Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
ere, salbuespena egiten du Ergoieneko Lizarragak: aigi ‘haiei’ eta oigi ‘horiei’
aldaerak entzun daitezke egun (Solís 1993: 101) eta baita genitiboko aigen
(113) nahiz oigena (115) ere, analogiaz edo gertatuak diruditenak. Sakanako
gainerateko herrietan ez da gertatzen (Erdozia 2001: 184 eta 201-203).
8.11. Nominalizatutako aditzetan -rgati(k) atzizkia ageri da motibatiboan
Itzarbeibarko Utergako XVIII. mendeko kristau ikasbidean; Goñerriko Munarritz
herrian 1921.ean agertu idazki batzuetan ere honelako aldaera bat
ageri da: emanen dut martir vizie amaceargatic vioz osoarequi Juan (sic) soberano
ore (Ondarra 1993a: 309). Gesalazko idazkietan, Ukarko kristau ikasbidean
eta Deikazteluko predikuan -gatik –eta ez **-rgati(k)– atzizkia ageri da.
8.12. XVII. mendean Nafarroa Garaiko euskararen hegoaldean ageri zaizkigu
oinarrian *erazan duten adizkiak, Beriainen 1626ko lanean –gure egun
orosco oguia eman draçaguzu egun; draçaquegu; draçaquegute...–, 1609ko Iruñeko
olerkietan, L. Hervás-en Aitagurean (Oroz Arizcuren 1980: 22) eta kristau
ikasbide elebidun baten hondakinetan (Sarasola 1983: 117). Baliteke sail
berekoa izatea 1549ko gutun batean ageri den parca derozola adizki Juan de
Irañetak idatzia ere (TAV, 60). Ez da ondoren arrastorik ageri XVIII. mendeko
Joakin Lizarragaren lanean ezta ekialdeko idazki berriagoetan ere; Bonapartek
Elkanon, Garesen, Oltzan eta Goñin zarazu ‘iezadazu’ eta zaguzu ‘iezaguzu’
bildu zituen, ez **drazadazu edo **drazaguzu. Aezkoako egungo mintzoan
ere dazaguzu dago, ez **drazaguzu.
8.13. Hegoaldeko hizkeretan, Itzarbeibarren eta Gesalatzen, zaite > zait
& zeit ‘zaitez’ apokopea ageri da idazkietan; Bonapartek dakarrenez, Garesen
zait erabiltzen zen. Eguesibarren, Oltza zendean eta Goñerrian, ordea, zaite
baliatzen zen (Ondarra 1982a: 179).
8.14. Iraganean eta objektua hirugarren pertsona delarik Nor-Nork saileko
edun adizki laguntzailean gertatzen den soilketak ere banaketa eragiten du
gure eremuan; bilakabidea arras hegoaldekoa da: Deikazteluko, Gesalazko
Muzkiko, Itzarbeibarko Utergako nahiz Ukarko idazkietan zu ‘zuen’ aldaera
ageri zaigu, nahiz lauetan zue ere baden. Ez Garesen ezta Elortzibarko Zabalegin
ere –bietan zue–, ez da honelako lekukotasunik aurkitu. Goñerrikoa
izateko itxura duen testu batean ere ezaugarri hau ageri zaigu: eguin zitu ‘egin
zituen’, ezu eman ‘ez zuen eman’ (Ondarra 1993a: 308-9), enjendratu zitu
(309); ez da ziurra, dena den, ezaugarri hau Goñerrikoa izatea (cf. Camino
1999: 28-9).
8.15. Nor-Nork saileko edun-eko zindue & gindue-k eragin zuketen indue
‘huen’ aldaera analogiko berria gure eremuko mendebaldeko hizkeretan, yuerekin
batean erabiltzen bide zena: Bonaparte printzeak Goñerrian, Oltza zendean,
Itzarbeibarren eta Eguesibarren bildu zuen, baina guk ez dugu aldaera
honen inongo beste lekukotasunik hego-nafarreraren eremuaren barrenean
ezta beste tokietan ere.
8.16. “Izan” aditzaren aldaeretan berranalisia gertatu da Nor sailean Euskal
Herriko alderdi batzuetan gara, zara > gare, zare adizkietan: Lapurdin edo
Arabako Bilerlen ezaguna da hau. Gure eremuari dagokionez Itzarbeibar da
aipagarri, ezaugarri hau Garesen ageri baitzen; zaku berean sar dezakegu
Elortzibar ere, Zabalegiko 1785eko predikuko zare lekuko (Pagola, Alkiza,
Beola, Iribar & Iribar 1996: 1080). Guk dakigula, hegoaldeko hau izan ezik
ez dago beste eremurik hego-nafarreraren barrenean honelako berrikuntza
dakarrenik.
444 [18]