Konposta: zaborretik ortura! (6.972 KB ) - Bizkaia 21

Eskola-umeentzako Lehiaketa 

UUUUUUUUUUUUUUUUUUNNNNNNNNNNNNNNNNNNIIIIIITTTTTTTTTTTTTTTTTTAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTTTTTTTTTTTTTTTTTEEEEEEEEE 

zaborretik ortura! 

Bizkaiko Foru Aldundia 

Diputación Diputación Foral de Bizkaia Bizkaia 

Ingurumen Saila 

Departamento de Medio Ambiente 

Kli! Kla! Birzikla! 

DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDIIIIIIDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKTTTTTTTTTTTTTTTIIIIIIKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 

Lehen Hezkuntzako 2. eta 3. zikloak 

eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. zikloa

ARGITARATZAILEA: Bizkaiko Foru Aldundia. Ingurumen Saila. Bizkaia Maitea. 

Errekalde zumarkalea, 30. 48009 Bilbo. 53 posta-kutxatila. 

48080 Bilbo 

KOORDINAZIOA: Joseba García Elizburu - Xabier Arana Eiguren 

ZUZENDARITZA ETA ERREALIZAZIOA: Iniciativas Ambientales 

EDUKIA: Ibon Hormaetxe - Ainhoa Galán 

ILUSTRAZIOAK: Martín de Diego - Azala: Juan Sánchez 

ARGAZKIAK: Iniciativas Ambientales 

EUSKARA AHOLKULARIA: Jose Morales 

AURREINPRIMATZEA ETA FOTOMEKANIKA: Rali, S.A. 

INPRIMATEGIA: Estudios Grá cos ZURE. 

LEGE-GORDAILUA: BI-3211/2010

AURKIBIDEA 

SARRERA .................................................................................................................................................. 2 

1. AURKEZPENA ...................................................................................................................................... 3 

1.1. Helburuak ................................................................................................................................................................... 4 

1.2. Unitatearen deskribapena .................................................................................................................................... 5 

2. UNITATEAREN MAPA JARDUEREN ARABERA ANTOLATUA .............................................................. 6 

3. UNITATEAREN MAPA HEZKUNTZA-MAILEN ARABERA ANTOLATUA .............................................. 7 

4. IKASGELARAKO JARDUERAK ............................................................................................................. 8 

4.1. Hezkuntza-maila guztietarako jarduerak ........................................................................................................ 8 

4.2. Lehen Hezkuntzako 2. ziklorako jarduera zehatzak .................................................................................... 13 

4.3. Lehen Hezkuntzako 3. ziklorako eta DBHko 1. ziklorako jarduera zehatzak ...................................... 14 

5. ESKOLA-PROIEKTUA: NOLA EZARRI KONPOSTA EGITEKO SISTEMA BAT IKASTETXEAN .............. 17 

5.1. Konpostgintza ikasgai ............................................................................................................................................ 18 

5.2. Sortzen ditugun hondakin organikoak ............................................................................................................ 18 

5.3. Konpostontziaren kokapena ............................................................................................................................... 20 

5.4. Zer konpostatuko dugu? ....................................................................................................................................... 20 

5.5. Sentsibilizazio-kanpaina ....................................................................................................................................... 21 

5.6. Lanari ekin .................................................................................................................................................................. 22 

5.7. Mantentze-lanak ...................................................................................................................................................... 22 

5.8. Konposta lortu dugu .............................................................................................................................................. 23 

6. IRAKASLEENTZAKO LAGUNTZA GIDA ............................................................................................... 24 

7. BALIABIDE FOTOKOPIAGARRIZ OSATUTAKO ERANSKINA 

1

SARRERA 

Antzina-antzinatik, gizakiak hondakinak sortu ditu eta desagerrarazteko modu egokia bilatu behar izan du. 

Azken hamarkadetan, ordea, sortzen ditugun hondakinen kopurua etengabe igotzen ari da, hiriguneetan 

gero eta jende gehiago bizi delako, bizi-maila igo delako, produktu berriak agertu direlako eta botatzeko 

ontzien erabilera izugarri hedatu delako. Hondakin horietatik, % 50 eta % 60 bitartean hondakin organikoak 

dira, etxeetan, jatetxeetan, dendetan, baserrietan eta araztegietan sortuak. Hain zuzen ere, gaur egungo gizarteak 

ingurumenaren arloan duen erronka nagusietako bat hondakin organikoen kudeaketa egokia da. 

Gizarte osoak sortzen ditu hondakinak eta, beraz, haien kudeaketa egokia gizarte osoaren ardura da. Hala ere, 

hezkuntza-arloak funtsezko papera jokatzen du prozesu horretan, mezu argia helarazi behar baitie belaunaldi 

berriei: ingurumena babestea norberaren eta gizarte osoaren ardura da. 

Horretarako sortu zen Kli! Kla! Birzikla! Eskola-umeentzako Lehiaketa. 1997an abiatu zen eta aurten VII. 

ediziora iritsi da. Bizkaiko Foru Aldundiaren Iraunkortasunean oinarritutako Hezkuntzarako 2007-2014 

Ekintza Egitasmoan txertatuta dago, 21 Foru Agendaren baitan (Bizkaia 21 Egitasmoa). 

Aurreko urteetan, honako hauek izan dira Eskola-umeentzako Lehiaketaren helburuak: batetik, etxean zer 

zarama sortzen dugun eta kopurua nola gutxitu ahal dugun aztertzea; bestetik, hondakin horiek birziklatzeko 

eta berrerabiltzeko prozesuak lantzea. 

Aurtengo lehiaketa Lehen Hezkuntzako 2. eta 3. zikloetako eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. zikloko 

ikasleei zuzenduta dago, eta landuko dugun gaia konpostgintza izango da: garrantzia, abantailak eta erabilerak. 

Ikasgelarako jarduera praktiko batzuen bidez, ikasleek konposta zer den eta nola sortzen den ikasiko 

dute. Gainera, ikastetxeko kide guztien parte-hartzea eskatuko duen proiektu bat gauzatzea proposatzen da. 

Proiektu horren helburua ikastetxean sortzen diren hondakin organiko guztiak konpost bihurtzea da. 

Espero dugu lehiaketaren edizio honetan proposatzen ditugun jarduerak baliagarriak izatea eskola-erkidegoak 

gure hondakinek sortzen dituzten ingurumen-arazoen kontzientzia handiagoa hartzeko, konponbideei 

buruz gehiago jakiteko eta, horren arabera jokatuz, garapen iraunkorraren aldeko eragile aktiboa izateko. 

2

1. AURKEZPENA 

Eskuetan daukazun koaderno honen helburua hauxe da: konpostgintzaren gaia era didaktiko, praktiko eta 

atseginean lantzea, haren beharra eta abantailak nabarmenduz. 

Kli! Kla! Birzikla! Lehiaketaren aurreko edizioetan bezalaxe, oraingoan ere arazoei baino garrantzi handiagoa 

emango diegu irtenbideei, ikuspegi praktiko eta positibo batetik. Horrela, ingurumenaren aldeko balioak, 

jarrerak eta ohitura arduratsuak sortuko ditugu. 

Unitate didaktiko honen bidez, hauxe aztertuko dugu: etxean nahiz ikastetxean sortzen ditugun hondakin organikoak, 

hondakinak desagerrarazteko moduek ingurumenean duten eragina, eta arazo horiek nola konpon 

ditzakegun ikastetxean bertan modu egokian kudeatuz. Halaber, sakonki azalduko dugu konposta nola sortzen 

den, zein organismok parte hartzen duten konpostatze-prozesuan, eta konpost ona lortzeko zer egin 

behar dugun. 

Unitate didaktikoa Lehen eta Bigarren Hezkuntzako ikastetxeei zuzenduta dago. Horregatik, jarduerak nahiz 

helburuak adin taldeen arabera sailkatuta daude. Horri esker, malgutasunez erabili ahalko dugu unitatea, gaia 

lantzeko daukagun denboraren arabera eta talde bakoitzaren ezaugarrietara eta aldez aurreko ezagupenetara 

egokituta. 

3

1.1. HELBURUAK 

Hauek dira unitate didaktikoaren helburu orokorrak: ikasleek konposta zer den eta nola sortzen den ulertzea, 

ingurumenarentzat dituen onuren berri jakitea, eta gizakiak nola erabil dezakeen ikastea. Gainera, Lehen 

Hezkuntzako 5. eta 6. mailetako eta DBHko 1. eta 2. mailetako ikasleak ikastetxean konposta egiteko 

sistema bat ezartzeko gai izango dira. 

Eta honako hauek dira hezkuntza-jardueren helburu zehatzak: 

• Hainbat material beren propietateen arabera multzoka sailkatzeko gai izatea. 

• Biodegradagarritasuna zer den ulertzea eta material biodegradagarriak eta ez-biodegradagarriak bereiztea. 

• Izaki bizidunen eta haien bizileku diren ekosistemen arteko erlazioa ulertzea. 

• Ingurumen hurbilean bizi diren animaliak aztertzea. 

• Naturan gertatzen diren oinarrizko prozesuetako batzuk ezagutzea eta ulertzea. 

• Onerako edo txarrerako gizakion jarduerek ingurumenean eragina dutela konturatzea. 

• Ingurumena zaintzea norberaren eta guztion ardura dela onartzea. 

• Natur baliabideak kontserbatzea behar-beharrezkoa dela konturatzea. 

• Ikasgelan ikasitakoa oinarritzat hartuta iragarpenak egiten ikastea. 

• Konpostgintzak hiri-hondakinen kudeaketan duen garrantzia ulertzea. 

Azkenik, hona hemen eskola-proiektuaren helburuak: 

• Ikastetxean zenbat hondakin sortzen dugun eta zein motatakoak diren jakitea. 

• Ikastetxean hondakin organikoak jasotzeko sistema bat ezartzeko gai izatea. 

• Ikasleak ikastetxean konpostatzeari buruzko sentsibilizazio-kanpaina bat antolatzeko gai izatea. 

• Konpostontzi bat egiteko, zaintzeko eta konpost ondua lortzeko gai izatea. 

• Lortutako konposta erabiltzen jakitea. 

4

1.2. UNITATEAREN DESKRIBAPENA 

Lehen esan dugun bezala, Eskola-umeentzako Lehiaketaren edizio honetan konpostgintza izango dugu aztergai. 

Lehenik, gure eguneroko bizitzan sortzen ditugun hondakin organikoak aztertuko ditugu. Gero, haien 

kudeaketak sortzen dituen arazoak aztertu eta nola konpon daitezkeen ikusiko dugu. Zehazki, etxeko konpostatze-prozesua 

aztertuko dugu: konposta nola eta zergatik sortzen den. Izan ere, konposta ikastetxean 

bertan egin dezakegu, jarduera praktiko eta erraz baten bidez. 

Unitate didaktikoan kontzientziazio-jarduera batzuk proposatzen dira, ikasgelan egin beharrekoak. Jarduera 

guztiak hezkuntza-mailetara egokituta daude, hala helburuei nola erabili beharreko dinamikei dagokienez. 

Halaber, ikasle nagusienentzako eskola-proiektuaren bidez, ikastetxean konposta egiteko sistema bat ezartzeko 

aukera ematen da. 

Onena proposatutako jarduera guztiak egitea izango litzateke, sakonki jorratzen baitute konpostaren gai 

osoa. Hala ere, jarduerak erabat independenteak direnez, haietako batzuk soilik egitea erabaki dezakegu. 

Beraz, irakasleak taldearentzat egokiena den eran erabil dezake unitatea, ikasleen aldez aurreko ezagupenak, 

gai hori lantzen eman dezakeen denbora eta lortu beharreko helburuak kontuan izanik. 

Bestetik, proposatzen den eskola-proiektua ikasleek egin behar dute, eta irakasleak haien gidariak eta laguntzaileak 

izango dira zeregin horretan. Hala ere, irakasleek eta ikastetxeko gainerako langileek konpostatzesistema 

bat sustatzeko erabil ditzakete edukiak eta proposamenak, ikasleen parte-hartzea hain aktiboa izan 

gabe. Dena dela, gure ustez, lehen aukera hobetsi beharko genuke: denbora gehiago beharko dugu konpostatze-sistema 

ezartzeko, baina arrakasta handiagoa lortuko dugu eta ikasleek harrera hobea egingo diote. 

Azkenik, unitatean irakasleentzako atal bat edo laguntza-gida dago, proposatutako jarduerak egiteko beharrezkoak 

diren ezagupen teoriko guztiak biltzen dituena. Gainera, unitatearekin batera, Konpost ona lortzeko 

gida praktikoa banatzen da. Gida hori oso baliagarria izango da ikastetxean konposta egiten hasten garenean, 

konpost ona lortzeko egin beharreko urrats guztiak azaltzen baititu. Gogoan izan behar dugu konpostatzea 

prozesu naturala dela eta, horrenbestez, berez gertatuko dela. Hala ere, oinarrizko arau batzuk betetzeak 

prozesua erraztuko du eta, konposta egiten dugun lehen aldia izan arren, arrakasta bermatuko digu. 

5

IKASGELARAKO 

JARDUERAK 

6 

2. UNITATEAREN MAPA JARDUEREN ARABERA ANTOLATUA 

4.1.1. gaia: Zer da konposta eta zertarako balio du? 

Jard.: Lotu esaldiak. 9. or. (LHko 3. zikloa eta DBHko 1. zikloa) 

4.1.2. gaia: Zer konpostatu ahal da? 

Jard.: Hondakin-hilerria. 9. or. 

Jard.: Zer bota ahal dugu konpost-metara? 10. or. (LHko 2. zikloa) 

Jard.: Konpost onaren osagaiak. 10. or. (LHko 3. zikloa 

eta DBHko 1. zikloa) 

4.1.3. gaia: Natura eta bere zikloak 

Jard.: Sare tro koa. 11. or. 

4.1.4. gaia: Zein organismok laguntzen dute konposta sortzen? 

Jard.: Ornogabe bila. 12. or. 

