat, p ër të shm angu r d evijim et e 

padëshirueshme. 

In stitu cion ev e të arsim it të la rtë u takon d etyrim i d h e 

përgjegjësia të marrin mbi vete qëndrime e veprime konkrete, 

që synojnë ripozicionim in, vend osjen e VSKSh në vend in e 

duhur në skemën e re të zhvillimit (reformimit) të Arsimit të 

Lartë, për të kryer detyrën ndaj shoqërisë dhe për të plotësuar 

misionin që i takon. 

Në një situatë, kur: 

A rsimi i lartë po zhvillohet e reformohet i orientuar për kah 

jetësimi i procesit të Bolonjës dhe në zbatimin e dokumenteve 

zhvillimore strategjike përkatëse, me ndikim të drejtpërdrejtë 

në rikonceptimin (konsolidimin) e objektit, detyrave, përgjegjësive 

ligjore dhe ekonomiko-sociale të institucioneve të arsimit të lartë 

ndaj zhvillimit të vendit; 

O PTI M E

Integrimi i mësim it m e kërkimin, div ersifikimi degëve 

(specialiteteve) të përgatitjes së studentëve të aftë konkurrues e 

në përputhje me kërkesat e tregut, është bërë imperativ i kohës; 

Tregjet, përfshirë dhe at ë të dijes, po kristalizohen dhe 

konkurrenca po globalizohet dhe përfshirja e pedagogëve 

studentëve në veprimtari studimore/kërkimore-shkencore, 

tashmë kthyer në problem të ditës. 

Rish ikim i tërësor i vep rim tarisë akad em ike (stu d im ore e 

kërkimore) shkencore në arsim in e lartë, pra ed he në U.F.O 

University, është një prioritet zhvillimi. 

Para stafeve akademike universitare, tashmë janë shtruar për 

zgjidhje probleme, si: 

Cili është tregu i sotëm, sidomos i dijes?Çfarë mund të ofrohet; si 

mund të përballohet konkurrenca e brendshme dhe e jashtme etj.?; 

është bërë imperative kërkesa për nivele të reja të konceptimit, 

fuqizimit e rritjes së cilësisë së realizimit të kërkimit shkencor 

universitar. 

Sot janë hartuar dhe vazhdojnë hartime e realizime programesh 

kërkimore në universitete, apo përfshirje e universiteteve në 

programe kombëtare kërkimi e më gjerë. 

Në këtë klimë kërkimi e përsosjeje të organizimit të kërkimit, 

janë konfiguruar qëndrime dhe vendimmarrje të rëndësishme 

nga stafet akademike, ndër të cilat mund të evidentojmë: 

Fuqizimi i mbështetjes më të madhe financiare për kërkimin 

shkencor; 

Pasurimi i skemës së financimit, krahas financimit tradicional 

institucional, me financimin programor, njëlloj të hapur ndaj 

të gjithë aktorëve, thelbi i së cilit është konkurrenca; 

Standardizimi i mënyrës së aplikimit dhe financimit sipas 

procedurave rigoroze europiane apo të përafërta me to, si në 

programet financuara nga vetë universitetet, ashtu dhe në 

programet kombëtare apo bilaterale (ndërkombëtare); 

A daptimi i një përqasjeje të re për fushat përparësore dhe 

programet kombëtare me cikle trevjeçare dhe me më pak fusha 

parësore; 

Pjesëmarrje më aktive në programet dhe projektet bilaterale 

e ndërkombëtare; 

Jetësimi i elementeve të bashkëpunimit ndërmjet sektorit 

st udim or-kërkimor publik me atë priv at, në fushën 

akademike, të kërkimit dhe prodhimit. 


163

C. Organizimi i VSKSH në 

Universitete sipas modelit të 

kualifikimit të fituesve 

nëpërmjet konkurrimit me 

projekte 

164 

I. Konceptimi dhe realizimi i VSKSh në universitete me projekte 

konkurrues, duke adaptuar modelin e PKKZh 

Veprimtaria studimore kërkimore-shkencore në universitete, 

përgjithësisht mbështetet me financime institucionale me objektiva 

e realizues të paracaktuar e të miratuar administrativisht, prandaj 

mund të themi se vazhdon të trajtohet si veprimtari institucionale, 

pa motivime dhe konkurrencë profesionale. 

Im p lem en tim i i p r aktikave bash këkoh ore, n ëp ërm jet 

konkurrimit me projekte në kuadrin e programeve të kërkimzhvillimit 

(PKKZH ), përmes proced urash transparente e me 

standarde në përputhje me kërkesat e modelet ndërkombëtare, 

ka kriju ar një m entalitet d he p ërvojë p ozitive, që m u nd të 

zbatohet me sukses në VSKSh e, më gjerë, edhe në universitete. 

Prioritet, për sa i takon kërkimit (organizimit, rezultatit d he 

përgjegjësisë në të gjitha aspektet), sipas kësaj filozofie, merr 

individi, puna me ekip, për të cilat ekziston dhe përdoret me 

sukses një dokumentacion i plotë, i konsultuar dhe i përshtatur 

me modelet ndërkombëtare. 

Përvoja e realizimit të PKKZH, ka përvijuar e kristalizuar dy 

id e u d h ëh eqëse n ë vep rim tarin ë kërkim ore-sh ken core e 

teknologjike: 

Konceptimin tërësor ekzekutiv të një veprimtarie kërkimi 

e zhvillimi me objektiv final të përcaktuar; 

Konkurrimin, përzgjedhjen dhe dhënien e financimit mbi 

bazën e një procedure vlerësimi dhe ekspert ize të 

përcaktuar. 

Është krejt e natyrshme që, në procesin e ad aptimit të kësaj 

p ërvoje n ë kërkim in u n iversitar, m u n d d h e d o të bëh en 

përshtatje, përmirësime e ndryshime, përkatësisht kërkesave dhe 

zhvillim eve ligjore e institu cion ale. Por, gjithsesi, jem i të 

mend imit se ad aptimi i mod elit të PKKZh në organizimin e 

VSKSh universitare do të jetë mjaft efektiv, si për zhvillimin 

dhe modernizimin e VSKSh në universitete, ashtu edhe të lidhjes 

dhe fuqizimit të bashkëpunimit me biznesin. 

II. Pjesëmarrje aktive në programet (projektet) europiane bazuar në 

principin e kualifikimit nëpërmjet konkurrimit me projekte 

Programet europiane në fushën e arsimit të lartë krijojnë shumë 

mundësi potenciale për financimin e veprimtarisë VSKSH në 

institucionet e arsimit të lartë. Ato jo vetëm sigurojnë bazën 

materiale të financimit të projekteve në këtë fushë, por sigurojnë 

edhe një bashkëpunim të ngushtë të institucioneve tona të arsimit 

të lartë me homologet e tyre europiane dhe ballkanike. Gjatë 

implementimit të këtyre projekteve sigurohet një sinergji dhe 

bashkëpunim i ngushtë, që siguron ndarjen e vlerave të përbashkëta 

në këto fusha bashkëveprimi dhe, ajo që është e rëndësishme, 

vendosen lidhje dhe kontakte të përhershme për bashkëpunime të 

mëtejshme në kuadrin ose jashtë kuadrit të këtyre projekteve. 

O PTI M E

Ndër projektet e mundshme për bashkëpunim përmendim: 

Ky program i Bashkimit Europian në fushën e arsimit të lartë 

përbëhet nga: 

a. Projektet e përbashkëta europiane 

Sigurojnë bashkëpunim i institucioneve të arsimit të lartë në 

Shqipëri d he hom ologet e tyre nga BE-ja, vend et e Europës 

Juglindore dhe Ballkanit Perëndimor. 

Tipet kryesore të projekteve janë: 

Reforma kurrikulare; 

Qeverisja e universiteteve; 

Universitetet dhe shoqëria. 

b. Masat strukturore dhe plotësuese 

Ky tip projektesh përmban disa lloje veprimtarish: 

Projekte informimi dhe diseminimi; 

Seminare, konferenca, publikime t ë përbashkët a për 

z bat imin e reformav e dhe polit ikav e në arsim dhe 

z hvillime strategjish; 

Projekte trajnuese; 

Kurse trajnimi, vizita për planifikime, përgatitje dhe 

ndërmarrje për z hv illimin e reformav e në arsimin e 

lartë; 

Krijim e të faqeve W eb dhe të rrjetev e rajonale të 

përshtatshme lidhur me sistemet arsimore universitare, si 

sigurimi i cilësisë, akreditimi, njohja e kualifikimeve, 

kredit et, met odat e m ësimdhënies, m enax himi i 

universiteteve, etj. 

Programi ‘Erasmus Mundus’ është një program i Bashkimit 

Europian, i cili jep kontributin e vet për: 

1. Realizimin e procesit të Bolonjës; 

2. Nxitjen e dialogut ndërkulturor; 

3. Forcimin e rolit të arsimit të lartë për inovacion dhe 

konkurrim, në përputhje me strategjinë e Lisbonës. 

Programi përmban tri aksione: 

1. Ngritje dhe zhvillim i kurseve në Master dhe Doktoraturë, 

të hartuara nga universitete europiane perëndimore dhe 

universitete të vendeve të treta (ku përfshihen dhe 

universitetet shqiptare), të shoqëruara me bursa për 

studentët; 

2. Bursa dhe të drejta studimi në këto kurse M aster dhe 

Doktoraturë për studentë të vendit tonë, si dhe për të gjithë 

pedagogët që i kanë përfunduar të gjitha shkallët e 

kualifikimit dhe marrin specializime të mëtejshme ose 

rifreskojnë njohuritë; 

3. Projekte tërheqëse, studime dhe aktivitete informuese. 


1. Programi ‘Tempus’ 

2. Programi ‘Erasmus Mundus’ 

165

3. Programi ‘Zhan Monè’ (Jean 

Monet) 

166 

Në kuadrin e aksionit të parë, universitetet e vendit tonë kanë 

mundësi që, në bashkëpunim me tri universitete europiane, të 

paraqesin pranë Komisionit Europian kërkesën për të marrë 

licen cën (ed h e fon d et p ër zh villim in e ku rsit, p agesat e 

ped agogëve që kryejnë kursin d he bursat e stud entëve) për 

p r ogram e të ca ktu a ra M aster d h e Doktor atu r ë, p ër n jë 

kohëzgjatje 5-vjeçare. 

N ë kuad ër të aksionit të dytë, studentë d he ped agogë shqiptarë 

m u n d të a p likojn ë p ër b u r sa M a ster , D ok tor a tu r e d h e 

trajnim e në universitete të nd ryshm e të Europës. Aplikim et 

bëh en On-line, d irekt n ga in tern eti. Bu rsat jan ë n jë ose 

d yvjeçare. 

N ë ku ad ër të aksionit të tretë, m u nd të kërkohen financim e 

p rojektesh m bi tërh eqjen n ë këtë p rogram , stu d im e m bi 

kontrollin e cilësisë së kurseve Master, konferenca rajonale ose 

nacionale, që sjellin së bashku projekte ‘Erasmus Mundus’, në 

m bësh tetje të stu d en tëve ‘Erasm u s Mu n d u s’ ose të ish - 

studentëve EM, për veprimtari nxitëse të përgjithshme, si faqe 

interneti, studime në Europë, panaire për arsimin e lartë në 

Europë etj. 

Ky program i Bashkimit Europian synon rritjen e njohurive dhe 

n d ërgjegjësim in p ër in tegrim in eu r op ia n , d u ke n xitu r 

mësimdhënien, kërkimin dhe debatin për çështje europiane. 

Ai përmban këto komponente: 

a. M odulet europiane ‘Jean M onet’ - kurse të shkurtra 

(minimumi 30 orë mësimore) rreth integrimit europian; 

b. Katedra ‘Jean M onet’ - departam ente mësim ore të 

specializuara për studime të integrimit europian 

(minimumi 120 orë mësimore); 

c. Çmime personale ‘Jean Monet’ për pedagogë të shquar në 

fushën e integrimit europian; 

d. Qendra model ‘Jean M onet’, që dallohen për struktura 

shumëdisiplinore dhe shkencore në fushën e studimeve dhe 

kërkimit të integrimit europian; 

e. M bështetje për shoqata të pedagogëve dhe punonjësve 

shkencorë të specializuar në integrimin europian, për 

nxitjen e burimeve shkencore dhe fizike vendore dhe 

rajonale në këtë fushë; 

f. M bështetje për informacion dhe veprimtari shkencore 

lidhur me integrimin europian, që nxit diskutimin, 

reflektimin dhe njohuritë mbi integrimin europian 

nëpërm jet konferencav e, seminareve, tav olinave të 

rrumbullakëta dhe shkollave verore; 

g. Ngritja e grupeve kërkimore ‘Jean Monet’ si bashkëpunime 

ndërmjet disa katedrav e ‘Jean M onet’ në vende të 

ndryshme, për krijimin e rrjeteve akademike me plane 

kërkim i të përbashkëta në fushën e studimeve m bi 

integrimin europian. 

O PTI M E

Programi ‘Ceepus’ lidhet me bashkëpunimin në fushën e arsimit 

të lartë ndërmjet Austrisë dhe vendeve të Europës Juglindore, 

përfshirë vendin tonë. Nëpërmjet këtij programi bëhet i mundur 

krijim i i rrjetev e të fa ku ltetev e d h e d ep a rtam en tev e të 

institucioneve tona të arsimit të lartë me homologët e vendeve 

pjesëmarrëse në program. Programi mundëson edhe kërkimin 

shkencor, gradat dhe diplomat e përbashkëta, hartimin e tezës 

së Masterit si d he organizim in d he pjesëm arrjen në shkolla 

verore. Lëvizjet maten me muaj-bursa. 

Për të gjitha këto dhe të tjera arsye, mendojmë se hapat që duhet 

të ndërmerren për një zhvillim e reformim të sistemit kërkimor, 

në përputhje me kërkesat e kohës dhe në zbatim të standardeve 

europiane, të jenë të kujdesshëm dhe të pranuar me një farë 

konsensusi nga komuniteti shkencor universitar e më gjerë. Në 

përfundim, synohet që realizimi i këtyre kërkesave të çojë në 

një skemë koherente kërkimi, në të cilën, nga njëra anë aktorët 

të ndjehen të vlerësuar dhe, nga ana tjetër, shoqëria të shijojë 

frytet e investimit përkatës. Skema e kërkuar synon që VSKSh 

në Universitete të luajë një rol shumë më aktiv, të jetë shumë 

më e integruar brenda institucionit, të integrohet më me lehtësi 

në rrjedhat kombëtare, rajonale e më gjerë, pra, të jetë sa më 

efikase. 

Është krejt e natyrshme që arritja e stadit të kërkuar të shoqërohet 

m e n d rysh im e e p ërm irësim e sh u m ëp lan ësh e n ë skem ën 

ekzistu ese të kërkim it sh ken cor n ë u niversitete, ku d o të 

përfshinim: 

Paketën e akteve nënligjore, rregullave e procedurave që 

drejtojnë VSKSh; 

Skemën administrativ e e menaxhuese, st rukturore 

(organizative); 

Skemën e financimit dhe të motivimit të individëve dhe ekipeve 

kërkimore; 

Standardet e cilësisë e të performancës, treguesit e vlerësimit 

dhe të informimit. 

N ë mënyrë më specifike, propozojmë drejt imet kryesore, ku 

ndërhyrjet reformuese konsiderohen pak a shumë të gjithëpranuara: 

Të ngrihet këshilli për programimin, monitorimin dhe 

vlerësimin e V SKSh, si një organizëm vendimmarrës, me 

përfaqësim nga të gjitha fakultetet (departamentet); 

Të formulohet një paketë aktesh normative e udhëzimesh që 

rregullojnë VSKSh në universitet; 

Të vendoset VSKSh në universitete në baza të shëndosha, të 

realizueshme, të matshme dhe të natyrshme. 


4. Programi ‘Ceepus’ 

D. Rekomandime reformuese 

për VSKSH në Universitete 

a. Korpusi ligjor 

167

. Skema menaxhuese 

c. Struktura e financimit 

168 

Në mënyrë të përmbledhur, lidhur me skemën menaxhuese, 

sugjerojmë: 

V SKSh të mbështetet në struktura konkrete menaxheriale, 

për të lejuar verifikimin e zbatimit të orientimeve, objektivave 

e detyrave, duke u kujdesur për harmonizimin e veprimeve 

dhe aksioneve në nivel universiteti e më gjerë; 

Këshilli i V SKSh - strukturë e përhershme në kuadrin e 

universitetit, e m bështetur nga st rukt ura shkencore/ 

administrative - të harmonizojë e analizojë VSKSh në nivel 

institucional; 

Struktura shkencore/administrative të mbulojë fushat më të 

rëndësishm e të kërkim it, e mbësht etur me struktura 

organizative t ë qarta dhe standarde, m e objekt iva të 

formuluara qartë dhe afatgjata, me një skemë të përshtatshme 

financimi dhe me një paketë kriteresh për matjen e impaktit, 

si rruga më efikase për të ofruar një sistem adekuat kërkimi; 

N ë procesin e krijim it t ë strukturave shkencore 

(administrative), do të marrin kuptim të ri edhe departamentet 

(seksionet), si njësi operative që duhet të plotësojnë disa 

standarde ekzistence. 

N ë m ënyrë të p ërm bled hu r, lid hu r m e skem ën financu ese, 

sugjerojmë: 

Futja maksimalisht e skemës së financimit programor edhe 

për absorbimin e fondeve institucionale. Individë apo grupe 

duhet të konkurrojnë në çdo moment për të progresuar dhe 

për t’u mbështetur; 

Krijimi, me zë buxheti të veçantë, i Fondit të Kërkimit, me 

akses të pakufizuar nga stafi pedagogjik dhe shkencor dhe 

sipas parimeve të konkurrimit të lirë dhe transparent. N ë 

këtë skemë parashikohet në mënyrë të arsyeshme edhe 

përfitimi direkt i fituesve të projekteve; 

Aplikimi, në fillim me shumë kujdes dhe me rregulla strikte 

edhe i skemës së “kreditimit të kërkimit” në universitete, për 

të stimuluar lindjen e grupeve aktive të kërkuesve, të cilët do 

të mund të ishin promotorë të një tregu aktiv dijesh. 

Shpresojmë që universitetet të jenë prodhuesit më të mëdhenj 

të këtyre sipërmarrjeve të vogla; 

Për shkak të situatës specifike të kërkimit, të garantohet në 

mënyrë direkte vetëm shërbimi i mësimdhënies (që zë rreth 

60% të ngarkesës së llogaritur të stafit pedagogjik). Për pjesën 

tjetër të kohës institucioni nuk ka përse të paguajë për atë që 

duhet të bëhet dhe ose nuk bëhet, ose nuk matet si dhe sa 

bëhet. 

O PTI M E

Në sistemin tonë të kërkimit nuk ka akoma kritere standarde 

për vlerësimin e një pune kërkimore të kryer. Në rastin më të 

mirë, këshillat shkencorë apo bordet e ndryshme, shprehen 

vetëm në mënyrë cilësore për vlerat e një pune të kryer; 

Është imperativ i kohës angazhimi i një grupi të specializuar 

dhe të asistuar për të form uluar në terma europiane 

standardet e detyrueshme për kërkimin shkencor në nivel 

universitar (pse jo edhe kombëtar). 

Meqenëse sistemi arsimor po implementon treguesit e OECDsë, 

të cilët janë të pranuar si pothuajse normativë nga Bashkimi 

Europian, është e logjikshme që ed he në fushën e VSKSh të 

përdoren indikatorët e OECD-së. 

