VTB Magazine - Vieilles Tiges

En cas de rejet accidentel, la liaison par radio VHF avec le poste de
commandement du CEN permet quasi en temps réel de reporter sur les
cartes régionales l’emplacement des zones contaminées avec les niveaux
de radiations mesurés par le détecteur aérien. Par comparaison avec la carte
préétablie du « background », il est ainsi possible d’établir la localisation, l’étendue
et l’intensité de la contamination accidentelle et donc de prendre immédiatement
les mesures les plus adéquates de protection et d’avertissement des
autorités concernées et des habitants. Dans le cadre du « plan d’urgence »,
une convention entre le CEN et l’Aviation légère prévoit la possibilité
d’appeler sur préavis court un hélicoptère de la base de Brasschaat avec un
pilote formé à la procédure de détection aérienne de la radioactivité. (121)
En dehors de l’environnement immédiat du Centre de Mol, l’Alouette II et
son appareillage ont aussi été utilisés pour la détection de rejets à proximité
d’entreprises polluantes de la région ; notamment à l’usine d’Olen pour rechercher
des résidus de radium provenant du traitement des minerais d’uranium
importés du Congo belge. D’autre part, lorsque fut prévue la visite
au port d’Anvers du navire américain à propulsion nucléaire « Savannah »,
une vaste campagne de prospection par hélicoptère fut entreprise aux alentours
d’Anvers et jusqu’aux Pays-Bas, pour préciser le « background » de
la zone. Sous la pression de l’opinion publique, le Savannah ne visita
cependant aucun port européen.
L’expertise acquise par le Centre de Mol dans le domaine de la prospection
des radiations par hélicoptère a amené l’ELDO (European Launcher
Development Organisation) dont la Belgique est membre, à confier au
CEN l’étude d’un problème posé dans le domaine de la sécurité nucléospatiale
par l’utilisation de capsules isotopiques à bord d’engins spatiaux
(systèmes de propulsion et génération d’électricité, par exemple). Un risque
existe en effet :
- en cas d’accident au moment du lancement ou au début du vol
d’un engin spatial porteur d’une ou plusieurs de ces capsules ;
- en cas de rentrée dans l’atmosphère terrestre d’un engin mis sur orbite ;
- en cas d’accident pendant le transport par avion d’une ou
plusieurs capsules isotopiques vers le lieu de lancement.
Dans certains de ces cas de figure, la localisation de la zone d’impact
peut être assez imprécise et l’étendue de la surface à prospecter peut
atteindre des milliers de kilomètres carrés.
Le CEN s’attache d’abord à déterminer si ses appareillages, conçus
pour la prospection de zones de retombées de produits de fission, a les
caractéristiques et performances requises pour la détection de capsules
isotopiques spatiales. A cette fin, les instruments embarqués dans l’Alouette II
sont les mêmes que ceux décrits pour la prospection à Mol (scintillomètre
CEN-Type 6.24 ; enregistreur potentiométrique ; convertisseur de courant
DC-AC). Il y est ajouté un compteur de débit de dose qui peut être
connecté aussi à l’enregistreur. (122)
(122)
Vue rapprochée de l’équipement
de détection et
d’enregistrement des
radiations sur l’hélicoptère
militaire mis
à la disposition du CEN.
Detectie- en
registreringsuitrusting van
stralingen op de militaire
helikopter die ter beschikking
van het CEN werd gesteld.
(121)
Diagramme de l’ensemble
de prospection radiologique
aérienne installé sur
l’hélicoptère Alouette II.
(Archives Xavier de Maere)
Diagram van het geheel
van de radiologische
luchtopsporingsmiddelen
geïnstalleerd op de helikopter
Alouette II.
(Archieven Xavier de Maere)
De Alouette II en zijn uitrusting werden ook gebruikt buiten de onmiddellijke
omgeving van het Centrum van Mol om pollutie rond vervuilende
ondernemingen X op te sporen. Zo kon men rond de fabriek te Olen
radiumresidu’s vinden, afkomstig van de behandeling van uraniummineralen
X uit Belgisch Kongo. Ook werd een uitgebreide onderzoeksactie
met helikopter ondernomen bij de aankondiging van het bezoek van het
nucleair aangedreven Amerikaanse schip ‘Savannah‘ aan Antwerpen.
Dit onderzoek gebeurde in de omgeving van Antwerpen, tot in Nederland,
om de background van deze zone vast te stellen. Echter, onder druk van de
publieke opinie bezocht de Savannah geen enkele Europese haven.
Dankzij de opgedane ervaring in het domein van het opsporen van stralingen
met helikopter werd door het ELDO (European Launcher Development
Organisation), waarvan België lid is, aan het SCNE de studie van een
probleem op het gebied van de nucleaire ruimteveiligheid toevertrouwd.
Dit probleem was ontstaan door het gebruik van isotopische capsules aan
boord van ruimtetuigen (bijv. systemen voor voortstuwing en het opwekken
van elektriciteit). Inderdaad, het risico is reëel:
- ingeval van een incident op het ogenblik van de lancering of bij
het begin van de vlucht van een ruimtetuig dat één of meer
van deze capsules bevat;
- ingeval van terugkeer in de atmosfeer van een tuig dat zich in
een ruimtebaan bevindt;
- ingeval van een ongeval tijdens het luchtvervoer van één of meer
isotopische capsules naar de plaats van lancering.
In sommige van deze gevallen van deze gevallen kan de lokalisatie van
de inslagzone problematisch zijn en de te onderzoeken oppervlakte kan
zich uitstrekken over meerdere duizenden vierkante kilometers.
Het SCNE gaat in eerste instantie bepalen of zijn toestellen, bestemd voor
het onderzoeken van neerslagzones van stralingsproducten, de vereiste
eigenschappen en vermogens hebben voor het opsporen van isotopische
ruimtecapsules. Hiervoor worden dezelfde instrumenten in de Allouette II
gebruikt als deze voor de opzoekingen in Mol (scintillometer CEN-Type
6.24, potentiometer registreerapparaat, stroomomvormer DC-AC).
Er wordt een dosis debietteller bijgevoegd die ook kan aangesloten worden
op het registreerapparaat. (122)
In de omgeving van het militair vliegveld van Brasschaat worden proeven
gedaan om de luchtdetectievoorwaarden van een actieve cobalt-60
bron in een gesloten capsule te onderzoeken en er besluiten uit te trekken
betreffende de mogelijkheid om ook een actinium-227 bron te detecteren.
Deze stof wordt eveneens gebruikt in isotopische ruimtecapsules. Hieruit
blijkt dat de scintillometer CEN-6.2 goed voldoet voor het opsporen van
geïsoleerde bronnen op de grond; hij kan dus de isotopische capsules van
ruimtesystemen opsporen. In dit geval zou de helikopter opereren op een
16 / VTB Magazine