P o czet dziek anó w - Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku

R Y S U N E K
w świecie chronologicznie bliskim i zmierzenia się z problemami, których współczesność
nie skąpi. Świat, prześwietlany dotąd od widocznej strony, będzie teraz wziernikowany
w głąb i otwierany na symbol – znak istnienia w sztuce. Będą próby ogarnięcia rzeczywistości
całej: materii i ducha, natury i idei. To co do tej pory nie było doświadczeniem,
odtąd powinno – nic nie musi się kończyć tam, gdzie nie pada wzrok.
Czego potrzebuje artysta, żeby ujrzeć siebie w całości? Żeby stać się posiadaczem samego
siebie, na tyle przynajmniej, na ile jest to możliwe. Jak wejść w problematykę ducha i egzystencji?
Jak znaleźć swoje miejsce w sztuce, określić swoją przynależność? Jak wymyślić
siebie? Jak rozerwać zasłonę rzeczy, żeby coś się odkryło, żeby coś wreszcie zobaczyć i na
własność przejąć? Jak zaanektować nieznane pola wyobraźni? Jak skorzystać z szansy
dopuszczenia do głosu czegoś istotnego?
Trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie, być może zasadnicze: co z nas robi artystę?
Rysunek w ontologicznym zawieszeniu, jaki preferują akademicy dla treningu, nie może być
czymś docelowym, bo kategoria poprawności nie jest (na szczęście!) wiodąca w sztuce.
Rozstrzygająca egzekutywa zasad. W terminowanie musi być wpisana idea wyzwolenia,
idea emancypacji z akademickiej „bezgrzesznej” formy. Zmieniają się obiekty inspiracji
i zmieniają się standardy, z czasem więc dyrektywy muszą nabrać bardziej ogólnego
charakteru, a akademicka dyktatura opiniowania osłabnąć; przymusowe odstawianie
do granic musi ustać. Akt przemiany musi mieć swój ciąg dalszy. W interesie własnego
trwania trzeba rosnąć i rozwijać się, monolog musi przejść w dialog, a wzrok przenieść
ku dalszym i znacznie mniej konkretnym rejonom. Dorasta się do zamiany mniej ważnych
i niewłasnych składników – w istotniejsze i własne. Mieć wolę odczuwania własnej jedyności
– nie być jak inni. Każdy, choćby na własny użytek, staje się ontologiem stwarzającym
model bytu, światotwórcą mówiącym o sobie i świecie, i po swojemu jego dylematy rozstrzygającym.
Dynamika rozwoju musi być odtąd przesunięta bliżej współczesności, musi
być organizowana wokół jakiegoś napięcia, tak by w odwiecznym sporze „rzemieślników”
z „koncepcjonistami” wygrywał nie akademik, ale wolny, żywy artysta. Trzeba współczesność
wziąć, podzielić trud i przyjemność refleksji. Z przekonaniem i zachłannością.
Rysunek to lubi – sztuka potrzebuje.
Rysunek, nie-rysunek: wobec samej idei tworzenia, granice mają drugorzędne znaczenie.
Pierwsze są marzenie oraz cel: narzędzia, metody i zasady idą za nimi. Konserwowanie
tego, co jest, tego, co dane, obwarowanie się w granicach, to robienie z rysunku lichego
użytku, bo nie ma w sztuce nic na zawsze przyklepanego, tak jak nie ma optymalnych
sposobów osiągania pełni. Ale limitowanie jest rażąco niewspółczesne. To prawda, że
pole do eksperymentu jest w rysunku zawężone, jednak ryzykowne wycieczki poza
bezpieczną oczywistość i wstępne rozpoznanie przyspieszają krwiobieg sztuki, pozwalają
utopić metodę, złamać rygory, odłożyć zużyte symbole i powołać do życia nowe.
Pozwalają odrzucić formy wyczerpane w ich konturach i w akcie nieposłuszeństwa spalić
ale doskwiera mniej, jeśli jest się na ten stan przygotowanym, jeśli bezsilność bez kwalifikacji
zamienia się w kwalifikowaną, bez porównania znośniejszą, bo lepiej zdefiniowaną.