Është e qartë, numri i indikatorëve nuk do të jetë i madh qysh 

n ë fillim , p or grad u alisht të m u n d të p lotësoh et ku ad ri i 

indikatorëve më domethënës, të cilët të përfshijnë elemente që i 

referohen impaktit, eficiencës së përdorimit të burimeve dhe 

shkallës së kthyeshmërisë së investimit bazë. 


d. Standardet e cilësisë dhe 

performancës; treguesit e 

vlerësimit të VSKSh 

Bibliografia: 

1. Strategjia kombëtare për arsimin e lartë (SKALA) 2008 - 2013. 

2. Strategjia kombëtare e shkencës, teknologjisë dhe inovacionit 2009 - 2015. 

3. Ligj nr. 9741, datë 21.5.2007, “Për arsimin e lartë në Republikën e Shqipërisë”, ndryshuar me ligjin nr. 9832, datë 12.11.2007. 

4. Projekti “Tempus”. 

169

Abstract 

170 

SHËRBIMET PUBLIKE, KONCEPT TEORIK DHE PËRGJEGJËSI SHOQËRORE 

PUBLIC SERVICES, SOCIAL RESPONSIBILITY CONCEPT AND THEORETICAL 

1 “The welfare state in historical perspective” faqe 228 

Dr. Arlinda YMERAJ 

UNICEF 

Public services are services, provid ed by governm ent to its 

citizens, either directly (through the public sector) or by financing 

the privat provision of services. The term is associated with a 

social consensus (usually expressed through democratic elections) 

that certain services should be available to all, regard less of 

income. Even where public services are neither publicly provided 

nor publicly financed, for social and political reasons they are 

usually subject to regulation going beyond that applying to most 

economic sectors. 

A public service may sometimes have the characteristics of a 

public good (being non-rivalrous and non-excludable), but most 

are merit goods, that is, services w h ich m ay (accord ing to 

prevailing social norms) be under-provided by the market. In most 

cases p u blic services are services, i.e. they d o not in volve 

manufacturing of goods such as nuts and bolts. They may be 

provided by local or national monopolies, especially in sectors 

which are natural monopolies. 

Any services is not a public one. Public services are considered 

those services which are vital for the functioning of a democratic 

society, w h ich accep ts th e u n iversal p rovision of th ose, 

considering this as a basic human right. The development of 

public services is an indicator of the social development. They 

m ay involve ou tp u ts that are hard to attribu te to sp ecific 

ind ivid u al effort and / or hard to m easu re in term s of key 

characteristics such as quality. They often require high levels of 

training and education. They may attract people with a public 

service ethos who wish to give something to the wider public or 

community through their work and are prepared to work harder 

for less pay as a result. 

Public services are provided through functioning of the welfare 

state. According to Briggs 1 . The welfare state is a state in which 

the organized p ow er is equ ally u sed throu gh p olicies and 

institutions, as an effort to alleviate the market forces game in 

three d irections: firstly, gu aranteeing ind ivid uals and their 

families with a minimum level of income, secondly, providing a 

certain level of security through the whole life cycle and thirdly, 

ensuring quality social services to all citizens in special need. 

As such, the welfare state represents the responsibility of the 

state for the welfare of citizens in fully accordance with their 

civil rights. 

O PTI M E

SHËRBIMET PUBLIKE, KONCEPT TEORIK DHE PËRGJEGJËSI SHOQËRORE 

Togfjalëshi “shërbimet publike” është një strukturë gramatikore 

e përdorur zakonisht për të karakterizuar shërbimet e siguruara 

nga qeveria për qytetarët e saj, ose drejtpërsëdrejti (nëpërmjet 

sektorit p u blik të p rod h im it të të m irave p u blike) ose jo 

drejtpërsëdrejti (duke financuar sigurimin privat të shërbimeve). 

Pranim i i p ërku fizim it të “shërbim eve p u blike” zakonisht 

sh oqëroh et n ga kon sen su si social, (zakon ish t i sh p reh u r 

nëp ërm jet zgjed h jeve d em okratike) m bi atë që një nu m ër 

sh ërbim esh d o t’u sigu roh en d om osd osh m ërish të gjith ë 

qytetarëve, pavarësisht nga të ardhurat. 

Në shumicën e rasteve, shërbimet publike janë shërbime, pra 

ato nuk përfshijnë mallrat e prodhuara apo të përpunuara. Ato 

mund të përfshijnë prod ukte të cilat mund të realizohen me 

vështirësi nga ind ivid ët, p avarësisht nga p ërp jekjet e tyre, 

gjith a sh tu jan ë të v ësh tira të m a ten n ë ku p tim in e 

karakteristikave themelore të tyre, siç janë ato të cilësisë. 

Zakon ish t, sh ërbim et p u blike kërkojn ë n ivele të larta të 

kualifikimit dhe arsimimit. Shërbimet publike mund të tërheqin 

pasionin e individëve të publikut, të cilët dëshirojnë të japin 

diçka nga koha dhe energjia e tyre për të mirën e komunitetit, 

shpesh herë edhe në formë vullnetare. 

Megjith a të, jo çd o sh ërbim ësh të sh ërbim p u blik, n ëse 

konsiderojmë përkufizimin e d hënë më lart. Shërbimi që një 

portier hoteli kryen është shembull i një vendi pune shërbimi. 

Një shërbim është krejtësisht e kundërta e pjesës jo materiale të 

një malli fizik. Sigurimi i një shërbimi përbën vetëm një pjesë të 

aktiviteteve që nuk përfundojnë me pronësinë mbi produktin 

p ërfu nd im tar d he kjo p ikërisht është ajo që d allon atë nga 

vep rim i i fu rnizim it të d iku jt m e m allra fizike. Sigu rim i i 

shërbimit është një proces që krijon përfitime të paracaktuara, 

duke shkaktuar ose një ndryshim në përdorimin e shërbimit, 

ose një ndryshim në kapitalet e tyre fizike. 

Duke marrë pjesë nëpërmjet burimeve, aftësive, njohurive dhe 

përvojës, për të realizuar përfitime të veçanta për konsumatorët 

e shërbim eve, sigu ru esit e shërbim eve m arrin p jesë në një 

ekonomi, pa kufizimet e mbartjes të pjesës së papërdorur të 

inventarit ose nevojës për t’u kujdesur për domosdoshmërinë e 

përdorimit të lëndëve të para. Në anën tjetër, investimi i tyre në 

eksp ertizë nu k kërkon shërbim të vazhd u eshëm reklam im i 


1. KUPTIMI MBI SHËRBIMET PUBLIKE, NDRYSHIMI ME 

SHËRBIMET PËR PUBLIKUN 

1.1 Përkufizimi dhe tipologjia 

171

Shërbimet në përgjithësi mund të klasifikohen 

sipas karakteristikave të tyre themelore: 

1. Paprekshmëria në kuptimin 

fizik 

2. Pakthyeshmëria 

3. Pandashmëria 

172 

(nxitje), si ed he rritje p ër shkak të konku rrencës, e cila ka 

ku fizim e fizike të p akta. Sigu ru esit e shërbim eve p ërbëjnë 

sektorin e tretë të ekonomisë. 

Shërbimet janë fizikisht të paprekshme dhe jo lëndësore: ato 

nuk mund të preken, mbahen, rezervohen, shikohen, shijohen, 

d ëgjoh en ose n u h aten . Kësh tu , n u k ekziston m u n d ësia e 

transportimit të tyre ose magazinimit. Për më tej, një shërbim 

nuk mund të shitet ose të zotërohet nga dikush, gjithashtu nuk 

m u n d të qarku llojë n ga sigu ru esi tek kon su m atori d h e 

anasjelltas. Veçanërisht, shp ërnd arja e shërbim it m u nd të 

vlerësohet nëpërmjet çmimit të siguruesit, i cili duhet të sigurojë 

shërbimin dhe të vjelë të ardhurat, sipas sasisë dhe cilësisë së 

kërkuar nga konsumatori i autorizuar i shërbimit. 

Shërbimet janë të pakthyeshme në dy kuptime: 

Bu rim et, p roceset d he sistem et që nevojiten p ër një 

shërbim janë të përcaktu ara për zgjatjen e shërbim it 

gjatë një kohe të përcaktuar. Nëse konsumatori i caktuar 

nuk e kërkon apo konsumon shërbimin gjatë periudhës 

së parashikuar, shërbimi nuk mund të përfitohet më nga 

ai. Nga këndvështrimi i siguruesit të shërbimit, kjo është 

një mundësi e humbur në biznes, meqenëse ai nuk mund 

të rimarrë vlerën e investimit tek shërbim, m eqenëse 

shërbimi nuk u shit. E vetmja gjë që ai mund të bëjë është 

të rezervojë bu rim et, p roceset d he sistem et tek n jë 

konsumator tjetër shërbimi, i cili e kërkon shërbimin e 

sipërpërm end ur. Për shem bu ll: berberi i shërben një 

klienti tjetër, nëse ai i caktuari nuk paraqitet në kohën e 

përcaktuar. N jë vend i zbrazët në aeroplan asnjëherë 

nuk mund të plotësohet dhe shitet pasi aeroplani është 

nisur. 

Ku r n jë sh ërbim ësh të p ërd or u r p lotësish t n ga 

konsu m atori që e ka kërku ar, ky shërbim i veçantë 

asgjësohet në mënyrë të pakthyeshme, meqenëse është 

konsumuar nga konsumatori i shërbimit. Për shembull: 

pasagjeri i transportuar në d estinacion nuk m und të 

tran sp ortoh et p ërsëri tek i n jëjti vend n ë të n jëjtin 

moment. 

Sigu ru esi i shërbim it është i pand ashëm nga shp ërnd arja e 

shërbim it, m eqenëse ai m ban p ërgjegjësinë e d orëzim it të 

shërbim it tek konsu m atori. N ë shu m ë raste, shpërnd arja e 

shërbimit ekzekutohet automatikisht, por siguruesi i shërbimit 

duhet të përcaktojë burimet në mënyrë paraprake, me qëllim 

që të mbajë aktive mundësinë e sigurimit të shërbimit në mënyrë 

të menjëhershme sipas kërkesës së konsumatorit. 

O PTI M E

Gjithashtu, konsumatori i shërbim it është i pand ashëm nga 

shpërnd arja e shërbimit, sepse ai është i përfshirë në të prej 

kërkesës deri tek konsumimi i përfitimit të dorëzuar. Shembull: 

berberi d uhet të jetë pranë karriges së klientit, me qëllim që 

klienti të përfitojë shërbimin e kërkuar, pra, të dy janë në të 

njëjtin moment të kohës të lidhur nëpërmjet marrëdhënies së 

ofrimit dhe përfitimit të shërbimit. 

Shërbimet dorëzohen dhe konsumohen në të njëjtën kohë. Sapo 

që konsumatori i shërbimit kërkon shërbimin, shërbimi i veçantë 

duhet të përgatitet nga fillimi pa asnjë vonesë dhe konsumatori 

i sh ërbim it kon su m on d h e sh ërbim in e d orëzu ar, n d ërsa 

siguruesi merr përfitimin, të cilin e përdor për ekzekutimin e 

aktivitetit vijues. 

Çd o sh ërbim ësh të u n ik. Ai p rod h oh et, sh p ërn d ah et d h e 

konsumohet vetëm një herë, në një njësi të caktuar kohe dhe 

nuk m und të përsëritet në të njëjtën kohë d he në të njëjtën 

mënyrë, rrethanë apo vend , edhe nëse një konsumator tjetër 

kërkon ekzaktësisht të njëjtin shërbim. Shumë shërbime shihen 

si heterogjene dhe modifikohen sipas çdo konsumatori ose sipas 

çdo situate. 

Për shembull: shërbim i taksi që transporton një pasagjer nga 

shtëp ia e tij për në op era nu k është i njëjti m e atë taksi që 

transporton të njëjtin pasagjer nga opera në shtëpi, por, edhe 

nëse është i njëjti, nuk ndodhin në të njëjtën kohë. 

Secila nga këto karakteristika është evidente dhe koincidenca e 

paevitueshme e tyre komplikon konceptimin e shërbimit, duke 

e kthyer atë në një sfidë për çdo rast dhe çdo shërbim. Shërbimi 

i përshtatshëm kërkon aftësi krijuese për të plotësuar kërkesat e 

“tregtimit”. Nga këndvështrimi i konsumatorit, karakteristikat 

e shërbimit bëjnë që vlerësimi i tij të jetë i vështirë, deri diku i 

pamundur, nëse shërbimi nuk është konsumuar. 

Çd o shërbim nuk është shërbim p ublik. Shërbim et p ublike 

tentojnë të konsiderohen ato që janë themelore për funksionimin 

e një shoqërie moderne, e cila, për arsye morale, njeh dhe pranon 

sigu rim in u niversal të tyre, d u ke e konsid eru ar “të d rejtë 

themelore të njeriut”. 

N ga p ikëpam ja historike, sigu rim i i fuqishëm i shërbim eve 

publike në vendet e zhvilluara filloi në shekullin e 19-të, me 

zhvillimin e shërbimeve bashkiake të sigurimit të furnizimit me 

ujë të pijshëm dhe gaz. Më vonë, shërbime të tjera iu siguruan 

publikut, si furnizimi me energji elektrike dhe sigurimi i shërbimit 

të kujdesit shëndetësor. 

Në shumicën e vendeve të zhvilluara, shërbime të tilla ende 

sigu roh en n ga qev eria qen d r ore ose qev eritë lokale. 

Përjashtimisht, në ShBA dhe Britani, këto shërbime janë kryesisht 

të siguruara nga institucionet private. Pavarësisht nga mënyra 

p rivate e sigu rim it, ato jan ë th ellësish t d h e fu qim ish t të 


4. Njëkohshmëria 

5. Ndryshueshmëria 

1.2 Zhvillimi historik 

173

2. SIGURIMI I SHËRBIMEVE PUBLIKE – DETYRIM I 

POLITIKAVE PUBLIKE 

2.1 Karakteristikat e shërbimeve 

publike 

174 

rregulluara nga shteti. Në ShBA, Komisioni i të Mirave Publike 

ësh të au toriteti që ka m an d atin e vëzh gim it të rrep të të 

funksionimit të sigurimit të shërbimeve publike. 

Zhvillimi sasior dhe cilësor i shërbimeve publike është tregues i 

nivelit të zhvillimit të shoqërisë. Në vendet në zhvillim, shërbimet 

publike janë pak të zhvilluara, edhe në drejtimin sasior (d.m.th., 

lista e shërbimeve publike është e kufizuar), edhe në drejtimin 

cilësor (cilësia e shërbimit që përfiton publik është e d obët). 

Shërbim et e fu rnizim it m e u jë të p ijshëm m u nd të jenë të 

disponueshme vetëm për klasën e mesme. Për arsye politike, 

këto shërbime shpesh mbulohen (merren përsipër) nga shteti, 

gjë që redukton mundësitë financiare në dispozicion të qeverisë 

për ekspansion, zgjerim të aktivitetit tek komunitetet e varfra. 

Shtetëzimi i shërbimeve publike ndodhi në periudhën që pason Luftën 

e Dytë Botërore, në gjysmën e parë të shekullit të 20-të. Për shkak të 

kërkesës së lartë të industrisë dhe të ekonomisë, planifikimi i 

centralizuar u kërkua me qëllim që të sigurohej shkalla maksimale 

dhe efektive e prodhimit. Shumë shërbime publike, veçanërisht 

furnizimi me energji elektrike, gaz dhe transporti publik, ishin 

produkte të kësaj periudhe. Pas Luftës së Dytë Botërore, shumë vende 

filluan të aplikojnë kujdesin shëndetësor universal (për të gjithë) dhe 

zgjeruan arsimin nën drejtimin dhe financimin e shtetit. 

Edhe kur shërbimet publike as nuk sigurohen drejtpërsëdrejti 

nga qeveria, as nuk financohen nga sektori publik, për arsye 

sociale dhe politike, ato janë zakonisht subjekt i rregullimit, i 

cili shkon përtej kuptimit të rregullimit të funksionimit të sektorit 

ekonomik. 

N ë një shoqëri m od erne, term i shërbim e p u blike p ërfshin: 

transmetimin televiziv, arsimin, furnizimin me energji elektrike, 

ujë të pijshëm d he gas, shërbimin e zjarrfikësit, shërbimin e 

ru ajtjes së rend it d he sigu risë p u blike, m brojtjen e vend it, 

tr an sp ortin p u blik, streh im in n ë ban esa t sociale, 

telekomunikacionin, shërbimin shëndetësor, planifikimin urban, 

pastrimin dhe përpunimin e plehrave, bibliotekat dhe shërbimet 

sociale. 

N jë shërbim publik mund të ketë karakteristikat e një malli 

publik. Në ekonomi, një mall publik është ai mall i cili është i pa 

konkurrueshëm d he i pa përjashtueshëm. Kjo d o të thotë se 

konsumimi i këtij malli nga një individ nuk redukton aftësinë e 

m allit p ër t’u konsu m u ar nga të tjerët d he se nu k ekziston 

mundësia e përjashtimit të asnjë individi nga konsumimi i këtij 

malli. Në botën reale, mund të mos ekzistojnë mallra të tilla, të 

cilat, në m ënyrë absolu te, të gëzojnë këto veti, m egjithatë 

ekonomistët mendojnë se ekzistojnë mallra të tilla, që afërsisht 

kanë këto veti, gjë që i bën ato objekt analize. 

Paul A. Samuelson është ekonomisti i parë që zhvilloi teorinë e 

mallrave publike. Në veprën klasike të tij, të vitit 1954, “Teoria 

O PTI M E

e pastër e shpenzimeve publike”, ai i përkufizoi “mallrat publike” 

ose, siç e quajti ai, një “konsumim kolektiv të mallrave” siç vijon: 

“... mallrat të cilat së bashku gëzojnë vetinë e tillë që çdo konsumim 

individual i një malli të tillë nuk çon në zbritjen e sasisë së konsumit 

për individë të tjerë të po atij malli ...”. 

E kund ërta e një malli publik është malli privat, i cili nuk i 

zotëron këto cilësi. Një bukë është një mall privat, sepse pronari 

i saj mund të përjashtojë të tjerët nga përdorimi i saj dhe, ndërsa 

ajo është konsumuar, nuk mund të përdoret përsëri. 

Shembuj të mallrave publike janë: ruajtja e ambientit, sigurimi 

i m brojtjes kom bëtare, sigu rim i i lu n d rim it n ë u jëra 

n d ërkom bëtare d h e kom bëta re, sigu rim i i sh ër bim ev e 

shëndetësore etj. 

Këto mallra quhen publike. Ato zotërojnë këto karakteristika: 

Kostoja e prodhimit të këtij malli nuk varet nga numri 

i individëve që e përfitojnë këtë mall (kosto e sigurimit 

të shërbimit publik shëndetësor nuk varet nga numri i 

atyre që do të përfitojnë këtë shërbim). 

Është e vështirë, gati e pamundur, të përjashtohen nga 

përfitimi i të mirave, që rrjedhin nga prodhimi i një malli 

p u blik, in d ivid ë të cilët n u k kan ë kon tribu ar p ër 

prodhimin e atij malli/nuk kanë paguar taksat. Kështu, 

nuk mund të përjashtohen nga shërbimi shëndetësor 

publik ata që nuk kanë paguar taksat. 

Kostoja e prodhimit të një njësie shtesë të mallit publik 

nu k nd ryshon koston e p ërgjithshm e të p rod him it 

(kostoja e sigurimit të shërbimit publik shëndetësor për 

një klient më shumë nuk ndryshon). 

