transporte de solutos en el flujo de agua en riego por surcos - Helvia ...
transporte de solutos en el flujo de agua en riego por surcos - Helvia ...
transporte de solutos en el flujo de agua en riego por surcos - Helvia ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Resum<strong>en</strong>: El <strong>riego</strong> <strong>por</strong> <strong>surcos</strong> es <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>riego</strong> <strong>por</strong> superficie más efici<strong>en</strong>te, y<br />
sigue si<strong>en</strong>do usado <strong>en</strong> la actualidad tanto <strong>en</strong> países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo como <strong>en</strong> países avanzados.<br />
La aplicación <strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes al <strong>agua</strong> <strong>de</strong> <strong>riego</strong> es un método <strong>de</strong> fertilización efici<strong>en</strong>te y<br />
económico que, a<strong>de</strong>más, evita posibles daños cuando <strong>el</strong> cultivo está establecido, pero<br />
obt<strong>en</strong>er resultados satisfactorios no es s<strong>en</strong>cillo, ya que la efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la fertilización<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> las variables <strong>de</strong>l <strong>riego</strong>. En este trabajo se evalúa la influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
las características <strong>de</strong>l <strong>flujo</strong> superficial <strong>de</strong> <strong>agua</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trans<strong>por</strong>te</strong> <strong>de</strong> fertilizante y, <strong>por</strong> tanto, <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> resultado final <strong>de</strong> la fertirrigación: r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aplicación (Ra) y uniformidad <strong>de</strong><br />
distribución (UD) final. Para <strong>el</strong>lo, se han realizado una serie <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayos <strong>en</strong> campo don<strong>de</strong> las<br />
variables <strong>de</strong> diseño fueron <strong>el</strong> caudal aplicado <strong>en</strong> cabecera, <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l<br />
fertilizante al <strong>flujo</strong> <strong>de</strong> <strong>agua</strong> y <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>riego</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se realiza <strong>el</strong> proceso (primer o<br />
segundo <strong>riego</strong>). El análisis <strong>de</strong> estos resultados se realizó programando un mo<strong>de</strong>lo numérico<br />
1D que resu<strong>el</strong>ve las ecuaciones <strong>de</strong> circulación <strong>de</strong> <strong>agua</strong> y <strong>trans<strong>por</strong>te</strong> <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong><br />
superficie, sobre medio <strong>por</strong>oso (incluy<strong>en</strong>do la compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> infiltración), utilizando un<br />
coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> dispersión longitudinal (E) uniforme y constante. El mo<strong>de</strong>lo se calibró con<br />
los resultados experim<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> los <strong>en</strong>sayos <strong>de</strong> campo y se obtuvo una expresión<br />
adim<strong>en</strong>sional <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor efectivo <strong>de</strong> E y las variables <strong>de</strong> operación <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong><br />
fertir<strong>riego</strong> (condiciones <strong>de</strong>l <strong>flujo</strong> superficial <strong>de</strong> <strong>agua</strong>, tiempos <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l fertilizante) y<br />
<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> su<strong>el</strong>o; esta r<strong>el</strong>ación ha sido validada con medidas <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayos previos. Usando esta<br />
r<strong>el</strong>ación para <strong>el</strong>egir <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> E correspondi<strong>en</strong>te a cada caso, se efectuaron numerosas<br />
simulaciones numéricas <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> fertir<strong>riego</strong> <strong>en</strong> <strong>surcos</strong>, para evaluar la influ<strong>en</strong>cia sobre<br />
los resultados <strong>de</strong> Ra y UD <strong>de</strong>: las condiciones iniciales <strong>de</strong>l su<strong>el</strong>o, <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />
aplicación <strong>de</strong> fertilizante y su duración. Los resultados óptimos alcanzados correspon<strong>de</strong>n a<br />
aplicaciones cortas realizadas antes <strong>de</strong> que <strong>el</strong> fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> avance <strong>de</strong>l <strong>agua</strong> alcanzara <strong>el</strong> final <strong>de</strong>l<br />
surco, disminuy<strong>en</strong>do Ra y aum<strong>en</strong>tando UD con aplicaciones tardías, ya <strong>en</strong> condiciones<br />
perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l <strong>flujo</strong> <strong>de</strong> <strong>agua</strong>, y viceversa. El mo<strong>de</strong>lo acoplado permite g<strong>en</strong>erar diagramas<br />
<strong>de</strong> operación óptima <strong>de</strong> fertir<strong>riego</strong>.<br />
Para realizar una primera aproximación <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> <strong>trans<strong>por</strong>te</strong> <strong>en</strong> condiciones<br />
marcadam<strong>en</strong>te transitorias, se completó <strong>el</strong> trabajo con un estudio experim<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l proceso<br />
<strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sustancias <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> su<strong>el</strong>o al <strong>flujo</strong> superficial <strong>de</strong> <strong>agua</strong> y su <strong>trans<strong>por</strong>te</strong>, a<br />
partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayos <strong>en</strong> un canal hidráulico <strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te constante que se r<strong>el</strong>l<strong>en</strong>ó <strong>de</strong> su<strong>el</strong>o,<br />
utilizando <strong>el</strong> caudal <strong>en</strong> cabecera como variable <strong>de</strong> diseño experim<strong>en</strong>tal. En una sección<br />
estrecha (franja estrecha) se colocó su<strong>el</strong>o con alta conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> trazador y se midió la<br />
conductividad <strong>el</strong>éctrica <strong>de</strong>l <strong>agua</strong> como indicador <strong>de</strong> su conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>flujo</strong> superficial<br />
<strong>de</strong> <strong>agua</strong>. El mo<strong>de</strong>lo numérico 1D anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scrito se utilizó para cuantificar <strong>el</strong> caudal<br />
<strong>en</strong> cada punto <strong>de</strong>l canal y, con este, estimar las cargas efectuadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> su<strong>el</strong>o. Los<br />
resultados obt<strong>en</strong>idos muestran que a mayores caudales <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada se alcanzan mayores<br />
valores <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>flujo</strong> <strong>de</strong> <strong>agua</strong>, aunque la duración <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong><br />
transfer<strong>en</strong>cia disminuye. Asimismo, cuando la longitud <strong>de</strong>l tramo conc<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> sustancia<br />
aum<strong>en</strong>ta, <strong>el</strong> proceso global <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia no aum<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma lineal <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong><br />
caso <strong>de</strong> franja estrecha con las mismas condiciones <strong>de</strong> <strong>flujo</strong>.