"Bermeoko toponimia" lanaren azterketa kritikoa - Euskaltzaindia

744 EUSKERA – LIII, 2008, 3
i txura guztien aurka, toponimo horren amaierako osagaia -a tx dela zalan tzan
jarri behar dela uste dugu . Garai haietako erabileraren berri izanik, aipatu
ditugun XVIII . mendeko fogerazioetan nekez aurkituko da paragogerik, ezta
Leioako baserri izenetan ere: Mendibil, gaur ahoz Mendibile; Basañez, gaur
ahoz Basañese . . . Lerrokada horretan bertan Aqueche izena aurki tzea, izenaren
etimoaz adierazi dugun zalan tza berrestera dator .
Onomastika ba tzordearen irizpideen arabera, tradizio mo tz hori dauka
mendebaldeko -e horrek eta, gaur egun ere Bizkaiko eskualde zabaletako
hiztun adinduek ez dute eransteko joerarik . Lehen aipatutako jagole-fun tzioa
dela eta, Akademiak mendebaldeko onomastikan, -e amaiera hori gabeko aldaerak
hobesten ditu, arkaikoak izan gabe, Bizkaian tradiziozkoak direlako .
Fenomenoaren deskribapena egin eta haren idazkeraren aldeko jarrera
justifika tzen duten testuan esaten zaigunez (94-101 . orr .), Euskal Herri osoan
gerta tzen den zerbait da eta hainbat tokitan arauzko grafian on tzat emandako
ezaugarria da -e paragogikoa . Lehengo arrazoi berberengatik, eta beste leku
ani tzetan bildutako corpus dokumentalei esker, badakigu -e paragogikoak
«adin» desberdina duela euskalki ba tzuetan . Adibidez, Allikak Bermeorako
nahi lukeena Nafarroako dokumentazioan aurki daiteke, alegia, XV . eta XVI .
mendeetan paragogedun aldaerak: Amorenea (1706 Elbeten 18 ), Caualea (1676
Eguesen 19 ), Olaçeberdea (1568 Izaban 20 ) . . .
Lanean aipa tzen diren beste ikerketa gehienek hauxe berau berrestera
datoz, ho ts, Bizkaian ez dela paragogea XIX . mendea baino lehenago apenas
dokumenta tzen eta, kontrara, handik ekialderago XVIII, XVII eta are XVI .
mendeko lekuko tzak aurki daitezkeela . Fenomenoak, beraz, ez dira alde batean
eta bestean «adinkideak» . Hori aski ez bali tz, ida tzizko lekuko tzen bilketa
masiboak erakusten digu halaber –eta horretan Bermeoko ikerketa maisu-lana
da–, mendebaldeko tradizio ida tzia -e-rik gabekoa dela, ekialderago kontrakoa
erakusten digun bitartean 21 .
Arauzko aldaerak proposa tzean, Bermeoko toponimia lanean Euskal Herri
osoan irizpide berbera aplika tzeko deliberoa hartu dute beren kasa iker tzaileek,
18
Amorenea arauzko grafia daraman e txe-izena . JIMENO JURÍO, José María (zuz .): Nafarroako
toponimia eta mapagin tza, L-1 liburukia, 201 . or . Mendebaldean Amorena izango genukeen,
nahiz eta gaur egun Bizkaiko leku askotan Amorene jaso genezakeen ahoz .
19
Zabalea arauzko grafia daraman leku-izena . Op . cit ., XXXVII liburukia, 109 . or . Mendebaldean
Zabala hedatua izango zen .
20
Ola tzeberdea arauzko grafia daraman leku izena . Op . cit ., XIV liburukia, 125 . or . Gogoan
izan mendebaldean Ola tz tradiziozkoa ere badugula, Mutrikun .
21
Interes handikoak dira Irune Allikak aipa tzen dituen Hondarribiko eta Urre txu-Zumarragako
lanak . Donostiakoek, tamalez, ez dute apenas XIX . mendetik haragoko dokumentaziorik ekar tzen .
Aipa tzen diren Bizkaiko lanak Bermeokoa baino pobreagoak dira datu dokumentaletan eta ez dute
ekarpen berri handirik egiten kontua argi tze aldera . Azkenik, Euskal tzaindiak hartutako zenbait
erabaki ere zalan tzan jar liteke, -e paragogikoak iparraldeko euskalkietan duen presen tzia eta izan
duen tradizioa ez daudelako oraingoz behar bezain sakonki ikerturik .