Jard.: Zer aurkitu dugu? 12. or. (LHko 2. zikloa) 

Jard.: Nor da nor? 12. or. (LHko 3. zikloa eta DBHko 1. zikloa) 

4.3.1. gaia: Konpostgintzaren eginkizuna hiri-hondakinen 

kudeaketan 

Jard.: Zirkulu irekia: eztabaida. 14. or. (LHko 3. zikloa 

eta DBHko 1. zikloa) 

4.3.2. gaia: Konpostatze-prozesua eta etapa bakoitzean 

parte hartzen duten organismoak 

Jard.: Testa. 15. or. (LHko 3. zikloa eta DBHko 1. zikloa) 

Esperimentua: Zizareentzako etxea egin 

13. or. (LHko 2. zikloa) 

Esperimentua: Zure konpostontzia egin 

15. or. (LHko 3. zikloa eta DBHko 1. zikloa) 

ESKOLA-PROIEKTUA: Nola ezarri konposta egiteko sistema bat 

ikastetxean. 17. or. (LHko 3. zikloa eta DBHko 1. zikloa)

3. UNITATEAREN MAPA HEZKUNTZA-MAILEN ARABERA ANTOLATUA 

LEHEN HEZKUNTZAKO 

2. ZIKLORAKO JARDUERAK 

LH-KO 3. ZIKLORAKO ETA 

DBH-KO 1. ZIKLORAKO 

JARDUERAK 

4.1.1. gaia: Zer da konposta eta zertarako balio du? 8. or. 



Jard.: Zer bota ahal dugu konpost-metara? 10. or. 





Jard.: Zer aurkitu dugu? 12. or. 

Esperimentua: Zizareentzako etxea egin. 13. or. 

4.1.1. gaia: Zer da konposta eta zertarako balio du? 

Jard.: Lotu esaldiak. 9. or. 



Jard.: Konpost onaren osagaiak. 10. or. 





Jard.: Nor da nor? 12. or. 

4.3.1. gaia: Konpostgintzaren eginkizuna hiri-hondakinen 

kudeaketan 

Jard.: Zirkulu irekia: eztabaida. 14. or. 

4.3.2. gaia: Konpostatze-prozesua eta etapa bakoitzean 

parte hartzen duten organismoak 

Jard.: Testa. 15. or. 

Esperimentua: Zure konpostontzia egin. 15. or. 

ESKOLA-PROIEKTUA: Nola ezarri konposta egiteko sistema 

bat ikastetxean. 17. or. 

7

4. IKASGELARAKO JARDUERAK 

Ikasgelan hainbat saiotan egin beharreko jarduera praktikoak azalduko ditugu atal honetan. Jarduerak 

hezkuntza-mailen arabera sailkatuta daude. Guztiak eginez gero, konposta zer den eta nola sortzen den ikasiko 

dute ikasleek. Nolanahi ere, lehen esan dugun bezala, irakasleak nahi duen erara antola ditzake saioak 

eta jarduerak. 

4.1. HEZKUNTZA-MAILA GUZTIETARAKO JARDUERAK 

4.1.1. Zer da konposta eta zertarako balio du? 

Helburua: Konposta de nitzea eta haren erabilerak nabarmentzea. 

Lorpena: Ikasleak gai izango dira konposta de nitzeko eta haren erabilera batzuk aipatzeko. 

Garapena: Galdera zehatz batzuk egingo dizkiegu ikasleei, eta emandako erantzunen bidez konpostaren de- 

niziora iritsiko gara. Beherago adibide gisa ageri diren galderak egin ditzakegu. 

Galderak edozein izanda ere, landu nahi ditugun kontzeptuetara bideratu behar ditugu ikasleak. Hala, hasieran 

galdera orokorrak egingo dizkiegu eta, lortu nahi dugun de niziora hurbiltzen garen neurrian, galdera 

zehatzagoak egingo ditugu. 

Adibidea: 

• Hasteko, konposta zer den badakiten galdetu ahal diegu ikasleei. Gero, baietz erantzun dutenei beren de- 

nizioa banan-banan emateko eskatuko diegu. De nizioak arbelean idatzi, ideia nagusiak azpimarratu, eta 

baietz erantzun duten beste ikasle batzuek egindako ohar eta zuzenketekin osatuko ditugu. Agertutako 

kontzeptuak eta hitzak oinarritzat harturik lan egingo dugu. 

• Baliteke taldeko inork ez jakitea konposta zer den. Hala bada, lehenengo eta behin konpostatzea era naturalean 

gertatzen den prozesua dela azalduko dugu. Gero, honako galdera hauek egingo ditugu: 

8 

- Zer gertatzen zaio sagar-azal bati lurrera bota eta bertan uzten badugu? 

- Zergatik gertatzen da hori? 

Organismo batzuk sagar-azalaz elikatzen direlako. Biodegradagarria da. 

- Organismo horien eta beste hondakin biodegradagarri batzuen adibideak jarri. 

- Zer gertatuko da denbora tarte baten buruan? 

Sagar-azala desagertu eta eta ongarri bihurtuko da. 

Horixe da konposta. 

- Eta zertarako balio du ongarri horrek? 

Zikloa nola ixten den nabarmendu: 

sagarrondoa sagarra jaten dugu 

azala lurrera botatzen dugu 

beste organismo batzuek azala jaten dute 

ongarria sagarrondoa hazten da.

Lehen Hezkuntzako 3. zikloko eta DBHko 1. zikloko ikasleek honako jarduera hau egin dezakete, kontzeptu 

horiek nkatzeko: 

Jarduera: Lotu esaldiak 

• Eranskineko 1. txan konpostari buruzko hainbat esaldiren hasiera eta amaiera ageri dira. 

• Esaldien fotokopiak egin eta puntuetatik moztu. 

• Ikasleak binaka jarri edo talde txikiak egin. Talde bakoitzari esaldi guztien fotokopiak eman, nahasirik. 

• Talde bakoitzak esaldiak ordenatu behar ditu, hasiera amaierarekin lotuz. 

Kontzeptu nagusiak: lurzorua, biodegradagarria, materia organikoa, konposta, deskonposizioa, organismo 

deskonposatzaileak, zizarea, bakterioa, ongarria. 

Gaia lantzeko behar ditugun baliabideak: 

• Arbela eta klarionak. 

• 1. txa: “Zer da konposta eta zertarako balio du?” (Eranskineko I. orrialdea). 

4.1.2. Zer konpostatu ahal da? 

Helburua: Zein hondakin konpostatu ahal diren jakitea. 

Lorpena: Ikasleak gai izango dira hondakin biodegradagarriak eta ez-biodegradagarriak bereizteko. Horrela, 

konpost-metara zer bota ahal dugun eta zer ezin dugun bota jakingo dute. 

Garapena: 

Hasteko, biodegradagarritasuna de nituko dugu, hondakin biodegradagarrien adibideak jarriz. 

Hondakin biodegradagarriak lehenago izaki bizidunak edo izaki bizidunen atalak izan zirela nabarmenduko 

dugu. Esaterako, garrantzitsua da ikasleak papera zuhaitzekin eta artilea ardiekin lotzeko gai izatea 

eta ideia hau ondo ulertzea: hondakin horiek izaki bizidunen atalak izan ziren lehenago, eta horrexegatik 

dira orain biodegradagarriak. 

Gero, biodegradagarriak ez diren hondakinen adibideak jarri eta zergatik ez diren biodegradagarriak azalduko 

dugu. 

Biodegradagarriak ez diren hondakinak manufakturazio-prozesu baten bidez sortutako material arti zialak 

dira. Horregatik, gizakiak sortutako substantziak dituzte, eta denbora asko behar da naturak substantzia 

horiek deskonposatzeko. 

Hurrena, konposta egiteko hondakin egokiak aipatuko ditugu, guztiak biodegradagarriak direla nabarmenduz. 

Gainera, ikasle nagusienenei azaldu ahal diegu hondakin batzuk ez direla etxeko konposterako egokiak, 

biodegradagarriak diren arren (okelaren eta arrainaren hondarrak, esaterako). 

Azalpena bukatutakoan, honako jarduera hauek egingo ditugu, azaldutako kontzeptuak nkatzeko: 

Jarduera: Hondakin-hilerria 

Eranskineko 2. txan hondakin batzuen argazkiak daude. Jarduera hau egiteko, banan-banan aurkeztuko 

dizkiegu argazkiak ikasleei, beheko aldean ageri den zifra estaliz. 

Lehenik, argazkietan ikusten dituzten hondakinak biodegradagarriak ala ez-biodegradagarriak diren galdetuko 

diegu ikasleei. Guztiak sailkatutakoan, hondakin bakoitza usteltzeko edo degradatzeko zenbat denbora 

beharko litzatekeen asmatzen saiatuko dira. Ikasleek esandako zifrak idatzi ondoren, argazki bakoitzaren beheko 

aldean dagoena erakuts dezakegu, erantzunik zuzenena nork eman duen ikusteko. 

Oharra: Talde handietarako, komenigarria da argazki bakoitzaren fotokopia handitu bat egitea, ikasgelako 

edozein lekutatik ondo ikusi ahal izateko. 

9

Jarduera: Zer bota ahal dugu konpost-metara? 

(Lehen Hezkuntzako 2. zikloko ikasleentzat). 

Eranskineko 3. txan dagoen zerrenda erabiliz, ikasleek konpost-metara bota ahal ditugun hondakinak azpimarratu 

behar dituzte. 

Jarduera praktikoa: Konpost onaren osagaiak 

(LHko 3. zikloko eta DBHko 1. zikloko ikasleentzat). 

Ikasleek eranskineko 4. txa bete behar dute. Hondakinen zerrenda irakurri ondoren, zeintzuk diren biodegradagarriak 

adierazi behar dute. Gero, hondakin horien artean, konpost-metara botatzeko egokienak zeintzuk 

diren erabaki behar dute. 

Kontzeptu nagusiak: biodegradagarritasuna, hondakina, deskonposizioa, organismo deskonposatzaileak. 


• 2. txa: “Hondakin-hilerria”. Eranskineko II. eta III. orrialdeak. 

• 3. txa: “Zer bota ahal dugu konpost-metara?”. Eranskineko IV. orrialdea. 

• 4. txa: “Konpost onaren osagaiak”. Eranskineko V. orrialdea. 

4.1.3. Natura eta bere zikloak 

Helburua: Izaki bizidunek elkarrekiko eta ingurunearekiko loturak dituztela jakitea. 

Lorpena: Ikasleak baso hostoerorkor bateko materiaren zikloa azaltzeko gai izango dira eta izaki bizidunek 

elkarren beharra dutela ulertuko dute. 

Garapena: Eranskineko VI. orrialdeko posterra erabiliz, baso hostoerorkor bateko materia- uxua azalduko 

dugu, ekosistema horretako kate tro ko baten bidez. 

Bi ideia hauek nabarmendu behar ditugu: naturan ez dago hondakinik eta, organismo deskonposatzaileei 

esker, azkenean guztia lurzoruaren osagai bihurtzen da. 

10

Ondoren, jarduera hau egingo dugu, azaldutako kontzeptuak argitzeko eta zabaltzeko. 

Jarduera: Sare tro koa 

• 10-15 pertsonako bi talde handi egingo ditugu, eta ikasle bakoitzari 6. fi txako ilustrazio bat emango 

diogu. (Fitxa hori eranskineko VII. orrialdean dago). 

• Jarduera egiten hasi aurretik, ikasle bakoitzak arretaz aztertuko du eman diogun ilustrazioa (landare 

bat, animalia belarjale bat, haragijale bat edo organismo deskonposatzaile bat izan daiteke). Egokitu 

zaion izakiak zer jaten duen eta zein izakiren janari den pentsatu behar du. 

Adibidez, intsektu batek landareak jaten ditu eta igel baten janaria izan daiteke; hegazti txiki batek 

intsektuak edo fruituak jaten ditu eta azeriaren janaria da. 

• Gero, ikasle bakoitzak artile zati bat hartu eta mutur batetik helduko dio. 

• Hurrena, berarentzat janari den organismo bati emango dio artilearen beste muturra. 

Adibidez, armiarmak intsektu bati emango dio artile zatiaren muturra, azeriak karraskari bati edo 

an bio bati… Lurzoruko organismoek edo organismo deskonposatzaileek edozein izakiri eman 

ahal diote, mota guztietako izakiz elikatzen direlako. Landare edo zuhaitzen ilustrazioak dituzten 

ikasleek, ordea, ezin izango diote inori eman artile zatiaren muturra, izaki bizidunez elikatzen ez 

direlako. 

• Artile-mutur guztiak banatutakoan, taldeko kideen artean “sare” bat eratu dela ikusiko da. Une horretan, 

ikasle bakoitzak nori lotuta dagoen adierazi eta horren zergatia azaldu beharko du. 

Oharra: Jarduera hau LHko 2. zikloko ikasleekin egiten badugu, aldez aurretik adibide batzuk idatz ditzakegu 

arbelean, izaki bakoitzak zer jaten duen jakin dezaten. Beste aukera bat ere badago: hasieran 

talde txikiagoak egitea eta ilustrazio gutxiago erabiltzea, eta apurka-apurka taldea handitzen joatea, 

sarea eratu arte. 

Kontzeptu nagusiak: materia, kate tro koa, izaki biziduna, belarjalea, haragijalea, detritujalea, lurzorua, autotrofoa, 

heterotrofoa. 


• 5. fi txa: “Baso hostoerorkorraren posterra”. Eranskineko VI. orrialdea. 

• 6. fi txa: “Sare trofi koa”. Eranskineko VII. orrialdea. 

• Artile zatiak, 1 metrokoak gutxi gorabehera. 

11

4.1.4. Zein organismok laguntzen dute konposta sortzen? 

Helburua: Konpostatze-prozesuan parte hartzen duten organismoak ezagutzea. 

Lorpena: Ikasleak gai izango dira konposta egiteko egokiak diren organismo batzuk aipatzeko. 

Garapena: Laburki azalduko dugu hainbat izaki bizidunek hartzen dutela parte konposta sortzeko prozesuan, 

eta adibide batzuk jarriko ditugu. Ornogabeak nabarmenduko ditugu, animalia horiek baitira ezagunenak 

ikasleentzat. 

Ornogabe horietako asko gure parke eta berdeguneetan bizi direla azaldu, eta haien bila irtengo gara. 

Jarduera: Ornogabe bila 

• Intsektu-xurgagailu bat edo plastikozko ontzi txiki estalkidun 

bat hartuta, ikasleak ikastetxeko berdeguneetan ibiliko 

dira irakasleekin batera. Harriak edo enbor eroriak 

altxatu eta belar lehorra edo orbela arakatuko 

dute, ornogabe bila. Aurkitzen dituzten 

ornogabeak jaso egingo dituzte. 