Tregu nuk mund të ofrojë ose nuk mund të ofrojë në sasi të 

mjaftueshme një mall krejtësisht publik. Konsiderojmë rastin e 

vendosjes së një fari në det për të siguruar lundrimin: pronari i 

një linje detare me shumë anije, në momentin kur vendos të 

ndërtojë një far, merr në konsideratë koston e vendosjes dhe 

përfitimin që ai do të marrë nga vendosja e tij, por nuk do të 

llogarisë përfitimet që do të kenë të tjerët. Në të njëjtën mënyrë, 

do të arsyetojnë edhe pronarë të tjerë, të cilët nuk do të llogarisin 

përfitimin e njëri-tjetrit. Të tilla fare nuk do të vendosen dhe kjo 

do të çonte në mosplotësimin e kërkesës së tregut. 

Shumica e shërbimeve publike, megjithëse kanë karakteristikat e 

mallrave publike, nuk janë mallra të pastra publike, sepse shpeshherë 

janë shërbime të cilat mund të sigurohen në sasinë e pamjaftueshme 

nga tregu (sipas normave sociale mbizotëruese). Të tilla mallra quhen 

‘mallra publike të vlerës së veçantë’. 

Koncepti i mallrave të vlerës së veçantë është përdorur për herë 

të parë në ekonomi nga Richard Musgrave (1957, 1959). Mallrat 

e vlerës së veçantë janë ato të cilat gjykohet se ind ivid i ose 

shoqëria duhet t’i disponojë, në bazë të disa koncepteve që lidhen 

me nevojën dhe jo me aftësinë apo dëshirën për të paguar. Termi 

mbase është më pak i përdorshëm sot, se sa në periudhën 1960 


175

176 

Të konkurueshme 

Të pa konkurueshme 

2.2 Rregullimi i shpërndarjes së 

shërbimeve publike 

d eri 1980, m egjithatë koncep ti end e shoqëron d isa p olitika 

ekonomike, të cilat nuk hartohen për arsye financiare, por për 

arsye të mbështetjes së të ardhurave (si për shembull, politikat e 

reduktimit të taksave). 

Shembujt përfshijnë sigurimin e kuponëve të ushqimit për të 

siguruar mirushqyerjen, sigurimi i shërbimit shëndetësor për të 

p ërm irësu ar cilësinë e jetës d he red u ktu ar vd ekshm ërinë, 

sigurimi i strehimit si dhe sigurimi i arsimit të detyrueshëm. 

Në shumë raste, mallrat publike të vlerës së veçantë përbëjnë 

shërbime të cilat zbatohen universalisht tek secili që ndodhet 

në një situatë të veçantë, një pikëpamje që është pranë konceptit 

të mallrave themelore, që gjendet në punimet e filozofit John 

Rawls ose diskutimet mbi përfshirjen sociale. 

N jë kategori tjetër e mallrave janë edhe mallrat kolektive, të cilat 

përkufizohen si mallra publike, që mund të shpërndahen si mallra 

private, por zakonisht shpërndahen nga qeveria, për arsye të 

ndryshme, duke përfshirë këtu edhe politikën sociale dhe financohen 

po nga fondet publike të qeverisë nëpërmjet taksave. 

Ta bela 1 p araqet n ë m ën yrë të p ër m bled h u r d isa n ga 

karakteristikat themelore që d allojnë mallrat private nga ato 

publike, duke i ilustruar edhe me shembuj. 

Tab. 1. Mallra private dhe publike 

Të përjashtueshme Të papërjashtueshme 

Mallra private: 

Mallrat grupi: peshkim, gjueti, 

Mallra kolektive: Mallra publike: 

Ashtu si edhe u sqarua më lart, shërbimet publike bëjnë pjesë 

në kategorinë e mallrave publike dhe mallra publike të vlerës 

së veçantë. Edhe mallrat sociale gjithashtu janë shpeshherë 

pjesë e mallrave të vlerës së veçantë. Kuptimi i shërbimit 

publik është i lidhur ngushtë me kuptimin e të mirave 

publike, të cilat kushtëzojnë edhe përmbajtjen e politikave 

publike. 

N jë e m irë p u blike ësh të n jë organ izim , i cili m irëm ban 

infrastrukturën për një shërbim publik (shpesh duke siguruar një 

shërbim, që përdor këtë infrastrukturë). Të mirat publike janë 

subjekt i mekanizmave të kontrollit dhe rregullimit, ndërhyrjes 

publike, që fillon nga grupet e komuniteteve lokale, deri tek 

monopolet shtetërore. Argumentet më të zakonshme në favor të 

rregullimit përfshijnë: dëshirën për të kontrolluar shpërndarjen 

O PTI M E

e fuqive në treg, për të lehtësuar konkurrencën, për të nxitur 

investimet ose për të zgjeruar sistemin ose për të stabilizuar tregjet. 

Në përgjithësi, rregullimi ndodh kur qeveria beson se operatori 

në treg do të veprojë në kundërshtim me objektivat e saj. 

Në disa vende, një zgjidhje e hershme për këtë problem ishte 

sigurimi i të mirave publike direkt nga qeveria. Megjithatë, edhe 

kjo mënyrë bart problemet e saj. Disa qeveri përdorën fondet 

financiare të destinuara për sigurimin e shërbimeve të të mirave 

publike – pjesë e detyrimit të qeverisë - si burim financiar për 

aktivitete të tjera qeveritare ose si një mënyrë për të siguruar 

vlera monetare. 

Këto dhe pasoja të tjera, të sigurimit shtetëror të shërbimeve 

publike, shpesh rezultuan në inefektivitet dhe cilësi të dobët 

shërbimi. Si rezultat, qeveria filloi të kërkojë zgjidhje të tjera, të 

qu ajtu ra rregu llim , d u ke sigu ru ar sh ërbim e m bi n jë bazë 

tregtare, shpesh nëpërmjet pjesëmarrjes private. 

Term i “të m ira” m u n d gjith ash tu t’i referoh et tërësisë së 

shërbimeve të siguruara nga këto organizata dhe të konsumuara 

nga publiku, si: shërbimi elektrik, furnizimi me gaz, ujë si edhe 

kanalizim et e u jërave të zeza. Shërbim i telefonik m u nd të 

përfshihet në këtë listë. 

Në ShBA, shpesh këto shërbime janë “monopole të natyrshme”, 

sepse infrastruktura e kërkuar për të prodhuar dhe shpërndarë 

këtë shërbim është shumë e kushtueshme për t’u ndërtuar dhe 

m irëm bajtu r. Si rezu ltat, ato sh p esh sh ih en si m on op ole 

shtetërore ose, n ëse jan ë p ron ë p rivate, këta sektorë jan ë 

specifikisht të rregulluar nga një komision i të mirave publike. 

Rregullimi si edhe çdo formë e veprimit të organizuar bart kosto 

për një pjesë dhe përfitime për një pjesë tjetër. Rregullimi efektiv 

ekziston atëherë kur përfitimet totale të disa grupimeve tejkalojnë 

kostot totale të grupimeve të tjera. Rregullimet justifikohen duke 

përdorur një tërësi justifikimesh (argumentesh) dhe si të tilla 

klasifikohen në disa kategori të gjera, por ne do të fokusohemi 

vetëm tek nd ërhyrja (rregu llim i) p ër shkak të d ështim it të 

ekonomisë së tregut të lirë, në sigurimin e tërësisë së shërbimeve 

publike të nevojshme. 

Në shkencën e ekonomisë, dështimi i tregut është një situatë në të 

cilën sigurimi ose përdorimi i mallrave dhe shërbimeve nga tregu 

i konkurrencës së lirë nuk rezulton të jetë eficent. Termi eficensë 

ekonomike përdoret për të ilustruar një numër konceptesh që 

lidhen me të. Eficensa ekonomike është përdorimi i burimeve në 

atë mënyrë e cila lejon maksimizimin e prodhimit të mallrave 

dhe shërbimeve. 

Një sistem mund të quhet eficent nëse, si rezultat i konkurrencës, 

nën d isa ku shte të caktu ara, arrin të shpërnd ajë bu rim et e 

prodhimit në atë mënyrë që: 

A skush nuk mund t a ndryshojë atë, duke tentuar të 

përmirësojë nivelin e tij, pa dëmtuar, në të njëjtin moment, 

një individ tjetër; 

Më shumë produkte mund të merren vetëm nëse rritet sasia 

e lëndëve të para; 

Procesi i prodhimit realizohet me koston më të ulët për njësi. 


177

2..3 Politikat publike, 

përkufizimi dhe përmbajtja 

178 

Këto përkufizime nuk janë të njëjta me njëra-tjetrën. Megjithatë, 

ato të gjitha përshkohen nga ideja se asgjë nuk mund të arrihet, 

nëse burimet e d uhura nuk ekzistojnë. N jë sistem ekonomik 

është më eficent, nëse ai arrin të sigurojë më shumë mallra dhe 

shërbime për shoqërinë, pa rritur sasinë e burimeve. Ekonomia 

e tregut besohet se është m ë eficente se alternativat e tjera, 

megjithatë ekzistojnë disa rrethana nën veprimin e të cilave (në 

m ën yrë të veçan të ap o të kom bin u ar) ekon om ia e tregu t 

dëshmon paaftësi për t’iu përgjigjur kërkesave të individëve. 

Dështimi i tregut shihet si një situatë në të cilën interesat individuale 

të individëve çojnë në rezultate, për përmirësimin e të cilave 

kërkohet ndërhyrja e shoqërisë. Termi për herë të parë u përdor në 

vitin 1958, megjithëse koncepti është huazuar nga filozofi britanik 

Henry Sidgwick (31maj 1838 – 28 gusht 1900), që i përkiste shkollës 

së utilitaristëve, sipas të cilëve, vlera morale e një veprimi përcaktohet 

nga kontributi i atij veprimi në dobishmërinë e përgjithshme 

shoqërore. 

Sipas analistëve të shkencës së ekonomisë, një dështim i tregut mund 

të ndodhë për tri arsye: 

Së pari, një agjent në treg mund të fitojë më shumë fuqi 

se agjentët e tjerë, e cila pasohet nga bllokimi i përfitimeve 

nga tregtia për të tretët. Kjo situatë m und të çojë në 

“ineficensë”, për shkak të konkurrencës jo perfektë, që 

mund të marrë forma të tilla si monopoli, kartelet ose 

konkurrenca ndërmjet monopoleve, gjë e cila ndodh, nëse 

agjenti nuk zbaton politika të çmimeve “përjashtuese”; 

Së dyti, veprimet e një agjenti mund të mbartin pasoja 

të jashtme të paparashikuara dhe të pakontrolluara, që 

cenojnë metod ën e prod himit ose kushtet e tjera të 

domosdoshme dhe të rëndësishme për tregun; 

Së fundmi, disa tregje dështojnë për shkak të natyrës së 

disa mallrave të caktuara ose të natyrës së këmbimit të 

këtyre mallrave, të cilat mund të marrin cilësitë e mallrave 

publike. 

Dështimi i tregut përdoret shpesh si argument për të justifikuar 

ndërhyrjen e shtetit në përmirësimin e ekonomisë së tregut të 

lirë. Ekonom istët, veçanërisht m ikroekonom istët, p ërd orin 

modele të ndryshme dhe teorema, që të analizojnë shkaqet e 

d ësh tim it si ed h e m jetet e m u n d sh m e të p ërm irësim it të 

dështimit, atëherë kur ai ndodh. Të tillë analistë luajnë rol të 

rëndësishëm në shumë lloje të vendimeve që lidhen me politikat 

publike, si edhe studimet. 

Në literaturën shqiptare termi “politikë” nuk është i ri. Ai është 

p ërd oru r që ku r ka ekzistu ar sh teti i p av aru r sh qip tar. 

Pavarësisht nga kjo, në term inologjinë e sotm e politike d he 

shoqërore, ky term përdoret kryesisht për të shprehur objektiva 

të grupimeve partiake, të lidhura kurdoherë me organizimin e 

pushtetit dhe ushtrimin e funksioneve të tij. E parë vetëm në 

këtë kën d vësh trim , n gjan siku r n u k ekziston asn jë lid h je 

ndërmjet “politikës” dhe temës që paraqitet për diskutim. 

O PTI M E

Togfjalëshi “politika publike” përmban edhe kuptimin e termit 

“politikë”, edhe objektin mbi të cilin drejtohet kjo politikë. Në 

gju hën shqip e, ku p tim i i term it të m ësip ërm shp rehet nga 

përkufizimi: “Tërësia e ligjeve të hartuara nga institucionet përkatëse, 

mbi bazën e të cilave rregullohen marrëdhëniet ndërmjet individëve 

(publiku) dhe individëve dhe institucioneve, për probleme që i përkasin 

në të njëjtën masë secilit prej individëve dhe influencojnë në të njëjtën 

mënyrë mbi secilin prej tyre”. 

Në ekonomi është problem kritik marrja e vendimit mbi sasinë 

e mallrave që d uhet të prod hohet, tipologjinë e tyre si ed he 

mënyrën e shpërndarjes. Nëse për mallrat individuale kërkesa 

m u n d të llogaritet, d u ke u m bësh tetu r në m en d im et d h e 

op inion et e ind ivid ëve, p ër m allrat p u blike n u k m u nd të 

pretend ohet e njëjta mënyrë. E së njëjtës vështirësi është edhe 

çështja se për kë duhet të prodhohet, sepse lid het direkt me 

çështjen e shpërndarjes së të ardhurave të fituara nga prodhimi 

dhe shitja e mallrave individuale d he publike. Momenti kritik 

lid h et m e fa k tin se si d o të elim in oh en p a b a r a z itë n ë 

shp ërnd arje. 

Për këtë arsye, çështja që shtrohet drejtpërsëdrejti për zgjidhje është 

se si duhet të merren vendimet? 

Meqen ëse d eri tan i u sqaru a se v ësh tirësia q ën d ron n ë 

p lan ifikim in e m allrave p u blike, m ën yrën se si ato d o të 

prodhohen, për cilin grup shoqëror do të prodhohen, atëherë, 

si duhet të ndërtohet mekanizmi i zgjedhjes, me qëllim që ky 

m ekan izëm të p ërfaqësojë in teresin e p u bliku t, tërësin ë 

shoqërore të individëve, pra, të mos jetë një zgjedhje individuale, 

por kolektive? Meqenëse shërbimet publike janë mall publik, 

atëherë të njëjtat pyetje janë njëlloj të vlefshme. 

Duhet të ekzistojë një autoritet, i cili të vendosë se në ç’sasi duhet 

të p rod h oh en m allrat p u blike, p ra, d u h et të ven d osë p ër 

prodhimin, shpërndarjen apo kontrollin. 

Qeveria është institucioni i cili mund dhe duhet të angazhohet me 

një proces të tillë, sepse: 

a. Disponon autoritetin e pronësisë mbi të d rejtën, të 

transferimit apo të përjashtimit (ka fuqinë të hartojë 

ligje); 

b. Disponon autoritetin e kontrollit për zbatimin e së 

drejtës së pronësisë, (ka fuqinë të kontrollojë zbatimin 

dhe të veprojë, kur ligjet nuk zbatohen). 

Në këtë fakt qëndron edhe lidhja ndërmjet politikave publike dhe 

shtetit. Duhet të nënvizohet se të vërtetë absolute nuk ka dhe 

nuk mund të ketë: edhe drejtësi sociale të plotë nuk mund të 

ketë. Edhe nëse mekanizmi i zgjedhur do të përfaqësojë një grup 

interesash kolektive, përsëri ato nuk mund të jenë interesat e 

shoqërisë në p ërgjithësi, sepse çd o gjykim në vetvete është 

su bjektiv, p ër p asojë, ka ed h e n u an ca in d ivid u ale, p ra, 

influencohet nga gjykime personale. 


Cili institucion duhet të 

angazhohet me prodhimin e 

mallrave publike? 

179

180 

Sfera e gabimeve do të zvogëlohej mjaft, nëse në analizën e çdo 

politike do të shtrohej pyetja: Kush përfiton nga kjo politikë, sa 

është numri i përfituesve, kush humbet dhe sa është numri i tyre? 

Mendimet mbi ndërhyrjen e shtetit në ekonomi janë të larmishme 

dhe relative. Ekonomia e tregut lindi si një ekonomi e pastër 

individuale, krejtësisht e lirë nga influencat e faktorëve të jashtëm, 

e kushtëzuar vetëm nga ligjet e konkurrencës së lirë. Gradualisht, 

kjo mënyrë prodhimi ndryshoi, sepse shoqëria u zhvillua, zhvillim 

i cili u shoqërua nga nevoja për teknologji më të avancuar, që nuk 

mund të plotësohej nga individë të veçantë. Sot, ekonomia e tregut 

ekziston në formë mikse, si kombinim i ekonomisë private dhe 

shtetërore. 

Por si kanë ndryshuar pikëpamjet mbi ekonominë e tregut dhe rolin 

e shtetit në të? 

Në shekullin e 18-të mbizotëronte mendimi se qeveria duhet të 

ketë rol aktiv në nxitjen e tregtisë dhe industrisë. Kjo rrymë, e 

përfaqësuar nga ekonomistët francezë, quhet merkantilizëm. 

Pjesërisht në kundërshtim me këtë mendim ka qenë Adam Smith, 

i cili njihet si themelues i ekonomisë moderne si shkencë, me 

librin e tij “Pasuria e kombeve” (1776), në të cilin ai shpreh 

idenë e një roli të kufizuar për qeverinë. Smithi argumentoi se 

konkurrenca dhe motivi i fitimit i drejton individët në ndjekjen 

e interesave të tyre private, nëpërmjet të cilave ata mbrojnë edhe 

interesa p ublike. Doktrina e nxitu r nga Ad am Sm ith d he e 

përkrahur nga John Stuart Mill njihet me emrin “laissez faire”, 

sip as së cilës, qeveria d u het të lejojë ekonom inë p rivate të 

zhvillohet mbi bazën e ligjeve të konkurrencës së lirë. 

Gjatë shekullit të XIX-të, studiuesit nuk ishin më tërësisht në një mendje 

me A. Smith-in. Të shqetësuar nga lindja e fenomeneve negative sociale, 

si papunësia, varfëria etj., ata mendonin se dikush duhet të kishte të 

drejtën e ndërhyrjes, me qëllim përmirësimin e situatës sociale. Në 

thelbin e observacioneve të tyre qëndronin pikëpamjet mbi pabarazinë 

në shpërndarjen e të ardhurave. Këtu përmendim Ouen, Marks, 

Sismond etj., të cilët u përpoqën jo vetëm të zhvillonin teoritë e tyre, 

por edhe të sugjeronin mënyrat e riorganizimit të shoqërisë. 

Sot mbizotëron mendimi se ndërhyrja e kufizuar e shtetit në ekonomi 

mund të zbusë, por jo të zgjidhë problemet kritike sociale, sepse edhe 

qeveria dështon në arritjen e objektivave të saj, për shkak të: 

Kufizimit në informacion; 

Kontrollit të kufizuar mbi reagimin e tregut; 

Kontrollit të kufizuar mbi burokracinë; 

Kufizimeve të shkaktuara nga procesi politik. 

Disa lloje të politikave ndërhyrëse të qeverisë, të tilla si taksat, 

mbështetja e të ardhurave, kontrolli mbi pagat dhe çmimet, duke 

përfshirë edhe përpjekjet për të korrigjuar dështimet e tregut, 

mund të çojnë në një shpërndarje të burimeve jo eficente, e cila 

qu het “d ështim i qeverisë”. Kështu ekziston gjithm onë një 

zgjedhje ndërmjet funksionimit jo perfekt të tregut dhe ndërhyrjes 

joperfekte të qeverisë. 

O PTI M E

Le të shohim të dhënat e tabelës së mëposhtme: 


Tab. 2. Përqindja e sektorëve që kërkojnë nga shteti të shpenzojë më shumë për 

Shërbimi 

Shëndetësor 

Pleqëri 

Arsim 

Pag.papunësie 

Rend publik 

Ambient 

Mbrojtja 

Kulturë dhe art 

Burimi: Elgar Edward, Blaas Wolfgang and Foster John, “Mixed Economies in Europe”, pp. 12. 

