Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
neko droket & doket ‘dezaket’ sailari iraganeko adizkietan noken ‘nezakeen’,
oken ‘hezakeen’, zoken, ginoken, zinoken, zinokeyen, zokeyen paradigma dagokio,
hau ere -eza- gabekoa (Bonaparte 1872: 10). Ezaugarriak Arakilen arrastoren
bat izan zukeela salatzen du Irañetan 1798.ean jaio zen Gastesik idatzi
zuen predikuko ecin ocultatu zuquien bere aurpeguico señalie lekukotasunak
(Ulayar 1987: 58). Ezkabarteko Zildozko XIX. gizaldiko prediku batean ere
badira: avisececo erremediatu zuquenai; eguin cinduquenean.
5.7. Eremu berean ageri diren ezaugarri horiek elkarrekin zer erlazio historiko
duten jakitea ere garrantzizkoa da: esate baterako, 5.2., 5.3. eta 5.5.
ezaugarriak berrikuntzak dira ziur, baina ba ote dakigu garai berean ala beretsuan
sortutakoak diren Ziur ote dakigu adizkiek iraganeko -n-rik ez izate
hori arkaismoa dela Zein da zaharragoa bestalde, zuke ala zezakeen
6. HEGO-NAFARRERAREN EZAUGARRI IA ESKLUSIBO
BATERATZAILEAK
6.1. Dialektologia egitean sekulako garrantzia dute erabiltzen diren irizpide
teoriko-metodologikoek; erabakiak alderdi batera edo bestera hartu,
irizpideak era batera edo bestera erabili, eragin handia du horrek azterketaren
emaitzan eta bereziki dialektologialariak eskaintzen duen hizkeren banaketan.
Hizkuntza-eremu bateko ezaugarriek sorta trinkoa eta gotorra osatzen
dutenean auzia ez da zaila izaten, baina eragin lektalak ugari diren erdiguneko
hizkeretan baitezpadakoa da elkartze espazialaren aldetik hizkuntza-ezaugarriek
zein baldintza bete behar dituzten edo ikertzaileak zein irizpideri jarraitu
behar dien aldez aurretik jakitea, bai baitirudi frankotan, hizkera berezi
bat egiten dela diogun eremuak muga hautsiak dituela, ez direla ezaugarri
guztien mugak ibar beretarik iragaten, bereziki erdiguneko hizkeretan. Hori
dela ta, «ezaugarri ia esklusibo bateratzaile»-en saila eratu dugu atal honetan,
hego-nafarreraren ezaugarri esklusiboez gainera beste hauek ere aintzat hartzekoak
direla uste baitugu: trantsizio gaitza dagoen lekuetan lan egiteko hizkuntza-ezaugarri
esklusiboak aski direlako ideia gainditurik, erdiguneko eremu
nahasiagoetan beharrezko deritzogu hizkuntza-ezaugarrien konbinazioak
egiteari, tradizioko dialektologiari jarraikiz, bidenabar. Aurkez ditzagun hurrengo
sei ezaugarriak:
6.2. Diptongoetan eu > au aldakuntza gertatu da eremu hedatuxean 10 :
Burundan eta gainerako Sakanan bezala, Estellerriko Gesalatzen, Goñerrian,
Ollaranen, Oltza zendean eta Itzarbeibarren bada; Eguesibarren guti, baina
Artzibarren eta Aezkoan ausarki; ez dago Gulibarren, baina mende hasierako
Txulapainen bai. Aipa dezagun, bestalde, Ultzama eta Anue ibarretan ia soilik
adizkietan gertatzen dela (Ibarra 1995a: 153-5). Beheitixeago, Ezkabarten,
Odietan eta Olaibarren ez da ageri, ezta Esteribar-Erroibarretan ere; Aurizperri
salbuespena da Erroibarren, ondoko Aezkoan bezala au baitago. Muga
Zaraitzun dago, ibar honetan eu zaharrari eutsi zaio: euri, eulli ‘eulia’, eultzi...
10 Ezaugarri hau Euskal Herriko beste muturrean ere ageri da; Bizkaian Otxandion, Arratian, Zeberion,
Orozkon, Nerbioi arroan eta Uribe kostan bederen erabiltzen da (Zuazo 1998a: 223). Balirudike,
ordea, gure eremukoa eta hangoa bilakabide beregainak direla.
438 [12]