Cercle Benelux d'Histoire de la Pharmacie - Kringgeschiedenis

Als de eerste ontdekker van de doornappel, moet
ongetwijfeld worden beschouwd de lijfarts van
Philips II, Francisco H e r m a n d e z,
die door zijn koning in 1570 als « Protomedico de
las Indias » naar Nova Hispania, Nieuw Spanje
(= Mexico) werd uitgezonden en belast was met
het natuurwetenschappelijk onderzoek van het Mexicaanse
hoogland.
Zijn verblijf aldaar duurde tot het jaar 1570 en
de resultaten van zijn moeitevolle, aan offers rijke
arbeid legde hij vast in een omvangrijk werk, waarvan
echter slechts, niet zonder schuld van de Spaanse
despoot, een brokstuk, jaren na zijn dood (1587)
verschenen onder de titel « Rerum medicarum Novae
Hispaniae thesaurus », 1651, behouden is gebleven,
In dat werk wordt nu Datura stramonium
in de taal der Azteken onder de benaming < Tlapatl»
(1) beschreven en afgebeeld.
Linnaeus (Hortus Cliffortianus, 1737, blz.
55) nam die benaming over als synoniem van zijn
« Datura pericarpiis erectis ovatis » en van zijn
latere D. stramonium.
De niet minder beroemde botanicus A. D e
Candalle (Géographie bot. raisonnée, 1855,
blz. 132) was het daarmede niet eens, doch ten onrechte,
zoals inmiddels gebleken is.
De door Hermandez afgebeelde plant Tlapatl D.
stramonium, dus behorende tot de flora van het
Mexicaanse hoogland, werd door hem o.m. beschreven
met de woorden : « Nascitur in quibusque locis,
praecipue Tepecuacuilci et Mexici » en blijkt duidelijk
een plant met een rechtopstaande vrucht te
zijn.
Daardoor zijn alle in Mexico inheemse Daturasoorten
met hangende vruchtdozen, met name D.
innoxia, D. meteloïdes, D. discolor en D. pruinosa
volkomen uitgesloten.
K. W e i n wijst verder op de vinlobbige en
grof (bochtig) getande bladeren, zodat de anders
gevormde, n.1. veervormig gelobde bladeren van
D. quercifolia en D. villosa eveneens in Mexico
voorkomend en rechtopstaande vruchten dragend,
niet als voorbeeld voor de afbeelding van deTlapatl
gediend kunnen hebben.
Ook W. E. S a f f o r d (Smithsonian Report
for 1920, 1922) is terecht van mening, dat de door
Hermandez beschreven plant de Datura stramonium
moet zijn geweest.
Uit de brieven van Hermandez aan zijn koning
Philips II blijkt, dat hij de door hem verzamelde
planten en zaden bij zijn terugreis naar Spanje uit
voorzorg persoonlijk — in het jaar 1577 — met
zich medegenomen had. Zo geraakte ook de hier be
doelde doornappel vanuit Puerto Bello, het toenmalige
middelpunt van de handel aan de Amerikaanse
landengte, over Havana naar Sevilla. In deze plaats
was sedert 1503 de « Casa de contratacion » geves-
(1) Vergelijk de in Mexico thans nog gelijkluidende
volksnaam, opgenomen in het artikel LXIX.
Stramonium der « Farmacohistorische Studiën »
(Jaargang 31, Nr 8, aug. 1954 van het Ph. Tijdschr).
_ 6 —
tigd, alwaar het handelsmonopolie van de Spaanse
wereldhandel zeer streng werd gehandhaafd.
De wetenschappelijke ontdekkingen afkomstig uit
de koloniën werden daar verder verwerkt en bestudeerd.
Tot dit doel had men in Sevilla aan de Guadalquivir
een botanische tuin aangelegd, die als de
eerste in Europa beschouwd moet worden.
De casa was er echter steeds op bedacht, de tijdgenoten
omtrent de kennis van de daarin gekweekte
vreemde gewassen onkundig te laten. Vanuit Sevilla,
de onuitputtelijke schatkamer der Spaanse monarchie,
geschiedde dan later de verbreiding van Datura
stramonium over West-Europa.
Aan het geheimzinnig gedoe van de casa is het
wel toe te schrijven, dat reeds korte tijd na de invoering
van Datura stramonium in Europa een misvatting
omtrent het oorspronkelijk voorkomen tot
stand kwam, die eeuwen lang zou duren. De doornappel
werd n.1. het eerst door J. Camerarius
(De plant, epitom. 1586, blz. 146) onder de naam
van Metellae congener planta Tatulae vel « Datura »
afgebeeld met de woorden : « Nascitur in Malavar,
sed apud nas in hortis colitur ». Deze onjuistheid
was mogelijk geworden door een vermenging van
D. stramonium met de het eerst door L. F u c h s
(Historia stirpium, 1542, blz. 690) afgebeelde D.
metel. In 1596 beging C. B a u h i n (Phytopinax,
1956, blz. 299) de zelfde fout door de D. metel
van de Oude Wereld, — die de Portugezen naar
Europa brachten — en de D. stramonium van de
Nieuwe Wereld als één plant te beschrijven. Volgens
C 1 u s i u s (Exoticorum libri decem, 1605,
blz. 289) was onze doornappel reeds vóór 1583 in
Innsbrück en volgens J. Camerarius (Hortus
medicus et philosophicus, 1588, blz. 166) vóór
1588 in Neurenberg te vinden.
Hoe snel overigens D. stramonium zich in de jaren
na 1577 in de tuinen der toenmalige cultuurlanden
verbreidde, blijkt ook uit het feit, dat volgens H.
K e s s I e r (Das alteste und erste Herbarium
Deutschlands, 1870, blz. 77) de plant in het herbarium
van C. Ratzenberger voorkomt met
de opmerking : « Wuchs mir aus Samen zu Naumburg
an der Saaie, 1584 ».
Tegen het einde der 16de eeuw blijkt de doornappel
in Italië, met name in Napels (volgens F.
C o 1 u m n a ; Phytobasanos, 1592, blz. 50), in
Engeland, in Londen (volgens J. Gérard; Catalog.
arbor. frut. plant. hort. Gérard, nasc, 1599,
blz. 14, idem, 1599, blz. 16), alsmede in Duitland
o.m. in Breslau (L. S c h o 1 z : Catalag. arb. frut.
ac plant., 1594) en in Heidelberg (Ph. St. S p r e ng
e r : Hort. med. catalog. arborum, 1957) voor te
komen.
W e i n noemt verder nog een aantal landen,
waarin mede volgens de door hem genoemde schrijvers
met bronvermelding D. stramonium in de 17de
eeuw als tuinplant bekend is geweest. Zo moet de
doornappel volgens I. Robin te Parijs in 1601 ;
volgens P. Pauw eveneens in dat jaar te Leiden
en volgens J. Herrmann te Brussel in