Gjithashtu i njëjti studim sjell informacion rreth ndryshimit të 

opinioneve të individëve në lidhje me pyetjet e mëposhtme: 

Nëse qeveria duhet të zgjedhë, ajo duhet: 

Britani ShBA Australi Gjermani Itali 

88 60 62 52 81 

75 44 55 46 76 

75 66 64 40 63 

41 25 13 35 57 

40 51 67 30 48 

37 43 32 83 61 

17 20 46 6 12 

10 16 10 14 33 

Tabela 3, dëshmon se numri i atyre që pranojnë taksa më të larta, 

me qëllim që ato të përdoren për të përmirësuar sasinë dhe cilësinë 

e shërbimeve publike, është rritur. Kjo ndodh sepse shtresa e 

mesme dhe e varfër jo vetëm është konsumator i fuqishëm i 

shërbimeve publike, por edhe përfaqëson numrin më të madh të 

votuesve. Meqenëse shtresa e pasur konsumon më pak shërbime 

publike, ajo është indiferente ndaj rritjes së tyre, për më tepër, 

rritja e shërbimeve mund të sigurohet vetëm nga rritja e taksave. 

Por në krijimin e të ardhurave nga taksat kontribuon më shumë 

klasa e pasur, e cila, për rrjedhojë, nuk është e interesuar as për 

rritjen e taksave dhe as për mbajtjen e tyre në të njëjtin nivel. 

2 “The welfare state in historical perspective” pp. 228. 

Tab. 3. Opinione 

Të ulë taksat dhe të shpenzojë më pak për mirëqenien 

Të mbajë taksat duke shpenzuar në të njëjtin nivel, siç 

Të rritë taksat dhe të shpenzojë më shumë? 

Përqindja e të pyeturve që 

1983 1986 1990 

9 5 3 

54 44 37 

32 46 54 

Burimi: Elgar Edward, Blaas Wolfgang and Foster John, Mixed Economies in Europe, pp. 15. 

181

3. PËRFITIMI I SHËRBIMEVE 

PUBLIKE, E DREJTË 

THEMELORE E NJERIUT 

182 

Përfitimet e sigurimeve 

sociale 

3 “Industrial society and social welfare” . 

4 “The development of welfare state in Europe and America”, pp. 54. 

Formulimi i mënyrave të shpërndarjes së shërbimeve publike është 

i vështirë. Mënyra m ë e p ërshtatshm e d u h et t’i referohet 

njëkohësisht synimit (përgjegjësia e shtetit për t’u përkujdesur) dhe 

mjeteve (institucionet dhe ligjet nëpërmjet të cilave ideja bëhet 

efektive). Shërbimet publike shpërndahen nëpërmjet funksionimit 

të shtetit të mirëqenies sociale. 

Sipas Briggs: 2 Shtet i mirëqenies sociale është ai në të cilin fuqia e 

organizuar është barazisht e përdorur, nëpërmjet politikave dhe 

institucioneve, si një përpjekje për të zbutur lojën e forcave të tregut 

në tri drejtime: 

Së pari, duke garantuar individët dhe familjet e tyre me një 

minimum të ardhurash, pavarësisht nga mundësitë e tyre; 

Së dyti, duke garantuar një nivel të caktuar sigurie, veçanërisht 

në situata kritike, si sëmundja, pleqëria dhe papunësia; 

Së treti, duke u siguruar të gjithë qytetarëve, pa dallim statusi 

apo klase shoqërore, shërbime shoqërore të cilësishme 

dhe të domosdoshme”. 

Ky përkufizim e përcakton; “shtetin e mirëqenies sociale” si një nga 

format e ndërhyrjes së shtetit në një ekonomi tregu kapitaliste. Disa 

teoricienë argumentojnë se shteti i mirëqenies sociale duhet t’i 

Shteti i mirëqënies sociale 

Përfitimi në shërbimeve 

Kontributive Jo Kontributive Shëndeti Arësimi Strehimi 

Pension pleqërie 

Invaliditet 

Papunësi 

Sëmundje 

Ndihmë ekonomike 

Përfitim fëmije 

Paaftësi 

Strehimi 

Të tjera Të tjera 

Fig. 1 

O PTI M E

eferohet një minimumi jetik, “dysheme”. 3 Të tjerë argumentojnë se 

politikat e mirëqenies mund t’i shërbejnë edhe qëllimeve të tjera, si 

politika meritokratike arsimore. 4 Ekzistojnë një sërë përkufizimesh, 

motivesh, funksionesh, që i atribuohen shtetit të mirëqenies sociale. 

Sidoqoftë, është pranuar nga shumica e studiuesve të politikes sociale 

se; “shteti i mirëqenies sociale përfaqëson përgjegjësinë e shtetit për 

mirëqenien e qytetarëve, në përputhje me të drejtat qytetare”. 

Nëse pranojmë përkufizimin e shtetit të mirëqenies sociale “sipas mjeteve”, 

numri minimal i shërbimeve, i përfshirë në listën e përgatitur dhe 

aprovuar nga ILO, përbëhet nga të gjitha përfitimet në para për individët: 

sigurimet shoqërore, ndihma ekonomike dhe përfitime të tjera të 

mbështetjes së të ardhurave, si edhe përfitimet e tjera të shërbimeve 

shëndetësore. Wilensky sugjeron se lista duhet të zgjerohet me shërbime 

të tilla, si: arsimi, shërbimet sociale personale si edhe strehimi. 

Shërbim et publikë të id entifikuara në këtë listë nu k janë të 

vetm et, sep se secili p rej tyre rizbërthehet në të tjera. Sip as 

Mish ra-s, 5 lista d u h et të p ërfsh ijë p lotësish t sh ërbim et e 

punësimit, ndërsa Titmus-i, 6 në listën e taksave përfshin edhe 

“taksën e përkujdesit shoqëror”, e cila, sipas tij, d estinohet për 

skemat e punësimit që aplikojnë nga kompanitë industriale të 

biznesit. 

Kapitalizm i i sotëm i shteteve të zhvilluara synon d rejt një 

kapitalizmi të “përkujdesit shoqëror”, kurse shteti synon d rejt 

shtetit të “mirëqenies sociale”. Jo të gjithë pajtohen me idenë se 

kap ita liz m i ka n ev ojë p ër sh tetin e p ërku jd esjes. Disa 

argumentojnë se shteti i përkujdesjes është tepër i fuqishëm dhe 

i pranishëm kudo. Megjithatë, pjesa më e madhe e politikanëve, 

akademikëve dhe qytetarëve argumentojnë se është i nevojshëm 

një sistem i mbrojtjes shoqërore, për të zbutur efektet negative 

të ekonomisë së tregut. 

Arkitektët e shtetit të përkujdesit shoqëror: Beveridge, Keynes, 

Myrdal dhe Moller, 50 vjet më parë, argumentonin se është e 

mundur të kombinohet rendimenti me përkujdesjen. Sipas tyre, 

rendimenti ekonomik në kapitalizëm rritet nën ndikimin e shtetit 

m od ern të përku jd esjes; Shteti i mirëqenies sociale është mjet, 

nëpërmjet të cilit shpërndahet mirëqenia sociale. 

Së pari , Keyn es m bron id en ë se p r od h im i kap italist 

karakterizohet nga ulje dhe ngritje ciklike, nga shpërthime të 

papritura p rod him i d he rënie të tij. Sipas tij, vetëm shteti i 

përkujdesjes shoqërore u krijon mundësi individëve të kenë mjete 

monetare, edhe kur ata nuk kanë punë, në mënyrë që të kenë 

fuqi blerëse. “Në qoftëse individët nuk do të kishin mjete financiare, 

fuqia blerëse do të ulej dhe kjo do të kishte pasoja për prodhimin 

kapitalist”. 7 Ai argumenton se është e rëndësishme të përfshihen 

programet e shtetit të përkujdesjes në programet politike, sepse 

nd ërhyrjet e p olitikës sociale nu k janë barrë në ekonom inë 

kom bëtare, p ër ku n d razi, kjo n d ërh yrje e m ban gjallë 

ekonominë kapitaliste. 

5 Mishra “The welfare state in crisis”, pp. 87 

6 Titmus “The social division of welfare”, pp. 15 

7 Jon Eivind Kolberg “Përmbledhje leksionesh”, 1993-1996, Ministria e Punës dhe e Çështjeve Sociale, Shqipëri. 


183

Bibliografia: 

184 

Së dyti, do të ishte gabim që ndërhyrja e politikës sociale në 

k a p ita liz ëm të k on sid er oh et si e p a p a jtu esh m e m e të 

(kapitalizmin). Ata argumentojnë se shteti i përkujd esjes është 

një investim tek burimet njerëzore (popullsia), i cili realizohet 

nëpërmjet sistemit shëndetësor, sistemit kualifikues arsimor dhe 

nëpërm jet programeve të tjera të transferim it të parave d he 

shërbimeve. Në këtë mënyrë, shteti i mirëqenies rrit mundësitë 

e pjesëmarrjes në tregun e punës të ind ivid ëve, të cilët, në rast 

të ku nd ërt, d o të bllokoheshin nga d etyrim e të nd ryshm e 

familjare. Kështu, ky argumentim që quhet dhe argumentimi i 

kapitalit njerëzor, m bështet id enë se p ërku jd esja shoqërore 

n d ikon n ë r r itjen e r en d im en tit kap ita list d h e jo n ë të 

kund ërtën. 

Argumentimi i tretë lidhet me ndikimin e shtetit të përkujdesit 

shoqëror në uljen e masës së konfliktit industrial, duke ndihmuar në 

stabilizimin e prodhimit kapitalist dhe nxitjen e rendimentit të këtij 

prodhimi. Pranohet se shteti i përkujdesjes nxit pajtimin social dhe 

integrimin kombëtar. Por ata argumentojnë se modernizimi i 

shoqërisë nëpërmjet ekonomisë së tregut, në fund të fundit, është 

pozitiv për të gjithë shoqërinë, në përgjithësi. Ky modernizim ka 

edhe “viktimat” e tij (në kuptimin figurativ). Megjithatë të papunët 

e pranojnë “modernizimin e teknologjisë dhe prodhimit”, sepse përfitojnë 

disa ndihma në para dhe shërbime nga shteti i përkujdesit shoqëror. 

Gjithashtu, legjislacioni i përkujdesjes ndihmon në eliminimin apo 

zbutjen e disa konflikteve sociale, nëpërmjet diskutimit të çështjeve 

kritike ndërmjet qeverisë dhe sindikatave. 

Duhet theksuar se këto argumentime mbështeten në disa supozime, 

të cilat nuk mund të provohen plotësisht në realitet: së pari, shteti 

i përkujd esjes mund të mbijetojë vetëm në sajë të zhvillimit 

ekonomik; supozimi i d ytë është se zhvillimi ekonomik nxit 

punësimin, meqenëse shteti i përkujdesjes ka nevojë për shumë 

taksapagues për të mbuluar përfituesit. 

Argumentet klasike të arkitektëve të shtetit modern të përkujdesjes 

janë akoma të vlefshme, sepse kërkojnë të provojnë që mënyra 

kapitalistë e prodhimit mund të bashkëjetojë me përkujdesin dhe 

ndihmën shoqërore. Nëse do të lihej i pakontrolluar, kapitalizmi 

do të ishte tepër brutal, do të shkaktonte shumë viktima dhe do të 

krijonte diferenca të papranueshme ndërmjet individëve dhe 

grupeve shoqërore. 

1. Barr Nicholas, The Economics of the Welfare State, Great Britain, Biddles Ltd, 1987. 

2. Briggs, A. (1961), ‘The Welfare State in Historical Perspective’, Archives Europeenes de sociologie, 282, 221-59. 

3. Flora,P and Heidenheiner,A.J (eds), The development of Welfare state in Europe and America, New Brunsvick, 1981 

4. Peacock Alan, The economic analysis of government, Great Britain, 1979, Martin Robertson, Oxford 

5. Stiglitz Joseph, Economics of the Public Sector, USA, 1986 

6. Zamagni, S. (1997), Economia civile come forza di civilizzacione della societa italiana, Milan: Mondadori 

O PTI M E


PROCESI PROJEKTUES NE ARKITEKTUREN BASHKEKOHORE 

PROCESS DESIGNERS IN CONTEMPORARY ARCHITECTURE 

Ark. Dr. Daniel GURALUMI 1 

The last years constitute new scenery where the technological 

development has also involved changes in the ways of think 

and to w ork the architecture. The projected process in this 

change of vast course is accompanied of new theories of planning, 

of new processes of representation communicating more 

always the architecture. The inevitable use of the computers, 

what tool able to collaborate to the complex and necessary job 

of search and the close examination of the new principles of the 

planning and the representation. The contribution made to the 

new architectures they recall to the memory the images of museums 

of Gehry, the architecture of Eisenman, Tschumi, Hadid, 

Calatrava and the influence in the run of the formation of the 

new generation of architects. The architecture, is the place where 

they happen complex interrelations that, make participated the 

buildings from the simplest to the more complexes, are the place 

of synthesis of thought and express concepts through subjects 

and forms, it is the place where ideas materialize him and where 

visible spaces are built. 

Sot, gjithmonë e më shumë d iskutohet për të vlerësuar d he 

konsideruar nivelin e zhvillimit të teknologjisë informatike, sepse 

përdorimi i saj është i tashmë i padiskutuar. Zhvillimi i shpejtë 

i “digjitalizimit” ka n xitu r sp ecialistët d rejt kërkim it p ër 

metodologji dhe zbatime të reja në arkitekturë. Pavarësisht nga 

kritika që mund të drejtohet përdorimit dhe superioritetit në 

ap likim in e “d igjitalit”, ai lu an n jë rol absolu tish t të 

jashtëzakonshëm për një projektim dhe realizimin efecient të 

arkitekturës. 

Abstract 

PROCESI PROJEKTUES NE ARKITEKTUREN 

BASHKEKOHORE 

1 A. Saggio (1996) , Peter Eisenman. Trivelazioni nel futuro, Testo e Immagine, Verona e-mail:guralumi@inwind.it 

Hyrje 

185

Gjineza dhe zhvillimi i projektit 

bashkëkohor 

2 A.Saggio (1996), Peter Eisenman. Trivelazioni nel futuro,Testo e Immagine, Verona 

186 

Arkitektura është vendi ku verifikohen relaksione komplekse, 

ku marrin pjesë ndërtesa nga më e thjeshta tek ajo e ndërlikuara, 

është vendi i sintezës së mendimit, të koncepteve të shprehura 

nëpërmjet materies dhe formës, është vendi ku idetë shndërrohen 

në realitet dhe ndërtohen hapësira reale të perceptueshme. 

Fokusimi i interesit mbi teknologjinë informatike ka përcaktuar 

në arkitekturë “digjitalin”, i cili jo vetëm jep mund ësi për të 

kontrolluar më mirë projektin dhe nivelin e tij cilësor, por mbi të 

gjitha ai luan një rol kryesor në sistemin pafund të mundësive 

për të ndryshuar e realizuar në një kohë të shpejtë variacionet e 

kryera m bi p rojektin . Ësh të e ku p tu esh m e se interesi p ër 

“d igjitalin ” p ërku fizoh et si rrjed h ojë logjike e teorisë së 

arkitekturës. 

Gjatë realizimit të projektit arkitektët e kanë nxitur gjithmonë 

procesin krijues duke u bazuar në teknika personale. Ata kanë 

realizu ar arkitektu rën e tyre d u ke u m bështetu r në form a 

kryesisht të thjeshta ku b, cilind ër, sferë, kon, p iram id ë, të 

ashtuquajturat forma fillestare të kombinuara njëra më tjetrën 

dhe në përputhje të plotë me parimet e kompozimit. Corbusier 

vlerësonte skemat rregulluese në punën krijuese të arkitektit. 

Idesë së “order” i përgjigjet një pamje e hapësirës së organizuar 

dhe harmonike, një arkitekturë që asemblon pjesët e një ndërtese 

duke përdorur parimin e një “order”, të bilancimit dinamik, ku 

p jesët janë në relaksion njëra m e një tjetrën d he e gjitha i 

përgjigjet logjikës unike. 

Kërkimi për të njohur fazat e fillimit të një projekti, rruga që 

ndjek ideja e projektit, mekanizmi i imagjinatës etj., na drejtojnë 

të analizojmë intuitat, referimentet, kujtimet, sensacionet dhe 

parametrat që nxisin procesin krijues të projektit në arkitekturë. 

“Gjuha shprehëse e skicës e cila pasqyron fluksin e qetë të ideve 

personale të fshehura, që dëgjohet (siç dëgjohet muzika xhaz) në 

subjektin e imazhit. 

... fillohet duke ndjekur një gjurmë, duke ndjekur një ide deri sa shenja 

shndërrohet në formë, deri sa arrihet një ekuilibër edhe pse akoma 

nuk shpreh një qëllim të përcaktuar 2 ". 

Fig. 1 

O PTI M E

Bota e paradigmës elektronike i ngarkon arkitekturës çështjen e 

përd orim it të potencialit komunikues m e qëllim që shkrimi 

arkitektonik t’i hap et shumëllojshm ërisë së interpretim it të 

perceptimit të hapësirës me plasticitetin e saj ekstrem. 

Hapësira atëherë nuk prezantohet më si diçka e rrethuar nga 

muret, por përkthehet në një skenë teatri ku aktorët kryesorë 

janë njeriu dhe mjedisi. 

Atëherë, “... një arkitekturë e cila ka mundësi të shprehet në forma 

të paparashikueshme dhe të lira nga rregullat e qosheve, këndeve; 

arkitekturë që përmban një cilësi të hapësirës, aty ku ekziston 

vështirësia për të zbatuar koncepte tradicionale të murit, dritares, 

derës, çatisë 3 ”, një arkitekturë që konkretizohet nga përdorimi 

gjithmonë e më tepër i elementëve me natyrë hibride si elementë 

të përbërë nga “ forma të thjeshta”, nga përdorimi më tepër i 

elem entë të përd red hur se sa të d rejtë, në kund ërshtim m e 

elementë të artikuluar, më tepër të nënkuptuar se sa të vizatuar, 

një arkitekturë e zhvilluar në shumë nivele d omethënëse ku 

hapësira dhe elementët e saj janë të lexueshme dhe të përdorshme 

në të njëjtën kohë dhe në mundësi të ndryshme. 

Arkitektura e viteve të fundit është e lidhur drejtpërdrejt me 

repertorin e prezantimit dhe të teknikës së projektimit. Me anën 

e “digjitalizimin” arkitektura vendos në një nivel çdo gjë që i 

përket prezantimit dhe procesit krijues. Realiteti i arkitekturës 

bashkëkohore klasifikohet sot në dy grupe “blob and box”. Të 

d yja grupet përkufizohen nën m bizotërim in e zhvillim it të 

elektronikës. Arkitektu ra “blob” shp rehet në form a që nu k 

rrjedhin nga elementë gjeometrike tradicional, krijohet pothuajse 

nga përdorimi i kompjuterit duke u prezantuar në përgjithësi 

nëpërmjet vijave të lakuara, ndërsa arkitektura “box” thekson 

vlerën e saj duke refuzuar limitet e hapësirës, duke gërmuar 

përbrenda materien dhe duke theksuar transparencën. 

Arkitektura “box” shprehet në vëllime, shpohen sipërfaqet dhe 

rikthehet në vlerësimin e teknikës tradicionale “bosh – plot”. 