• 15-20 minutu igarotakoan, ikasleek, 

banan-banan, aurkitutako ornogabeak 

erakutsiko dizkiote taldeari, eta 

irakaslearen laguntzaz identi katu 

egingo dituzte. Aldi berean, aurkitutako 

ornogabeek konposta sortzeko prozesuan 

parte hartzen duten adieraziko dute. 

• Bateratze-lana egindakoan, aurkitutako lekuan askatuko 

dituzte ornogabeak. 

Gaian apur bat gehiago sakondu nahi badugu, honako jarduera hauek egin ditzakegu: 

Jarduera: Zer aurkitu dugu? 

(Lehen Hezkuntzako 2. ziklorako) 

Ikasgelara itzulitakoan, ikasle bakoitzari aurkitu dituen ornogabeetako bat esleituko zaio eta eranskineko VIII. 

orrialdeko 7. txa beteko du. 

Jarduera: Nor da nor? 

(Lehen Hezkuntzako 3. ziklorako eta DBHko 1. ziklorako) 

Ikasgelara itzulitakoan, ikasitakoa nkatuko dugu, eranskineko IX. orrialdeko 8. txa erabiliz. Fitxa horretan, 

ornogabe bakoitza bere izen arruntarekin lotu behar dute ikasleek, banaka. Gero, bateratze-lana egingo dugu. 

Kontzeptu nagusiak: lurzorua, ornogabeak, habitata. 


12 

• Intsektu-xurgagailuak edo plastikozko ontzi txiki estalkidunak. 

• 7. fi txa: “Zer aurkitu dugu?”. Eranskineko VIII. orrialdea. 

• 8. fi txa: “Nor da nor?”. Eranskineko IX. orrialdea.

4.2. LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLORAKO JARDUERAK 

4.2.1. Esperimentua: Zizareentzako etxea egin 

Helburua: Zizaretegi bat egitea, lur-zizareen jokabidea aztertzeko. 

Lorpena: : Ikasleak gai izango dira ikasgelan zizareentzako esparru bat sortzeko. 

Halaber, izaki bizidun baten zuzeneko behaketan oinarrituta iragarpenak iragarpenak egiten ikasiko ikasiko dute. 

Garapena: Esperimentua egiten hasi aurretik, zizareei buruzko azalpen laburra eman dezakegu, beraien ekarpen 

nagusia lurzorua sortzea dela nabarmenduz eta beste eginkizun batzuk aipatuz. Gero, esperimentu honen 

bidez ikasgelan bertan haien jokabidea aztertuko dugula azalduko dugu. 

Nola egin zizareentzako etxea: 

• Plastikozko ontzi bat aukeratuko dugu. Adibidez, 2 litroko ur-botila bat (goiko aldea moztuta) edo 

plastikozko edozein ontzi luze. Ontzia hareaz eta konpostez beteko dugu, material horiekin hainbat 

geruza osatuz, bata bestearen gainean. Geruza bakoitza pare bat zentimetro lodi izango da. 

• Ontziaren 3/4 betetzen ditugunean, barazki eta fruten azalez osatutako geruza mehe bat jarriko dugu 

beste geruza guztien gainean (sagarren edo pataten azalak erabil ditzakegu), eta hosto lehorrez osatutako 

beste geruza mehe bat gainean. 

• Denda batean erositako edo parke nahiz berdegune batean hartutako bizpahiru lur-zizare sartuko 

ditugu ontzian. 

• Ontziaren kanpoaldea kartoi mehe beltzez estaliko dugu, eguzkiaren argia sar ez dadin. Ontzia ikasgelako 

txoko ilun batean jarriko dugu. 

• Orain, zizareen jokabideari buruzko fi txa beteko dugu (9. fi txa, eranskineko X. orrialdea). Bi aste inguru 

igarotakoan, kartoi mehea kenduko dugu, gure iragarpenak zuzenak ziren ikusteko. 

Aholkua: Zizaretegiaren barrualdeak heze egon behar du beti. Hori lortzeko, noizean behin urez ihinztatuko 

dugu. 

Adi!: Ez da komeni esperimentu hau oporraldi baten edo zubi luze baten aurretik hastea. Zizareak izaki 

bizidunak dira, eta zaindu egin behar ditugu. Egokiena esperimentua bukatutakoan zizareak beren 

habitatera itzultzea da. 

Kontzeptu nagusiak: materia organikoa, zizarea, lurzorua, aireztapena, hezetasuna. 

Esperimentua egiteko behar ditugun baliabideak: 

• Plastikozko ontzia (bi litroko ur-botila hutsa, jakiontzi luzea…) 

• Konposta 

• Harea 

• Hosto lehorrak 

• Hondakin organikoak 

• Zizareak 

• 9. fi txa: “Zizareen jokabidea”. Eranskineko X. orrialdea. 

13

4.3. LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLORAKO ETA DBH-KO 1. ZIKLORAKO JARDUERAK 

4.3.1. Konpostgintzaren eginkizuna hiri-hondakinen kudeaketan 

Helburua: Hiri-hondakinen kudeaketan konpostgintzak praktika iraunkor gisa daukan garrantziaz jabetzea. 

Lorpena: Ikasleek ulertu egingo dute konpostgintza zergatik den beharrezkoa eta onuragarria hondakinen 

kudeaketa iraunkorra lortzeko. Halaber, naturan berez gertatzen diren zikloak eta gizakiak sortutako zikloak 

ezagutuko dituzte. 

Garapena: Eranskineko VI. orrialdean dagoen baso hostoerorkorraren posterra erabiliz, ikasleek sistema natural 

bateko materiaren zikloa (karbonoa) errepasatuko dute. Gero, gizakiak sortutako hondakin organiko bat 

aukeratuko dute (adibidez, fruta-azalak edo ogi-hondarrak) eta, irakaslearen laguntzaz, haren bizi-zikloa birsortuko 

dute, ekoizpen-prozesurako lehengaiak erauzten direnetik hondakindegian utzi edo konpostatzen 

den arte. 

Ikasleek bi zikloak alderatu beharko dituzte, antzekotasunak eta desberdintasunak ikusteko. Halaber, arreta 

handiz aztertu beharko dute zer gertatzen den hondakinak hondakindegira joaten direnean eta zer gertatzen 

den konpostatzen direnean. Azkenik, gizakiok naturakoen antzeko zikloak sortzeko zer egin behar dugun 

erabakiko dute. 

Jarduera: Zirkulu irekia: eztabaida 

• Ikasleak bi talde handitan banatuko ditugu. Talde batek hondakin organikoak hondakindegietan kudeatzeak 

zer abantaila dituen pentsatu eta idatzi beharko du (gizartearen, ingurumenaren eta ekonomiaren 

ikuspegitik). 

• Beste taldeak hondakindegiek sortzen dituzten arazoak aztertuko ditu (ingurumenaren, gizartearen 

eta ekonomiaren arloko alde txarrak). 

• Ikasleek eranskineko XI. eta XII. orrialdeetako 10. fi txan jasotako informazioa erabil dezakete laguntza 

gisa. 

• Azkenik, bateratze-lana egin eta ateratako ondorioez eztabaidatuko dute. 

Kontzeptu nagusiak: bizi-zikloa, lehengaia, erauzketa, ekoizpena, manufakturazioa, kontsumoa, hondakina, 

konpostgintza, hondakindegia, garraioa, inpaktua, kutsadura, berrerabilpena, kudeaketa, metanoa, biogasa, 

berotegi-efektuko gasak. 


14 

• 5. fi txa: “Baso hostoerorkorraren posterra”. Eranskineko VI. orrialdea. 

• 10. 10. fi txa: “Hondakindegiei buruzko informazioa”. Eranskineko XI. eta XII. orrialdeak.

4.3.2. Konpostatze-prozesua eta etapa bakoitzean parte hartzen duten organismoak 

Helburua: Konposta sortzeko prozesuaren etapak eta etapa bakoitzean parte hartzen duten organismoak 

ezagutzea. 

Xedea: Ikasleak gai izango dira konposta sortzeko prozesuaren etapak, haien hurrenkera eta etapa bakoitzean 

parte hartzen duten organismoak aipatzeko. 

Garapena: Lehenik, konposta sortzeko prozesua azalduko dugu, etapak bereiziz eta etapa bakoitzean parte 

hartzen duten organismoak aipatuz. Horretarako, Irakasleentzako Laguntza Gidako informazioa erabiliko 

dugu (24. orrialdea), hezkuntza-maila bakoitzeko ikasleen adinera egokituz. 

Gero, ikasleek eranskineko XIII. orrialdeko 11. txa beteko dute, ikasitako kontzeptuak nkatzeko. 

Kontzeptu nagusiak: mikroorganismoak, fase termo loa, fase meso loa, onddoak, makroornogabeak, deskonposizioa. 


• 11. fi txa: “Testa”. Eranskineko XIII. orrialdea. 

4.3.3. Esperimentua: Zure konpostontzia egin 

Helburua: Ikasgelan egongo den konpostontzi txiki bat egitea. 

Lorpena: Ikasleak gai izango dira konpostontzi bat egiteko eta horra botatzen diren hondakinekin zer gertatuko 

den asmatzeko. 

Garapena: 

Lehenik, 3 konpostontzi txiki egingo ditugu: 

• Plastikozko 3 ontzi edo botila hartu (2 litrokoak) eta goiko aldea moztu. Ontzi bakoitzaren hiru laurdenak 

konpostez beteko ditugu. 

• Gero, konpostontzietara botako ditugun hondakinak aukeratuko ditugu. Konpostontzi bakoitzean 

hondakin mota bat sartuko dugu. Batean hondakin biodegradagarriak sartuko ditugu, hala nola barazki 

eta fruten azalak, zati txikietan moztuta. Beste bi konpostontzietan biodegradagarriak ez diren 

hondakinak sartuko ditugu (plastiko zatitxoak edo aluminio-papertxoak). 

• Ontziaren goiko aldea plastiko mehe batez estaliko dugu –beroa eta hezetasuna kontserbatzeko-, eta 

artazien puntaz zulotxoak egingo dizkiogu –airea konpostontziaren barrualdean ibil dadin-. 

• Azkenik, hainbat bider astinduko dugu konpostontzi bakoitza, hondakinak barrualde osoan modu 

erregularrean bana daitezen. 

15

• Gure esperimentuarekin emaitzarik onena lortzeko, egunero astindu behar ditugu konpostontziak 

(horrela, airea nahasturaren barnealdean ibiliko da). Gainera, barrualdea urez ihinztatu eta konpostontzia 

ikasgelako leku bero baten jarri behar dugu. 

Prest ditugu konpostontziak. Orain, esperimentuari buruzko 12. fi txa bete (eranskineko XIV. orrialdean dago) 

eta hondakinekin zer gertatuko den iragarri behar dugu. Hainbat aste igarotakoan, gure iragarpenak zuzenak 

ziren jakingo dugu. 

Kontzeptu nagusiak: biodegradagarria, ez-biodegradagarria, mikroorganismoak, konposta. 

Esperimentua egiteko behar ditugun baliabideak: 

16 

• Plastikozko 3 ontzi (2 litroko botilak, adibidez) 

• Konposta 

• Hiru hondakin mota, zati txikietan moztuta 

• Plastiko mehea 

• 12. fi txa: “Esperimentua: zure konpostontzia egin”. Eranskineko XIV. orrialdea

5. ESKOLA-PROIEKTUA: NOLA EZARRI KONPOSTA EGITEKO 

SISTEMA BAT IKASTETXEAN 

(Lehen Hezkuntzako 3. zikloko eta DBHko 1. zikloko ikasleentzat) 

Ikastetxean konposta egiteko sistema bat ezartzeko etapak azalduko ditugu atal honetan. 

Ikasleek sortu behar dute konposta egiteko sistema, eta irakasleek gidari eta laguntzaile papera jokatuko 

dute. Ikastalde zehatz bat edo ikastetxeko ikasle guztien artean aukeratutako talde bat arduratuko da proiektua 

gauzatzeaz. 

Proiektua ikasleen esku uztea da egokiena. Ikastetxe osoarentzat aldaketaren motorra eta jokabide-eredua 

izatea lortu behar dugu. Ikasleek proiektuaren ardura beren gain hartzen badute, haien parte-hartzea handiagoa 

izatea lortuko dugu eta arrakastarako aukerak ere handiagoak izango dira. Izan ere, batzuetan, ikasleek 

harrera hobea egiten diete ikaskideen iradokizunei irakasleen proposamenei baino. 

Proiektua gauzatzeko epea hiruhileko baten eta ikasturte osoaren artekoa izango da, ikastetxearen eta 

proiektuari eskaintzen zaion denboraren arabera. Orain, proiektua denboran antolatzeko proposamen bat 

egingo dizuegu, adibide gisa. Irakasleek beren beharretara eta hezkuntza-proiektura egokitu ahal dute 

proposamena. 

Proiektua denboran antolatzeko proposamena 

Noiz? Zer egingo dugu? 

1. eta 2. asteak 

3. astea 

4. astea 

Kontzientziazio-saioak 

1. sekzioa: Konpostgintza ikasgai 

Aurretiazko egoeraren azterketa 

2. sekzioa: Sortzen ditugun hondakin organikoak 

Plangintza-saioak 

3. sekzioa: Konpostontziaren kokapena. 

4. sekzioa: Zer konpostatuko dugu? 

Zenbat denbora 

beharko dugu? 

4 ordu 

2 ordu 

1 ordu 

5.-8. asteak 5. sekzioa: Sentsibilizazio-kanpaina Hainbat ordu astean 

9. astea 

10. astetik aurrera 

22. astetik aurrera 

Proiektuaren etapa praktikoa 

6. sekzioa: Lanari ekin. 

Proiektuaren etapa praktikoa 

7. sekzioa: Mantentze-lanak 

Bukaerako emaitza 

8. sekzioa: Konposta lortu dugu 

1 ordu 

30 minutu egunero 

17

5.1. KONPOSTGINTZA IKASGAI 

Proiektuari ekin aurretik, ikasleek konpostari eta hiri-hondakinen kudeaketan betetzen duen eginkizun 

garrantzitsuari buruzko oinarrizko ezagupenak jaso behar dituzte. Aldez aurreko lan hori beharrezkoa da 

konpostgintzaren aldeko sentsibilizazioa handitzeko eta, horrela, besteak sentsibilizatzeko lanean emaitza 

hobeak lortzeko: ikasleek ideiak argi eduki behar dituzte, besteak errazago kontzientziatzeko. 

