SZÓGYŰJTEMÉNY VORTOPROVIZO

Antaŭparolo
Sikhuno scias kompreni senprobleme la lingvouzon hungarian, sed tiuj, kiuj konas nur
la akademian hungaran lingvon, certe malfacile komprenas, se iu uzas grave la regionan
dialekton. La vortoprovizo - ne estas vortaro, ĉar ties strukturo diferencas de tio - donas
helpon por tiuj, kiuj volas ekkoni la buntecon de la transilvania dialekto. Mi skribis
Transilvanion, kvankam Sikhun-Tero ne egalas kun Transilvanio, nur parton ĝi situas en tiu,
sed pro la geografia unueco kun la aliaj ties regionoj, havas multajn similecojn ankaŭ en la
dialekto kun la ekzistantaj, parte gravaj diferencoj. (Mi devas mencii, ĉar ankaŭ tion multaj
konas false, ke la historia Transilvanio ne egalas kun la okcidenta regiono de Rumanio.)
Klarigi la diferencojn jen unu dateno grava, kiu ne estas ĝenerale konata. Ekzistas tn. internaj
kaj eksternaj sikhunoj, kiuj etnikoj diferencas eĉ antropologie.
La lingvisto BENKŐ Loránd konstatis, ke „la diverseco en la interna lingvouzo de
sikhunoj estas tre grava kompare al aliaj hungaraj dialektoj. Kun iometa troigo oni povas
diri, ke la dialekta diverseco de Sikhunlando preskaŭ egalas kun tiu de la tuta hungara
lingvoteritorio. ... En Sikhunlando oni diferencas tri grave malsimilajn dialektojn: 1. Dialekto
de Marosszék /Sikhuna departemento Maroŝ/; 2. Dialekto de Udvarhelyszék /Sikhuna
departemento Udvarhej/, (ĉi tiuj du lingvoteritorioj apartenas al la internaj sikhunoj, ĉar ĝi
situas en la interna parto de Transilvanio); 3. al la eksteraj sikhunaj dialektoj apartenas la
sikhunaj departementoj: Sepsi-, Orbai-, Kézdi-, Kászonszék, Alcsík, Felcsík és Gyergyószék”.
Multaj vortoj kaj esprimoj certe estas konataj por tiuj, kiuj loĝas en alia regiono, ja
erudito hungara havis eblecon renkonti kun tiuj. Nur povas esti, ke tiuj vortoj ne estas uzataj
ĉiutage. Neparolante pri tiu interesa afero, ke la sikhuna dialekto havas fortan ligon kun la
okcidenta kaj sud-okcidenta regionoj de Hungario. Pri tio oni povas legi interesan studon en la
verkaĵo „A székelyek kereszténysége és bejövetelük időpontja” /Kristanismo de sikhunoj kaj
la tempo de ilia alveno/, verkita tiu fare de Szöllősy Kálmán.
Regiona parolstilo povas diferenci grave ne nur forme, sed ankaŭ en parolstilo
(akcento, prononco), kaj esprim-maniero de la akademia lingvo. La proprecoj de lingvo estas
tia faktoro, kiu spegulas la nacian karakteron. Ankaŭ mem la regiona lingvo ne estas unueca.
Ekz. en la akademia lingvo uzata „burgonya, krumpli” /terpomo/ en la sikhuna lingvouzo ne
nur „pityóka”, sed estas konata ankaŭ en „bigyirkó, bigyirók” formoj. Ĉi tiuj lastaj estas
uzataj ĉefe en la sikhunaj gubernioj Udvarhely kaj Erdővidék. Estas esprimoj, kiuj ne estas
uzataj en ĉiu parto de regiono (ekz. en la tuta Transilvanio). Tiu vorto estas ekz. la „bogyán” /
1.) mallerta, kruda 2.) mallongpieda, diktrunka /, kiu estas uzata nur en Csíkszék /Ĉikgubernio/.
Sed ekzistas vortoj, kiuj estas konataj ankaŭ en aliaj regionoj, kiel ekz. la
„bőrmadár” (denevér) /vesperto/, „ajak” (áll) /mentono/ en la paluza (palóc) dialekto. Estas
iterese tiu fenomeno, kiam esprimo estas uzata parte aŭ tute en aliaj sencoj, kiel ekz. la
„boldogtalan” /mallerta/, kies alia senco estas /ĉagrena/. Ĉi tiu vortoprovizo enhavas
plejgrandparte la sikhunajn esprimojn, kun tiuj de en Transilvanio ĝenerale konataj. La forma
diferenco en multaj okazoj signifas nur bagatelajn sondiferencojn, kiuj ne influas la
komprenon (bé-be /en/, buba-baba /bebo/, csitkó-csikó /ĉevalido/, fiucska-fiu /knabo/, leánkalány
/knabino/). Ekzistas vortoj, kiuj pro tio ne estas konataj en aliaj regionoj, ĉar tiuj estas
nomoj de lokaj manĝoŝpecialaĵoj, kiel ekz. la „bócuj” /speciala polento kun kazeo/. Ĉefe ĉe
la regionaj vortoj tre bone montriĝas la unika karaktero de la hungara lingvo, la senco
baziĝanta sur la konsonantoj ekz. „bodonka, budonka, budunka” /sitelo kun tegilo/, kiam la
ŝanĝo de la vokaloj ne influas la komprenon. La regionaj esprimoj, en la plej multaj okazoj
gardas la pradevenan arkaikan aspekton de la lingvo, sed troveblas ankaŭ influo de alia
popollingvo proksima, krom la restintaj historiaj lingvoj (bizanca, latina). En transilvanio ĉefe
la efiko de la rumana lingvo estas spertebla, sed foj-foje oni renkontas ankaŭ kun la influo de
cigana kaj saksa lingvoj. El inter tiuj esprimoj, kiuj estis transprenitaj dum la pasintaj kelkaj
4