Fig. 3 

3 M. Zambelli (2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia, fq. 48 

Fig. 2 

187

188 

Fig. 4 

N ë vitin 1997 u inau gu ru a m u zeu Gu ggenheim në Bilbao 

(Spagnë) i projektuar nga Frank. O. Gehry. Përshtypjet e para e 

konsid erojnë m u zeu n një arkitektu rë e realizu ar në erën e 

elektronikës “… i përngjan një skulpture gjigante, një kafshe të 

çuditshme 4 ”. 

Procesi kriju es i Gehrit nu k është p rod him i elektronikës, 

përkundrazi, projektet e tij lindin nga skicat dhe maketet për 

studimin e formës, duke i transformuar, në një fazë të dytë, nga 

përdorimi i teknologjisë elektronike në makete 3D dhe më pas 

d uke paraqitur planimetritë, fasad at, prerjet etj. N ë këtë lloj 

p rocesi m jetet d igjitale i p ërkth ejn ë form at gjeom etrike 

kom p lekse të arkitektu rës së F.O.Geh ry në arkitektu ra të 

nd ërtuara. 

Arkitektët, kritikë dhe studiuesit e arkitekturës, kërkojnë të bëjnë 

të njohur teknikat e projektimit. Çdo lloj arkitekture përbëhet 

nga elem entë kryesorë: pika, d rejtëza, sipërfaqe d he cilësia 

hapësirës. 

“Shpesh mendoj për gjeometrinë dhe si ajo është e lidhur me elementët 

që e përcaktojnë. Rrafshi nuk ekziston, drejtëza nuk ekziston, janë 

koncepte abstrakte, përtej tyre nuk është e mundur të arrihet, por 

mbi të gjitha janë abstraksione që bëjnë të mundur gjithçka në 

arkitekturë 5 ”. 

Arkitektura e re dhe mahnitëse nxit të reflektohet mbi çështjen 

që shqyrton disiplinën e projektimit me atë të prezantimit. 

“A rkitektura, e konsideruar si disiplinë projektuese e aktit fizik të 

ndërtimit, nis procesin e saj nga vizatimi i përcaktuar në rolin e një 

mjeti dhe një zonë kompetence jashtë veprimit të ndërtimit 6 ”. 

Pa marrë parasysh teknikën e përdorur për prezantimin e një 

id eje, vizatimi qënd ron gjithm onë në rolin e një elementi të 

rëndësishëm nëpërmjet të cilit bëhet e njohur arkitektura dhe 

në të njëjtën kohë është në ndihmë të projektuesit jo vetëm në 

fazën krijuese por edhe gjatë zhvillimin të projektit. 

4 AA.VV (2004), Disegno come Modello. Riflessioni sul disegno nell’era informatica, nën kujdesin e Riccardo Migliari, Edizioni Kappa,Roma, fq.12 

5 P. Schumacher (2004), Hadid Digitale. Paesaggi in movimento, Testo e Immagine, Torino, fq. 15 

6 P. Schumacher (2004), Hadid Digitale. Paesaggi in movimento, Testo e Immagine, Torino, fq. 11 

Fig. 5 

O PTI M E

Arkitektura është çdo ditë në evolucion dhe paralel me të një 

nga parametrat e saj evoluzioni i disiplinës së prezantimit dhe i 

eksperimentimit të vizatimit. 

“Kur punohet mbi vizatimin është e mundur të arrihet në një shkallë 

e tillë konceptualizimi i cili nuk mund të realizohet nga përdorimi i 

kompjuterit 7 ”. 

Në skenarin e ri të arkitekturës të “bolb and box” me aktorët Peter 

Eisenman, Frank O.Gehry, Bernard Tschumi, Rem Koolhaas, 

Greg Lynn, Van Berkel, Toyo Ito, N . Foster, A. H ad id etj., 

konkretizohet ajo mad hësi ku id eja projektohet në hapësirë, 

transformohet, bëhet strukturë dhe merr formë. 

Arkitektura interpreton shpesh disa kode që janë përkthim nga 

natyra (një qepallë, një sy, etj.) në forma specifike. Analogjia 

shërben si mjet për projektimin e arkitekturës. 

Fig. 6 

Shumë nga arkitektët bashkëkohor p ërd orin në m etod ën e 

p rojektim it m ekanizm a që realizojnë form a të sofistiku ara 

hibride. Aftësia e përdorimit përbën një garanci për cilësinë e 

arkitektu rës. N ga arkitektu ra m od ern e (Villa Savoye, 

Farn sw orth ), n ëp ërm jet sh artim ev e d isip lin ore lin d n jë 

arkitekturë e re duke kombinuar elementë të njohur ndërmjet 

tyre. 

Fig. 8 

7 M. Zambelli (2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia, fq. 164 


Fig. 7 

Fig. 9 

189

190 

Fig. 11 

Fig. 13 

Koohlas pohon: ... kur flitet për arkitekturën e re është e nevojshme 

që ajo të jetë e komunikueshme 8 . 

“... pjesë e një teknike që vë në lëvizje mekanizmin për nisjen e procesit 

projektues, shkaku dhe drejtuesi. [….] nuk paraqet vetëm vizatimin 

e një ndërtese në të vërtete … 9 Fig. 10 

”. 

Përshkruhet në këtë mënyrë teknika projektuese e diagramit, 

p ër karakteristikën d he funksionin rregullu es të stru ktu rës 

konceptuale të projektit, në rolin orientues, moment reflektimi, 

pjesëmarrës në procesin projektues dhe luan një rol themelor në 

relaksionet ndërmjet formës dhe idesë. 

Përdorimi i diagramit në procesin projektues nuk është i lidhur 

m e asnjë p ërku fizim tip ologjik p or shërben si p ikënisje e 

organizimit të hapësirës. 

Fig. 12 

“Diagrami është një formulim i përkohshëm i arkitekturës që 

mendohet se do të realizohet, një pretekst për të kuptuar dhe për të 

ndryshuar. [….] Diagrami e liron procesin projektues nga ngurtësitë 

…” 

Fig. 14 

8 M. Zambelli(2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia, fq. 128 

9 G. Confurius (2000), në “Daidalos”n. 74, fq. 5 

O PTI M E


Shënime për imazhet: 

Fig. 1. Skica pergatitëse për kupolën e Reichstsg, në M.Cappi (2002), Norman Foster :Il disegno per la conoscenza di strutture complesse e di 

geometrie pure, Kappa, Roma, fq. 123 

Fig. 2. Projekt kokurs për muzeun e Vikingëve në Borre 1993, në Schulz CH., Postiglione G. (1999), Sverre Fehn. Opera completa, Electa 

Milano, fq. 221 

Fig. 15 

Fig. 3. Skiza, në Schulz CH., Postiglione G. (1999), Sverre Fehn. Opera completa, Electa, Milano, fq. 12 

Fig. 4. Biblioteka e Francës 1989, në El Croquis 53+79 (1998), Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid, fq. 69 

Fig. 5. Jesolo Magica Hotel & Retail, Jesolo Itali, Zaha Hadid,në ëëë.zaha-hadid.com 

Fig. 6. S.Calatrava. Qendra për shërbime emergjente Abbazia di San Gallo, Svizzera 1988-89, në C.Pozzi (2003), Ibridazioni Architettura/ 

Natura, Meltemi Editore, Roma, fq. 30 

Fig. 7. S.Calatrava. Qendra për shërbime emergjente Abbazia di San Gallo, Svizzera 1988-89, në C.Pozzi (2003), Ibridazioni Architettura/ 

Natura, Meltemi Editore, Roma, fq. 31 

Fig. 8. Villa D’Ava 1985-91, në El Croquis 53+79 (1998), Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid, fq. 236 

Fig. 9. M. Zambelli (2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia, fq. 169 

Fig. 10. M. Zambelli (2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia, fq. 169 

Fig. 11. Diagrami i organizimit të funksioneve “Danish pavillion in shanghai 2010”, BIG architects, në www.big.dk. 

Fig. 12. Danish pavillion in shanghai 2010, BIG architects, Render, në në ëëë.big.dk. 

Fig. 16 

Është meritë e Eisenman të cilit i njihet si arkitekti i parë në mënyrën e tij të projektimit përdorimi 

i teknikës “layering”, domethënë projektimi i arkitekturës në formën e shtresave të mbivendosura 

njëra mbi tjetrën. 

Kuptimi, forma, përd orim i përcaktohen nga relaksionet, nga m arrëd hëniet d he kontrastet 

ndërmjet nivele të ndryshme të mbivendosjes. Rezultati përfundimtar është i lidhur me listën e 

programit funksional, nga kompozimi i elementëve të shpërbërë dhe asemblimi i tyre duke 

respektuar një rregullsi që drejtohet në përgjithësi logjikën e rastësisë. 

“Është e vërtetë se zgjedhja e një metodologjie projektim-prezantim jep një ndikim të fuqishëm në 

rezultatin përfundimtar të projektit. Mjeti ose metodologjia në projektimin e arkitekturës nuk është 

asnjëherë neutral ose i huaj për të, vë në dukje dhe kufizon problematikat që lidhen me projektin dhe 

shumëllojshmërinë e mundësive për një reflektim efecient mbi projektimin”. 

Fig. 13. Diagram, në El Croquis 53+79, Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid 1998, fq. 116 

Fig. 14. Biblioteka e universitetit në Parigi 1992, në El Croquis 53+79, Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid 1998, fq. 125 

Fig. 15. B.Tschumi, Parisi, në L. Prestinenza Pugliesi (2001), Silenziose Avanguardie.Una storia dell’architettura 1976-2001, Testo e Immagine, 

Torino, fq. 140 

Fig. 16. Konkurs për parkun “Villette”, në El Croquis 53+79 (1998), Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid, fq. 410 

191

Bibliografia: 

1. Saggio (1996), Peter Eisenman. Trivelazioni nel futuro, Testo e Immagine, Verona 

2. Sdegno (2002), Architettura e rappresentazione digitale, Libreria Editrice Cafoscarina, Venezia 

3. AA.VV (2004), Disegno come Modello. Riflessioni sul disegno nell’era informatica a cura di Riccardo Migliari, Edizioni Kappa, 

Roma 

4. Lindsey (2001), Gehry digitale, resistenza materiale, costruzione digitale, Testo e immagine, Torino 

5. Bozzaorta (2000), La dimensione nell’immagine, Hevelius Edizioni, Benevento 

6. Pozzi (2003), Ibridazioni Architettura/Natura, Meltemi Editore, Roma 

7. El Croquis 53+79 (1998), Oma/Rem Koolhaas 1987-1998, El croquis editorial, Madrid 

8. Purini (2000), Comporre l’architettura, Laterza, Bari-Roma 

9. L. Prestinenza Pugliesi (2001), Silenziose Avanguardie. Una storia dell’architettura 1976-2001, Testo e Immagine, Torino 

10. L. Prestinenza Pugliesi (2004), Introduzione all’architettura, Meltemi Editore, Roma 

11. M.Cappi (2002), Norman Foster:Il disegno per la conoscenza di strutture complesse e di geometrie pure, Kappa, Roma 

12. M. Zambelli (2007), Tecniche di invenzione in architettura. Gli anni del decostruttivismo, Marsiglio Editori, Venezia 

13. P. Schumacher (2004), Hadid Digitale. Paesaggi in movimento, traduzione it. Di V.Tondelli, Testo e Immagine, Torino 

14. Schulz CH., Postiglione G. (1999), Sverre Fehn. Opera completa, Electa, Milano 

192 

O PTI M E

AKADEMIKU BEDRI DEDJA - MËSUES I MËSUESVE DHE PROFESOR I PROFESORËVE 

TË FUSHËS SË TIJ 

(Me rastin e 6-vjetorit të vdekjes) 

ACADEMIC BEDRI DEDJA - TEACHER OF TEACHERS AND PROFESSORS 

PROFESSOR OF HIS FIELD 

On April 13, 2004 was passed in the Academic Bedri Dedja. He 

w as a p rofessor, a w riter, a psychologist, a historian of the 

literature and a literature theorist for children, a publicist, a 

great m aster of w ork, a lau reate of th e Rep u blic Price, a 

remarkable personality of our national culture, a thinker and a 

scholar with a broad erudition of multivalues, intellectual of 

great multid imensional format, and a representative of high 

levels of Albanian intelligence. 

H e w as member of Albanian Acad em y of Sciences since its 

establishment, in 1972. At the same time professor Bedri Dedja 

has performed many other functions such as: The first Dean of 

Faculty of History and Philology, University of Tirana, (1954 - 

1957), Director of the Institute of Ed ucational Research and 

Publications (1965 - 1970), Deputy minister of Education and 

Culture (1970 - 1972), Scientific secretary of The Academy of 

Sciences (1973 – 1975), Professor of the p sychology at the 

University of Tirana until his retirement, in 1933. 

He established, ran and was an editor in “Mësuesi” newspaper 

(1961 - 1965), “Fatosi” m agazin e (1959 - 1965), “Arsim i 

popullor” magazine (1961 - 1974). There are thousand published 

titles, without counting those with co-authors that the professor 

Bed ri Ded ja h a s w ritten ov er th e yea rs. H is p u blish ed 

bibliography includes more than two thousand tittles. 

His scientific studies and books for children are translated and 

published in many different countries of the world. 

He was member of Albanian Psychologist Association, honorary 

chairman of the Albanian writter association for children and 

you n g, m em ber of th e assem bly of th e w ord lea gu e of 

psychological sciences (IUPsys), etc. 

On the occasion of 70 anniversary of birth, the professor Bedri 

Dedja, is decorated with the title “Great Master Work”. 

Professor Bedri Dedja, has created works of great importance 

for th e h istory of alban ian cu ltu re an d p ed agogical an d 

psychological sciences. 


Prof.dr.Nuri ABDIU 


Abstract 

193

194 

After 1958, he was the author and co-author of all psychology 

textbooks for secondary and higher schools, textbooks of the 

pedagogy and history of pedagogy. He was also the author and 

co-au th or of th e textbooks for d id a ctics of p erson ality 

p sychology for p ostgrad u ate cou rses, and au thor of social 

psychology and sports psychology. 

AKADEMIKU BEDRI DEDJA - MËSUES I MËSUESVE DHE PROFESOR 

I PROFESORËVE TË FUSHËS SË TIJ 

Më 13 prill 2010 mbushen 6 vjet që kur u nda nga ne Akademiku 

Bedri Dedja, profesor, shkrimtar, psikolog, pedagog, historian i 

arsimit dhe historian e teoricien i letërsisë për fëmijë, publicist, 

Mjeshtër i Mad h i Pu nës, lau reat i Çm im it të Rep u blikës, 

personalitet i shquar i kulturës sonë kombëtare, mendimtar dhe 

d ijetar m e një erud icion të gjerë shumëvlerësh, intelektual i 

formatit të madh shumëplanësh, përfaqësues i niveleve të larta 

të inteligjencës shqiptare. 

Anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë që nga themelimi 

i saj n ë jan ar të vitit 1973, p rof. B. Ded ja, p aralelish t m e 

krijimtarinë, ka kryer edhe shumë funksione si: dekan i parë i 

Fakultetit të Historisë dhe Filologjisë të UT (1954 - 1957), drejtor 

i Institutit të Studimeve dhe Botimeve Shkollore dhe pastaj i 

d rejtorisë m e të njëjtin em ërtim (1965 - 1970), z/ m inistër i 

Arsim it d h e Ku ltu rës (1970 - 1972), sekretar sh ken cor i 

Akademisë së Shkencave (1973 - 1975), profesor i psikologjisë 

në UT gjer më 1993, kur e nxorën në pension. Ka themeluar e 

drejtuar si kryeredaktor gazetën Mësuesi (1961 - 1965), revistën 

Fatosi (1959 – 1965), revistën Arsimi popullor (1961 - 1974). 

Ka më shumë se njëqind tituj librash të botuar, pa numëruar 

ato me bashkautorë. Bibliografia e tij e botuar përfshin m bi 

d ym ijë tituj. Studime shkencore të B. Ded jes janë botuar në 

Kosovë, Amerikë, Francë, Çeki, Rusi, Rumani, Zvicër e Greqi. 

O PTI M E

Ndërsa veprat për fëmijë i janë përkthyer në rusisht, greqisht, 

rumanisht, arabisht dhe në gjuhën kineze. 

Ishte kryetar i Shoqatës Mbarëshqiptare të Psikologëve, kryetar 

nderi i Shoqatës Mbarëshqiptare të Shkrimtarëve për Fëmijë dhe 

të Rinj, anëtar i Asamblesë së Lid hjes Botërore të Shkencave 

Psikologjike (IUPsys). 

Vitet e fu nd it, nga Qend ra N d ërkom bëtare e Biografive të 

Kembrixhit (IBC) i janë dhënë tri vlerësime ndërkombëtare: “Kush 

është kushi” (vëllimi 16) i shkrimtarëve dhe autorëve botërorë; 

“Njeriu i vitit 1999 - 2000” dhe “Ndër shkrimtarët më të shquar 

të shek. XX”. Vepra e tij Një udhëtim i rrezikshëm ka marrë çmimin 

e IBBI-t për vitin 2000 (Bordi Ndërkombëtar i Librit për fëmijë 

dhe të rinj) kurse, me rastin e 70-vjetorit të lindjes, është dekoruar 

me titullin e lartë “Mjeshtër i Madh i Punës”. 

Prof. B. Dedja, duke përballuar një punë të madhe, me aftësi të 

larta intelektuale dhe intuitë mjeshtërore, ka krijuar vepra me 

rënd ësi të mad he për historinë e kulturës d he të shkencave 

p ed agogjike e p sikologjike sh qip tare. Ai ësh të au tor d h e 

bashkautor i teksteve të ped agogjisë, i të gjitha teksteve të 

p sikologjisë p ër shkollat e m esm e d he të larta, historisë së 

pedagogjisë, didaktikës, psikologjisë së personalitetit për kursin 

p asu niversitar, au tor i p sikologjisë sociale d he p sikologjisë 

sportive. 

Ka qenë redaktor përgjegjës dhe bashkautor i veprës madhore 

Historia e arsimit shqiptar (vëllimi i parë, nga lashtësia gjer më 

1944). Vepra të njohura të tij, si Shënime mbi historinë e mendimit 

pedagogjik shqiptar (1972), Drejt enigmave të psikikës (1989), Mbi 

rrugët e perfeksionimit të sistemit të sotëm të edukatës familjare 

(1966), Studime për problemin e metodave të dhënies së mësimit 

(1983), Tradita e probleme të letërsisë shqipe për fëmijë (1972), 

Shkrime mbi letërsinë për fëmijë, janë kontribu t i shqu ar në 

shkencën tonë, veçmas traktati Sekreti i talentit (1998), i cili nga 

akademiku Rexhep Qosja dhe akademiku Pajazit Nushi është 

cilësuar si; “një vepër e mrekullueshme”. 

Vep r a trakta t, Sekreti i talentit, ësh të n jë arritje e re n ë 

krijimtarinë e autorit, një vepër dinjitoze, e veçantë në llojin e 

vet, m e një tem ë të m ad he të kohës. N ë të vihet theksi te 

psikologjia e krijimtarisë. Autori mendonte se kjo vepër, fillimisht 

është konceptuar më shumë si një punim letrar – psikologjik, 

sesa si një punim rigorozisht shkencor; kurse ne do të thoshim 

se ai ka dalë një punim i mirëfilltë shkencor, që nuk u drejtohet 

vetëm shkencëtarëve. Ky traktat i drejtohet një auditori të gjerë 

dhe është i kuptueshëm njëlloj si për psikologët, ashtu edhe për 

prindërit, mësuesit, artistët, studentët dhe për çdo lexues tjetër. 

Tr akta ti m bësh tetet n ë të d h ën a sh u m ë të p asu ra d h e 

përshkohet nga fryma e pluralizmit shkencor. 