Mamy wtedy w ręku certyfikat poniesionego trudu i zyskujemy dzielność, a to już coś.
Czy dywersja z niedojrzałości jest tu możliwa?
Rozwój rzadko bywa doskonale linearny i zrównoważony. Do olśnień dochodzi się zrywami:
coś się nagle uwalnia, cząstki czegoś, w co można – przynajmniej na czas jakiś – uwierzyć.
Ale trudno nad tym zapanować, bo choć się wyraża i przedstawia, to jeszcze nie wiadomo,
czym jest i czym nie jest. Nowe doświadczenie coś w nas zmienia, od czegoś oddala,
do czegoś przybliża. A po drodze są i rozczarowania, a jakże, i to z tych, co nam nadzieje
zamazują na czarno. Rysowanie, jako przyczyna stresu i rysowanie jako antidotum na stres,
nakładają się na siebie i plączą, i szarpią. Mianujemy sprzymierzeńców i przeciwników
– nie zawsze trafnie; bronimy się przed rozpaczą, którą przynosi względność, relatywizm.
Jesteśmy jak liść… z wszelkimi konsekwencjami tego kruchego stanu.
Sztuka to świat, w którym pewność jest niestosownością. Wszyscy cierpimy na deficyt chwil
pewności, a zasady – jak na ironię – polegają często na nieuświadomionych instynktach.
Ale zaakceptować niewinność bez analizy? Nie tutaj – nie w akademii. Tutaj nie ma miejsca
dla nagich dusz, tutaj rysowanie jest manifestacją uporządkowania – nie może być
inaczej. A elastyczności tyle tylko, żeby nie stwardnieć w beton i całkiem się w czasie nie
zagubić. Można przy pomocy rysunku z pasją rwać do przodu albo. cierpieć pod jarzmem
jego akademickiej tyranii. Obróbka akademicka: kiedy jesteśmy na nią skazani, rysowanie
może stracić smak. Bywa i tak. Ten zadany nam czas cierpliwości daje się przerobić na
przyjemność, czemu nie. Ale nigdy całkowitą, totalną. Żeby rysunek nas wsparł i żeby nas
wzbogacił, trzeba się nim przejąć, trzeba się w niego głęboko zaplątać, uwikłać, trzeba rysowanie
polubić. I należy przez to przejść. Trzeba z rysowania uczynić partnera w rozwoju.
Bo też co dobrego da się wynegocjować dla swojej sztuki na poziomie nieznajomości
podstaw? W końcu to niewola z wyboru – kontrakt podpisany z samym sobą. A urazy?
Urazy trzeba rozładowywać artystycznie. Poznawanie akademickich technik daje w przyszłości
poczucie wolności wyboru: można ich używać, rozwijać je, można też świadomie
od nich odbiec. Tak czy owak, znać warto. Ale nie jest prawdą, że – jak twierdzą niektórzy
– niezbędna jest nadwyżka techniki, aby rzemiosło zamieniło się w sztukę. To nie tak.
Dla większości, po latach, okres wstępnego elementarnego poznania pozostanie tylko
szkoleniowym epizodem, rodzajem podglebia dla całkiem innych poszukiwań. Ale ciąg
przyczynowo-skutkowy, on jeden, pozostanie bezdyskusyjny. „Dobre wychowanie” odbija
się później na innych pracach – na ogół z dobrym skutkiem.
Tymczasem sztuka zaczyna krążyć w żyłach, jej substancja się zagęszcza, uczynnia, rośnie
operatywność i rosną ambicje. Opalizujemy. Wypracowane składniki, różne obszary tej
samej osobowości składają się, a własne intuicje, gotowe do „wyprojektowania” się na
zewnątrz, szukają ujścia i szukają potwierdzenia. Wzmacnia się potrzeba zanurzenia
P R A C O W N I E 95
94