5.2. SORTZEN DITUGUN HONDAKIN ORGANIKOAK 

a. Ikastetxean sortzen diren hondakin organikoak identi katu 

Jarduera: Hondakinen ikuskapena 

Konpostatzen hasi aurretik, ondo aztertu behar ditugu ikastetxean sortzen diren hondakin organikoak: motak, 

lekuak eta kopuruak. Horrek hurrengo urratsak plani katzen eta proiektua arrakastaz burutzen lagunduko 

digu. 

Hondakinen ikuskapena egiteko, ikastetxeko hainbat langileren laguntza beharko dute ikasleek. Irakasleekin 

batera, hauek izango dira laguntzaile nagusiak: sukaldeko langileak (egonez gero) eta atezaina (edo zakarrontziak 

husteaz arduratzen den pertsona). 

1. taulan ikastetxean hondakinen ikuskapena egiteko urratsak azaltzen dira. 

18 

Aholkuak: 

• Ez aztertu sukaldeko zarama-poltsak. Jaki prestatuen hondarrak dituztenez, azterlana desatsegina 

eta zaila izango litzateke. 

• Ikuskapena aire zabalean edo leku handi batean egin (atartean edo kirol-pistetan, adibidez). 

• Egokiena ikuskapena beste ikasleak klasean dauden bitartean egitea da. Parte hartzen duten ikasleak 

erosoago sentituko dira besteak beraiei begira ez badaude. 

• Ikuskapena egiteko erabiliko den lekua garbitu, hasi aurretik eta bukatu ondoren. 

• Ikuskapena egin bezain laster eskuak garbitu.

IKUSKAPENA 

EGIN AURRETIK 

IKUSKAPENA 

EGITEN DEN 

BITARTEAN 

IKUSKAPENA 

EGIN ONDOREN 

1. TAULA: NOLA EGIN HONDAKINEN IKUSKAPENA 

1. Ikuskapenaren 

eremua de nitu 

2. Datuak bildu 

3. Ikuskapena 

prestatu 

1. Ikuskapena 

egiteko lekua 

prestatu 

2. Hondakinak 

etiketatu 

• Ikastetxe osoa ikuskatuko dugu? 

• Hala ez bada, ikastetxeko zein eremu ikuskatuko ditugun zehaztu. 

• Zenbat poltsa pisatu eta aztertuko ditugun erabaki. (20 ikasleko talde batek 

4 poltsa inguru ikuska ditzake). 

• Hondakinen jatorria zehaztu (sukaldea, ikasgelak, jolastokia...). 

• Ikuskatuko dugun eremuan zenbat zakarrontzi dauden eta zein motatakoak 

diren aztertu. Hondakinak gaika biltzen dira? 

• Zenbatean behin husten dira zakarrontziak? Nor da horren arduraduna? 

• Ikuskapena egiteko data eta lekua aukeratu. 

• Aztertuko ditugun hondakin-poltsak gordetzeko eskatu dagokien pertsonei. 

• Ikuskapena egiteko beharko dugun material guztia lortu: zarama-poltsak, 

etiketak, latexezko eskularruak, olanak edo izara handiak, klipa duten karpetak, 

eranskineko XV. orrialdeko 13. txa ( txa bat aztertuko dugun poltsa 

bakoitzeko), bolalumak, errotuladoreak eta balantza edo pisagailua. 

• Lekua garbitu eta izarak edo olanak lurrean zabaldu. 

• Lehen sorospenetarako botika-kutxa eskura eduki. 

• Beharko dugun material guztia eskura jarri. 

• Zarama-poltsa bakoitzaren jatorria zein den galdetu eta etiketa jarri. 

3. Poltsak pisatu • Poltsak banan-banan pisatu eta pisua fi txan idatzi. 

4. Poltsak aztertu 

1. Emaitzak aztertu 

b. Hondakin organikoak non sortzen diren identi katu 

Jarduera: Ikastetxearen mapa 

• Zein poltsa ireki eta aztertuko ditugun erabaki. 

• Poltsak ireki eta hondakinak izararen edo olanaren gainean barreiatu. 

• Hondakinak material motaren arabera sailkatu: papera, plastikoa, tetrabrikak, 

latak, hondakin organikoak… 

• Hondakin mota bakoitza poltsa batean sartu eta poltsa pisatu. Pisua eranskineko 

13. txan idatzi (XV. orrialdea). 

• Zein motatako hondakin organikoak aurkitu ditugu? Konpost-metara botatzeko 

egokiak dira? 

• Hondakinak aztertutakoan, poltsak bota ditzakegu. 

• Ikuskapena egiten genuen bitartean bete ditugun fi txak erabiliz, aurkitu ditugun 

hondakin motei eta kopuruei buruzko gra koak egingo ditugu. 

• Arreta berezia jarri hondakin organikoei: Zein motatako hondakinak aurkitu 

ditugu? Zein izan da bakoitzaren kopurua? Konpostatzeko egokiak dira? 

Ikuskapenari esker, badakigu ikastetxean sortzen diren hondakin organikoetatik zeintzuk diren konposta egiteko 

baliagarriak eta zehazki non sortzen diren. 

Orain, ikastetxearen plano bat lortu behar dugu. Lortzen ez badugu, guk marraztuko dugu. Gero, hondakin 

organikoak sortzen diren lekuak markatuko ditugu planoan. Leku horietan hondakinak gaika biltzeko sistema 

bat ezar daiteke? Zer behar dugu horretarako? 

19

5.3. KONPOSTONTZIAREN KOKAPENA 

Ikastetxearen planoa erabiliz, konpostontzia kokatzeko lekurik onena aukeratuko dugu denon artean. Horretarako, 

lau ideia nagusi hauek izan behar ditugu kontuan: 

• Konpostontzia aire zabalean egon behar da. 

• Egokiena lurraren edo belarraren gainean jartzea da. Horrela, materia organikoa konpost bihurtzen 

duten izaki bizidunak errazago sartuko dira konpost-metan. 

• Konpostontzia haize gogorretik eta euritik babestuta egon behar da, eta eguzkiak zuzenean jotzen 

ez duen leku batean. 

• Ez dugu kokatuko ikaslerik gazteenak erraz irits daitezkeen leku batean. 

Oro har, konpostatze-prozesua ezin hobeto gara dadin, lekuak baldintza orekatuak bete behar ditu eguzkiargiari, 

tenperaturari, aireztapenari eta hezetasunari dagokienez. Lekurik egokiena batzuetan eguzkitan eta 

batzuetan gerizpean dagoena izango da. Aukeratutako lekuak baldintza hori betetzen ez badu, horretara 

egokitu beharko dugu, edo konpostontzia zuhaitz baten azpian edo horma baten ondoan jar dezakegu. Lekua 

oso hezea bada, materia deskonposatu egingo da eta kiratsa sortuko du, hau da, konpost bihurtu beharrean 

usteldu egingo da. Beti eguzkitan badago, ordea, hondakinek berez daukaten hezetasuna galduko 

da, lurreko organismoak nekez hurbilduko dira konpost-metara eta prozesua oso geldoa izango da. Beraz, 

konpostontziaren kokalekua aukeratzeko orduan baldintza horien guztien arteko oreka bilatu behar dugu. 

Lorategiaren edo kokalekuaren estetika orokorra ere izan behar dugu kontuan. 

5.4. ZER KONPOSTATUKO DUGU? 

Ikuskapenaren emaitzak oinarritzat harturik, zein hondakin konpostatuko ditugun erabakitzeko solasaldia 

egingo dugu denon artean. Irakasleak moderatuko du eztabaida, baina ikasleek hartu behar dituzte erabakiak. 

Lehen fase batean ikastetxean sortutako hondakinetako batzuk soilik konpostatzea erabaki dezakegu, erraz 

bereiz daitezkeen hondakinak hain zuzen ere. Adibidez, hasiera batean ikasleek jolastokian sortutakoak konpostatu 

ahal ditugu, eta sukaldean sortutakoak gerorako utzi. 

Nolanahi ere, kontuan izan behar dugu jaki prestatuen hondarrak ez direla konpost-metarako egokiak. 

Zein hondakin konpostatuko ditugun erabaki ondoren, nola jasoko ditugun erabaki behar dugu. Aukera 

bat hautatu ditugun lekuetan zakarrontzi berriak jartzea eta hondakin organikoetarako soilik erabiltzea da. 

Zakarrontzi horiek ondo seinalatuta egon behar dira. Oso lagungarria da zakarrontzien alboan edo gainean 

poster bat edo etiketa bat jartzea, zein hondakin 

mota bota daitezkeen adieraziz. 

Bestetik, kontuan izan behar 

dugu denbora igaro ahala 

hondakin organikoak 

kiratsa hedatzen hasten 

direla. Horregatik, 

zakarrontzi handiak 

jarri beharrean, hobe 

da zakarrontzi txikiak 

jartzea eta sarritan 

hustea. 

20 

Ogia 

Belarra 

Barazki eta fruten 

azalak 

Kafe-hondarrak 

Errautsa 

Landare gaixoak 

Kimikoki tratatutako 

baratzeetako hondarrak 

Barazki eta fruten 

hondarrak 

Algak 

Te-hostoak 

Ikatz-errautsa 

Lastoa 

Papera 

Zura edo egurra 

Hosto lehorrak

5.5. SENTSIBILIZAZIO-KANPAINA 

Gure proiektuak arrakasta izan dezan, ezinbestekoa izango da ikastetxeko kide guztiek nola edo hala parte 

hartzea eta laguntza zuzena ematea. 

Hori lortzeko, argi azaldu behar diegu zein proiektu garatzen ari garen, konpostatzea zergatik den garrantzitsua, 

nola lagun dezaketen, eta zein izango diren ikastetxearentzako eta gizarte osoarentzako onurak. 

Sentsibilizazio-kanpainarako jarduera batzuk proposatuko dizkizuegu atal honetan. Iradokizun hutsak dira, 

proiektuan parte hartzen duen talde bakoitzak erabakiko baitu kanpaina nola egin: 

• Konpostgintzari buruzko posterrak diseinatu eta korridoreetan edo ikasgeletan jarri. 

• Beste ikasleentzako aurkezpenak egin, zer egiten ari garen azaltzeko. 

• Beste ikastaldeen artean lehiaketa bat antolatu, esloganik onena bilatzeko, konpostari buruzko abesti 

edo olerki bat asmatzeko... 

• Konpostatzen hasten garenean, ikastetxeko kide guztiei azaldu nola erabiltzen ari diren jarri ditugun 

zakarrontzi berriak, hondakinen gaikako bereizketa ondo egiten ari den... Adibidez, txartel horiak eta 

gorriak erabil ditzakegu jokabide okerrak zigortzeko (hondakinak ondo ez bereiztea edo zakarrontziak 

ez hustea, esaterako). Konpostontziaren mantentze-lanak ikasleen ardurapean dauden ikastetxeetan 

soilik erabiliko dugu txartelen sistema, beste ikastetxe batzuetan irakasleak edo beste langileak 

arduratuko baitira zeregin horretaz. 

• Ikastetxeko leku zehatz bat (jende asko ibiltzen den toki bateko horma, adibidez), gure proiektuan 

egiten ari garen aurrerapenez informatzeko erabili. Adibidez, “Konpostgintzaren horma-irudia” jar 

dezakegu, prozesuari buruzko informazioarekin, konpostaren inguruko albisteekin, kontu bitxiekin... 

21

5.6. LANARI EKIN 

Zakarrontzi berriak jarritakoan, erabiltzen has gaitezke. Hondakinez betetzen hasten direnean, konpostontzia 

erabiltzeari ekingo diogu. 

• Lehenik, lastoz edota adar txikiz estaliko dugu konpostontziaren hondoa (lurra ukitzen duen aldea). 

Hosto lehorrak ere jar ditzakegu. Konpostontziaren hondo osoa estali behar dugu, ahalik eta geruzarik 

uniformeena eratuz. 

• Gero, ikastetxeko hondakin organikoak kudeatzeko sistema berriaren bidez jaso ditugun hondakin 

organikoak botako ditugu. Geruza uniforme samarra osatzen saiatuko gara. 

• Azkenik, hosto lehorrez edo aldez aurretik hezetutako egunkari-paperez estaliko ditugu hondakinak. 

Horrela, ez da kiratsik sortuko eta metaren goiko geruzetan ez da eulirik ibiliko. 

5.7. MANTENTZE-LANAK 

Konpostatzen hasten garenean, zakarrontziak aldiro husteko eta hondakin organikoak jasotzeko sistema bat 

ezarri behar dugu. Halaber, konpostontziaren mantentze-lanez nor arduratuko den erabaki behar dugu. 

Erabaki hori ere ikastetxearen araberakoa izango da. Proiektuaren fase honen ardura ikasleen gain uzten 

bada, egutegi bat egin daiteke. Proiektuan parte hartzen duen ikastalde bakoitzak honako zeregin hauek 

egin beharko ditu denbora-tarte batez: 

a. Hondakin organikoen zakarrontziak egunero (bi egunez behin) jasotzea eta hustea. 

b. Konpostontzira hondakinak botatzen ditugun bakoitzean, ondo hedatzea eta hosto lehorrez edo egunkaripaper 

hezez estaltzea. 

c. Hilean behin konposta iraultzea, airea sar dadin eta deskonposizio-prozesua azkartzeko (zeregin hori pertsona 

heldu batek egitea da egokiena). 

Proiektuaren ardura duen ikastaldeak ezarriko ditu konpostontzia ondo erabiltzeko arauak. Horretarako, zereginen 

txostena edo zerrenda egin daiteke, konpostontziaren mantentze-lanez arduratuko diren taldeentzat. 

22

5.8. KONPOSTA LORTU DUGU 

Konpost-meta ondo zaindu badugu eta klimatologia egokia zain badugu, laugarren hilabetetik aurrera konpostontziaren 

hondoa aztertzen has gaitezke, konpost ondua daukagun ikusteko. Hala ere, hasiberrientzat 

konposta seigarren hilabetetik aurrera lortzen hastea da ohikoena. 

Konpost onduak lur-usaina du eta kolore ilunekoa da, ia beltza. Ez da hondakinen arrastorik antzematen eta 

pilatuta dagoenean erori egiten da. 

Konposta sortu ahala, jaso eta gero erabiltzeko gorde dezakegu. Kopuru handi samarra daukagunean, hainbat 

gauzatarako erabil dezakegu. Hona hemen adibide batzuk: 

• Ongarri gisa erabil dezakegu ikastetxeko baratzean. 