Në mënyrë të veçantë, duhet theksuar se ai është rezultat i një 

pune pasionante në shkolla prej disa dekadash, rezultat i kërkimeve, 

hulumtimeve, meditimeve, vëzhgimeve dhe eksperimenteve të bëra 

nga autori, në vitet ‘70. Gjithë pasurinë shkencore e letrare për 

talentin, autori më herët, e ka referuar në sesione e konferenca 

shkencore si dhe e ka përfshirë në botime të pjesshme. 


195

196 

Sekreti i talentit lexohet me ëndje të madhe, me një frymë, siç i 

thonë, p asi të josh, të m bërthen jo vetëm m e përm bajtjen e 

p r oblem et sh u m ë in teresa n te, që au tori i trajton m e 

profesionalizëm të lartë dhe përkushtim shkencor, po edhe për 

mesazhin, informacionin e pasur e të freskët shkencor që na 

përcjell; për mënyrën tërheqëse të paraqitjes së këtij informacioni; 

për ngjizjen e njohurive psikologjike m e ato letrare d he për 

modalitetet e krijuara mjeshtërisht e me nivel artistik. 

Autori, prej kohësh i njohur si psikolog i shquar; “… , primar i 

psikologjisë dhe i disiplinave të shumta psikologjike e pedagogjike”, 

siç e k a k a r a kter iz u a r sh oku d h e b a sh k ëp u n ëtori i tij, 

akad em iku i shqu ar H am it Beqja, nëp ërm jet kësaj vep re u 

përcjell lexuesve, si të thuash, ajkën, tharm in e mend im eve 

d h e p ërfu n d im ev e të p erson alitetev e sh u m ë të n joh u ra 

sh ken core e letrare (kryesish t të filozofëve, p sikologëve, 

sociologëv e, sh k r im ta r ëv e, b iologëv e, str a teg ëv e, 

kompozitorëve, piktorëve e skulptorëve, antropologëve, etj.), 

për problemet që lidhen me aftësitë, talentet d he gjeninë. Dhe 

ky tharm nuk është pasqyrim mekanik enciklopedik, por një 

filtrim d he p ërpunim p ërm es nd ërgjegjes d he p ikëp am jeve 

origjinale të autorit. 

Kjo është arsyeja që këtë vepër ne e konsiderojmë me vlera të 

theksuara njohëse, e cila, njëkohësisht, do të luajë një rol të madh 

jo vetëm në ku alifikim in shkencor p sikologjik, p o ed he në 

ed u kim in, në zgjerim in e ku ltu rës së m asës së lexu esve e, 

veçmas, të pedagogëve të psikologjisë, pedagogjisë, filozofisë, 

sociologjisë etj., si dhe të studentëve të këtyre degëve. 

Sekreti i talentit, duke u shprehur në mënyrë figurative, është 

një pasqyrë, në të cilën prindërit është mirë të shihen sa më 

shpesh. Po kështu, në këtë pasqyrë duhet ta shohin veten talentet 

e reja. 

Përveç të tjerave, akademiku B. Dedja ka dhënë një kontribut 

të shquar edhe për të bërë të njohur, në rrethet shkencore të të 

gjitha trevave shqiptare d he atyre nd ërkombëtare, ecurinë e 

zhvillimit d he të arritjeve të shkencës shqiptare nga fusha e 

psikologjisë, pedagogjisë dhe letërsisë për fëmijë. Ai, që në moshë 

27-vjeçare ka marrë pjesë në tubime shkencore botërore dhe ka 

thënë me dinjitet fjalën e tij shkencore, fjalën e mençur, në emër 

të shkencës së vendit të tij. Kështu, në korrik të vitit 1957, në 

takim in nd ërkom bëtar të u d hëheqësve të organ izatave të 

fëmijëve, me pjesëmarrjen e përfaqësuesve nga 131 vende të 

botës, p rof. Ded ja m bajti në Moskë referatin e parë A spekte 

psikologjike të edukimit të fëmijëve përmes punës dhe lodrave, i cili 

u vlerësua shumë dhe u duartrokit gjatë. Ky referat shkencor u 

botua në korrik të atij viti në faqen e parë të organit pedagogjik 

Uçitelskaja gazeta, n jë gazetë p restigjioze e ish -Bash kim it 

Sovjetik. 

Në takimin ndërkombëtar, Festivali Botëror i Helsinkit, që u bë 

m ë 1962, m bajti ku m tesën Psikologjia e fëmijëve dhe edukata 

bashkëkohore. 

N ë Kongresin IV Europian të Psikologjisë, në Athinë, korrik 

1995, mbajti kumtesën Hope revolucionare në zhvillimin e mendimit 

psikologjik shqiptar në m ë shumë se njëz et e pesë shekuj. 

O PTI M E

Përmbledhja e kësaj kumtese është botuar në librin voluminoz 

të këtij kongresi, krahas me ato të d hjetëra psikologëve nga 

mbarë bota. 

Ndërsa në Kongresin VI Europian të Psikologjisë, Romë, ‘1999, 

p rof. Ded ja m bajti referatin Psikologjia e luftës dhe e paqes, 

nëp ërm jet të cilit solli argu m ente të sh u m ta, që i bënë të 

“dorëzoheshin” psikologët serbë nga Novi Sadi, lidhur me krimet 

e serbëve në Kosovë dhe pikëpamjet antishqiptare të psikologjisë 

sociale serbe. Përveç referatit të sipërm, prof. Dedja paraqiti në 

këtë kongres edhe kumtesën Pasqyrimi i zhvillimeve demokratike 

dhe i tranzicionit në psikologjinë e popullit shqiptar. 

Vlen të përmendet se, në pamundësi për të marrë pjesë, ai ka 

d ërgu a r ku m tesat e tij d h e n ë d isa kon grese të tjera 

n d ërkom bëtare, ku ka qen ë i ftu ar p ër të referu ar, si n ë 

Kongresin XXVI botëror të Psikologjisë, që u mbajt në Mont - 

Real (Kanada), në korrik 1996, ka dërguar kumtesën titulluar 

Psikologjia shoqërore - detyrë e studimeve të kohës dhe në Kongresin 

XXVII Botëror të Psikologjisë, që u mbajt në Stokholm, në vitin 

2000, d ërgoi kumtesën titulluar Rreth metodave eksperimentale 

social-psikologjike. 

B. Dedja, me cilësinë e presidentit të Shoqatës Mbarëshqiptare 

të Psikologëve dhe me aftësitë e këmbënguljen e tij, duke pasur 

dhe mbështetjen e presidentit të Lidhjes Botërore të Shkencave 

Psikologjike, profesorit gjerman Kurt Pavlik e të udhëheqësve 

të tjerë të shoqatave europiane të psikologëve, bëri të mundur 

që Shoqata jonë të p ranohet anëtare e Lid hjes Botërore të 

Shkencave Psikologjike (IUPsys), m ë 1996 d he në Shoqatën 

Europiane të Psikologjisë (UEFPA), më 1999. 

Ka edhe shumë të veçanta të tjera karakterizuese të punimeve 

të B. Ded jes, të cilat e p ërforcojn ë m ë tej atë m en d im të 

përgjithshëm, që e kanë shprehur shumë studiues jo vetëm këtu 

në Shqipëri, po edhe jashtë kufijve tanë se, një ndër veçoritë e 

p ersonalitetit të p rofesorit B. Ded ja, m e të cilën na njohin 

punimet e tij të shumta, është sinkretizimi, pleksja e shkencëtarit 

me shkrimtarin, që mjeshtërisht ka mundur të latojë psikologjinë 

e p ërgjith sh m e m e d egët e tjera të saj, veçm as m e atë të 

krijimtarisë, të psikologjisë sociale, të psikologjisë sportive, të 

gjend jeve të nd ryshuara të vetëd ijes d he të d isa d u ku rive 

parapsikologjike etj., etj., të trajtuara sidomos në veprën e tij 

Drejt enigmave të psikikës së njeriut, botu ar m ë 1980, d u ke 

shfrytëzuar si katalizator për këtë edhe psikologjinë zbavitëse. 

Dhe të gjitha këto jepen me një gjuhë të pasur e të qartë, ku 

spikat shprehja e bukur e B. Dedjes e ngritur në art. 

Të vështruara në tërësinë e tyre, veprat, tekstet dhe studimet e 

prof. Dedjes shquhen për trajtimin dhe interpretimin me nivel 

të lartë shkencor, mbi bazën e arritjeve të psikologjisë së kohës; 

shquhen dhe për frymën e thellë kombëtare. 

Profesor Bedri Dedja, si dijetar me erudicion të gjerë, duke shfrytëzuar 

në mënyrë krijuese trashëgiminë psikologjike, pedagogjike dhe letrare 

të shkencëtarëve, akademikëve, profesorëve, mësuesve dhe të kritikëve 

e historianëve, u bë vet mësues i mësuesve, profesor e udhëheqës i 

shumë profesorëve, shkencëtarëve dhe shkrimtarëve për fëmijë. 


197

Abstract 

E-learning 

198 

E-LEARNING 

Ma. Denis MARI 

UFO University, Tirana 

E-learning has been around for ten years or so. During that 

time, it has emerged from being a radical idea-the effectiveness 

of w hich w as yet to be proven -to something that is w id ely 

regarded as mainstream. It’s the core to numerous business plans 

and a service offered by most colleges and universities. 

And now, e-learning is evolving with the World Wide Web as a 

w hole and it’s changing to a d egree significant enou gh to 

warrant a new name: E-learning 2.0. 

Before talking abou t w here e-learning is going, it is w orth 

spending a few words to describe here we are now. 

When we think of learning content today, we probably think of 

a learning object. Originating in the world of computer-based 

delivery (CBT) systems, learning objects were depicted as being 

like Lego blocks or atoms, little bits of content that could be put 

togeth er or organ ized . Stand ard s bod ies have refin ed the 

concep t of learning objects into a rigorou s form and have 

provided specifications on how to sequence and organize these 

bits of content into courses and package them for delivery as 

though they were books or training manuals. Today, e-learning 

mainly takes the form of online courses. From the resources 

distributed by MIT’s OpenCourseware project to the design of 

learning materials in Rice’s Connexions project to the offerings 

found from colleges and universities everywhere, the course is 

the basic unit of organization. 

As a consequence, the dominant learning technology employed 

tod ay is a type of system that organizes and delivers online 

courses - the learning management system (LMS). 

Në përgjithësi, pika në të cilën gjendemi sot ne boten virtuale 

është e njëjta pikë në të cilën gjendeshim përpara daljes në skenë 

të E-learning. 

Kemi përdorur përparësit ë e ofruara nga int ernet për t ë 

ndryshuar formën e shpërndarjes së përmbajtjes akademike, nga 

fiz ike në dixhit ale, por kemi ruajt ur t ë njëjt ën st rukt urë t ë 

organizimit konceptual të objektit mësimor. 

E-learning, si e njohim ne, ekziston prej së paku prej dhjetë vjetësh, 

ose më shumë. Gjatë kësaj kohe, E-learning është shndërruar nga 

një ide radikale, efektiviteti i së cilës mbetej ende për t’u provuar, 

në diçka që është kthyer në realitet të rëndësishëm. 

O PTI M E

E-learning është bërë thelbësor për shumë plan-biznese dhe është 

një kurs që ofrohet nga shumica e universiteteve perëndimore. 

Dhe tani, E-learning është zhvilluar me World Wide Web, si një e 

tërë dhe ka ndryshuar në një shkallë të tille sa t’i garantojë një 

emër të ri: E-learning-2.0 

Para se të flasim për E-learning dhe të ardhmen e tij është ndoshta 

me vend të shpenzojmë disa fjalë mbi realitetin e të studiuarit 

Online. 

N ë d itët e sotm e ku r flasim p ër p ërm bajtje lënd e, ne kem i 

parasysh kryesisht objektin e të mësuarit. Të krijuara në botën e 

shpërndarjes dixhitale, objektet e stud imit përshkruheshin si 

copëza përmbajtjeje të cilat mund të lid heshin së bashku në 

mënyrë të organizuar. Standardet akademike bashkëkohore e 

kanë përcaktuar përfundimisht konceptin e objekteve studimore 

në forma rigoroze dhe kanë ofruar dhe specifika mbi mënyrën 

se si ky objekt studimi duhet të organizohet në kurse dhe si 

d u het organizuar p ër shp ërnd arje në form ën e librave ap o 

manualeve trajnuese. 

Sot E-learning merr kryesisht formën e kurseve Online. Si rezultat 

i kësaj, forma mbizotëruese e teknologjisë mësimore sot, është 

një lloj sistem i që organizon d he shp ërnd an ku rse, Online- 

Learning Management Systems (LMS). 

Ky softw ar ësh të kth yer n ë n jë d om osd osh m ëri n ë botën 

akad em ike; kom pani si W ebCT, Blackboard dhe Desire2Learn, 

kanë instaluar produktet e tyre në mijëra institucione të arsimit 

të lartë jo vetëm në SH BA. Këto prod ukte përd oren sot nga 

qind ra m ijëra stu d ente e ped agoge. Sistem et e m enaxhim it 

studimor (LMS), marrin përmbajtjen e kurseve dhe e organizojnë 

atë në një metodë të standardizuar, kurse të ndara në module 

dhe leksione, të integruara me Quize, Tested dhe diskutime dhe 

në shumicën e universitete sot, të integruara me sistemin e të 

dhënave të studentit, (Database studentore). 

Në përgjithësi, pika në të cilën gjendemi sot në boten virtuale 

është e njëjta pikë në të cilën gjendeshim përpara daljes në skenë 

të E-learning. 

Kem i p ërd oru r p ërp arësitë e ofru ara n ga in tern et p ër të 

ndryshuar formën e shpërnd arjes së përmbajtjes akad emike, 

nga fizike në dixhitale, por kemi ruajtur të njëjtën strukturë të 

organ izim it kon cep tu al të objektit m ësim or. Përm bajtja 

mësimore është e strukturuar sipas këtij modeli tradicional dhe 

shpërndahet ose krejtësisht Online, ose e ndërthurur me formën 

më tradicionale të seminareve e leksioneve në klasa të drejtuara 

nga një pedagog, që ndjekin një kurrikul të përcaktuar dhe që 

duhet konsumuar brenda një kohëzgjatjeje të paracaktuar. 

Problemi i këtij modeli konsiston në faktin se në vetvete ai nuk 

merr parasysh ndryshimet rrënjësore që po ndodhin në botën e 

përdoruesve të Internetit. 

Në vitin 2010, ne mund të themi tashme pa frike se ekziston një 

brez i tërë përdoruesish të kësaj media të re, të lindur dhe të 

socializuar në epokën e Internetit. 


Ku jemi sot? 

199

Web 2.0 

E-learning 

200 

Këta përdorues përvetësojnë informacion në mënyrë të shpejte 

në imazhe e vid eo po aq sa d he në tekst d he nga burime të 

nd ryshm e në të njëjtën kohe. Preferojnë një akses m ed iatik 

rastësor “me kërkesë” dhe duan të jenë të lidhur me miqtë e tyre 

të ditës, mund të jenë në të njëjtën klasë ose kudo përreth globit. 

Këta përdorues kanë po aq gjasa që të krijojnë mediat e tyre ose 

të downloadojnë mediat e të tjerëve po aq sa dhe të blejnë një 

libër apo CD. 

Mën yra m e të cilën këta p ërd oru es p ërd orin sot tregjet 

elektronike, është sintetizuar për herë të parë që në 1999, në një 

dokument të titulluar; TJie ClueTrain M anifesto. “... Njerëzit të 

lidhur në tregje elektronike, kanë kuptuar tashmë me kohë se janë në 

gjendje të marrin informacion më të detajuar dhe ndihme teknike më 

të kualifikuar nga njeri-tjetri sesa nga shitësit zyrtarë të produkteve 

elektronike”. Në proceset e të mësuarit, këto prirje shfaqen në 

ato organizma të cilat ne i quajmë, “mësim-centrike” ose “studentcentrike”. 

Kjo nënkupton më shumë sesa thjesht ndryshimin e 

llojit të shkrimit apo ngjyrës së faqes. Këtu nxënësi merr në 

kontroll procesin e të mësuarit. 

Interneti p o nd ryshon nga të qenit një m ed iu m në të cilin 

informacioni përçohej dhe konsumohej, në një platformë në të 

cilën përmbajtja krijohet, ndahet me të tjerë, ripërpunohet dhe 

ru het. Ky është thelbi i asaj që ne e kem i qu ajtu r N etwork. 

Shembulli më i qartë i këtij procesi janë Blogjet. 

Në pak vite Blogjet kanë kaluar nga diçka që pak vetë dinin ta 

përdornin në gjigandë të tillë si; Blogger apo Wordpress. Këto 

blogje, sot janë të lidhura nëpërmjet RSS dhe një format i thjeshtë 

XML që i lejon blogger-at, tua dërgojnë shkrimet e tyre një numri 

të madh përdoruesish. 

Me një aplikim të krijuar duke pasur parasysh bashkëpunimin 

dhe kontributin e lirë e të quajtur, Wiki, Jimmy Wales e të tjerë, 

krijuan W ikipedia, një encikloped i Online, e cila tashm ë prej 

koh ësh i ka sh n d ërru ar em ra të m ëd h en j si, Enciclopedia 

Britannica d he Larousse, në botime trad icionale të d ala jashtë 

loje. 

Ajo çka është e rëndësishme të theksohet në këtë kontekst është 

se Web 2.0, nuk është vetëm një revolucion teknologjik, por mbi 

të gjitha është një revolucion social. 

Web, 2.0 ësh të n jë m ën yrë jetese, n jë m en talitet. Qëllim i 

konsiston në mundësimin e strukturave të pjesëmarrjes së lirë 

nëpërmjet aplikimeve dhe shërbimeve të lira e të hapura për të 

gjithë. 

N ë botën e E-learning, gjëja m ë e n gjash m e m e n jë Social 

networking është bashkësia e praktikës siç e formulon Etienne 

Wenger. Sipas tij, një bashkësi e praktikës është një “hapësirë 

interesi të përbashkët ku anëtarët ndërveprojnë e mësojnë së bashku 

dhe zhvillojnë një repertor të përbashkët të burimeve mbi njohuritë”. 

Në pjesën më të madhe të rasteve, bashkësia e të mësuarit Online 

ish in d isku tim e p othu aj artificiale. Këto bashkësi ishin të 

O PTI M E

kufizuara në një grup të caktuar studentesh, si të ishin një 

klase, me një pike fillimi e mbarimi të kursit. Pedagogët për 

h erë të p arë fillu an të vinin re nd rysh im e ku r fillu an të 

përdornin mjete si, Wiki-t dhe Blog-et. Papritur, në vend që të 

diskutonin tema të paracaktuara me kolegët e tyre të kursit, 

stu d en tët e gjetën v eten d u ke d isku tu a r m bi n jë 

shumëllojshmëri temash me njerëz të tjerë të shpërndarë në të 

katër anët e globit. 

Blogimi është shumë i ndryshëm nga të mësuarit tradicional. 

N ë rad hë të parë është shumë m ë pak i form alizuar d he i 

shkruar nga një këndvështrim personal me një ton krejtësisht 

individual. Temat burojnë nga interesat personale të studentëve 

dhe jo nga tematika të paracaktuara nga mësimdhënësit. Por 

më e rëndësishmja është se kur studentet lexojnë blog-et e njëritjetrit, 

krijohet rrjete m arrëd hëniesh sh oqërore shu m ë të 

ngjashm e m e bashkësinë e praktikës të p ropagand uar nga 

Wenger. 

Çfarë ndodh kur të mësuarit Online pushon se qeni një 

medium dhe kthehet në një platformë në vetvete? 

