"Bermeoko toponimia" lanaren azterketa kritikoa - Euskaltzaindia

742 EUSKERA – LIII, 2008, 3
azalpen hauetako ba tzuk komentatu egingo ditugu ondoko ohar zehaztuetan
–tamalez, bakarrik arau tze kontu okerrekin zerikusia dutenetan–, geure inpresioa
oso bestelakoa delako .
Adibide gisara, muga tzailearen kasua eredugarria izan daiteke, sakonean
mila interferen tzia ezkuta di tzakeelako . Hala Bermeoko toponimo dokumentalen
corpusak nola EAEkoak eta Nafarroakoak, oro har, leku-izenetan mugatzaileak
denboran zehar desagertuz joan direla erakusten dute . Zuzendu beharreko
arauzko aldaerak jorra tzen ditugunean aipatuko ditugu banan-banan
baina, erakusgarri bezala Bengoe txea > Bengoe txe (696-697 . orr .), Fradua >
Fradu (798-799 . orr .), In txaustia > In txausti (eta orobat bere aldaera den
Landa txua > Landa txu 206-209 . orr .) ikus daitezke . Lana egin aurretik, mugatzailearen
jatorri berantiarraren berri zeukaten iker tzaileek, Uniber tsitatean
jasotako ikaskun tzak direla eta . Hipotesi horiek datuekin sustatu nahirik, gustatuko
zi tzaien jasotako corpusean horren aldeko datuak bildu izana . Baina ez
zen hala gertatu . Eta iker tzaileek beren hasierako hipotesian a tzera jo beharrean,
aurrerako ihesa hartu zuten: ida tzizko datuetan ageri diren muga tzaileak
ez omen dira euskaraz inoiz ere ibili eta eskribau erdaldunek bul tzatutako -a
arro tz ba tzuk dira . Konprobatu nahi duenak, aipatu adibideen corpus dokumentalak
ikusi eta, ondoren, irakur dezala honako paragrafo hau:
«Artikulua leku-izenetan pixkanaka sartu da . Leku-izen ugarik ez dute inoiz
artikulurik izan, eta artikulua hartu izan duten leku-izenek, generikotasunetik
sortuta espezifikotasunerako bidean galdu egin dute . Gaur egun artikulu gabeko
leku-izenak erabil tzen dira . Generikotasunetik hurbil daudenak baino ez dute artikulua
manten tzen, baina deklina tzean, baita inesiboan ere, artikulua galdu egiten
dute . Ida tzizkoan, baserri-izenetan eta zenbait paraje esangura tsuetan artikulua,
edo beharbada hobeto legoke -a bukaera esatea, sistematikoago jaso da . Hau da,
eskribauek eta notarioek -a bukaeradun aldaerak errazago erabil tzen dituzte, -a
bukaera gabekoak eta, kon tsonantez bukatutako izenetan, bokal paragogikodun
aldaerak baino . Kasu ba tzuetan, -a amaieradun aldaera hauek gaztelaniaren arauetatik
hurbilago daude, azentuazio aldetik» (101 . or .) .
Gure ustez, euskal muga tzailearen sorreraren kontuak toponimiaren
gaurko arau tze grafikoarekin nahasten saia tzea okerra da . Hizkun tzaren historiako
estrato diferenteetan gertaturiko gauzez ari gara eta testuko lehenengo
baieztapenaren frogarik ez dago . Ez behin tzat Bermeon bildutako toponimo
dokumentalen corpusean . Datuek beste zerbait erakusten dute . Gure ustez,
toponimo horiek muga tzailedun jaio ziren eta apurka-apurka artikulua galduz
joan dira . Galera honen arrazoia, lekuzko desinen tzia gehienak jaso tzean -a-
hori ezkuta tzean bilatu behar da batez ere (Fradua baina Fradutik, Fradura . . .),
horrek -a gabeko aldaerak nagusi tzera eramaten duelako, baita inesiboan ere
(Fraduan > Fradun, zeinetan -ua- > -u- hiato sinpleketa –bokalismo arrunta
Bizkaiko kostaldeko leku askotan– ere gertatu den) . Akademiaren –eta hizkuntza
estandarraren– jagole fun tzioagatik, muga tzaileak duela gu txi galdu badira
edo oraindik bizirik dirauten zan tzurik erakusten badute, eu tsi egin ohi zaie
arauzko grafian, beti ere, sistema deklinatiboaren paradigma muga tzaileduna