• Ikastetxean baratzerik ez badago, ikastetxeko berdeguneak zaintzen dituztenei eman ahal diegu, zuhaitzak 

eta zuhaixkak ongarritzeko. 

• Udalari edo herriko arduradunen bati eman ahal diogu, udalerriko lorategietan ongarri gisa erabil dadin. 

Egun berezi bat aukera dezakegu ongarria emateko, hala nola Ingurumenaren Nazioarteko Eguna (ekainaren 

5a) edo Lurraren Eguna (apirilaren 22a), gure ekintza horrek oihartzun handiagoa izan dezan. 

• Beste aukera bat konposta hareaz nahastea eta loreontzietan landareak landatzeko erabiltzea da. Loreontziak 

etxera eraman edo ikastetxean utz ditzakegu. Hona hemen erraz ernamuintzen diren hazi batzuk: ekilorearena, 

ilarrarena eta baltsamo-belarrarena. 

23

6. IRAKASLEENTZAKO LAGUNTZA GIDA 

Gida honen bidez, jarduerak ikasgelan eta ikastetxean garatu ahal izateko beharrezkoak diren oinarrizko 

kontzeptu teoriko guztiak jasotzen lagundu nahi diegu irakasleei. Lana kon antzaz eta segurtasunez egiteko 

informazio baliagarria aurkituko dute hemen. 

6.1. LURZORUKO ORGANISMOEN GARRANTZIA 

Lurzoruaren goi-geruza oso emankorra da eta izaki bizidunez beteta dago. 4.042 m 2 -ko geruza zati batean 

(azalera hori futbol-zelai baten erdia da 1 ), hau aurki dezakegu gutxi gorabehera: 405 kg zizare, 1.080 kg onddo, 

675 kg bakterio, 59,85 kg protozoo eta 400,5 kg artropodo, alga eta ugaztun txiki (Pimentel, 1995) 2 . Beraz, 

lurzorua ez da materia bizigabea, komunitate biziduna baizik, eta halakotzat hartu behar dugu. 

Lurzoruko materia organikoak beste osagai batzuk ere baditu, hala nola organismo hilak, landare-materia eta 

deskonposizio fase desberdinetan dauden bestelako material organikoak. Azkenik, deskonposizio-prozesuaren 

bukaeran humusa eratzen da, materia organiko iluna eta egonkor samarra. Hala materia organikoa nola 

humusa elikagai-erreserba dira landareentzat, eta beste onura batzuk ere badituzte. 

Paisaia natural bat ikusten dugunean, geure buruari galdetzen diogu belardiek eta berezko basoek nola funtzionatzen 

duten laborantzarik eta ongarririk gabe. Azalpena erraza da: lurzoruko organismoek lantzen dituzte, 

ez makinek. Lur horiek ere ongarritu egiten dira, baina ongarriak behin eta berriro erabiltzen dira, eta beti 

daude hor. Berezko lurzoruen estalkia landare-hondarrak dira (hosto erorkorrak eta adarrak), edo urte osoan 

zehar hazten diren landareak (hostoiraunkorrak). 

Materia organikoaren hondarrez osatutako geruza horren azpian, lurzoruko organismo ugariek osatzen duten 

talde konplexuak landareen hondarrak eta sustrai hilak deskonposatzen ditu. Gero, denboran zehar astiro 

bildutako mantenugaiak askatzen dira. Lurraren beste atalekin alderatuta, lurzoruaren goi-geruza dibertsitaterik 

handieneko partea da. Lurzoruan bizi diren organismoek mineralak askatzen dituzte, landareentzako 

mantenugai bihurtuta. Orduan, landareek xurgatu egiten dituzte. Organismoek behin eta berriro birziklatzen 

dituzte mantenugaiak, landare-belaunaldi bakoitza hil eta usteldu edo deskonposatzen denean. 

1 110 x 75 metro gehienez. 100 x 64 metro gutxienez. 

2 National Center for Appropiate Technology – NCAT. http://www.attra.ncat.org/espanol/ 

24

Lurzoruaren goi-geruzan edo haren gainean mota askotako organismoak bizi dira. Bakoitzak eginkizun zehatz 

bat betetzen du. Bizitzen laguntzen badiegu, organismo horiek gure onerako lan egingo dute. Horregatik, 

lurzoruko abereak direla esan dezakegu. Gainera, lurzoruko organismo ugariek emankor bihurtzen dute 

lurra. Haien artean, lur-zizareek, artropodoek eta mikroorganismo batzuek garrantzi berezia dute. 

6.2. ZER DA KONPOSTA? 

Konposta konpostatze-prozesuaren emaitza da. Konpostatze-prozesuan materia organikoa deskonposatu 

eta aberastasun handiko materia ilun bihurtzen da. Materia hori basoetako lurzoruko humusaren antzekoa 

da, baina deskonposizio-egoera apalagoan dago. 

Konposta gizakiak kontrolatutako baldintzetan egiten da, eta mota askotako organismoek parte hartzen dute, 

hala nola zizareek eta tamaina mikroskopikoko hainbat organismok. Organismo mikroskopiko horietako batzuk 

bakterioak eta onddoak dira. Konpost-metan mikroorganismoek beren lana egin dezaten, funtsezko 

printzipio honetan oinarritutako baldintza zehatz batzuk behar dira: “Lurreko izaki bizidun guztiek beroa, 

ura eta airea behar dituzte”. Beraz, konpostatuko diren materialak bero, heze eta ondo aireztaturik badaude, 

mikroorganismoek hobeto egingo dute beren lana. 

Hezetasuna ezinbestekoa da jarduera mikrobiologikorako. Hezetasun egokia lortzeko, hondakin mota desberdinak 

nahasi eta materialak birrindu edo izpitu ahal ditugu. Bestetik, konpost-meta lehor badago, deskonposizioa 

nekez gertatuko da. Horregatik, aldiro hezetu behar da. 

6.3. ZERTARAKO BALIO DU KONPOSTAK? 

Konposta gauza askotarako erabil daiteke, baina nagusiki ongarri gisa erabiltzen da. Hori da erabilerarik ezagunena 

eta hedatuena. Beraz, konpostatzeak onura zuzenak ekarriko dizkigu: hondakin organikoak metatu 

eta konpost-meta apur bat zainduz gero, ikastetxeko baratzeko lore, zuhaitz eta zuhaixketarako ongarri on 

eta doakoa lortuko dugu. 

Hona hemen, zehazki azalduta, konpostaren zenbait onura. 

Ingurumenarentzat: 

• Konpostatzen badugu, hondakin gutxiago joango dira hondakindegietara. 

• Konposta egiteak lorezaintzarako ongarri kimikoen eskaria gutxitzen du, ongarri gisa erabil 

daitekeelako. 

• Konposta zohikatzaren ordezko gisa erabil daiteke. Horrela, zohikaztegiak babesten lagunduko dugu. 

• Berotegi-efektuko gas gutxiago sortuko dira hondakindegietan (metanoa, adibidez). 

Lurzoruarentzat eta landareentzat: 

• Konpostari esker, lurzoruaren emankortasuna handitzen da, mantenugaiak astiro askatzen direlako. 

• Landareen osasuna hobetzen da. 

• Oso trinkoak diren lurzoruak hobeto drainatzen dira. 

• Lurzoruan ura atxikitzeko gaitasuna handitzen da. 

• Lurzoruaren aireztapena hobetzen da. 

• Lurzoruaren egonkortasuna handitzen da, konpostak humusaren eginkizuna betetzen duelako eta 

higadura eragozten duelako. 

• Laburbilduz, konpostak lurzoruaren egitura eta propietateak hobetzen ditu (emankortasuna eta 

ekoizpen-ahalmena, besteak beste). 

Konpostatzea erabakitzen duenarentzat: 

• Naturarekin harreman estuan egoteko eta beraren zikloak hobeto ezagutzeko aukera ematen dio. 

• Ingurumen hurbilaren alde lan egiteko aukera ematen dio. 

• Ingurumena hobetzeko ahalegin kolektiboari norberak egiten dion ekarpena da. 

• Zeregin erraza da eta, beraz, lorpen-sentimendua sortzen du konpostatze-prozesuan parte hartzen 

dutenengan. 

25

Pertsona batzuentzat konpostatzeak merezi gabeko ospe txarra du eta, horregatik, ez dute konpostatzeko 

gogo handirik erakusten. Konpostatzeak sortzen dituen arazo gehienen jatorria oso argia da: konpostmetara 

botatzen diren osagaiak ez dira egokiak, eta horrek kiratsa edo animalia gogaikarriak agerrarazten 

ditu. Beraz, gida honetako aholkuak betetzen baditugu, kalitate oneko konposta lortzeaz gain, konpostatzearen 

onura guztiak jaso eta alde txarrak edo arazoak ekidingo ditugu. 

6.4. NOLA SORTZEN DA KONPOSTA? 

Organismo guztiek mantenugaiak behar dituzte hazteko eta ugaltzeko. Konpostatze-prozesuan, oso garrantzitsua 

da mantenugaien arteko erlazioa mantentzea, karbonoari eta nitrogenoari dagokienez bereziki. Izan 

ere, mikroorganismoek energia-iturri gisa erabiltzen dute hondakinetako karbonoa, eta nitrogenoa ezinbestekoa 

zaie beren gorputza eraikitzeko behar dituzten proteinak sortzeko. 

Halaber, mikroorganismoek oxigenoa behar dute materia organikoa ondo deskonposatu ahal izateko. Konpost-metan 

oxigeno nahikoa egon behar da mikrobioek beren lana egin dezaten eta egoera anaerobiorik 

sor ez dadin. Izan ere, egoera anaerobioek prozesua oztopatzen dute, kiratsa sortzen da eta kalitate txarreko 

konposta lortuko dugu. Beraz, prozesua behar bezala gara dadin, konpost-meta ondo aireztaturik egon behar 

da eta porositate egokia izan behar du. 

Mikroorganismoek ura ere behar dute. Teorian, 

hartzidura aerobikoa gerta dadin, nahikoa da 

hezetasuna % 30 eta % 70 bitartekoa izatea, baldin 

eta konpost-meta ondo aireztaturik badago. 

Praktikan, ez da komeni hezetasuna handiegia 

izatea, airea hondakin-zatikien arteko espazioetatik 

atera eta prozesua anaerobiko bihurtuko 

litzatekeelako (hau da, oxigenorik gabe garatuko 

litzateke). Hezetasuna txikiegia bada, ordea, 

mikoorganismoen jarduna moteldu egiten da. 

Konpostatze-prozesuan metatzen ditugun hondakin organikoak oso bizileku egokia dira mikroorganismo 

eta makroornogabe askorentzat. “Biztanle” horietako batzuk materia organikoaz elikatuko dira, zatiki gero eta 

txikiagotan deskonposatuz. Beste batzuk, berriz, materia organikoa “jaten” duten organismoez elikatuko dira. 

Horrela eratzen da konpost-metako kate trofi koa. Onddoek eta bakterioek abiatzen dute materia organikoa 

hartzitzeko prozesua. Handik gutxira, aktinomizetoak (bakterioen eta onddoen arteko organismoak) gehitzen 

zaizkie zeregin horretan, eta gero miriapodoak, intsektuak eta harrak. 

Konpostatze-prozesuan, organismoek zati gero eta txikiagotan birrintzen dute materia organikoa, eta azkenean 

humusaren antzeko materia ilun bat sortzen da. Prozesu horretan CO 2 , beroa eta ura ere ekoizten dira. 

Nagusiki, aireak ukitzen dituen aldeetan deskonposatzen dute mikroorganismoek konpost-metako materia 

organikoa. Horregatik, mikroorganismoek lanerako daukaten hondakin-azalera zenbat eta handiagoa izan, 

orduan eta azkarrago deskonposatuko dira materialak. Horri dagokionez, konpost-meta eguzkitan jarritako 

izotz-bloke baten antzekoa da: handia bada, astiro urtzen da; birrintzen badugu, oso bizkor urtuko da. 

Konposta sortzeko prozesuan pH-ak ere eginkizun garrantzitsua betetzen du, mikroorganismoengan eragina 

duelako eta deskonposizio-prozesuan zehar aldatzen delako. Oro har, onddoek 5 eta 8 bitarteko pH-a onartzen 

dute, eta bakterioek 6 eta 7,5 bitartekoa. Oso zaila da hondakinen pH-a aldatzea, eta pH osagarria duen 

hondakinen bat gehitu behar da horretarako 3 . Horregatik, pH egokia edukitzeko bermerik onena konpost-meta 

ondo aireztaturik egotea da. 

3 Masa azidotzen bada, kare hila gehitu ahal zaio; alkalinizatzen bada, gatz azidoak edo sufre-hautsa. 

26 

Mikroorganismoak 

K eta N iturriak 

Oxigenoa 

Ura 

Karbono dioxidoa 

Ura 

Konposta 

Beroa

Konposta sortzeko prozesuan hainbat fase bereiz daitezke, eta fase bakoitzak bere tenperatura eta mikroorganismo 

espezi koak ditu. Lehen esan dugun bezala, konpostatze-prozesu osoan oxigeno eta ur kopuru 

egokiak egon behar dira, baina batez ere aurreneko bi faseetan, fase horietan mikrobioen jarduna handiagoa 

delako eta, beraz, oxigeno gehiago behar dutelako. 

1. Fase meso loa edo tenperatura epelekoa 

Fase honetako mikroorganismo nagusiak bakterioak eta onddo meso loak dira. Haien eraginez, tenperatura 

oso bizkor igotzen da konpost-metaren erdigunean. Organismo horiek azkar hausten dituzte erraz degradatzen 

diren konposatu disolbagarriak. Milazangoak, zizareak, bareak eta horrelako ornogabeak lanean hasten 

direnean, prozesua azkartu egiten da: materia organikoa zatikatzen dutenez, deskonposizio-lana errazten 

diete bakterioei. 

2. Fase termo loa edo tenperatura berokoa 

Fase honek zenbait egun edo aste batzuk iraun dezake. Tenperaturak 

40 ºC-tik gorakoak izaten dira (65 ºC-tik gorakoak batzuetan). Tenperatura 

oso beroa denez, aurreko fasean lanean aritu diren mikroorganismoek 

beren jarduna moteltzen dute. Fase honetan esku hartzen 

duten organismoak molekula konplexuagoak degradatzeko gai dira, 

hala nola proteinak, gantz-azidoak eta zelulosa (landareen egiturazko 

molekula). Fase honetako mikroorganismo nagusiak aktinomizetoen 

taldeko bakterio termofi loak dira. Onddo-itxura dute, eta beraiek 

ematen diote lur-usaina konpostari. 