Çfarë ndodh kur programet e të mësuarit Online, nuk janë 

më mjete për të shpërndarë e konsumuar dije e njohuri dhe 

kthehen në instrumente për të krijuar dije dhe njohuri? 

Aplikimet e të mësuarit Online, fillojnë t’u përngjasin gjithnjë 

e më tepër mjeteve të blog-eve. Ato përfaqësojnë një nyje në një 

rrjetë përmbajtjeje dhe njohurish të lidhura me nyje të tjera 

dhe me mjete të krijimit të dijeve të organizuara. Kështu, këto 

ap likim e shnd ërrohen nga një aplikim institu cional në një 

qendër të mësuari personale të studentit, ku dijet dhe njohuritë 

ripërdoren, dhe përzihen me njëra-tjetrën sipas nevojave dhe 

dëshirave të vetë studentit. Nuk është më një aplikim unik por 

një rrjetë aplikim esh që nd ërveprojnë m e njëra-tjetrën, një 

mjedis më shumë sesa një sistem. 


Bibliografia dhe Referenca online: 

1. http://www.irrodI.org/index.php/irrodl 

2. http://www.ed.psu.edu/acsde/deos/deosnews/deosnewsl 25.asp http://www.cluetrain.com/ 

3. http://internettime.pa.v4.breezecentral.com/p20304607 http://pdonline.ascd.org/pd online/dol02/1992marzano chapterl.html http:/ 

/www.aishe.org/readings/2005-l/oneill-mcmahon-Tues 19th Oct SCL.html http://www.fsf.org/ 

4. http://www.authorama.com/we-the-media-3.html http://www.ewenger.com/theory/ 

201

202 

SHTËPITË BOTUESE UNIVERSITARE, SI INSTRUMENTA ZHVILLIMI 

RASTI I U.F.O PRESS 

Shtëpitë botuese universitare, 

rasti i U.F.O Press 

Valbona NATHANAILI, M.Sc 

Drejtore, Shtëpia Botuese Universitare U.F.O Press 

Misioni i një universiteti është të krijojë, p asqyrojë, ru ajë e 

transm etojë d ije. N jë elem ent kyç në nd ihm ë të realizim it a 

përmbushjes të këtij misioni janë tekstet. Nëpërmjet teksteve që 

përdor një universitet jemi në gjendje të gjykojmë lidhur me 

strukturën, përmbajtjen e cilësinë e të mësuarit, jemi në gjendje 

të vlerësojm ë stand ard et m bi të cilat p u nohet, bu rim et që 

përdoren, punën që bëhet, progresin e pritshëm të subjektit që 

mëson. 

Mekanizm at në nd ihm ë të zgjed hjes e të krijim it të këtyre 

teksteve janë të shumtë. Në këtë paraqitje do të përqëndrohem 

në punën e kryer pranë U.F.O University nga Shtëpia Botuese 

Universitare U.F.O Press. 

Shtëp itë botu ese u niversitare janë m ekanizm a nd ihm ës, që 

n grih en e fu n ksion ojn ë p ran ë u n iv ersiteteve, m e syn im 

prodhimin d he shpërndarjen e informacionit a literaturës në 

një kohë sa më të shpejtë, të përditësuar me të dhënat më të 

fundit, me lexues studentë e intelektualë, të interesuar për të 

qenë në kontakt me tendencat dhe transformimet në politikë a 

shkencë. 

Sh tëp itë botu ese u n iversitare ofrojn ë m u n d ësitë p ër të 

bashkërenduar tërë atë bagazh informacioni të mbledhur nga 

një bashkësi e madhe burimesh, ato shërbejnë në të njëjtën kohë 

edhe si filtër – duke zgjedhur ato materiale për të cilat ka më 

shumë nevojë universiteti dhe katalizator - botime të reja kur në 

një fushë të caktuar ka mungesë literature ose/dhe informacioni. 

Shtëpia botuese universitare U.F.O Press, paraqet një instrument 

të rëndësishëm e të fuqishëm në krijimin e mjedisit të nevojshëm 

p ër p ërballjen e zgjid hjen e këtyre sfid ave, një bu rim p ër 

pasurimin e bibliotekës shqip, një motor gjenerimi për id e e 

standarde. 

Shtëpia botuese universitare U.F.O Press, departament i U.F.O 

University, është shtëpia botuese universitare më e madhe në 

Sh qip ëri, jo v etëm p ër n u m rin e botim ev e d h e 

shumëllojshmërinë e tyre, por edhe për nivelin e organizimit të 

saj. 

E regjistruar në gjykatë më 17.11.2006 dhe e certifikuar pranë 

Zyrës Shqip tare p ër Mbrojtjen e të Drejtave të Au torit m ë 

28.01.2008, botimet e shtëpisë botuese universitare U.F.O Press 

O PTI M E

certifikohen dhe janë të pajisura të gjitha me ISBN (978-9956- 

19-.....). 

Çdo vit botohen afro 60 tituj, nga të cilët rreth 50 % janë të rinj. 

Shtëpia botuese universitare U.F.O Press ka një bord botimesh, 

anëtarë të të cilit janë titu llarët e U.F.O University. Bord i 

mblidhet periodikisht dhe vendos politikat e botimeve. 

Në një kontekst më të gjerë, U.F.O Press, e ndërgjegjshme për 

rolin e vet, në bashkëpunim me Qendrën kërkimore-shkencore 

e departamentet e U.F.O University, shpalos një përgjegjshmëri 

publike që ofron cilësi e shumëllojshmëri, duke u shndërruar në 

një pikë referimi jo vetëm për U.F.O University, por edhe për 

shumë universitete të tjera në trevat shqipfolëse. 

Dy dekadat e fundit janë shoqëruar me hapjen e një numri të 

m ad h u n iversitetesh , n ë kon ku rren cë m e n jëri-tjetrin p ër 

programet, cilësinë, aktivitetet dhe shërbimin e ofruar, rolin e 

funksionet që luajnë në shoqëri. 

Pjesë e rëndësishme e kësaj konkurrence janë pa dyshim edhe 

tekstet. 

Cilat janë tekstet më të mira me të cilat duhet të studiojë një 

student? Tekstet voluminoze, me shumë faqe (sikurse janë 

shumica e teksteve në SHBA) apo tekste të “lehta”? Tekste 

të hartuara nga pedagogu i lëndës apo tekste të përkthyera? 

Tekste klasike apo tekste të hapura? 

Është e rëndësishme të theksojmë se me synimin për të qenë sa 

m ë afër stu d en tit, p o ash tu p ër të rritu r efikasitetin e 

fleksibilitetin e lëndës, strategjitë e përdorura nga pedagogët 

kanë qenë nga më të ndryshmet, duke filluar nga leksionet e 

shënim et, p ër të vazhd u ar m e d isp enca e d eri tek tekstet 

shumëngjyrëshe e me shumë faqe. Nga një etapë në një tjetër, 

rrethi i zgjid hjeve të gjetura ka nd ryshuar rrezen (d ispencë, 

shënime, leksione të shkruara, w eb, tekst personal apo i një 

kolegu, disa tekste të ndryshme, në secilin prej tyre trajtohen 

tema të veçanta të tërë kurrikulës etj.), por jo qendrën (studenti), 

d u ke iu p ërshtatu r ku shteve e, p se jo, ed he trad itës. U.FO 

University dhe U.F.O Press çështjes tekst dhe gjithë problemeve 

që shoqërojnë atë, u janë përgjigjur në mënyrë proaktive, duke 

rritu r angazhim in p ër p ërfshirjen e sa m ë shu m ë njerëzve, 

vlerave, teknologjive e ideve, në hartimin e një politike afatgjatë 

dhe që plotëson në mënyrë të qëndrueshme kërkesën për to. 

Karakteristikat kryesore të kësaj politike janë: përgjegjshmëria, 

diversiteti dhe dimensioni social. 

N e synojmë formimin e studentëve tanë në rad hë të parë si 

qytetarë e pastaj si akademikë. Duke ngritur institucione të 

forta, po përmirësojmë edhe cilësinë tonë akademike. 

Tekstet u p ërgjigjen kërkesave të sistem it arsim or, ofrojnë 

strategji të mësuari, reflektojnë proceset tona, ndajnë përvoja 


Tekste cilësore e të 

shumëllojshme 

PËRGJEGJSHMËRIA 

203

204 

dhe tentojnë të krijojnë një balancë ndërmjet mësimdhënies dhe 

hulumtimit. Ne identifikojmë praktikat më të mira dhe hartojmë 

plan-veprime për zbatimin e tyre sa më mirë. Puna jonë shtrihet 

në terma afatgjatë. 

Fakulteti i Shkencave Mjekësore, departamenti i stomatologjisë, 

punon me librat e Universitetit të Tufts-it, në ShBA, themeluar 

më 1852, të gjitha botime të shtëpisë botuese Elsevier, SHBA. 

Kolana e botim eve të këtij d ep artam enti p ërfshin libra si: 

Endodontia, Ingle & Bakland, botim i 5-të; Traktet pulpare, 

Cohen & Hargreaves, botim i i 9-të; Kirurgjia orale dhe 

maksilofaciale, Pe ters on, Ellis & Tru cker, botim i i 4-t; 

Periodontologjia klinike, Newman, Takei & Karranza, botimi i 

10-të; Epidemiologjia, Gordis, botimi i 3-të; Dentistria pediatrike, 

Pinkham, Casamassimo et al., botimi i 4-t; Dentistria operative, 

botimi i 5-të, A natomia Dentare, Fiziologji & Okluzion, Ash & 

Nelson, botimi i 8-të, Analiza Farmaceutike, Watson, botimi i 3të 

etj. Librat janë fryt i një përvoje jetësore e bashkëpunimi të 

gjerë. Për botimin shqip janë përfshirë ped agogë, ekspertë e 

specialistë të fushës. Një punë e mirë po bëhet jo vetëm me tekste 

të kurrikulës bazë. Lista e botimeve në këtë fushë po pasurohet 

nga dita në ditë me tituj të rinj dhe një vend të veçantë po zënë 

botime nga specialitete të ngushta të dentistrisë, atlasë, katalogë 

etj. Librat janë pothuaj unikë, të vetmit në llojin e tyre në shqip. 

Kemi filluar të punojmë dhe po bëjmë një punë shumë të mirë 

me botime nga fusha e arkitekturës, urbanistikës dhe mjedisit. 

Titujt tanë shtrihen edhe në shkencat politike e atë të ekonomisë, 

gjithmonë me synimin për të sjellë në shqip titujt dhe emrat më 

të mirë, autoritete të fushës përkatëse. Pjesë e bashkëpunimit 

tonë në këto d isip lina janë shtëp itë botu ese McGraw -H ill 

Companies, Cengage Publishing Services ltd apo Island Press. 

Kam rastin të sjell në vëmendjen tuaj d he njëkohësisht ed he 

kren arin ë, p ër bash këp u n im in e n isu r m e u n iversitetin e 

Harvardit, SHBA, dhe me vetë shtëpinë botuese universitare 

Harvard Press, për të sjellë në shqip libra nga fusha e arsimit 

dhe ekonomisë. 

Një punë shumë e mirë po bëhet edhe me librin në gjuhë të 

huaj. Biblioteka e Shkencave Mjekësore po bëhet gjithmonë e 

më shumë një pikë referimi për titujt e revistat më të fundit që 

ofron , kryesish t n ë an glish t. N ë këtë m ën yrë, stu d en të e 

pedagogë kanë mundësi të konsultohen me burime të ndryshme 

e të shumta, për të plotësuar sa më mirë formimin e tyre. Ne 

kemi arritur të krijojmë “një masë kritike” librash. Reaksioni 

zinxhir ka filluar. 

Pjesë e përgjegjshmërisë sonë janë edhe kontratat që lidhim me 

autorët, në të cilat shprehim në mënyrë të dyanshme, qartë e pa 

ekuivoke, detyrat e detyrimet ndaj njëri-tjetrit, duke u dhënë 

mundësi autorëve që puna e tyre të përdoret, shpërndahet e 

debatohet nga një audiencë shumë më e gjerë se vetëm studentët e 

auditori i leksionit. Duke operuar me kontrata e duke qenë të njohur 

nga Zyra Shqiptare për Mbrojtjen e të Drejtave të Autorit, ne nxitim 

transferimin e njohurive, me synimin që këto dije të jenë pronë e 

shoqërisë dhe të bëhen burim për përfitime sociale e ekonomike. 

O PTI M E

Shtëpia botuese universitare U.F.O Press ka 55 kontrata m e 

autorë shqiptarë dhe 25 kontrata me shtëpi botuese të huaja. 

Para se të jepja disa shifra lidhur me paratë e shpenzuara për 

botim e, d o të d oja të citoja William Thom son (1824-1907): 

“N ëse jeni në gjendje të masni atë që thoni e ta shprehni me 

numra, atëhere ju d ini diçka” (Resnic, R. & Halliday, D., 1961. 

“Physics”, vëllimi 1, botimi 2. New York: Wiley). Ne dimë se, 

vetëm për të blerë të d rejtat e autorit, gjatë periudhës nëntor 

2007- korrik 2010, janë paguar 24.000 d ollarë në SH BA d he 

Angli, d y vend et kryesore me të cilat bashkëpunojmë për të 

blerë të drejtat e autorit; janë paguar 5.754.400 lekë për autorët 

sh qip ta rë; p agesa p ër p ër kth im e e red a ktim e ja n ë bërë 

9.230.999 lekë. 

Titujt ofrojnë diversitet dhe pasuri, sepse shtrihen nga shkencat e 

aplikuara tek ato humane, trajtojnë përqasje të reja dhe vënë 

përballë shkolla të ndryshme mendimi, duke paraqitur analiza të 

jetës politiko-administrative, sociale dhe kulturore shqiptare dhe 

asaj botërore. Kjo prodhimtari e larmishme i nxit studentët, stafin 

mësimor e atë akademik, brenda e jashtë universitetit, të bëhen 

pjesë e punës sonë krijuese, të përvetësojnë e thellohen sa më 

aktivisht në dijet që ofrojnë tekstet e vëna në dispozicion nga puna 

jonë. 

Raporti përkthime - autorë shqiptarë 

Nga titujt e ofruar deri më tani (korrik 2010), 43 janë përkthime 

d h e 100 jan ë libra të au torëve tan ë, p ërfsh irë p u n im e të 

p ed agogëve të bren d sh ëm e të jash tëm , të stu d en tëve e 

bashkëp u nëtorëve të nd ryshëm të institu cionit u niversitar 

U.F.O Press, si d he m ateriale konferencash, sim p oziu m e e 

sem inare. 

Si janë të shpërndarë titujt sipas degëve të ndryshme? 

Shpërndarja e botimeve sipas origjinës së autorit 


Dega Tituj Përqindja 

Farmaci 10 7.0 

Stomatologji 33 23.1 

Shkenca politike 20 14.0 

Shkenca komunikimi 8 5.6 

Psikologji 14 9.8 

Juridik 5 3.5 

Financë – bankë 4 2.8 

Arkitekturë 16 11.2 

Materiale kumtesash, 

simpoziume 33 23.1 

143 

DIVERSITETI 

205

DIMENSIONI SOCIAL 

1.Botimet tona i shërbejnë 

komunitetit universitar e mbarë 

shoqërisë. 

2.Aspekti ekonomik 

206 

Përmasat e impaktit të botimeve cilësore nga ana e shtëpisë 

botuese universitare U.F.O Press përfshijnë dy aspekte: 

Universitetet janë qendra reformash. Botimet tona po sjellin risi 

në m ënyrën e të m end u arit e të gjyku arit të fenom eneve e 

d u ku rive d he p o hap in d ebate. Botim et janë u nike d he të 

m irëkoord inuara, m e teknologjinë d he inform acionin m ë të 

avancuar, për t’u siguruar studentëve bazat e nevojshme të të 

kuptuarit e të shpjeguarit, duke kaluar në mënyrë graduale nga 

njëri nivel në tjetrin. Do të veçoja librat: Antropologjia kulturore, 

një perspektivë bashkëkohore, Roger M. Keesing, Andrew J. 

Strathern, botimi i 3-të; Transendencë & Transformim, hyrje në 

mënyrën e funksionimit të konfliktit, Johan Galtung; Administrimi 

publik, veprim i orientuar, Robert Denhardt & Janet Denhardt, 

botimi i 6-të, Planifikimi dhe menazhimi mjedisor i përdorimit të 

tokës, John Randolph; Politikat botërore, Charls Keegley, botimi 

i 10-të; Kodi i etikës në media, Patterson & Wilkins, botimi i 6-të; 

Teoria sociologjike, Ritzer & Goodman, botimi i 6-të etj. Botimet 

janë gjithashtu pasqyrim i punëve të realizuara në seminare të 

ndryshme, si ai mbi pushtetin vendor, gjatë pasditeve filozofike 

ap o m e ku m tesat e konferencave e sim p oziu m eve. Ato p o 

kthehen në burime të rëndësishme për vlerat e tyre unike, që 

zhvillojnë kompetencat e rrisin kapacitetet, po sjellin risi në 

mënyrën e të menduarit e të gjykuarit të dukurive dhe ideve, si 

dhe po hapin debate. Këtu do të sillja në vëmendje debatin e 

hapur në mjediset e shkencave mjekësore, lidhur me përdorimin 

dhe zbatimin e termave “stomatologji” dhe “dentistri”. Termi i 

parë me përdorim të gjerë në shkollën europiane lindore dhe i 

huazuar në Shqipëri po nga ajo, kurse termi i dytë është i shkollës 

europiane perënd imore d he asaj amerikane. Konfod imi i d y 

shkollave dhe dy terminologjive, rihapi debatin sa të vjetër aq 

edhe të ri, duke e shtrirë tani edhe në disiplinat e departamentet 

e tjera: atë të përdorimit e zëvendësimit të drejtë të termave në 

gjuhë të huaj. 

Ndërkohë që kostot për arsimin e lartë po rriten nga viti në vit, 

një faktor që ndikon në zgjedhjen e një universiteti gjithmonë e 

më shumë janë edhe çmimet me të cilat ofrohen tekstet. 

Në sekretarinë pranë U.F.O University, në grupin e pyetjeve që 

dëgjohen më shpesh janë: 

1. Keni tekstet tuaja? 

2. Sa kushtojnë tekstet e një viti? 

Në shumë vende të botës, ndonëse vetë universiteti është falas, 

shpenzimet për tekste shkojnë nga 800 – 1000 $ në vit, me një 

mesatare për tekst afro 80 dollarë. Mesatarisht, çmimet e teksteve 

tona janë 1.300 lekë, shiten kryesisht në kosto, veçanërisht librat 

e dentistrisë e në përgjithësi librat e përkthyer. 

Në mbyllje, shtëpia botuese universitare U.F.O Press luan një rol të rëndësishëm në koordinimin dhe 

pasqyrimin, në pasurimin dhe evidentimin e punës kërkimore-shkencore që zhvillohet pranë U.F.O 

University. 

O PTI M E


JETA SHKENCORE 

DIPLOMAT E PARA TË ARKITEKTURËS NË NJË UNIVERSITET JOPUBLIK 

ARCHITECTURE DEGREES IN FRONT OF A NON-PUBLIC UNIVERSITY 

Prof. dr. ark. Enver FAJA 


The 2009-2010 academic year has been unique and successful 

for the Architecture Faculty at U.F.O University, because this 

faculty celebrates the fifth founding anniversary, it celebrates 

the unconditional program accreditation and the first degree 

theses protection in Architecture and Urbanism . The thesis 

protection w as d one by those stud ents w ho has completely 

finished the curriculum program full cycle high grades. 

