"Bermeoko toponimia" lanaren azterketa kritikoa - Euskaltzaindia

746 EUSKERA – LIII, 2008, 3
edo muga tzailea badu (Talagu txia, Talagu txian, Talagu txiko, Talagu txitik,
Talagu txira . . .) . Bokalez amaitutako izenek buruhauste gu txiago ematen dute,
hala ere, kon tsonantez amaitutakoek, sarritan, -e- epentesia hartu behar izaten
dutelako . Esaterako ikus Baztarre eta Baztarreko gotorlekua (183-186 . orr .) .
Bazterra (-a) erak eta Bazter hu tsak oso paradigma diferenteekin jorratu behar
bailirateke (Bazterra, Bazterrean, Bazterreko, Bazterretik, Bazterrera . . . vs .
Bazter, Bazterren, Bazterko, Baztertik, Bazterrera . . .) . Bereziki konplikatuagoak
dira amaierako kon tsonantea afrikatua, -l edo -n dutenak, muga tzailerik
ez badute, beste kon tsonantismo ba tzuei aurre egin behar izaten dietelako .
Adibidez, Kara tx (985 . or .), Kara txen, Karaxko, Karaxtik, Kara txera . . . mugagabea
vs . Kara txa, Kara txean, Kara txeko, Kara txetik, Kara txera . . . mugatzaileduna;
eta Area tza txugan (363 . or .), Area tza txuganen, Area tza txugango,
Area tza txugandik, Area tza txuganera . . . mugagabea vs . Area tza txugana, Areatza
txuganean, Area tza txuganeko, Area tza txuganetik, Area tza txuganera . . .
muga tzaileduna . Muga tzailea daramaten ala ez adieraztea, beraz, ezinbestekoa
da toponimia lanetan, helburua izen horien normalizazioa bada bederen . Geure
ekarpen kritikoan gabezia hori duten izenak exhaustiboki aipa tzen ez baditugu
ere, proposatutako zuzenketa eta iradokizunetan jar tzen saiatu gara .
Ohar hauek irakurri eta ongi uler tzeko, gomenda tzen da liburua aurrean
eduki tzea, gehienetan bertan ageri diren datuak izaten direlako egindako kritiken
oinarri . Oharretarako liburuaren segida berbera erabiliko dugu baina,
gertakari errekurrenteen kasu gehienetan, azalpenik abera tsena duen fi txara
bideratuko dugu irakurlea .
1. HIRIGUNEA
Bermeo (164-170 . orr .): Jatorrizko Bermeio erak gaztelaniaz Bermeo eta euskaraz
Bermio eman zuela esaten da ohar linguistikoetan (165-166 . orr .) .
Gure ustetan ez da hala gertatu eta sobera daude -io «morfema»ren gaineko
ohar guztiak, begi bistakoa baita emandako adibideetan jatorri
ugaritako leku-izenak bil tzen direla . Gure ustetan, Bermeio erak bai euskaraz
eta bai gaztelaniaz modu berean laburtu zuen hiru bokaletako multzo
hori eta Bermeo eman zuen hizkun tza bietan . Euskarak gero Bermeo
> Bermio bokalismoa eragin zuen, e txea > e txia egiten den bezalaxe .
Azken bokalismo hau aurreko monoptongazioa (-ei- > -e-) baino beranduago
gertatu zen dudarik gabe, XVI . mendeko euskal testu mendebaldarretan
ez baita, adibidez, -ea > -ia aldaketarik aurki tzen 23 . Liburuak
dakarren hipotesia egia bali tz, gaurko bermeotarrek Bermio > *Bermijjo
23 Cf . frai Juan Zumarragakoaren gutunean, mende horretako Durangoko euskaran -ea amaiera
argiak, oraindik -ea > -ia aldaketa pairatu gabekoak . TOVAR, Antonio & OTTE, Enrique &
MI TXELENA, Luis: «Nuevo y más extenso texto arcaico vasco, de una carta del primero obispo
de México, Fray Juan de Zumarraga», Euskera, XXVI (1981, 1), 5-14 . orr .