Energia-eduki handiko konposatuak agortzen diren neurrian, tenperaturak behera egiten du, mikroorganismo 

meso loek berriro kolonizatzen dute konpost-meta eta gelditzen den materia organikoa ontzeari ekiten 

diote. Orduan, hirugarren fasea hasten da. 

3. Ontze fasea 

Esan dugun bezala, ontze fasean berriro hasten dira lanean fase meso loko organismoak. Fase honetan, beroak 

esterilizatzaile gisa jokatzen du, eta konpost-metan egon litezkeen germen guztiak hiltzen ditu. Halaber, 

fase honetan onddoek lan handia egiten dute: hondakin lehorrak edo nitrogeno gutxikoak deskonposatzen 

laguntzen dute. 

4. Hozte fasea 

Aktinomizetoak 

Faserik luzeena da: hainbat hilabete iraun dezake. Ez dago tenperatura-aldaketa handirik eta mikrobioen jarduna 

motela da. Fase honetan ornogabeak hasten dira lanean, eta bukaera ematen diote materia organikoaren 

deskonposizio-prozesuari. 

1. fasea 2. fasea 3. fasea 4. fasea 

27

6.5. ORGANISMO DESKONPOSATZAILEAK 

Lehen esan dugun bezala, konposta elkarrekiko loturak dituzten 

hainbat organismoren lan bateratuari esker eratzen da. Organismo 

horiek guztiek konpost-metako kate tro koa osatzen 

dute. Haietatik, % 90 bakterioak dira, eta % 10 onddoak, protozooak 

eta tamaina askotako ornogabeak. 

Milazangoek, barraskiloek, bareek eta beste ornogabe batzuek 

konpost-metako hosto lehorrak eta, oro har, landareen 

hondarrak jaten dituzte. Hori egitean materialak zati txikiagotan 

hausten dituztenez, bakterio, onddo eta aktinomizetoentzako 

azalera biodegradagarria handitzen da. Mikroorganismo 

horiek guztiak, berriz, akaroen eta kolenboloen 

janaria dira. 

Bestetik, zizareak eta nematodoak landare-hondarrez elikatzen 

dira, eta iraizten dituzten konposatu organikoek konposta aberasten 

dute. Gainera, zizareek konpost-meta aireztatzen dute, 

bertan egiten dituzten tunelen bidez. Horrekin batera, mantenugaiak 

eta oxigenoa konpost-metaren barnean mugitzea 

ahalbidetzen dute. 

Halaber, organismo horien guztien iraizkinak eta gorputz hilak beste organismo batzuen elikagaia dira. Horrela, 

erabateko orekan dagoen kate tro koa sortzen da. Beheko taulan, konpost-metako ornogaberik ugarienak 

eta bakoitzari buruzko azalpen laburra ageri dira. 

Nematodoak 

Akaroak 

Kolenboloak 

Lur-zizareak 

1. TAULA: KONPOSTATZE-PROZESUAN PARTE HARTZEN DUTEN ORNOGABEAK 

Izena Deskribapena Elikadura 

Barraskiloak eta bareak 

Ehunzangoak 

Milazangoak 

28 

Konpost-metan oso ugariak diren zizare 

mikroskopikoak. 

Nematodoen ondotik, konpost-metako 

ornogaberik ugarienak. 8 hanka artikulatu 

dituzte. 

Sei hankako artropodoak. Beldurtzen direnean, 

jauzi biziak egiten dituzte. 

Kolore marroi gorrixkako anelidoak. Batzuk 

30 cm luze dira. 

Molusku oskoldunak eta oskolik gabeak, 

hurrenez hurren. Gorputza uzkurtuz eta 

luzatuz mugitzen dira. 

Harrapari lasterrak. Baraila indartsuak dituzte, 

eta hor daukaten pozoiak biktimak 

paralizatzen ditu. 

Ehunzangoak baino astiroago mugitzen 

dira eta gorputz zilindrikoagoa dute. Bi 

hanka-pare dituzte gorputzeko segmentu 

bakoitzean. 

“Caenorhabditis elegans” nematodoa. Har hau milimetro 

bat luze da, bakterioz elikatzen da eta lurzoruan 

bizi da. 

Espeziearen arabera, landare-hondarrak, bakterioak, 

onddoak edo beste nematodo batzuk jaten dituzte. 

Espeziearen arabera, hosto lehorrak, zura eta beste 

hondakin organiko batzuk jaten dituzte. 

Nematodoz eta intsektuen larbaz ere elika daitezke. 

Polena, onddoak eta deskonposatzen ari diren landareak 

murtxikatzen dituzte. Nematodoz eta beste artropodo 

batzuen iraizkinez ere elikatzen dira. 

Lurzoruaz eta landare-materia hilez elikatzen dira, gorputzean 

zehar igaroaraziz. Digestioa egindakoan, oso 

kalitate oneko humusa iraizten dute. 

Nagusiki landare-materia bizidunez elikatzen dira, baina 

hondakin organiko freskoak ere jaten dituzte. 

Zizare txikiak, intsektu nahiz artropodoen larbak eta armiarma 

txikiak jaten dituzte. 

Nagusiki landare-materiaz elikatzen dira, baina, behar 

izanez gero, intsektu hilen karkasak ere jaten dituzte. 

... /...

... /... 

Kukurutxak 

Kakalardoak 

Inurriak 

Euliak 

Izena Deskribapena Elikadura 

Exoeskeleto zurruneko krustazeoak. Zazpi 

hanka-pare dituzte. 

Konpost-metan mota askotako kakalardoak 

aurkituko ditugu. Ugarienak elitroak, 

karabidoak eta ptlilidoak dira. Guztiak 

koleoptero polifagoak dira. 

Inurriek konpost-metako mantenugaien 

mugimendua errazten dute. 

Euliek leku batetik bestera airetik mugitzen 

laguntzen diete bakterioei. Horri 

esker, konpost-metan mota askotako 

bakterioak daude. 

Deskonposatzen ari diren landare-hondarrez elikatzen 

dira. 

Elitroek eta karabidoek beste intsektu batzuk, barraskiloak 

edo bestelako animalia txikiak jaten dituzte. Ptlilidoak 

onddo-esporaz elikatzen dira. 

Onddoak, haziak, beste intsektu batzuk eta landarehondarrak 

jaten dituzte. 

Euli helduak landare-materiaz elikatzen dira. 

Armiarmak Araknidoak (8 hankako ornogabeak). Intsektuak eta ornogabe txikiak jaten dituzte. 

Dermaptoroak 

Ornogabe honi ipurtsardea ere esaten 

zaio. Matxarda-formako bi zerko dituzten 

intsektuak dira. 

Espeziearen arabera, omniboroak dira edo deskonposatzen 

ari diren landare-hondarrez elikatzen dira. 

6.6. ZER DA BIODEGRADAGARRITASUNA? HONDAKINAK DESKONPOSATZEKO BEHAR DEN DENBORA 

Agente ekologikoen eraginez beren elementu kimiko naturaletan deskonposa daitezkeen produktuak edo 

substantziak dira biodegradagarriak. Agente ekologiko horietako batzuk eguzkia, ura, bakterioak, landareak 

eta animaliak dira. Berez, substantzia organiko guztiak dira biodegradagarriak, haien arteko desberdintasuna 

agente biologikoek substantzia bakoitza oinarrizko elementu kimikoetan deskonposatzeko behar duten 

denbora da. 

Oro har, material bat gizakien jardueren bidez zenbat eta eraldatuago 

egon, denbora gehiago behar du deskonposatzeko. 

Material batzuek milaka edo milioika urte behar dituzte horretarako. 

Hondakin bat biodegradagarritzat jo ahal izateko, bere 

elementu kimiko naturaletan deskonposatzeko behar den urte 

kopurua gizakiaren batez besteko bizi-itxaropena baino txikiagoa 

izan behar da. Hala, esaterako, 100 urtean deskonposatzen 

den hondakin bat biodegradagarria da hitzaren zentzu zehatzean, 

baina ez gizaki baten bizialdiarekin alderatuta. 

Aztertzen ari garen gaiari dagokionez, hauek dira hondakinik 

garrantzitsuenak: konpostatu ahal direnak edo degradatzeko 

zenbait asteren eta bi urteren arteko denbora behar dutenak. 

Beheko zerrendan, hondakin batzuen gutxi gorabeherako degradazio-denborak 

aurkituko dituzue (hondakin horietako batzuk 

eranskineko 2. txako jardueran erabiltzen dira). Materialak 

azkar edo astiro degradatu ahal dira, elementuen eraginpean 

ematen duten denboraren arabera. Hala, hondakin bat 

uraren, eguzkiaren, haizearen edo agente biologikoen eraginpean 

zenbat eta denbora gehiago egon, orduan eta azkarrago 

degradatuko da, eta alderantziz. 

Skeleton sea. 

29

Arropa eta ehunak 

2. TAULA: HONDAKINEN DEGRADAZIO-DENBORAK 

Hondakin mota Gutxi gorabeherako degradazio-denbora 

Artilezko txanoa 1-5 urte 

Kotoizko edota lihozko jantzia 1-5 hilabete 

Artilezko galtzerdi-parea 1 urte 

Larruzko zapata-parea 3-5 urte 

Oihalezko zapia 2-3 hilabete 

Etxeko hondakin organikoak 

Barazki eta fruten hondarrak (oro har, hondakin organikoak) 3 aste - 4 hilabete 

Landare-hondarrak, papera eta zura 

Zurezko hesola 2-3 urte 

Papera 3 aste - 2 hilabete (egunkari-papera urtebete inguru) 

Zurezko hesola margotua 12-15 urte 

Banbua 1-3 urte 

Latorrizko eta aluminiozko ontziak 

Latorrizko ontzia 10-100 urte 

Aluminiozko lata 350-400 urte 

Plastikozko hondakinak 

Plastikozko poltsa (polietilenozkoa, propilenozkoa, PVCzkoa) 150 urte 

Plastikozko botila 100-500 urte 

Plastikozko kortxoa 100 urte baino gehiago 

Tetrabrikak 

Tetrabrika 30 urte inguru 

Beirazko ontziak 

Beirazko botila Milaka urte 

Beste hondakin batzuk 

Zigarrokina 1-2 urte 

Zelofana 1-2 urte 

Txiklea 5 urte 

Iturria: ecoeduca.cl (Ingurumen-hezkuntzako ataria) 

30

6.7. ZER KONPOSTATU AHAL DA? 

Bizkor biodegradatzen diren hondakinak bota behar ditugu konpost-metara, hau da, zenbait aste eta urtebete 

bitarteko denboran deskonposatzen direnak. Oro har, organismo bizidunetatik sortutako hondakin guztiak 

(hosto lehorrak, inausketako hondarrak, barazki eta fruten azalak…) edo organismo bizidunen atalak izan direnak 

(artilea, papera…) konpostatu ahal ditugu. Hala ere, hondakin batzuk, biodegradagarriak izan arren, ez dira 

konposta egiteko “gomendagarriak”, kiratsa sortzen dutelako edo animalia gogaikarriak erakartzen dituztelako 

(karraskariak, katuak…). Taula honetan konposta egiteko hondakin egokien eta desegokien zerrenda daukazue. 

Kiratsa 

3. TAULA: HONDAKIN KONPOSTAGARRIAK ETA EZ KONPOSTAGARRIAK 

Konpostatzeko hondakin EGOKIAK Konpostatzeko hondakin DESEGOKIAK 

Belarra eta lastoa 

Hosto lehorrak 

Inausketako hondarrak 

Landare lehorrak 

Tratatu gabeko zuraren zerrautsa 

Barazki eta fruten azalak eta hondarrak 

Algak 

Te-hostoak 

Kafe-hondarrak 

Arrautza-oskolak 

Papera 

Okelaren eta arrainen hondarrak 

Ogia eta zereal-malutak 

Gantzak eta olioak 

Espezie exotiko inbaditzaileen hondarrak edo haziak 

Landare gaixoen hondarrak 

Kimikoki tratatutako landareen hondarrak 

Egur edo zur zati handiak eta fruta-hezurrak 

Ikatza erretzean sortutako errautsa 

Aldizkari-papera 

4. TAULA: ARAZORIK OHIKOENAK ETA KONPONBIDEAK 

Arazoa Arrazoia Konponbidea 

Oxigeno falta Meta iraultzea 

Ur gehiegi Hosto lehorrak, zerrautsa edo lastoa botatzea 

Material berde gehiegi Material marroia botatzea 

Meta trinkoegia edo handiegia da Meta iraultzea edo tamaina gutxitzea 

Erdigunea oso lehor dago Ur falta Meta iraultzea eta hezetzea 

Tenperatura ez da igotzen 

Meta oso heze dago 

Meta txikiegia da 

Material berdea falta da 

Hotz egiten du 

Euri gehiegi 

Gehiegizko ureztapena 

Karraskariak, euliak Jaki prestatuen hondarrak 

Material gehiago botatzea edo konpostontziaren 

alboak isolatzea 

Belar moztu berria edo landare nahiz fruten hondarrak 

botatzea 

Eguraldi egokiagoa egin arte itxarotea edo konpostontzia 

isolatzea 

Meta plastikoz estaltzea. Plastikoan zuloak egin 

behar dira, meta ondo aireztaturik egon dadin 

Material lehorra botatzea (hostoak, zerrautsa, 

lastoa) eta ondo nahastea 

Hondarrak lurrez, konpost zaharrez, hosto lehorrez 

edo egunkari-paperaz estaltzea 

31

6.8. ETXEAN KONPOSTA EGITEKO METODOAK 

Konposta egiteko hainbat metodo daude, eta guztiak dira onak, ez dago beste guztiak 

baino hobea den metodorik. Egokiena aukeratzeko, hainbat gauza hartu be- 

har ditugu kontuan: kontuan: konpostatuko dugun dugun hondakin hondakin kopurua, lehendik daukagun 

esperientzia eta konposta egiten eman nahi dugun denbora. 