So, from 35 students who were accepted at the first year and 

28 students who reached the fifth year, only 8 students defendet 

their themes. The diploma themes were selected from a various 

top ics ban k of ou r reality in the arch ictectu re an d u rban 

planning theory and practice. The students worked with themes 

that they chosed themeselfes, to do on independent research 

work. 

Am ong the interesting and valu able them es ap p eared the 

National History Museum architectural revaluation project from 

O.Mino, which provides a new alternative different from the 

project provided at Tirana Center Urban study, an architecture 

studio in Paris. 

H is p roject covers th e N ation al H istory Mu seu m op en d 

cou rtyard w ith an steel and glass, creating in this w ay, a 

multifunctional (fuaje) where various sports and cultural shows, 

public events and exhibitions, conferences etc, can be developed. 

Interesting in also the L.Bellanis diploma with the theme: an 

arch itectu ral an d u rban p lan n in g at on tu ristic resort in 

Pogradec. 

The third theme that is to be mentioned is: the Archictecture 

and Urban planning totalitarianism in Europe. 

At th e begin n in g of th e th ird m illen iu m , th e XX cen tu ry 

totaloitarian ideology in several contries in Europe, e.g. Germany, 

the Soviet Union, Italy, Albania etc, was deeply for fatal errors 

convicted and it completely disappeared from the earth, but the 

urban planning and the archictecture totalitarian works still exist. 

From the w orks of different history and architectural theory 

an d criticism au tors, it tu rn s ou t th at th is arch itectu re is 

Abstract 

207

208 

differently evaluated. Some buildings are used for ordinary and 

banal services, others are forgotten and metamorphosed and 

they enter in legends on in limbo, but there are also monuments 

that are used by cangeng their destination. 

The thesis work objective is to help the Architecture Departament 

with the scientific topic program. 

DIPLOMAT E PARA TË ARKITEKTURËS NË NJË UNIVERSITET JOPUBLIK 

Ç’është arkitektura? 

U.F.O University është një ndër institucionet e larta më të mëdha 

jopublike të vendit, i cili, në këtë vit akademik, arriti të diplomojë 

1500 studentë në degë dhe fakultete të ndryshme, ndërmjet tyre 

dhe në Fakultetin e Arkitekturës. 

Për këtë faku ltet, ky vit akad em ik ka qenë i veçantë d he i 

suksesshëm, sepse, krahas festës së diplomave të para, ai feston 

dhe Akreditimin pa kushte të programit mësimor pesëvjeçar, 

dhënë nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Republikës së 

Shqipërisë, për periudhën 2005-2010. 

Mbrojtën tezën e diplomës ata studentë që përfunduan plotësisht 

dhe me nota të mira ciklin e plotë të këtij programi mësimor. 

Dip lom im i i stu d en tëve të p arë të arkitektu rës p ër këtë 

universitet jopublik shënon një datë historike për arsimin e lartë 

profesional shqiptar. Dihet se arkitektura, për karakterin e saj 

të d yfishtë, si art d he shkencë, është e vështirë në m ësim , 

përvetësim dhe aplikim. Kujtojmë se më parë dega e Arkitekturës 

ka qenë pjesë e akademive të Arteve të Bukura në qytetet kryesore 

të Europës. 

Arkitektu ra ësh të sh p reh je e n jë ku ltu re p rofesion ale, që 

përbëhet prej dy pjesëve ngushtësisht të lid hura: njëra është 

arti dhe tjetra dija. Për të bukurën që ajo përmban, arkitektura 

u takon arteve të bukura, por ndryshon nga ato, sepse nuk kanë 

në origjinë të njëjtën “natyrë”. Arkitektura nuk e imiton natyrën, 

por formulon artistikisht hapësira reale ku jetohet punohet dhe 

pushohet, të cilat duhet të jenë të dobishme, të shfrytëzueshme 

dhe të përsosura artistikisht. 

Arkitektura është dhe dije, ndër më të qenësishmet janë shkencat 

ekzakte dhe ato tekniko-inxhinierike, të cilat e bëjnë çdo hapësire 

apo ndërtim të qëndrueshëm ndaj kohës dhe natyrës 

Pas d ip lom im ev e të p ara, m u n d të th em i se Faku lteti i 

Arkitektu rës së U.F.O Un iversity këtë m ision e kreu m e 

sukses. 

Diplomat e para dëshmuan se Fakulteti ynë e bën veten prezent 

në horizontin e kuadrit të arsimit të lartë profesional shqiptar. 

U bë një punë e madhe, fillimisht për përgatitjen e planeve dhe 

programeve mësimore, në zgjed hjen e kuadrit ped agogjik të 

p ërshtatshëm , në grumbu llim in e literaturës d he krijim in e 

infrastrukturës sa më të avancuar didaktike. 

Mbërritja në këtë përvojë të kënaqshme u bë e mundur edhe në 

sajë të nivelit të lartë metodik shkencor artistik të leksioneve 

seminareve dhe laboratorëve nga stafi i profesorëve, asistentëve, 

laborantëve si dhe në sajë të punës këmbëngulëse të zellshme 

O PTI M E

që studentet kanë treguar në përvetësimin e lëndëve të zhvilluara 

në vitet akademike që kaluan. 

Tem at e d ip lom ave u zgjod h ën n ga n jë ban kë e sh u m të 

projektimesh arkitekturore nga tema të realitetit tonë, si projektime 

urbanistike, rivlerësime monumentesh arkitekturore si dhe tema 

të historisë dhe teorisë së arkitekturës e urbanistikës shqiptare 

dhe asaj europiane. Studentët punuan tema që vetë i zgjodhën, 

i pëlqyen më shumë dhe u interesuan, duke reflektuar atë çka 

kishin mësuar në fakultet, me qëllim që vepra e parë e një pune 

të pavarur të gëzonte cilësi praktike, t’u shërbente dhe kërkesave 

aktuale të qyteteve të vendit, për të qenë ata jo disa studentë 

teorikë e spektatorë, por aktorë të skenarëve të nd ryshëm 

urbanë. 

Tem at e d iplom ave u ekspozuan d he u m brojtën para një 

komisioni arkitektësh të karrierës, profesorë universiteti të 

arkitekturës, në vend dhe të huaj. 

N d ër d ip lom at interesante d he m e vlera shqu aj p u nën e 

stu d entit O. Mino, m e tem ë; ‘’Rivlerësimi arkitekturor dhe 

hapësinor i M uzeut Historik Kombëtar”, i projektuar në vitet 

1976-1981, me arkitektë kryesorë: S. Mosko, E. Faja, N. Shehu 

dhe P. Kolevica. 

Studenti Mino, i njohur mirë me historinë e ndërtimit 

dhe të funksionimit, si dhe me vlerat e përgjithshme 

arkitekturore të MHK, punoi me synim që projekti i tij 

i d ip lom ës të jetë n ë op ozitë m e n d ërhyrjet e d y 

arkitektëve, francez dhe belg, bërë në kohë ndaj kësaj 

vepre kryesore të qendrës së Tiranës. 

Si kundër dihet, arkitektët ndërkombëtarë, në projektin 

për qendrën e Tiranës, kanë propozuar që, në oborrin 

qendror të muzeut të ndërtohet një godinë e lartë 13 

katesh, e cila, për m end imin tonë është një zgjid hje 

destruktive dhe absurde. 

Projekt-diploma e studentit Mino mbështetet në një koncept 

jo destruktiv, por konstruktiv. Oborri qendror, sipas 

diplomantit, duhet; “të mbulohet me një konstruksion 

çeliku dhe xhami”, d u ke kriju ar një hap ësire të 

brendshme të madhe ose një “fuaje’’, me karakter 

shumëfunksional. Si pasojë, mund të zgjerohen sallat 

e ekspozimit të arkeologjisë, që sot ndodhen në katin 

përdhes dhe mund të organizohen manifestime dhe 

sp ektakle të nd ryshm e artistike, konferenca, 

simpoziume, ekspozita industriale dhe kulturore etj. 

Kështu , oborri i sotëm , i hap u r, kthehet në një 

hapësirë të mbyllur më të dobishme, më atraktive, 

m ë të freku entu eshm e d he interesante. N ë këtë 

diplomë është shfrytëzuar drejt dhe nëntoka, duke 

krijuar një interier të pasur nëntokësor, me ambiente shërbimi, 

si: salla restaurimi, studimi dhe ekspozimi, të ndriçuara me dritare 

zenitale të nd ërtuara mbi tokë. N atën këto d ritare japin një 

vizatim abstrakt d rite në afërsi të hapësirave të muzeut, në 

bazamentin dhe shkallaren e tij, plotësisht të rimodeluar. 

Sipas këtij projekti, shtohen dhe ambiente të tjera në tarracë, për 

kafe-restorante, nga ku shijohet panorama jugore e qytetit. Në tarracë 

shkohet me dy shkallë të veçanta të jashtme, që marrin pjesë aktive 


Punime nga diplomat e studentëve 

209

210 

në arkitekturën e jashtme. Si përfundim kjo diplomë rivlerësuese e 

arkitekturës së Muzeut Historik Kombëtar shton elemente të reja, që 

nuk e dëmtojnë, por e pasurojnë arkitekturën, ndërsa në aspektin 

funksional e kthen këtë vepër të qendrës së qytetit në një vatër aktive 

kulturore dhe shkencore, të gjallë, dinamike dhe atraktive, cilësi që 

deri më sot i kanë munguar, por që i kërkojnë qyteti dhe shoqëria. 

Studenti L. Bellani, paraqiti një diplome të përgatitur shumë 

m irë, m e tem ë; “Plani urbanistik dhe arkitekturor i një resursi 

turistik në qytetin e Pogradecit”. Ai plotësoi një ëndërr të nisur 

qysh në ditët e para të fillimit të studimeve, të cilën e kurorëzoi 

me një plan të suksesshëm, me ide dhe mendime origjinale dhe 

me paraqitje grafike shumë të pasur. 

Stu d entja I. Bitri, p araqiti d ip lom ën m e tem ë; “Rivlerësimi 

arkitekturor i Galerisë Kombëtare të Arteve në Tiranë”, sipas një 

programi të përgatitur nga drejtoria e këtij institucioni. 

Mbështetur në parimin teorik, të njohur në art, se; “kontrasti 

përmban vlera artistike’’, shtesën e re të galerisë ajo e trajton sipas 

një stili arkitekturor organik, në kontrast me stilin racional modern, 

te aplikuar nga projektuesi i saj, ark. E. Faja në vitin 1976. 

Ansambli i krijuar është i lexueshëm nga kontrasti konceptual, 

por dhe i larmishëm në forma e plane, që i bashkon shkalla e 

njëjtë arkitekturore si dhe ngjyra e bardhë e materialit të ndërtimit. 

Studentja S. Bejko e mbrojti diplomën në fushën e teorisë dhe 

historisë së urbanistikës, me temën; “Totalitarizmi në urbanistikë 

dhe në arkitekturë”. Tem a m errte n ë sh qyrtim d u ku rin ë e 

totalitarizmit në këto fusha, gjatë regjimeve totalitare të shekullit 

XX, si: sundimi i fashizmit në Itali (1922 - 1945), i nazizmit në 

Gjermani 1929-1945, i diktaturave staliniste në Rusi (1929 - 1953) 

dhe asaj komuniste në Shqipëri (1945 -1984). 

Konceptet arkitekturore gjatë regjimeve totalitare, megjithëse 

në shtete të nd ryshm e, kanë p asu r m jaft gjëra të ngjashm e 

nd ërm jet tyre d he janë në oponencë m e rrym at m od erne të 

themeluara në kongreset e CIAM- it në Europë. 

Sh tetet totalitare syn u a n t’i lën ë n jer ëzim it sim bole të 

pafshirëshme urbanistike e arkitekturore në hapësirat urbane. 

Totalitarizmi synoi me dhune t’u trashëgojë brezave në zemrat 

e qyteteve vepra monumentale klasike, të shkruara në gurë, 

beton dhe hekur, që t’i kujtojnë cilitdo, sot dhe nesër, prezencën 

dhe përjetësinë e shtetit diktatorial. 

Në fillimin e mijëvjeçarit III, ideologjia e totalitarizmit e shekullit 

XX ishte e dënuar thellësisht për gabimet fatale ndaj shoqërive të 

krijuara dhe prandaj u zhduk përfundimisht nga faqja e dheut. 

Por arkitektura dhe urbanistika me plagët e dhimbshme mbeten, 

ndërsa qëndrimi, vlerësimi dhe përdorimi u bë i ndryshëm. 

Në disa raste dhe në disa shtete kjo arkitekture shkakton revolte 

tu rp i d h e u rrejtjeje. N ë të tjer a raste, ësh të e h a rru a r, 

metamorfizuar dhe hyn në historinë e legjendave. Megjithatë, 

kjo arkitekturë është vlerësuar dhe përdorur. Ky ka qenë dhe 

qëllimi i kësaj teme diplome, e punuar me kujdes dhe pasion, që 

arriti të japë vlera kërkimore e do t’i shërbejë departamentit 

tonë për realizimin e programeve të veta shkencore në këtë fushë. 

O PTI M E

FORUM 

GJUHA NË MEDIA, MARRËDHËNIET MES MEDIAS DHE GJUHËS SHQIPE 

LANGUAGE IN THE MEDIA, THE RELATIONSHIP BETWEEN MEDIA AND THE 

ALBANIAN LANGUAGE 

Një nga temat mbi të cilat u përqendrua kohët e fundit emisioni 

UFO Forum ishte Roli i gjuhës shqipe në media, marrëdhëniet mes 

medias dhe gjuhës shqipe. 

Me të ftuar në panel Prof. Dok. Gjovalin Shkurtaj, profesor i 

dialektologjisë dhe kulturës gjuhësore në UT, Prof. ass Anila Omari, 

studiuese pranë Institutit të gjuhësisë në Q.S.A lbanologjike, 

Marsjola Duro, Pedagoge e gazetarisë në UFO University dhe Erion 

Mullaymeri, student i gazetarisë në UFO University dhe studentë 

të degës së gazetarisë në UFO University u zhvillua një bisedë ku u 

shpalosën problematika, argumente dhe rekomandime. 

Në çështjen e parë të bisedës, Roli i medias në përcjelljen e gjuhës 

shqipe, u theksua fakti se nga specialistët dhe mësuesit e 

gju h ës sh qip e gjith n jë ka qen ë evid en t sh qetësim i i 

mbarëvajtjes dhe mësimit të gjuhës shqipe, se çfarë kahu 

do të marrë gjuha shqipe, a do ta njohin siç duhet në atë 

nivel pasardhësit gjuhën shqipe? 

Nëse për trasmentimin siç duhet të njohurive për gjuhën 

është e domosdoshme të ketë mësues të mirë e të pasionuar, 

në kohën e sotme të masivizimit të medias modelin e të 

shkruarit e japin gazetat e revistat ndërsa në gjuhën e folur 

rolin jep radio dhe televizioni. 

Kështu p ad yshim janë autorët e shkrim eve, red aktorët 

gju hësorë d he kryered aktorët e gazetave, d rejtu esit e 

em isioneve televizive folësit e lajm eve etj.,që p ërçojnë 

modelin pozitiv nëpërmjet të emisioneve të transmetuar 

bukur e me elegancë në gjuhën shqipe. 

E rëndësishme është se të gjithë ne duhet ta duam gjuhën 

shqipe, ta ruajmë atë, pasi Liria e shtypit nuk do të thotë liri 

për gojështhurrje, shqiptarët fyen kur dëgjojnë në media 

njerëz që përdorin fjalët fyese. Shqiptarët janë rrënjë thellë 

në kulturë dhe jo rrënjë dalë. 

Ta d u am gjuhën, të shqetësohem i për gju hën ta bëjm ë 

shtetin të shqetësohet për gjuhën shqipe. 

Si transmetohet dhe si përcillet nga media gjuha shqipe? 

Sa ndikon dhe sa aktive është media në transmetimin e gjuhës 

shqipe? 


211

212 

Çdo gjuhë gjatë viteve pëson ndryshime e transformime e 

natyrisht kjo lidhet me evoluimin e shkencës teknologjisë, 

komunikimin ndërmjet popujve me kultura të ndryshme 

etj. Kështu kemi njëherësh nd ikimin nga jashtë-brend a, 

ndikimin nga gjuhët e huaja (anglisht, italisht), në leksikun 

dhe në strukturën e gjuhës shqipe. 

Në shumë raste përdorimi i fjalëve të huaja bëhet për të 

mbuluar disa zbrazëti e mangësi në terma në disa fusha të 

reja si informatika, fusha publicitare, biznesit, administratës, 

aktet juridike, teknologjitë e reja etj., por edhe nga tendenca 

për të paraqitur pseudovlera të artikullshkruesit etj. 

N ë këtë kënd vështrim i m ed ia ku p ad ysh im rol d he 

përgjegjësi të madhe. 

Sa vëmendje i kushtojnë ne si gjeneratë gjuhës së folur dhe 

asaj të shkruar? 

Media duhet të shikohet jo e veçuar nga zhvillimet shoqërore 

të shoqërisë shqiptare e cila duhet ta shikojë si mision të saj 

në vetvete ruajtjen dhe pasurimi i gjuhës shqipe nëpërmjet 

punës individuale dhe asaj kolegjiale. 

Çfarë roli ka patur përdorimi i pastërti i gjuhës shqipe? 

Për të ruajtur të pastër gjuhën shqipe është e nevojshme që 

çdo artikullshkrues, gazetar etj., të punojë më shumë në 

redaktimin e materialeve që do të publikohen në shtyp, 

transmetohen në TV, duke u përpjekur të gjejë e të përdorë 

një gjuhë sa më të mirë e të kuptueshme. 

Çdo gazetar i mirë duhet që paraprakisht të bëjë një punë 

fillestare n ë p ërp u n im in e tekstit, sh p reh jev e d h e 

përzgjedhjen e fjalëve. Në tavolinat e tyre nuk d uhet të 

mungojë Fjalori i drejtshkrimit të gjuhës shqipe. 

Sa të përgatitur në gjuhën shqipe janë gazetarët në vitet e 

fundit në media ? 

Për të garantuar transmetim të pastër e të bukur në gjuhën 

shqipe është e nevojshme të përdoren kritere vlerësimi për 

gazetarët, redaktorët e emisioneve dhe drejtuesit e medias. 

Meqenëse ndryshimet që kërkohen në rregullat e gjuhës janë 

shumë të avashta në lidhje me ecurinë e medias lipset që 

çdo kush të punojë me veten e tij në mënyrë të vazhdueshme 

p ër të p asu ru ar d he p ërzgjed hu r siç d u het fjalët d he 

mënyrën e komunikimit. 

Literatura që është përgatitur për fusha të nd ryshm e e 

gazetarisë etj, është e përkthyer germë për germë. 

Kujdes duhet të shtohet por duhet gjetur edhe mënyrat e 

rëndësia e korrektorit letrar si në median vizive ashtu edhe 

me tepër në median e shtypur 

O PTI M E

SHËNIM I REDAKSISË: 

U bëjmë me dije bashkëpunëtorëve, studiuesve dhe punonjësve shkencorë, stafit akademik të 

UFO University dhe të gjithë të interesuarve të tjerë për të publikuar artikuj shkencorë në revistën 

tonë, se "OPTIME" ka marrë vlerësimin ndërkombëtar si botim periodik shkencor universitar, duke 

u regjistruar në ISSN. Konfirmimi zyrtar ka ardhur nga Librarian Bibliographic Data Section, ISSN 

International Centre, 45 rue de Turbigo, 75003 PARIS, FRANCE. 

Për çdo informacion jeni të lutur të vizitoni adresën në Internet: www.issn.org. 


213

This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. 

The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only. 

This page will not be added after purchasing Win2PDF.

U.F.O UNIVERSITY - Albanian University

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?