Plastikozko konpostontzia: Hasiberrientzat metodorik errazena da. Konposta 

plastikozko ontzi baten barruan egiten da. Ontziak estalkia izan behar du goiko 

aldean, hondakinak erraz botatzeko, eta atetxo bat beheko aldean, konposta 

ateratzeko. Konposta hainbat lekutan egin dezakegu: etxean bertan, lorategian, 

ikastetxean… Lekuaren tamainaren arabera eta konpostatu nahi dugun hondakin 

kopuruaren arabera, konpostontzi bat edo gehiago beharko dugu. 

Zurezko listoiz edo adreiluz egindako itxitura modularrak: 

Lorategi 

eta parkeetarako metodorik egokiena da, leku horietan inausketako 

hondar asko baitaude konpostatzeko. Itxiturak guk egingo ditugu. 

Materialak erositakoan, bi, hiru edo lau modulu muntatuko ditugu, 

1 x 1 x 1 m-koak. Itxituraren alde batean ez dugu adreilurik edo lis- 

toirik jarriko, konposta irauli ahal izateko eta, prest dagoenean, hortik 

ateratzeko. Alde hori sareta batez babestuta egon daiteke. Konpostatzen 

hasten garenean, hondakinak lehen moduluan sartuko ditugu. 

Zenbait hilabete igarotakoan, nahastura hori bigarren modulura 

pasatuko dugu, eta lehen moduluan hondakin freskoak sartzen jarraituko 

dugu. Beste zenbait hilabete igarotakoan, bigarren modulua hustu eta nahastura 

hirugarren modulura pasatuko dugu. Modulu horretan bukatuko da ontze-prozesua. Konpostatzeko 

metodo honek beste metodo batzuek baino lan handiago eskatzen du. Horregatik, ez da egokiena esperienesperientziarik ez dutenentzat. 

Bermikonpostontzia: Metodo honetan, konpostatze-prozesua zizare gorrien bidez 

egiten da. Zizare horiek oso aktiboak dira eta oso bizkor degradatzen dute materia 

organikoa. Horregatik, oso kalitate oneko konposta sortzen dute. Metodo hau hondakin 

kopuru txikiak konpostatzeko soilik erabil daiteke, baina oso pedagogikoa eta 

egokia da konposta nola sortzen den erakusteko. Izan ere, konpostontzia oso txikia 

da eta “in situ” ikus daiteke zizareek nola digeritzen duten materia organikoa. 

32 

Danbor birakaria: 

Egitura baten gainean munta- 

tutako danbor edo upel bat da, 200 litro ingurukoa. 

Egiturak ardatz bat dauka, eta danborra 

haren inguruan biratzen da. Upelak zulotxoak 

izan behar ditu hainbat lekutan, airea sar dadin. Upela biratzean, airea 

nahasturan sartu eta konpostatze-prozesua azkartzen da. Hondakin 

asko konpostatu nahi baditugu eta konpostontziaz arduratzeko denbora 

gutxi badugu erabiliko dugu metodo hau. Beste abantaila bat ere 

badu: okelaren edo ogiaren hondarrak bota daitezke. Izan ere, konpostontzia 

lurzoruaren gainean ez dagoenez, animaliak ezin zaizkio 

hurbildu. Hala ere, batzuetan zaila izan daiteke konpost ondua ateratzea, 

hondakin freskoekin oso nahasita dagoelako.

6.9. KONPOSTGINTZA INDUSTRIALA 

Konpostgintza industrialean hondakin kopuru handiak konpostatu behar dira. Horretarako, ezinbestekoa da 

makinak erabiltzea, eta konpostatze-prozesuko aldagai guztiak hobeto kontrolatu behar dira, denbora laburrean 

kalitate oneko konposta lortzeko. 

Hona hemen eskala handiko konpostatze-metodorik erabilienak: 

Metak: Metakako konpostgintzarako behar den teknologia nahiko xumea da. Gainera, hiri-hondakinak konpostatzeko 

sistemarik merkeena eta erabiliena da. Materialak lurzoruaren edo zoladuraren gainean pilatzen 

dira, gehiegi zanpatu gabe. Metaren forma eta neurriak oso garrantzitsuak dira. Hauexek dira neurrik egokienak: 

1,2 - 2 metro garai eta 2 - 4 metro zabal; luzera edozein izan daiteke. Gehienetan, sekzioa trapezoidala 

da, baina oso euritsuak diren eskualdeetan erdizirkularra da, ura hobeto drainatzeko. 

Metaren tamaina eta forma egokiak izan behar dira airea meta osoan ibil dadin eta tenperatura beti eskala 

egokiaren barnean egon dadin. Edonola ere, meta aldiro irauli behar da, nahastura eta haren tenperatura 

homogeneizatzeko. Lan hori egitean, iraultzeko makinak ezin dira metaren gainetik igaro, trinkotu egingo 

luketelako. Prozesuaren iraupena bizpahiru hilabetekoa da. Denbora horri ontze-aldia gehitu behar zaio. 

Sistema itxiak: Konposta leku itxi batean egiten da. Ondoko hau altzairuzko danbor bat, silo bat, nabe itxi bat 

edo hormigoizko tunel bat izan daiteke. Sistema honen bidez, prozesuko aldagai guztiak kontrolatu, bideratu 

eta optimizatu ahal dira: hezetasun-maila, osaera, tenperatura, gas kantitatea, atxikitze-denbora, usainak… 

Horri esker, materia organikoaren degradazioa azkarragoa eta osoagoa da. 

Konpostgintzarako sistema itxiak erabiltzea aurrerapen handia izan da, hala prozesuaren ikuspegitik nola lortzen 

den produktuaren kalitateari dagokionez. Horri esker, konpostgintza tratamendu-sistema gisa erabiltzen 

hasi da hiri-hondakinen kudeaketan. 

33

6.10. KONPOSTGINTZAREN EGINKIZUNA HIRI-HONDAKINEN KUDEAKETAN 

Hirietan sortzen ditugun hondakinen kopurua etengabe igotzen ari da, hiriguneetan gero eta jende gehiago 

bizi delako, bizi-maila igo delako, produktu berriak agertu direlako eta botatzeko ontzien erabilera izugarri 

hedatu delako. Hondakin horietatik, % 50 eta % 60 bitartean hondakin organikoak dira, etxeetan, jatetxeetan, 

dendetan, baserrietan eta araztegietan sortuak. Hain zuzen ere, gaur egungo gizarteak ingurumenaren 

arloan duen erronka nagusietako bat hondakin organikoen kudeaketa egokia da. 

Duela gutxira arte, hondakindegi kontrolatuak izan dira hondakinak kudeatzeko aukerarik merkeena eta errazena. 

Hala ere, ingurumenean oso eragin kaltegarria dutenez, agintariak beste aukera batzuk aztertzen hasi 

dira. Aukera horietako bat hondakin gutxiago sortzea da, gehiago birziklatzearekin batera. 

Gure lurraldeko biztanleak gero eta gehiago arduratzen dira hondakinen arazoaz, eta foru-aldundiak nahiz 

beste erakunde batzuek arazo horri aurre egiteko programak eta politika publikoak abiatu dituzte (Bizkaiko 

Hiri Hondakinak Kudeatzeko II. Plan Integrala 2005-2016, adibidez). Horri esker, gaur egun, Bizkaia hiri-hondakinen 

kudeaketaren arloan aurrerapenik handiena egin duten Europako lurraldeetako bat da. 2009an, sortutako 

hiri-hondakinen kopurua gutxitzea lortu zuen, bigarren urtez jarraian: Bizkaiko biztanle bakoitzak 2008an 

baino 40 kg zabor gutxiago sortu zuen (% 6,3 gutxiago). Horrela, gure Lurralde Historikoak Europar Batasunak 

2016rako ezarritako helburuak betetzea lortu du: 2000. urtean baino 20.000 biztanle gehiago dituen arren, 

orain dela hamar urteko hondakin kopuru bera sortu du (627.035 tona urtean, hau da, 544 kg urteko eta biztanleko). 

Bestetik, sortutako zaborraren % 70 materialki edo energetikoki balorizatzen da (% 35 materialki eta 

% 35 energetikoki). 

Garrantzi handikoa da hondakindegietan uzten diren 

materialen kopurua ahal beste gutxitzea, ingurumenaren 

onerako. Hala ere, hondakinak bota baino lehen 

ahal beste aprobetxatzen ahalegindu behar gara, 

horixe da garrantzitsuena. Beste era batera esanda, 

helburua hondakindegietara hondakin gordinik ez 

botatzea izan behar da. Gainera, hondakin organikoei 

dagokienez, oso kontuan izan behar dugu deskonposizio-prozesuan 

metano gasa sortzen dutela. Gas horrek 

atmosferan berotegi-efektua eragiten duenez, era 

egokian kudeatu behar da. 

Hondakindegietara hondakin gordinik ez botatzea 

lortu nahi badugu, konpostatzea oso aukera egokia 

da. Horri esker, hondakin organikoak materiaren 

ziklora itzultzen dira eta berriro erabil daitezke, ongarri 

gisa. 

Nolanahi ere, hiriguneetan sortzen diren hondakin organikoak kudeatzeko orduan konpostatzea aukera baliagarria 

izan dadin, bi faktore hartu behar ditugu kontuan: 

1. Ondo kontrolatu behar da konpostatuko diren hondakinen kalitatea. Beiraz, plastikoz, material bizigabez 

edo biodegradagarriak ez diren bestelako hondakinez kutsatuta badaude, lortzen dugun 

konposta baliaezina, kalitate txarrekoa edota errendimendu gutxikoa izan daiteke. 

2. Ekoizpen-guneak konposta kontsumituko den lekuetatik hurbil egon behar dira. Izan ere, lortzen 

den produktua oso baliagarria izango da lorezaintzarako, basoberritzerako eta lurzoruen kalitatea 

hobetzeko, baina garraio-gastuak oso handiak izateak haren erabilera mugatuko luke. 

Azkenik, Bizkaiko Foru Aldundiak 2010eko uztailaren 13an onartutako Bizkaiko Hiri Hondakinen inguruko 

Prebentzio Plana 2010-2016k jasotzen dituen ekintzetako bat ikastetxeetan konpostgintza sustatzea dela 

gogoratu nahi dugu. 

34

6.11. ARTIGAKO KONPOSTATEGIA (BILBO) 

2009an, Bizkaiak % 34,8ra murriztu zuen hondakindegietan utzitako material biodegradagarrien kopurua 

(1995ean sortutako kopuruarekin alderatuta). Horrela, Europar Batasunak 2009ko uztailerako eskatutako murrizketa 

lortu zuen (% 50) eta, gainera, 2016. urterako ezarritako helburua ere bete zuen (% 35). Hala ere, 

asko aurreratu dugun arren, oraindik bide luzea dugu egiteko. Adibidez, gaurtik 2016. urtera arte, biztanleko 

sortzen den hondakin kopuruak inolako igoerarik ez izatea lortu behar dugu, hau da, sortzen ditugun etxeko 

hondakinen egungo ratioari eutsi behar diogu: 1,13 kg biztanleko eta eguneko. Bestetik, 2016. urterako hondakindegietara 

hondakin gordinik ez botatzea lortu behar dugu. Horrek esan nahi du hondakindegietan ez 

dela utziko aldez aurretik aprobetxatu ez den ezer. 

Horixe da Bizkaiko Hiri Hondakinak Kudeatzeko II. Plan Integrala 2005-2016ren helburuetako bat. Plana 

2005eko abenduan onartu zuen Batzar Nagusietako osoko bilkurak, talde politiko gehienen adostasunez. 

Laster abian jarriko diren foru-proiektu berri biak jaso dira plan horretan: konpostategiak eta tratamendu 

mekaniko biologikorako instalazioa. 

Artigan egingo den konpostategiari esker, 2016. urtea baino lehen hondakin organikoen % 15 inguru aprobetxatu 

ahalko dira. 2011n hasiko da lanean, eta lorezaintzako eta inausketako 10.000-15.000 tona hondakin 

berde tratatuko ditu urtean. Erriberako merkatuak, MercaBilbaok eta beste ekoizle handi batzuek sortutako 

hondakin organikoak ere tratatuko ditu, gaika bildu ondoren. Horrela, hondakin horiek ez dira hondakindegietara 

joango. Gainera, konpostategia hiri-hondakinak jasotzeko Artigako hondakindegi kontrolatuaren 

ondoan egongo da, BioArtigas enpresaren aprobetxamendu energetikorako instalaziotik eta hondakinak tratatzeko 

beste instalazio batzuetatik hurbil. Horrela, “Bizkaiko hondakinen ekoparke” moduko bat sortuko da 

inguru horretan. Hain zuzen ere, Kli! Kla! Birzikla! Eskola-umeentzako Lehiaketaren 2010-2011ko ediziorako 

prestatu dugun unitate didaktiko honetan proposatzen diren jarduera osagarrietako bat Artigako Ingurumen 

Hezkuntzako Ikasgela bisitatzea da. 

Artigako konpostategian hondakinak ongarri bihurtuko dira, makina mugikorrak, birringailua, iraultzeko makina 

eta bahea erabiliz eta gida honetan azaldutako prozedurari jarraituz. Ongarria gauza askotarako erabili 

ahalko da. 

Artigako konpostategiarekin batera, tamaina txikiagoko batzuk instalatuko dira Bizkaiko Lurralde Historikoko 

hainbat eskualdetan. Horren bidez, honako helburu hau lortu nahi da 2016. urterako: Bizkaian sortutako lehen 

mailako hondakinen edo hondakin gordinen % 4 konpostatzea (32.463-36.277 tona urtean). 

35

6.12. INFORMAZIO GEHIAGO LORTZEKO LEKUAK 

Konpostatzearen arloko gaiei buruzko informazioa ematen duten dokumentu eta web orri ugari daude. 

Hona hemen haietako batzuk: 

36 

- “Manual del Compostaje Doméstico” (pdf). Año 2000 

http://www.mcatronic.com/Documentacion/Medio%20ambiente/Manual%20de%20compostaje.pdf 

- “Ejemplos de buenas prácticas de compostaje y recogida selectiva de residuos” (pdf) 

Comisión Europea. Año 2000 

http://ec.europa.eu/environment/waste/publications/pdf/compost_es.pdf 

- “El Manejo Sostenible de Suelos” (pdf). Año 2007 

http://attra.ncat.org/espanol/pubs/suelos.html 

- “Manual de Compostaje Casero” (web) 

http://www.fpa.conama.cl/archivos/2011/proyectos/Manual_de_compostaje_casero.doc 

- “Condicionantes del compostaje” (web) 

http://www.emison.com/5144.htm 

- Infografía “Compostaje” Eroski Cosumer 

http://www.consumer.es/web/es/medio_ambiente/energia_y_ciencia/2006/08/25/154998.php

7.- BALIABIDE FOTOKOPIAGARRIZ OSATUTAKO ERANSKINA 

Ikasleentzako 

lan- txak

1. txa: Zer da konposta eta zertarako balio du? 

Konposta... 

... konpostatze-prozesuaren emaitza da. Prozesu horren bidez, 

materia organikoa deskonposatu egiten da eta elikagaiz 

oso aberatsa den materia ilun bat sortzen da. 

Konpostatzea... 

.... prozesu naturala da, baina gizakiak kontrolatu egin dezake, 

etekin handiagoa ateratzeko. 

Konpostatze-prozesuan... 

.... hainbat organismok parte hartzen dute, hala nola bakterioek, 

onddoek eta lur-zizareek. 

Konposta ongarri gisa... 

... erabil daiteke, landareentzat onuragarriak diren elikagaiak 

dituelako. 

I

2. txa: Hondakin-hilerria 

Oharra: Degradazio-denbora hondakinak deskonposatzean dauden baldintzen arabera aldatzen da. Urak, 

euriak eta haizeak prozesua azkartzen dute. Lurperatutako hondakinek denbora gehiago behar dute degradatzeko. 

Zenbat denbora behar da 

aluminiozko lata bat deskonposatzeko? 

350-400 urte 


zigarrokin bat deskonposatzeko? 

1-2 urte 


egunkari-papera deskonposatzeko? 

3 aste - 2 hilabete (batzuetan urtebete) 

Zenbat denbora behar da artilezko 

txano bat deskonposatzeko? 

II 

1-5 urte

Zenbat denbora behar da beirazko 

botila bat deskonposatzeko? 

Milaka urte 

Zenbat denbora behar da plastikozko 

botila bat deskonposatzeko? 

100-500 urte 

Zenbat denbora behar da txikle bat 

deskonposatzeko? 


barazki eta fruten hondarrak 

deskonposatzeko? 

III 

5 urte 

3 aste - 4 hilabete

3. txa: Zer bota ahal dugu konpost-metara? 

Irakurri arretaz zerrenda honetan ageri diren hondakinak, eta azpimarratu konpost-metara botatzeko egokiak 

direnak. Gogoan izan hondakin biodegradagarriak soilik bota ditzakegula. 

Sagar-azalak 

Hosto lehorrak 

Belarra 

Egunkari-papera 

Plastikoa 

Beirazko botila Ikatza 

Banana-azalak 

Uraza-hostoak 

Txiklea 

Gasolina 

Pilak 

IV 

Arrautza-oskolak 

Aluminio-papera

4. txa: Konpost onaren osagaiak 

Irakurri arretaz hondakinen zerrenda, eta adierazi zeintzuk diren biodegradagarriak eta zeintzuk ez. Gero, 

konpost-metara botatzeko hondakin egokien zerrenda egin. 

Hondakina 

Biodegradagarria? 

Bai / Ez 

Hondakina 

Beira Kafe-hondarrak 

Plastikoa Te-hostoak 

Belarra Pixoihalak 

Inausketako hondarrak Aluminio-papera 

Barazki eta fruten hondarrak Aluminiozko lata 

Pilak Lastoa 

Okela Arrautza-oskolak 

Arraina Txiklea 

Konpost-metara botatzeko hondakin egokiak: 

V 

Biodegradagarria? 

Bai / Ez

5. txa: Baso hostoerorkorraren posterra 

VI

6. txa: Sare tro koa 

Ilustrazioak puntuetatik ebaki eta, behar izanez gero, kopiak egin. Parte-hartzaile bakoitzak ilustrazio bat 

jasoko du. 

Haritza 

Elorri beltza 

Lizarra 

Lur-zizarea Sagua Onddoa 

Txantxangorria 

Armiarma Urtxintxa 

Kakalardoa 

Basurdea 

Azeria 

Urubia Lepahoria 

Barraskiloa 

VII

7. txa: Zer aurkitu dugu? 

Ornogabearen izena: 

Ornogabearen marrazkia: 

Non aurkitu duzu? 

VIII

8. txa: Nor da nor? 

Lotu ornogabe bakoitza bere izen arruntarekin. 

Ehunzangoa, kukurutxa, barraskiloa, armiarma, inurria, lur-zizarea, milazangoa, kolenboloa, akaroa, 

kakalardo-larba, euli-larba. 

Ornogabe horietatik, zeintzuk aurkitu dituzu ikastetxeko berdeguneetan? 

Ornogabe horietatik, zeintzuk dira intsektuak? Gogoan izan intsektuek 6 hanka dituztela. 

IX

9. txa: Zizareen jokabidea 

Iragarri zer gertatuko den Bi aste igaro dira... 

Zizareek hosto lehorrak jango dituzte? 

Bai Ez 

Zizareek hondakin organikoak jango dituzte? 

Bai Ez 

Zer gertatu zaie harea eta konpost geruzei? 

Zizareak zergatik dira onuragarriak lurzoruarentzat? 

Marraztu zizaretegia 

esperimentuaren hasieran 

X 

Zizareek hosto lehorrak jan dituzte? 

Bai Ez 

Zizareek hondakin organikoak jan dituzte? 

Bai Ez 

Marraztu zizaretegia 

bi aste geroago

10. txa: Hondakindegiei buruzko informazioa 

Hondakindegien aldeko taldearentzako informazioa 

Hondakindegi kontrolatuak hiri-hondakinak desagerrarazteko sistemarik erabiliena dira. Gainera, balorizatu 

edo birziklatu ezin izan diren material guztiak hara eramaten dira. Beraz, hondakindegiak beharrezkoak 

dira hiri-hondakinen kudeaketarako. 

Denbora luzez, hondakinak kontrolik gabe utzi dira hondakindegietan, eta hori oso kaltegarria da ingurumenarentzat. 

Hala ere, legeei eta teknologiari esker, egoera hori aldatu egin da, eta hondakindegi 

kontrolatuak hondakinak desagerrarazteko metodo seguru eta merkea dira. 

HAUEK DIRA HONDAKINDEGIEN ABANTAILA NAGUSIAK: 

1. Leku egokia aurkitutakoan, erraz instalatzen dira. 

2. Instalazio eta funtzionamendu kostuak errausketaren edo beste kudeaketa-metodo batzuenak 

baino txikiagoak dira. 

3. Haien funtzionamenduak ingurumenean dituen ondorio kaltegarriak nahiko erraz apaldu edo 

kontrolatu ahal dira: 

a. Lixibiatuak (zaborra hondakindegietan deskonposatzean sortzen diren likido kaltegarriak). 

Hondakindegiko drainatze-sareak lixibiatuak bildu eta hondakindegian bertan dagoen 

araztegi batera eramaten ditu. Lixibiatuak araztu egiten dira sare orokorrera isuri 

baino lehen. Arazketa-prozesua burutzeko, tokian tokiko ur-araztegira eramaten dira sare 

orokorraren bidez. Gainera, hondakindegiak material isolatzaile baten gainean kokatzen 

dira. Horri esker, sortzen diren likidoak ez dira inguruko lurrera pasatzen. 

b. Biogasa (hondakin organikoak oxigenorik gabe deskonposatzean sortzen den gasa). Biogasa 

(metanoa nagusiki) hodi-sistema baten bidez biltzen da. Hondakindegia irekitzen 

denetik bi urtera has daiteke biogasa biltzen, eta hondakindegia itxi ondoren hainbat 

hamarkadaz bil daiteke. Gas horren edukiaren % 50 metanoa denez, energia-iturri gisa 

erabil daiteke, elektrizitatea ekoizteko. Horrela, ez da airera igortzen. 

c. Etorkizunerako baliabideak. Hondakindegietan lurperatzen diren material askok hamarka 

urte behar dituzte degradatzeko. Horregatik, hainbat hamarkada igarotakoan 

hasieran bezalaxe egongo dira eta, behar izanez gero, lurpetik atera eta berriro erabili 

ahalko dira. 

d. Okupatutako espazioa. Zarama trinkotzeko sistemei esker, hondakinak garraiatzearen 

eta botatzearen kostuak eta energia-kontsuma gutxitu ahal dira. Hondakinen 

bolumena zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta kamioi gutxiago beharko dira garraiorako 

eta hondakindegia denbora luzeagoan erabili ahalko da. Gaur egungo teknologiarekin, 

hondakindegietara bidaltzen diren hondakinen bolumena % 60 murriztu ahal da. 

e. Ondorengo erabilera. Neurri zuzentzaile egokiak hartuz gero, hondakindegiek okupatu 

duten eremuko ingurumena lehengoratu eta erabilera publikoa eman ahal zaie. 

XI

Hondakindegien kontrako taldearentzako informazioa 

Hondakindegi kontrolatuak alternatiba merke eta segurua dira balorizatu edo birziklatu ezin izan diren 

hondakinak uzteko. Hala ere, oso eragin kaltegarria dute gizartean, ingurumenean eta ekonomian. 

1. Lurraldearen okupazioa. Hondakindegiek hiri eta herrietatik hurbil samar dauden eta beste gauza 

batzuetarako erabil litezkeen lur-eremu handiak okupatzen dituzte. Egindako kalkuluen arabera, 

10.000 pertsonak sortutako zaramak hektarea bat beteko luke urtebetean, 1,2 metroko sakoneran 

lurperatuta. Hondakindegiak hiriguneetatik zenbat eta urrunago egon, orduan eta handiagoak dira 

garraio-kostuak eta garraioak eragindako berotegi-efektuko gasen igorpenak. 

2. Hondakindegiek ekosistema baliotsuak okupatzen dituzte. Hala, esaterako, balio ekologiko handiko 

hezegune batzuk hondakindegi bihurtu dira. 

3. Hondakindegiak egiteko indusketa handiak egin eta lur asko mugitu behar da. Horretarako, energia 

asko kontsumitzen da eta paisaia behin betiko itxuraldatzen da. 

4. Mantentze-lanen kostua txikia da, baina ekoizpen-sisteman berriro sar litezkeen baliabide asko 

xahutzen dira. Baliabide horiek eraldatuko balira, lehengai eta energia asko aurreztuko litzateke, eta 

haien erauzketak ingurumenean duen eragin kaltegarria apalduko litzateke. 

5. Hondakindegi kontrolatuetan lixibiatuak sortzen dira, materialak deskonposatzean. Hondakindegian 

sartzen den euri-uraren eraginez, likido horiek mugitu egiten dira. Bildu eta tratatzen ez badira, lurpeko 

urak kutsatzen dituzte. 

6. Hondakindegi kontrolatuetan biogasa sortzen da, materia organikoaren deskonposizio anaerobioaren 

eraginez (hondakinak lurperatuta daudenez, oxigenorik gabe deskonposatzen dira). Sortzen 

den gasa biltzen ez bada, eztanda egiteko arriskua dago. Biogasaren edukiaren % 50 metanoa da, 

% 20 CO 2 eta gainerakoa nitrogenoa eta beste gas batzuk. Metanoa eta karbono dioxidoa berotegiefektuko 

gasak dira eta berotze globala areagotzen dute. 

7. Oro har, jende gehiena hondakindegien kontra dago, mota askotako eragozpenak eragiten dituztelako: 

zarata, kutsadura, ikus-inpaktua… Neurri batean beharrezkoak diren arren, hondakindegiak 

beste aukerarik ez dagoenean soilik erabili behar dira, eta irtenbiderik txarrena direla kontuan izanik. 

XII

11. txa: Testa 

Erantzun galdera hauei, konposta sortzeko prozesuaz zer ikasi duzun jakin dezazun. 

• Zenbat fase ditu konposatze-prozesuak? 

Hiru fase. 

Lau fase. 

Urtaroaren arabera. 

• Idatzi fase bakoitzaren izena: 

• Lehen fasean beroa askatzen da. Egia ala gezurra? 

• Bigarren fasean edo fase termofi loan, zein tenperatura hartzen du konpost-metak? 

• 100 ºC 

• 25 ºC 

• 55 ºC 

• Konpost-metan aurkitzen ditugun mikroorganismo guztietatik, % 90... 

• Onddoak dira 

• Bakterioak dira 

• Protozooak dira 

• Bakterio termofi loek molekula konplexuak deskonposatu ahal dituzte (proteinak edo zelulosa, 

adibidez). Egia ala gezurra? 

• Zenbat iraun dezake ontze faseak? 

• Ontze fasean makroornogabe batzuek parte hartzen dute. Aipatu haietako hiru. 

• Lotu fase bakoitza dagozkion organismoekin: 

• Fase termofi loa • Lurzoruko bakterioak 

• Hozte fasea • Aktinomizetoen taldeko bakterioak 

• Ontze fasea • Onddoak 

• Fase mesofi loa • Mikroorganismoak eta ornogabeak 

XIII

12. txa: Esperimentua: zure konpostontzia egin 

Fitxa honetako galderei erantzunez, konpostontzietan zer gertatuko den iragarri behar duzu. 

Iragarri zer gertatuko den... Zer gertatu da? 

Aluminio-papera deskonposatuko da? Aluminio-papera deskonposatu da? 

Bai Ez Bai Ez 

Plastikoa deskonposatuko da? Plastikoa deskonposatu da? 

Bai Ez Bai Ez 

Barazki eta fruten hondarrak 

deskonposatuko dira? 

Barazki eta fruten hondarrak 

deskonposatu dira? 

Bai Ez Bai Ez 

• Esperimentuaren emaitzak kontuan izanik, hondakin horietako zeintzuk ez dituzu inoiz konpostontzira 

botako? 

• Idatzi konpostatu ahal diren 4 hondakinen izena. 

• Zer esan nahi du biodegradagarri hitzak? 

• Idatzi biodegradagarria ez den hondakin baten izena. 

XIV

13. txa: Hondakinen ikuskapena 

Poltsak banan-banan pisatu eta taula hau bete: 

Zenbakia Poltsaren jatorria Pisua (kg) 

GUZTIZKOA 

Hondakinak material motaren arabera sailkatu, ondo etiketatutako poltsetan sartu eta taula hau bete: 

Materiala edo hondakin mota Pisua (kg) Pisua (gr) 

XV

Konposta: zaborretik ortura! (6.972 KB ) - Bizkaia 21

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?